Ф со пгу 18. 2/07 Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әдістемелік нұсқау

Нысан

Ф СО ПГУ 7.18.2/07

Биология және экология кафедрасы

Биотоп және биоценоздар пәні бойынша

050608 – Экология мамандығының студенттеріне арналған

Павлодар

Пәнді оқыту бойынша

әдістемелік нұсқаудың

бекіту парағы Нысан

Ф СО ПГУ 7.18.2/11
БЕКІТЕМІН

ХТжЖ факультетінің деканы

200__ж. «___»_____________

Құрастырушы: аға оқытушы Төлеужанова Ә.Т. _______________
Биология және экология кафедрасы
ПӘНДІ ОҚЫТУ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
Биотоп және биоценоздар пәні бойынша

050608 – Экология мамандығының студенттері үшін

Пәнді оқыту бойынша әдістемелік нұсқау «___»_________ 2010 жылы бекіген жұмыс бағдарламасы негізінде дайындалды
2010 ж. «20» 08 кафедра отырысында ұсынылған

Хаттама №1

ХТжЖ факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған

2010 ж. «25» 08 хаттама № 1
ОӘК төрағасы ________________________ Буркитбаева У.Д.

Пәнді оқу барысында қарастырылатын тақырыптар
Пәннің тақырыптарының мазмұны

1 Тақырып Тірі организмдердің табиғи бірлестіктері. Биогеоценоздар

Биогеценоздағы тіршіліктің басты белгісі. Биогеоценоз және онда болып жатқан әрекеттерді білу үшін негізгі көрсеткіштер.

Биогеоценоз бен экожүйенің айырмашылығы. Биоценоз. Қоректік байланыстар. Биогеоценозда қоректік байланыстар. Қоректену тізбегі. Қоректену тізбегіндегі энергияның жойылуы. Экологиялық пирамида ережесі.

Тұщы суқоймасының биогеоценозы. Тоған биогеоценозындағы қоректік байланыстардың тұрақтылығы. Таулы алқаптық шырша орман биогеоценозы.

Түрлер санының ауытқуы. Биогеоценоздың ауысуы. Биогеоценоздардың географиялық аймақтылығы.

Жасанды биогеоценоз. Агроценоздар.

Биосфера және оның шекаралары. Жер геосферасы. Биосфера және жер ғаламшары биомассасының қасиеттері. Тірі ағзалардың қасиеттері.

Биомассаның құрылық бетінде таралуы. Топырақ биомассасы. Әлемдік мұхит биомассасы. Адамның, ғаламшар биомассасына тигізетін әсері.

Зат айналымы. Тірі ағзалардың қызметтері: газдық, жинақтау, тотығу-тотықсыздану, биохимиялық. Атомдардың биогендік миграциясы. Ұсақ ағзалардың зат айналымындағы орны. Биосфера және энергияның өзгеруі.

Биогеценозда ағзалар қоректену ерекшелігіне байланысты қандай топтарға бөлінеді. Өздерің тұрған жердегі биогеоценозға сипаттама жазындар. Сол биогеоценозды құрайтын ағзалар арасындағы байланысты айтып беріндер. Өз өлкелеріндегі биогеценоздың қоректену тізбегі бойынша мысал табындар. Күнделікті өздерің көріп жүрген қоректік тізбекке кесте жасандар.

2 Тақырып Экологиялық жүйелер

Биоценоз. Биогеоценоз бен экожүйенің айырмашылығы. Өздерің тұрған жердегі экожүйеге сипаттама жазындар. Өз өлкелеріндегі экожүйеның қоректену тізбегі бойынша мысал табындар.

