Формы повышения конкурентоспособности дошкольного образовательного учреждения в условиях реформирования образования
жүктеу/скачать 1.37 Mb. Pdf көрінісі
|
| ОТБАСЫ - ТӘРБИЕ БАСТАУЫ
Д.Қ.Азимбаева– Мектепке дейінгі бастауыш білім беру және педагогика кафедрасының аға оқытушысы Қай қоғамда болмасын жас ӛспірім ұрпақты тәрбиелеу ерекше қамқорлықтағы міндет болып табылады.Қазақ халқы «Отан отбасынан басталады» дейді. Олай болса отбасы тәлім-тәрбиенің негізгі кӛзі, түп қазынасы. Қанша заман ӛтсе де бабаларымыздың мол тәжірибесіне, тағылымы мен дәстүрлеріне және отбасы тәрбиесінің негіздеріне сүйене отырып, әке мен ана, ата мен әже ұрпақтың шын азамат болып ӛсуіне қамқорлық жасаған. Отбасы тәрбиесі - ата-аналар ықпалымен жүзеге асатын, қоғамдық тәрбиемен ұштас отбасындағы бала тәрбиесі, отбасы ӛмірдегі туысқандық қарым-қатынастар мен тұрмыс жайттары балаға үзіліссіз ықпал етуші тәрбиелік күш болып табылады. Отбасы тәрбиесінің табысқа жетуі мемлекеттік тәрбие мекемелерінде, отбасында және жұртшылық арқылы жүзеге асырылатын қоғамдық тәрбиенің тәрбиелік ықпалының бірлігі мен үйлестілігіне байланысты. Ал қоғамдық тәрбиенің жетекшілік рӛлі мынаған байланысты: баланы тәрбиелеу ӛз қатарларының ұжымында жүзеге асырылады, бала онда қоғамдық мінез-құлықтың алғашқы дағдыларын үйренеді, ондағы тәрбие ғылыми негізделген сипатта болады, арнайлы құрылған педагогикалық ортада ӛтеді және кәсіби тұрғыдан дайындалған мамандар жүзеге асырады. Қоғамдық тәрбиенің жетекші рӛлін мойындау баланың жетекші басын қалыптастырудағы отбасының орасан зор маңызын тіпті де кемітпейді. Отбасы – қоғамның алғашқы ұясы, жаңа адам сол ұяда дүниеге келеді; бұл шағын әлеуметтік топ – бала үшін алғашқы ӛмір мектебі. Алайда, сәбилерді тәрбиелеуде елеулі қателіктерге жол беретін отбасыларда да кездеседі, мұның ӛзі ондай балалардың одан арғы дамуына теріс әсер етеді, аса күрделі қайта тәрбиелеу проблемасын туғызады. Бұл қателіктердің негізгі себебі ата-аналардың педагогикалық мәдениетінің жеткіліксіз дәрежесі болып табылады. Ата-ана оның бірінші ұстазы және тәрбиешісі, жаңа қалыптасатын жеке адамға оның ықпалы күші айрықша зор. Ата-ананың балаға әсерінің негізі олардың перзентіне деген қамқорлығы болып табылады. Сондықтан, ата-ананың балалармен қарым-қатынасты сабырлылықты, салмақтылықты, жылы жүзділікті шешімділікпен, іскерлікпен ұштастырылуы қажет. Осы сүйіспеншілік сезімінен, олардың артықшылығы мен беделін мойындаумен, барлық нәрсе де солардан ӛнерге алуға, солар сияқты болуға ұмтылумен жауап қайырады, отбасы әсерінің күші баланың тәрбиесін ықпалға кӛнгіштігіне, оның еліктегіштігіне байланысты. Әсіресе кішкене балаларды тәрбиелеуде отбасының маңызы айрықша зор: ата-ананың басшылығымен олар қоршаған дүние туралы бастапқы ұғымдарды меңгереді. Алайда, сәбилерді тәрбиелеуде елеулі қателіктерге жол беретін отбасыларда да кездеседі, мұның ӛзі ондай балалардың одан арғы дамуына теріс әсер етеді, аса күрделі қайта тәрбиелеу проблемасын туғызады. Бұл қателіктердің негізгі себебі ата-аналардың педагогикалық мәдениетінің жеткіліксіз дәрежесі болып табылады. Ғылыми-педагогикалық, психологиялық тұрғыдан баланың отбасында тәрбиелеу мәселесіне кӛрнекті педагог-психологтар ерекше мән берген. Мәселен, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, А.С.Сухомлинский және т.б. А.С.Макаренконың: «Балаларды тәрбиелеу – біздің ӛміріміздегі ең жауапты сала... Дұрыс тәрбиелеу – бұл біздің бақытты қарттық шағымыз, жаман тәрбиелеу – бұл біздің келешек қасіретіміз, бұл біздің кӛз жасымыз, бұл біздің басқа адамдар алдындағы, бүкіл ел алдындағы айыбымыз», - деген пікірінің мағынасын түсінуге тиіспіз [1]. Ата-ананың балаларға дұрыс қарауы еркелетуді, жұмсақтықты, аялауды баланың мүмкіншілігін, әсіресе жасын ескеретін қатаң дәйекті талапкершілі- лікпен ұштастыра білуде. Демек, А.