Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
лығы дегеніміз сыншылдық, әдеби- теориялық ой-пікірге тікелей байла- нысты. Себебі, қазақтың ұлттық жаз- ба әдебиетінің ең бірінші негізі таза, табиғи ұлттық тілі болуы керектігі айқын сезілген еді. Осыны терең түсінген алғашқы қазақ публицист- тері қазақ тілінің тазалығы мәселе- сінде біршама нық позиция ұстады. Олар әдеби-теориялық талдау жасап жаңашылдық сипатын ашып берме- се де Абай мен Ыбырай шығармала- рын әрдайым үлгі ретінде ұсынып отырды. А. Құрманбаевтың «Қазақ тілі хақында», Д. Сұлтанғазиннің «Біздің қазақ тілі туралы бес-алты ауыз сөз», «Қазақ тілінде жазу ту- расында» атты мақалаларының не- гізгі айтар ойы Абай мен Ыбырай салған прогресшілдік жаңа жолды, поэзиялық жаңа үлгіні ұстауға ша- қыру болды. Бұл мақалалардағы зерт- теу нысанасына алынған еңбектер- дің фольклорлық үлгілерді жинап- жариялаған кітаптар екенін ескер- сек, тіл білімі ғылымы саласында да ізденістердің болып жатқанын жоққа шығара алмаймыз. Қазақ баспасөзі бетінде тіл та- залығын сақтау үлкен пробле ма лық мәселе ретінде жан-жақты тал қыға түсуі, орыс классиктерінің шы ғар- малары мен Абай, Ыбырай өлең- дерінің жариялануы сыншылдық, әдеби-теориялық ой-пікірдің өріс алуы на әсер етіп қана қоймай, қазақ поэзиясы туралы ғылыми мәндегі жаңа әдеби-теориялық көзқарасты ту ғызды. Қазақ поэзиясындағы «ескі» және «жаңа» өлең туралы салыстыр- малы пікірлердің айтылуы, ұлттық әдеби-теориялық ой-пікірдің ғылы- ми сипатта көрінуінің алғашқы бел- гісі секілді. «Түркістан уалаятының газеті» қазақ кітаптарындағы араб, татар, парсы сөздерімен шұбарлан- ған өлеңдерді сынап, «қазақ тілінің қандай жарасып, бір-біріне жабы сып тұратынын», өлеңінің әуезді келіп, белгілі бір ырғаққа құрылатынын та- ныту үшін Орынбай ақынның өлеңін мысалға ұсынады. «Дала уалаятын- да» А. Құрманбаев Ы. Алтынсарин- нің «Кел, балалар, оқылық», «Жаз», тағы басқа өлеңдерін «қазақ өлеңі мен поэзиясының тамаша үлгісі» деп бағалай отырып, «Сал-сал», «Зарқұм» сияқты қиссаларды сынға алады. Ал Д. Сұлтанғазин орыс әдебиетінен өне ге алуды нұсқаған Абай, Ыбырай жолының жаңашылдығын ашып көр- сету мақсатында Шортанбай ақын- ның «Зар заман» өлеңін мысалға алып, тек тіл тазалығы жағынан ға на емес, мазмұны мен идеясының алға ұмтылған дәуір талабына сай кел- мейтінін сынайды. Автор сол кездегі қазақ поэзиясындағы екі бағыт тың бар екенін ашып берді. Шор танбай, Дулаттарда заманына қар сылық са- рыны басым болса, Абай, Ыбырай- лардан келешекке сену, өнер-білімге, ғылымға үндеген ағартушылық идея басталғанын салыстыра тұжырым- дайды. Ре по зи то ри й К ар ГУ |