Тұщы суқойма биогеценозында қоректену тізбегі қалай жүреді. Тұщы суқоймасындағы зат айналамы мен энергия алмасуы қалай жүзеге асады. Суқойма биогеоценозының тұрақтылығы қалай қамтамасыз етіледі. Шыршалы орман алқабындағы қоректену тізбегіне мысал келтіріндер. Органикалық қалдық заттар қалай ыдырайды. Өздері тұрған жердегі негізгі биогеоценозға сипаттама жазындар. Сол биогеоценоздағы қоректену тізбегінің кестесін жасандар. Жергілікті жердегі биогеоценоздарды қорғау үшін жүргізіп жатқан нақтылы шараларға мысал келтіріндер. Өздерін орман байлығын қорғауға қосқан үлестерің жайлы әңгімелеп беріндер.

Биогеоценоздардың тұрақтылығы. Биогеоценоздардың өзгеруіне қандай жағдайлар әсер етеді. Түрлер саны ұандай әсерлерден ауытқиды. Биогеоценоздардағы түрлер санының ауытұуына адамның іс-әрекетінің қандай әсері бар. Биогеоценоздардың географиялық аймақтармен байланысты. Өздердің тұрған жер қандай географиялық аймаққа жатады және оның ерекшелігі неде. Қазақстандағы геогафиялық аймақтарға сипаттама жазындар, әрі кесте құрастырындар.

Жасанды биогеоценоз. Биогеоценоздардың өзгеруіне қандай жағдайлар әсер етеді. Түрлер саны ұандай әсерлерден ауытқиды

Биосфера деген не және оның құрамына қандай сфералар кіреді. Биосфера шекаралары қалай ажыратылады. Атмосфера қабығы қандай бөліктерге бөлінеді және олардың қандай ерекшеліктері бар. Биосферада тірі ағзлара қай жерлерде көбірек шоғырланған. Биосферадағы тірі ағзалардың қандай қасиеттері бар. Тірі ағзалар биомассасы Жер бетінде қалай таралған. Биосферадағы тіршілік шекарасы туралы кесте жасандар. Жергілікті жерден мысал келтіре отырып, тірі ағзалардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызын айтып беріндер.

Құрлықтағы биомасса қалай өзгереді. Құрлықтағы биомассаға адамның іс-әрекеті қалай әсер етеді. Топырақ биомассасының ерекшелігі неде. Топыраққа адамның іс-әрекеті қалай әсер етеді. Әлемдік мұхит биомассасына сипаттама жазыңдар. Өздерің тұрған жердегі биомассаларға сипаттама жазындар. Қазақстанда табиғатты қорғау жөнінде қандай шаралар жүргізіліп жатқанына сипаттама беріндер.

Биосферадағы зат айналымының ерекшелігі неде. Жер ғаламшарында тірі ағзалар қандай қызмет атқарады. Атомдардың биогендік миграциясы дегеіміз не. Ұсақ ағзалар зат айналымында қандай рөл атқарады. Биосферада күн энергиясы қандай өзгерістерге ұшырайды. Тірі ағзалардың Жер ғаламшарындағы зат айналымының кестесін жасандар. Биосферадағы судың айналымына мысал келтіріндер.

Сабақтың міндеттері:

1. 
   Табиғатта болатын заттар мен энерияның алмасу заңдылықтарымен, яғни геологиялық айналымның ерекшеліктерімен таныстыру арқылы студентерде дұрыс дүниетанымдық көзқарасты қалыптастыру
   
2. 
   Әрбір биогеоценоздің тұрақтылығын заттар мен энергияның алмасу маңызын түсіндіру
   
3. 
   Биомасса, бірінші және екінші реттік өнім, бастапқы жалпы өнім, таза бастапқы өнім, биологиялық өнімділік деген ұғымдар туралы түсініктерін қалыптастыру
   

Сабақтың міндеттері:

1. 
   Табиғи және агробірлестіктердің айырмашылығын түсіндіру
   
2. 
   Адам баласының табиғи бірлестіктерді өзгерту себептері
   
3. 
   Агробірлестіктердің негізгі сипаты мен белгілері
   
4. 
   Адамның табиғаттағы іс-әрекеттеріне талдау жасау
   

Сабақтың міндеттері:

