ХалықТЫҚ Ұлттық музыканын кайнар көзінен бастау алған еркеғали рахмадиев шығармашылығЫ
жүктеу/скачать 23.45 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әділхан адырбаев Казахстан композиторассер Одачыныв мушесі , К.Байсеитов атындска музыкалык колледжінк директоры
|
ХАЛЫҚТЫҚ - ҰЛТТЫҚ МУЗЫКАНЫН КАЙНАР КӨЗІНЕН БАСТАУ АЛҒАН ЕРКЕҒАЛИ РАХМАДИЕВ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ 2013 жылдың сәуір айы . Казак музыка мәдениеті орны толмас казага ушырады , 83 жаска толган , КСРО Халык артисі , аскан ұлы композитор , Казак КСР , Социалистік Еңбек Ері , КР Еңбек сіңірген өнер кайраткері , Қазақстан Мемлекет сыйлыгынын лауреаты , профессор Еркегали Рахмадиев кемелденген уакытында өмірден кетті . iсiн Ол казак кәсiби музыка негiзiн қалаушы ұлы композитор А.Қ.Жұбанов , М.Төлебаева , Е.Г.Брусиловский және Л.Хамиди СЫНДЫ ipi тұлғалардың жалғастырушылардың қатарынан болса , С.Мұхамеджанов , Қ.Қужамияров , Қ.Мусин , Ғ.Жұбанова , Б.Байқадамовтар сынды ерен жүйріктер мен гажап санлактар легiне жатады . Олар халыкаралык аренада казак кәсiби композиторлық мектептерін жетілдіріп дамытуда және бекітуде аса маңызды рел ойнады . ХХ ғасырдың 60 - шы жылдарынан бастап , Қазақстан музыка мәдениетiнiн қарқынды дамыуына және нык басып , кұлпыра гүлденуіне , дүниежүзілік музыка мәдениетінің еуропалык таным , құрылымына , деңгейiне жетуге , сонымен катар дәстүрлі халык музыкасынын өзара ыкпалына , бір біріне сіңісуіне бағдарлаган жана багыттагы республикалык композиторлык мектебінің кеш бастаушыларының бiрiнен саналды . Музыкалык шыгармашылык аясында Еркеғали Рахмадиев араласпаган бiрде - бір сала жок және салмакты улесiн косып , зор енбек сiнiрдi . Е.Рахмадиев жүздеген түрлі жанрда және әр түрлі жоспарда , әр түрлі форма мен стиль бойынша музыкалық шыгармалар жазды . Алты опера , уш симфониялык поэмалар , екi симфониялык күй , екі концерт , вокалды - симфониялык шыгармалар ( кантаталар , ораториялар , поэмалар , хор мен оркестрдiн сүйемелдеуiнде ода ) , вокалды хореографиялык композиция , казак халык аспаптар оркестріне арналган шыгармалар , аспапты - камералык шыгарма , көптеген әндер мен романстар , кинофильмге және драмалык спектаклге арналган музыкалар , көптеген халык әндерiне жазылган ондемелер , мiне осылардын барлығы да артына өлмес жогары талгамды көркемөнер туындыларын қалдырған , қазақ елінің дарынды ұлдарының бірі Е.Рахмадиевтің каламынан туды . когам Аса көрнекті музыкант және Е.Рахмадиев бүкіл өмірінде кайраткері , шынайы көркемөнердің кагидаларын берік ұстанды , өзіне деген халкынын сеніміне адал , берілген атак - данкына лайық , құрметті алдыңғы қатарлы музыкалык шыгармалары халық ұлдарынын бірі болды . Е.Рахмадиевтің орасан зор әлемiнде ОНЫҢ өмір жолы , оптимистік бастауы , елжандылық , отан сүйгіштік сезімі , кең кұлаштауы , жаркын көтерiнкi рухы пафос , азаматшылық , адалдық және эпостык біртумалылығы , өзіне гана ұлттық ой - өрнегі және көптеген тән нәзік сезімталдылығы тындаушылардың ризашылығына айналып , миллиондардың куаныш көзіне айналды . Е.