С.Макаренко ата-аналарға: «баланы қалағаныңызша еркеле- тіңіз, қалжыңдаңыз, ойнаңыз, бірақ қажет болған кезде қысқа, бір-ақ рет тәртіп бере біліңіз», - деп кеңес береді. Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», №2(29), 2011 г. 12 Олай болса, ата-ананың балалармен қарым-қатынасы сабырлылықты, салмақтылықты, жылы жүзділікті шешімділікпен, іскерлікпен ұштастырыла- ын болуға тиіс. Балаға дұрыс қарау дегеніміз - бала ӛзін кішкентай, әлі ӛмір тәжірибесі, білімі аз болғанымен, оны адам деп құрметтеу, оның ересектер назарында болуы, олармен қатынас жасау, алуан түрлі іс-әрекет үшін ӛзіне жағдай туғыздыру құқысын қадірлеу деген сӛз. Дегенменен, әрбір отбасының қалыптасқан әдет-ғұрып, ата дәстүрі болады. Сонысымен бірге, жалпы қазақ отбасына ортақ дәстүрлер де бар. Олар мыналар: жасы кішілер үлкендердің атын атамай, ата, әже, әпке, кӛке, тәте деп сыпайы қарым-қатынас жасауы, сондай-ақ жасы кішілер үлкендердің, әсіресе қариялардың алдын кесіп ӛтпеуі, отбасы мүшелерінің бірін-бірі ренжітпеуі, үлкеннің тілін кішінің алу, тіліалғыш, қолғанат болу, әр отбасы мүшелері үлкендерінің ӛзінен кішілерге қамқоршы болады. Әрқайсысының ӛз шама-шарқынша іс атқаруы. «Ұлдың ұяты әкеге, қыздың ұяты шешеге», - деп қараған халқымыздың ұл баланы тәрбиелеуді аталар мен әкелер ӛз қолына алса, ал қыз баланы тәрбиелеуді әжелер мен апалардың ісі болып саналған [2]. Отбасындағы ұл тәрбиесінде әке мен аталардің рӛлі ерекше. Әке үйелменнің басшысы, отбасы мүшелерінің тірегі, ӛнер-білімі ұл баланың кӛз алдындағы үлгі-ӛнеге алатын нысанасы. Қонақта біреудің баласы жақсы, ӛнегелі азамат болса: «Оның әкесі немесе атасы жақсы кісі еді, ӛнегелі жерден шыққан ғой», - деп мадақтайтыны сондықтан. «Әке - бәйтерек, бала - жапырақ», «Жас кәрінің кӛзі, кәрі - жастың тезі», «Ата - балаға сыншы» деген мақалдар да осы пікірді халықтың қуаттауынан туған. Отбасында әкелері немесе апалары ӛз ӛнерлерін балаларына үйретіп, олардың ӛзіндей мерген, аңшы, құсбегі немесе әнші, күйші, ақын етіп тәрбиелеуге кӛңіл бӛлген. Аталары балалары мен немерелеріне ертегі, аңыз-әңгіме, мақал-мәтелдер айтып беріп, шешендікке, тапқырлыққа тәрбиелеген, мысалы, Абай Құнанбайұлы, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, М.Әуезов сияқты ұлы ақын-жазушылардың немесе Тӛлеби, Қаз дауысты Қазыбек, Әйтеке сияқты ел билеуші шешендердің жастайынан елдің салт-дәстүрі мен заңдарын, аңыз-әңгіме мен ӛлең-жыр, мақал- мәтелдерін жаттап, кӛп білуі мен аталарыңның әсері екені сӛзсіз [3]. Педагог, психолог, ғалымдардың ой-пікірлерін талдай келе, отбасы қарым-қатынасындағы сӛздің тәрбиелік қызметін былайша жинақтауға болады: а) ата-ананың айтқан сӛзінің текке кетпей, мейлі ол оның жеке ӛз басына болсын, не болмаса басқа біреудің мүддесін кӛздесін, әйтеуір баланы пайдалы жақсы істерге, мінез-құлыққа жетелеуі; ә) бала мен ата-ана ортасындағы сӛз түріндегі мәміле олардың ӛзара қатынасын нығайта түсетін сипатта болған күнде ғана тәрбиелік ықпалының жүзеге асатыны; б) ата-ана сӛзі баланың отбасылық ӛмірін реттеу арқылы оның ой-санасына парасаттылық, іс- әрекетіне тиімділік, жүріс-тұрысы, мінез-құлқына байыптылық пен жақсы әдет, дағдылар дарытады. 1. Макаренко А.С. Ата-аналар кітабы. -Алматы,1970. 2. Арғынбаев X. Қазақ отбасы. - Алматы, 1996. 3. Бӛлеев Қ, Ибраимова Л.Н. Қазақ этнопедагогикасындағы отбасылық тәрбие.- Алматы, 2008. Резюме В данной статье рассматривается проблема семейного воспитания на традициях казахского народа. Summary The article is considered the problems of family grown-ups by culture in Kazakh family жүктеу/скачать 1.37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|