1. 
   Жер ғаламшарындағы табиғи бірлестіктердің қалыптасу тарихымен таныстыру арқылы, әрбір құрлықтың өзіне тән өсімдіктері мен жануарлары туралы дұрыс дүниетанымдық көзқарастар қалыптастыру
   
2. 
   Жер шарының құрылықтарындағы 6 биогеографиялық аймақтардың табиғи бірлестіктерінің ерекшеліктерімен таныстыру
   
3. 
   Жер бетіндегі органикалық дүние эволюциясының заңдылықтарын биогеографиялық аймақтардағы табиғи бірлестіктер арқылы ашып көрсету
   

Сабақтың міндеттері:

1. 
   Жер ғаламшарындағы тіршіліктің жоғары биосфералық деңгейінің заңдылықтары мен оның құрамына жататын литосфера, гидросфера, атмосфера қабықтарындағы тіршіліктің таралу шекараларымке таныстыру арқылы дұрыс дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыру
   
2. 
   Биосфера туралы В.И. Вернадский ілімінің негізгі қасиеттерін (құрылымын, құрамын және т.б.) түсіндіру
   
3. 
   Биосферадағы тірі организмдердің биомассасының таралу зағдылықтары туралы ғылым деректерге талдау жасап, биосферадағы олардың рөлін нақтылы мысалдармен айтып беру.
   

Сабақтың міндеттері:

1. 
   Құрылық бетінде тірі организмдердің биомассасының таралуына әсер ететін факторлармен және оның таралу заңдылықтарымен таныстыру
   
2. 
   Топырақ құрамындағы тірі организмдер биомассасының таралу ерекшелігімен таныстыра отырып, топырақтың пайда болуындағы тірі организмдер мен бастпқы тау жыныстарының рөлін ашып көрсету
   
3. 
   Дүниежүзілік мұхиттағы тірі организмдер биомассасының таралу заңдылықтарын нақты мысалдар арқылы түсіндіру
   
4. 
   Адамның іс-әрекеттерінің биосферадағы биомассағы тигізетін әсер ашып көрсету
   

1. 
   Геологиялық және биологиялық айналымдардың өзара байланыстылығына көз жеткізу
   
2. 
   Биогеохимиялық айналымның сызбанұсқасын жасау
   
3. 
   Табиғаттағы әртүрлі элементтердің айналымын сипаттау
   
4. 
   Табиғаттағы азоттың айналымын түсіндіріп беріндер.
   

Орман биогеоценозын қорғаудың қандай маңызы бар. Орманның табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы жөнінде хабарлама даярландар.

Шөл, шөлейтті биогеоценоздың ерекшелігі жөнінде хабарлама дайындандар

Жасанды биогеоценоздың ерекшелігі жөнінде хабарлама дайындандар

Қазіргі кезде адамның іс-әрекетінің табиғатқа әсері жайында мысалдарға сүйеніп, хабардама жасандар. В.И. Вернедскийдің өмір жолы және ғылымдағы еңбектері жайлы хабарлама жазыңдар.

Топырақтың табиғыттағы және адам өміріндегі маңызы жайлы хабарлама дайындандар. Дала, шөл және шөлейтті аймағындағы биомассаны салыстырып, ондағы қоректік тізбекке мысал келтіріндер

Биосферадағы заттар айналымы бойынша шағын хабарлама дайындандар.

1. Биогеография: учебник [ для географ. и экологич. спец. вузов]. / Г.М.Абдурахманов, Д.А. Криволуцкий, Е.Г. Мяло, Г.Н. Огуреева. - М.: Академия, 2003. – 474 с.

2. Биогеография с основами экологии: учебник для студ. вузов,
обучающихся по географ. и экологич. спец. / А.Г. Воронов, Н.Н.
Дроздов, Д.А. Криволуцкий [и др.]. - 2-е изд. - М.: Академия, 2003. - 407с.

Қосымша

3. Второв П.П., Дроздов Н.Н. Биогеография: Учебник для вузов. - М.: Владос, 2001.- 303 с.: ил.