Рахмадиев шығармашылығында музыкалык тiлдiн жалпы түсініктілігі , онын атам заманғы көркемөнермен , сол кезендегі халықтың өмірімен терен байланыстылығы сакталды . Рахмадиев музыкасында Отанға шексіз берілген махаббат мерекелернiн әсерлі суреттелуі , бакытты емір дәріптеледі . Осы ғалым макаланы дайындау барысында осы зерттеушілердің материалдарын , мәліметтерін кеңінен қолдана отырып авторлар бiрiншi кезекте ғалым , музыка зерттеушілері , профессор С.Күзембаевага , профессор Н.Кетегеноваға , сондай ак Л.Измайловага улкен зерттеушісі музыка ризашылығымызды бiлдiремiз . XX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанның музыка мәдениетi үшiн композитор Еркеғали Рахмадиевтің өмірі мен өнер жолы жана тын тарих іпеттес еді . Е.Рахмадиев 1930 жылы 1 тамызда Балқаш көлі өңірінде Семей облысы , Шұбартау ауданында дүниеге келеді . кездердегi акындардың айтысын , Бала кезінен - ак сол музыканттардын сайысына канык болып еседi . Оның әкесі Рахмади бiрiншi Жакыбаев халык дарындыларынын республикалык слетiнде жеңімпаз атанған болатын . Мұндай жагдайлар бейімділігін , композитордың музыкалык кабілеттілігін , музыкага деген сүйіспеншілігін ерте кезден халықтық - ұлттық музыканың бастап калыптастырды . ол кайнар көзінен бастау алған көптеген халық әндері мен куйлерін домбыра аспабында бала кезінен - ақ ойнап есті . Еркегали сонау соғыс жылдарында эртелде әкесімен бірге балық аулау жұмысымен айналысады , қабырғасы кайысып , үлкендермен бiрге ауыр ау тартып , балык тазалады , кейіннен 1947 жылда ол « 1941-1945 . Ұлы Отан соғысы жылдарындағы айбынды еңбегі үшін » медалінің иегері болады . 1948 жылы ауылга саз училищесіне ауылдан дарынды , зерек балалар жинау максатында , үгіт - насихаттау жұмысымен келген бір топ артистер келеді . Олардың құрамында композитор Нургиса Тілендиев , әншi Бекен Жылысбаев, сырнайшы Константин Ошлаковтар болатын , мiне осы топтын қатарына Е.Рахмадиев та косылып , өмірі күрт өзгереді . 1948 жылы П.И.Чайковский атындагы музыкалық училищеге окуга түсіп , халык аспаптар болiмiне домбыра аспабы бойынша және теориялық - тарих екi мамандықты қатар алып , окуын тәмәмдайды . Сейтiп , 1952-1957 аралығында Құрманғазы атындагы жылдар Алматы мемлекеттiк консерваторияны да аяктайды . Ол халык артистерi Л.Хамиди мен Е.Г.Брусиловскийлерден тәлім алады . Асқан білімдар педагог , профессор Е.Г.Брусиловский ете дарынды окушысына аса мән беріп , онын жан - жақты музыкант болуына мейлінше барын салады . Ал , Л.Хамиди сол уақыттарда - ак алгашкылардың бiрi болып : « Ереке , сенен жаксы композитор шыгады » , деп сенім арткан болатын . Кейіннен « Қазак музыкасынын аксакалы Латифа Хамидидің айтқаны айдай келді » , - деп күлімсірей еске алатын . Атақты Мұқан Төлебаевпен студент кездерінде танысады . Еркегали атакты композитор Мұқан Төлебаевпен жерлестігін мақтан тұтып , әр кездесуiне аса ыждахттылықпен мұқият мән беріп , куаныш тұтатын . Өткен жылы қазақтың мандайына біткен біртуар ұлы композиторы , казак классикалык музыкасының бәйтерегі , кәсіби музыканың негізін қалаушы Мұқан Төлебаевтың 100 ЖЫЛДЫҒЫ республика келемінде ерекше аталып өтті . Мұқан Төлебаев туралы « Уақыт және музыка » атты кітабында Еркегали агамыз ыстык лебiзбен еске түсiредi : « ол кезде Мұқан атак - даңққа бөленген кезі болатын . Бiздiн студенттік жылдарымызға сәйкес келдi , бiрак маған бұл еш кедергі болмады , себебі , мен бала кезімнен бiлетiн едiм , шығарған әрбір жана шығармамды ол кісінің талқысына салуға , көрсетіп , пікірін білуге жүгіретінмін . Мұқан ағаның таң қаларлығы өте кішіпейіл , қарапайым , мейірбан , қашан де табиғатынан кен , көлеңкесіз адам еді . Сол мезгілде ол депутат , Қазақстан композиторлар одагынын терагасы болатын . Уакытының сондай тығыздығына қарамастан , шынымен алтын уақытын бізге белiп , қабылдайтын . Бастапқыда ыкыласпен тындайды , сонан сон көрсеткен колжазбамен толык танысатын . Құрдастарымен сойлесіп отыргандай , женіл қалжындап алып , ұсынылған шығарманы талдауға кірісетін . Біз үшін Мұқаңнын берген кенестерi , айткан акылдары мен тәлімі ұзаққа жететiн , тiптi өмірімізге жетті . Мүмкін , менің шығармаларымнын кейбiрi әжептәуір болса , кейбiрi әлі де шикілеу , бiраз жұмыстарды кажет ететін , десе де Мұкан үлкен аудиторияға шығарып , талкыга салганы есімде . Осылай , 1955 жылы шілде айында өткен Қазақстан композиторларынын XI съезiнде , казак кенес музыкасының негізін қалаушы аға буын ұлы композитор агаларымыздың катарында А.Қ.Жұбанов , Е.Г.Брусиловский , Л.А.Хамиди сынды асылдардың арасында менiн де атым аталды . музыкалык Бүгінде бай ұлттық әрмен , ұлттық бояуға қанық Нұрғиса Тілендиевтің шығармашылығын , Сыдык Мухамеджановтың « Ақан сері - Актокты » операсын , өзімнің « Қамар сұлу » операмды т.б. есiме түсiре отырып , ага буын ұлы композитор ағаларымыздың алдында шығармашылық есептеудің нәтижесі , олардын камкорлыгы мен сенімін актагандаймыз . Мұқан Төлебаевтың « Біржан - Сара » операсы СИЯКТЫ алыпты бетке ұстай отырып , опера жанрын сабактастырып әкетті , мирас етті » - деп сеніммен айта аламыз . Еркеғали Рахмадиевтің шығармашылық көзі көбінесе ән - әу ндерінен тұрады . Өлең сөздерiн , такырыптарын алдын ала iздестiрiп , кайта - кайта окып , жанрлық түрге бөліп , өзінің ойымен сәйкес келетін сюжеттердi iрiктеуді жақсы көретін . Мысалы , 1950 жылдары жазылган үш өлеңі автордың алғашқы туындылары қатарына жатады . Хамит Ерғалиевтің сөзіне жазылған « Халыктар достығы » , онда сол кездегі уақыт талаптарына сай халыктардын достастықтары және бауырлас халықтардың ынтымақтастықтары туралы суреттелді . Десе де , 30 - дан астам әуен жазып , тек осы жанрмен гана шектеліп коймады , композитор романстар , баллада , элегия , тарантелла , арня , толғаулары , жеке вокалист - әншiлерге фортепианонын сүйемелдеуiнде орындауға арналды . Олардын катарында Нутфулла Шакеновтын сөзіне жазылган « Тан самалы » әні бүкіл Қазақстандыктардын сүйіп орындайтын әніне айналды Бұл жастардың бір - біріне деген сүйіспеншілігін жырлайтын , лирика жанрында 1960 жылдары жазылган әуен болса да , кунi бүгінге дейін сахна төрінен түскен жок . Өмірдегi куаныш пен бакытты кезенді , конiлдi , албырт сезiмдi жырлаған әуендер , негiзiнен кепшілікпен орындауга арналган , сондай өлендер катарына : « Жетісудың кыздары - ай » , << Балагашык » , ry « Шұбартаудың жастары кандай » , Ә.Тәжібаевтың сөзіне жазылған « Дала еркесі » т.б. атауымызға болады . al Жастык шак етiп , кемелденген уакыт та жетеді . Артына карап , ой екшесінен өткізген ұлы суретші , композитор Ә.Тәжібаевтын сөзiне « Жолдар , жылдар » атты тогау жазады . Уакыт өткен сайын түрлі ой кажап , өткен өмiрiн еске алады ... Артында басынан өткерген Ұлы Отан соғысы жылдары калды , сонау суык , катiгез соғыс жылдарында « Сен кайдасын , сонау суык , соғыс жылдарында жерден казылган бекіністе кіммен бірге тоңып , кiммен бірге согыстым » деген түрлі сұрақтарға жауап iздегендей болады : міне осылай Ұлы Отан соғысы туралы А.Байғожаевтын сөзіне жазылған « Қайда менін достарым ? » атты әуен өмірге келіп , каһарман өзіне жауап тапкандай , естелік калдырып өле ой - толғау арқылы iшкi тебіренісін сомдайды . Е.Рахмадиев олендерінде ұлттық поэзия және музыка накты iске аскан және ол жыр жанрына аса көңіл аударып , мән берген . Жыр - бұл өлен , өлең - баяндау . Айырмашылығы оның түрлерінің турмыстан тыскары мазмұны , кейіпкердiн көтеріңкілігі мен маныздылығында . Осы арада Ж.Өмірбековтін сезiне жазылган « Женіс жыры » жалгасын тапты . Тагы бiр жыр Н.Шакеновтын сезiне жазылган << Туган жер туралы ән » . Жайлау . Жазгытұры , ашык аспан , гулденген өлке . Топырагы касиеттi туган жер , кулды жоргага отырып алып , самал желмен жарысқандай күй кешесiн . Композитор салтанатты - көтерiнкi рухта накты суреттеген . Отан сүйгіштік такырыпта Конституция туралы « Салтанатты кантата >> . « Оянган өлке » , « Құттықтау кантатасы » , « Конституция туралы поэма » , « Аястан » , « Халықтар достығы » , « Сахаралык шапак » , « Тың туралы ән » т.б. Еркегали Рахмадиев шығармашылығынын опера жанры аумағында « Қамар - сұлу » ( 1963 ) , « Дала шапағаты » ( 1967 ) , << Алпамыс » ( 1972 ) , « Тың туралы ән » ( 1980 ) және « Абылай хан » ( 1999 ) атты операларын атауымызға болады . Автордың опералары когамдык манызы бар келелі мәселелер мен түрлі такырыпты және турлi жанрды камтиды . Казак классикалык кенес әдебиетінің акын - ағартушысы С.Торайғыровтын аттас роман - дастанынын сюжетi негiзiнде « Камар - сұлу » операсы жазылды . Ұлттық мәдениетіміздің XIX ХХ ғасырларға тиесiлi феодалдық - бай құрылысы кезеңіндегі казак әйелінің ауыр тағдыры , сол кездегі халқымыздың басынан кешкен мейiрiмсiздiк пен зорлыкты , өткір толқытқан алдыңғы қатарлы өкiлдердi акын - ағартушыларының , жазушы демократтардың шығармаларына арқау болады . « Камар - сұлу » операсы Қазақстанның музыка өнерінде биік жетістіктерге жеткен көркем туындылардың бірінен саналады . ежелгi << Алпамыс » атты операсы Е.Рахмадиевтің фольклорлық ескерткіштердің көркем мүмкіндіктерін өз операларында жалғастырып ( « Қыз Жібек » , « Ер Тарғын » , « Қозы - Көрпеш - Баян - Сұлу » « Қалқаман - Мамыр » , балеттер және т.б. ) ұлттык музыкалык театрда эпостык дәстүрлерді жетiлдiрiп , аттас казак батырлар жыры эпосын дамытты және ашты . Операда халыктын өмiрi мен тұрмысы , бостандык пен бақыттың артына әрдайым тарихи күреспен өткені бейнелендi . Е.Рахмадиевтің каһармандық , ерлік такырыбындагы << Алпамыс » атты эпостык операсы улттык музыка мәдениет тарихына коскан салмакты улес болды . Композитор coHay замангы көпгасырлық эпос дәстүрдегі мұраларымызды жангыртып , оларды жалпы адамдык кұндылыктары деңгейiне дейiн алып келдi . Шынайы философиялык ұғымдагы батыр бастауынын биiк тулгалык рухтары және өшпес айбынды сәуле таратып жатыр . Шығармада жогары елжандылык , отансүйгіштік рухын , ондагы Отанға деген сүйіспеншіліктің , бостандык пен әділеттіліктер қазіргі заманғы идеалдармен ұштасып жатыр . Міне , осы ой - толғауларды композитор « Абылай хан » ( 1999 ) операсында гана емес , бүкіл шығармашылық өнеріне аркау етіп , icke асырады . Опера сюжеті Қазақстан тәуелсіздігімен және Қазақстан Республикасынын дербес мемлекет болып қалыптасумен сабактасып келеді . Ерлiк такырыбындағы лирикалык « Абылай хан » операсынын либреттосын жазған Ә.Кекілбаев . Опера 2 бөлімнен және 4 суреттерден тұрады . Негізгі идеясы - сырткы жаулардан Отан қорғау ( калмактардан , қоқандықтардан , жоңғарлардан және баска да хандықтардан ) . Операда тек кана каптаган жоңғарлармен әртүрлі сипаттағы күрестер окигасы суреттелген және сахналык диалогтардың түрлi мiнездемелерi мен сахналык көріністері баяндалған . Бірак негiзгi каһармандар - Бухар - Жырау және Абылай хан болып кала береді . катты ХХ ғасырдың 70 - ші жылдарында аспаптык музыкаға деген құштарлығы басым түсіп , композиторды қызықтырады . Еуропалык аспаптык музыка жанрларымен , казактын домбырасын косудын жана жолдарын іздестіру нәтижесінде симфониялык күй , жана жанр пайда болады . Терен ұлттык көнеліктегі куатты тіршілік көзi жiгерге , сенiмдiлiк пен батылдык , дыбыс бояуына , әдепке симфониялык сәуле түсіп , « Дайрабай » , « Құдаша думан » , << Оргытпа >> күйлері бүгінгі күнгі үндес мақамдарға әкелді . Бұл шығармалар 1973 жылгы казан айында өткен Алматы халықаралық форум кундерiнде шынайы мойындалып , III Азия елдерінің халықаралык музыкалык мінбелері жұмыстары уакытында ресми турде шетелдерде орындау кукыгына ие болды . Сондай - ақ , шындығында , мұндай шығармаларды орындаудың өзіндік « визит карточка » негізін калаушы Еркеғали Рахмадиев кана емес , бүкіл Қазақстан музыкалык көркемөнері симфониялык күйлерін орындаушылары үлкен жетістікпен жүзеге асты және асқан мүддемен Лондонда , әртүрлі елдерде Мәскеуде , Филадельфияда , Сиднейде , Токиода , Берлинде , Прагматикада , Софияда , Будапештте және баска да калаларда ыстык ықыласпен кабылдады . Жалпы корытындылай келе , казiргi замангы Қазақстанның көрнекті композиторларының бірі Еркеғали Рахмадиевтің өнері , шығармашылығы туралы айтқанда , « көзінің тірісінде бүкілхалықтық мойындау алған бақытты суреткер , композитор » - деп мақтанышпен еске алар едік . еш Атакты орыс композиторы Родион Щедрин әділ байқап , өз бағасын берген болатын : « Оның шығармалары Еуропада және Азиянын көптеген елдерiнде американдык континентте , Еркегали Рахмадиевтін музыкасы өзгеріссіз , асқан қызығушылықпен орындалып жатыр . Еркеғали Рахмадиев композитор , ӨЗ халкынын сабактаскан ... » мәдениетінің түп - тамырымен педагогикалық еңбек жолын Қыздар Өзінің институтында оқытушылықтан бастады . Мәскеуде сынау мерзімінен кейін Алматы консерваториясынын фольклорлық кабинетiнде менгеруші болып жұмыс істейді . 1959 жылы Жамбыл атындагы Қазақ мемлекеттік филармониясында көркемдік жетекшісі болып тағайындалады . 1961-1965 жылдар аралыгында Қазақ КСР мәдениет Министрлiгiнде коркемөнер шаруасының басшысы , ал 1966 жылы Абай атындагы опера және балет театрынын директоры кызметiн аткарады . Келесі , 1967 жылы Құрмангазы атындагы Алматы мемлекеттi Қазақстан консерваториянын ректоры болып тағайындалады . Сол жылы композиторлары съезінде Казакстан композиторлар одағының төрагасы және КСРО композиторлар одагынын хатшы болып тағайындалады . Консерватория ректоры болган жылдарында Е.Рахмадиев улкен жұмыс тындырады , әр түрлі профильдегі мамандарды әзірлеуді кеңейтіп , жаксартады . Опералык студия толык канды жұмыс істей бастайды , сондай - ақ шетел , Қазақ композиторларынын классикалык операларынын койылым тарапынан ат салысады . коюына баса назар аударып , осы саланын жандануына өз Осы уакыттарда факультетте театр және режиссер белiмдерi ашылады . Қазақстанға орасан зор еңбекпен алғашқы шетел мекемелерi ( ГДР ) тапсырыс берiлiп , консерваторияның улкен концерттік залына қойған да Е.Рахмадиев көрінеді . Консерваторияда ректорлык кызметi жылдарында студенттердің саны да кенет өскен . Әр түрлі профильдердің мамандарынын тулектерi 18-30 - дан 170-200 дейiн диплом алган мамандар саны ұлғаяды . Себебі , жоғарғы біліктіліксіз немесе бұл кадрларсыз ұлттық мәдениетiмiздiң , музыкалық оку мекемелерінің және республика көлемiнде казiргi деңгейге көтеру мүлдем мүмкін емес деп санады . Консерватория ректоры болған жылдарында , Е.Рахмадиев көптеген дарынды композиторлар дайындады . Халқымызға белгілі О.Несіпханов , Т.Қажгалиев , С.Еркімбеков , О.Джанияров , М.Тайменкеев және т.б. 1991-1993 жылдар аралығында ҚР тәуелсіз мемлекетiмiздiн мәдениет министрі кызметін атқарған кезiнде , бiздiн көркемөнеріміздің халықаралык мәртебесін күшейту максатында көптеген жумыстар жасайды . Сез жок , ол табигатынан үлкен жүректі , жан - жақты жомарт дарынды , бауырмал , елгезек , халкынын камын ойлаган бiртуар асыл жан бола бiлдi . Еркеғали Рахмадиевтiн музыкасы ХХI гасырда қағылез және көкейкесті . Көп жылдан бері онын шығармашылығын зерттеп келген зерттеуші профессор Сара Күзембаева былай деп әділ мәлімдеме береді : « Еркегали Рахмадиев өнерге арнаған емірінің барлық уақытында шынайы суретшi ретiнде накты шындыкты гана бейнелеп койган жок сонымен қатар , шабыттандыра да білді » . Халык бастауынан нәр алған туындылар көңіл - күйдің тереңдігімен , ой - өрісінің байлығын , ерен парасаттылыкты жүрекпен жеткізе білді ... Өткен жылы бiз казак кәсiби классикалык музыкасының майталманы , негізін қалаушы Мукан Төлебаевтың 100 жылдык мерейтойы халықаралық аренада атап өтілді . Мұқан Төлебаевты бiрiктiрген тек музыкага деген құштарлық қана емес , сондай - ак жер жәннәті Жетісу жері . Мұқан Төлебаевтың iзбасары Еркеғали Рахмадиев , олардың өнерлері біздің жүректерiмiзде мәңгі өмір сүреді және ұрпаққа ұрпақтан жалғасады , ал олардын музыкасы туган өлкемізде мәңгілік ұмытылмайды . Әділхан адырбаев Казахстан композиторассер Одачыныв мушесі , К.Байсеитов атындска музыкалык колледжінк директоры жүктеу/скачать 23.45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|