Грамматикалық тәсілдер. Грамматикалық Категориялар. Сіңісу, ығысу, жылысу құбылыстары. Синтаксис. Сөздердің байланысу амалдары мен формалары

1. Аффиксация тәсілі

• Түбірге немесе негізге аффикстер жалғау арқылы грамматикалық мағынаның берілу тәсілі аффиксация тәсілі деп аталады. Бұл тәсіл грамматикалық тәсілдердің ішіндегі ең кең тараған тәсіл.

Аффиксация тәсілінің әр түрлі тілдердегі ерекшеліктері

Славян тілдерінде, сөз септелгенде немесе жіктелгенде, көп жағдайда түбірдің фонемалық құрамы өзгеріп кетеді. Мысалы: сон-сна, ходить-хожу т.б.
Түркі тілдерінде, әсіресе қазақ тілінде сөздердің септелуі немесе жіктелуі түбірдің фонемалық құрамын өзгертпейді: ұйқы-ұйқыдан, жүр-жүрмін т.б.
Орыс тілінде көптеген аффикстердің әрқайсысы бір-бір мағынаны емес, бірден бірнеше мағынаны білдіреді. Мысалы орыс тілінде гости сөзінің барыс септік жалғауы –ям, бір ғана жалғау орыс тілінде әрі барыс септігін, әрі зат есімнің көпше түрін білдіреді.
Ал қазақ тіліндегі көптік мағына мен барыс септігі өз алдына бөлек-бөлек аффикстармен беріледі. Мыс.: қонақ+тар+ға
Орыс тілінде аффикстер сөздің негізінде жалғанады да, ол негіз, әдетте, аффикстерсіз қолданыла алмайды.
Ал түркі тілдерінде түбір немесе негіз аффикстерсіз-ақ дербес сөз ретінде қолданыла алады.
Түбір
Түбір

2. Ішкі флексия

Ішкі флексия тәсілі дегеніміз — түбірдің дыбыстық құрамының өзгеруі арқылы грамматикалық мағынаны білдіру тәсілі.
Орыс тілінде
Орыс тілінде
Ходить - хожу
Называть - назвать
Араб тілінде
Араб тілінде
Kitab
Ағылшын тілінде
Ағылшын тілінде
Foot –
Man –

3. Қосарлану тәсілі

Қайталама қос сөздер
Белгілі бір сөздің екі рет қайталануы немесе сол сөздің бір (не бірнеше) дыбысының өзгеріп қайталануы арқылы жасалады.
Мысалы:
Қосарлама қос сөздер
Антонимдес: аз-көп, жақсы-жаман, өтірік-шын, алыс-беріс, артық-кем т.б.
Әр басқа екі түрлі сөздің қосарлануынан жасалады. Қосарлама қос сөздер мағына жағынан ыңғайлас, морфологиялық жағынан тектес, синтаксистік жағынан ыңғайлас компоненттерден құралады.
Синонимдес: сауық-сайран, күш-қуат, құрбы-құрдас, бет-жүз, асықпай-саспай .
Мысалы:

жүктеу/скачать 407.72 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: