Esmurza Gulsim
ПОЛЯР ШҰҒЫЛАСЫ. ЖЕРДІҢ
РАДИАЦИЯЛЫҚ БЕЛДЕУІ
Поляр шұғыласы — атмосфераның жоғарғы қабатының
(50-ден 500-ге, т пт 1000 км-ге дей н) жарқырауы. Оның
анық шег жоқ, б рқалыпты шашыранды түрде немесе
доға, сәуле, ал кейде құрулы шымылдық тәр здес болып
жарқырап көр нед . Бұл катод түт г ндег сирек ауаның
жарқырауына ұқсайтын табиғат құбылысы.
ПОЛЯР ШҰҒЫЛАСЫ ҚАЛАЙ ПАЙДА
БОЛАДЫ?
Күннен шыққан плазма (бос электрондар мен
протондар) Жерд ң магнитосферасына
түскенде, олар магнитт к доғалар бойымен Жер
полюстер не қарай қозғалады. Полюстердег
магнитт к доғалар атмосфераға өте жақын
болғандықтан Күн бөлшектер атмосферадағы
оттег , азот және басқа газдарға соқтығады.
Соқтығу салдарынан газ атомдарынан жарық
түр нде көп энергия шығарылады. Осының
салдарынан шұғыла дейт н табиғаттың ғажап
құбылысы пайда болады.
ПОЛЯР ШҰҒЫЛАСЫН ҚАЙ ЖЕРДЕН КӨРУГЕ БОЛАДЫ?
Поляр шұғыласының қашан пайда болатынын нақты болжау қиын,
себеб бұл Күн белсенд л г не байланысты.
Ғалымдардың зерттеу нше, күздег және көктемдег күн мен
түнн ң теңелет н 21 қыркүйек пен 21 наурыз – солтүст к
шұғыланың байқалатын мезг л. Жылдың осы уақытында Күн
солтүст к енд кке ерте батады.
Солтүст к енд к бойынша 67-70 градуста яғни, Аляскадан
Скандинавия түбег не дей нг аймақта Поляр шұғыласы айқын
көр нед . Финляндия – солтүст к поляр шұғыласы ең жақсы
көр нет н аймақ. Мұнда табиғат тылсымын әр төрт түнн ң үшеу нде
көруге болады.
Күнн ң белсенд л г жоғары кезде Шотландия мен Ресейд ң
орталық аймақтарында поляр шұғыласын байқауға болады.
ҚЫЗЫҚТЫ МӘЛІМЕТ
Б р қызығы, бұл құбылысты
бақылағандар одан дыбыс
шығатынын айтады. Мұқият
тыңдаған кезде мұздың
шытырлап сынуы сынды
дыбысты естуге болады екен
ЖЕРДІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ
БЕЛДЕУІ
ЖЕРДІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ БЕЛДЕУЛЕРІ – Жерд ң магнит өр с
энергиясы ондаған кэВ-тан жүздеген МэВ-ке дей нг
кинетикалық энергиясы болатын зарядталған
бөлшектерд (протондарды, электрондарды, альфа-
бөлшектерд және едәу р ауыр химиялық элементтерд ң
ядроларын) ұстайтын Жер магнитсферасының шк
аймағы
Ғылым осы Жерд ң магнит өр с н ұзақ уақыт зерттеп келед . Жерд ң
ядросы Айдың шамамен үштен ек бөл г не тең. Бұл шамамен 5.700
градус Цельсий, сондықтан тем р Күнн ң бет ндег дей ыстық. Жерд ң
басқа қабаттары әсер етет н қысым болғандықтан, тем рд ң сұйық емес
екен н көрем з. Сыртқы ядро - бұл тем рден, никельден және сұйық
күйдег басқа металдардан тұратын тағы 2.000 км қалың қабат. Себеб
сыртқы ядродағы қысым аз, сондықтан жоғары температура
металдарды балқытуға әкелед .
Сыртқы ядро ш ндег температура, қысым және құрамдағы
айырмашылықтар балқытылған металдың конвекциялық токтары деп
аталады. Суық, тығыз зат батқанда, жылы, тығыз емес зат көтер ле
бастайды. Бұл атмосферадағы ауа массаларымен б рдей болады. Б з
мұны санауымыз керек, кориолис әсер жерд ң айналмалы
қозғалысына байланысты ол да әрекет етед . Болғандықтан,
балқытылған металдарды араластыратын құймалар жасалады.
Б з осы магнит өр с н ң сипаттамаларын б рнеше жылдар бойына зерттей
келе және ол туралы мыңдаған зерттеулермен талдаймыз.
Магнит өр с н ң интенсивт л г экваторға жақын, ал полюстерде ең
жоғары.
Сыртқы шег - магнитопауза.
Магнитосфера күн жел н ң әсер нен динамикалық әсер етед .
Белсенд л г не қарай оны б р жағынан көб рек қысып, ек нш жағынан
кеңейтуге болады, оны магнитт к құйрық деп атайды.
Солтүст к және оңтүст к магнитт к полюстер географиялық
полюстермен б рдей емес. Мысалы, магнитт к және географиялық
солтүст к полюстер арасында шамамен 11 градус ауытқу бар.
Өр ст ң бағыты баяу өзгеруде және ғалымдар оның бағытын өзгертуд
зерттеп келед . Қозғалыс жылына 40 мильге өст .
Мұны айтатын тең з түб ндег кейб р минералдардың арқасында
зерттелген әртүрл геологиялық жазбалар бар магнит өр с соңғы 500
миллион жылда жүздеген рет толығымен өзгерт лд . Бұл кер бағытта
полюстер қарама-қарсы ұштарда орналасуы керек ед , егер б з әдеттег
компасты қолдансақ, ол солтүст кке емес, оңтүст кке бағытталатын ед .
Достарыңызбен бөлісу: |
