Мәдениеттілі естен тану және мәдениетаралық бейімделудің кезеңдері

2. Мәдениеттілі естен тану және мәдениетаралық бейімделудің кезеңдері

«Мәдениеттілі естен тану» термині америкалық антрополог Обергом енгізген болатын, жаңа мәдениетке кіру жағымсыз сезімдерді қосады – достарды және статусты жоғалту, қалғандылық, мәдениет аралық таңқалушылық және жағдайсыздықтың ерекшеліктерін ұғыну, сонымен қатар әлеуметтік және жекелік ұқсастықтың құндылықтарын шатақ хабардар болады деген ойды аралап шықты.

Бірінші кезең «балды ай» аздап көтерілген көңіл-күй және үміттермен мінезделінеді. Нақты, сапаршылардың көпшілігі шекараның ар жағында оқу немесе жұмыс істеуге ұмтылады . Сонымен қатар, оларды жаңа орында күтеді: қабылдауға жауаптылар олар өздерін «үйлер сияқты» сезінумен және жеңілдіктермен қамтамасыз етеді. Бірақ мынау кезең жылдам жүреді, ал бейімделушіліктің екінші кезеңінде ­ айналадағы орта негативтік әсерді көрсетуге бастайды. Кез келген жаңа мәдениетке келген адам оған психологиялық фактор әсер етеді: жергілікті тұрғындармен өзара түсінбеушілік. Үшінші кезеңде мәдениеттілі естен тану симптомдары сын нүктелерге жете алады, ауруларда және толық әлсіздік сезімінде көрінеді. Қолынан келген ­ сапаршылар жаңа ортада бейімделе алмайды «одан шығады» – тиісті мезгілден үйге ертерек қайтып кетеді. Бірақ едәуір жиірек сапаршылар әлеуметтік қамау сүйеуін алады және мәдениет өгеттерін жеңеді, яғни тілді оқиды, жергілікті мәдениетпен танысады . Төртінші кезеңде дағдарыс оптимизммен, сенімділік түйсігі баяу алмасады және қоғам өміріне лайықталып және интеграцияланып адам көбірек өзін-өзі қанағаттанарлық сезеді .

Бесінші кезең – Берри терминологиясымен, орта талаптарына сәйкес жеке адамның тұрақты өзгеруі сипатталады. Сонымен, бейнелі бейімделу бес кезеңі U тәріздес болып қалыптасады­: жақсы, одан нашар жаман, жақсырақ, жақсы.

3. Жаңа мәдениеттілі ортаға бейімделу процесіне әсер етуші фактор

Раздел 0.1Мәдениеттілі естен тану анықтық дәрежесі және жалғастырушылық ­ бейімделу көптеген факторлармен мәдениетаралық анықталады, индивидуальды­ және топталғандар деп бөлуге болады. Бірінші үлгі факторларына жатады:

Жас бейімделу процесіне жеткілікті күш әсер етеді. Кішкентай балалар жылдам және табысты бейімделеді, бірақ оқушыларға арналған мынау процесс жиі азапты болады. Егде адамдарға арналған мәдениеттілі қамау нәтижесі ауыр байқауда болады. Психотерапевттер және дәрігерлер пікірі бойынша,дәл осылай, көптеген егде мигранттар ­басқа мәдениетті ортада бейімделу қабілетті жетілмейді, және оларға « бөтен мәдениетті және тіл міндетті меңгеру қажеттілікке жоқ» ( Фрейнкман - Хрусталева , Новиков ,1995, .137).

Сонымен қатар білімге бейімделу табыстылығы да әсер етеді: бейімделу жоғарырақ болса, мәдениеттілі естен тану симптомдары азырақ көрініс береді. Бүтінде, дәлелделгені, не жас, өте зиялы және биік бейімделетін ­ білімді адамдар болып танылады.

Әлдеқашан жорамалдарды пікір айтылады, не жұмысқа немесе шекара сыртында оқуға мінездемелері және мәдениетаралық жағдай жасаушы ­ бейімделуі жоғары адамдарды теріп алу қажет­. Триандис Г . ойлайды, осы шақ бейімделу табыстылығына ықпалын жасау дәлелделген деп есептеуге болады.

• 
  қиындық когнитивтілік – индивидтер күрделі когнитивтілік қысқа әлеуметтік дистанцияны әдетте аралық өзімен және басқа мәдениеттердің өкілдерімен қондырады.
  
• 
  категоризации жанында көбірек тенденциялар қолдану категория – жеке адамдар , мына қасиетпен қожалық етушілер , жаңа қамауға жақсырақ бейімделеді. Жеке адамдар, олармен жаңа мәдениетте тәжірибемен алынған отандық тәжірибені біріктіреді.
  
• 
  авторитаризм тестісімен не авторитарлықтар, ригидлық, толеранттылар емес жеке адамдар жаңа әлеуметтік нормалармен , құндылықтармен және тілмен кемірек нәтижелі басып алады деп қарастырылды( Triandis см . ,1994).
  

Мигранттардың мағына өзгерістерге даярлығы болады. Сапаршылар өзгертулерге көп жағдайда түсінгіш , дәл осылай қалай бейімделуге дәлелімен ие болады. Дәл осылай, мекендеу себептері шекараның ар жағында шетелдердің үскірік мақсатқа жеткілікті айқын хабарланған – диплом алуы, карьераға қамсыздандыра алуы. Мақсатқа жетуге студенттер ­ әр түрлі қиындықтарды жеңу және мекендеу ортасына лайықтануға дайын. Әсер етушілердің арасында топталған мәдениет факторларының бейімделуіне барлығы өзара әсерлі мінездемелері қажеттіктері ерекшеленеді:

Ұқсастық 1. дәреже немесе мәдениеттер аралық ерекшелігі .

Қажетті еске алыну, әрқашан не барабар мәдениеттер аралық ұқсастық дәреже қабылдауы болады. Объективті мәдениеттілі дистанцияға көптеген басқа факторлар әсер етеді: – соғыстардың, геноцидты және т.б – екі аралық көңіл болулардың тарихында халықтармен қабылданады ;

• 
  Дәл осылай таныстық дәрежесі мәдениет ерекшеліктерімен мекендеу елдері және бөтен тілде жете білушілік. Адам, қайсымен азат қатынаса аламыз , бізге ұқсастық қалай қабылданады ;
  
• 
  теңдік немесе статустардың теңдіксіз және бары немесе ­ жалпы мақсаттық контактілерде анықталады.
  

Едәуір мөлшерде дәстүрлердің және мінез-құлық өкіметтігі күшті,– Корей азаматтары, Жапонияның, оңтүстіктік - шығыс Азия елдерінің мәдениет өкілдері кемірек табысты бейімделеді. Мысалы, жапондар, шекараның ар жағында орнында бола, шамадан тыс тынышсызданады, себебі өзін-өзі ұстайды.

3. Мекендеу ерекшелігі ,

Мигранттардың мінездемелері және қанар бірлесіп әрекет қылғандардың ­ түр бейімделуге өзара байланысқан ықпалын жасауды көрсетеді. ­Жеке адамдар өзгерістерге даярлықпен, табылғандар мультикультурномдық қоғамда, жергілікті тұрғындармен жиірек байланысады және демек, аз дәрежеде мәдениеттілі естен тануға душар болған болады .