Хуш, күсе, башка књренмђсђћ иде

(Яћа ел фельетоны)

Үзегез белђсез, күсенећ ќитмђгђн җире, кермђгђн тишеге юк. Бу елда алар күзгђ күренеп үрчеде һам бик тђ ђрсезлђнде. Элеккерәк елларны башка кыяфђттђ йљргђннђр икән күпләре, бы­ел исђ күселекләре белән горурланып, күкрәк кагып йљрделђр шулар. Мәсә­лән, 5-6 ел элек бер карт күсе, шәһђрдә азык кимегәч («перестройка» еллары бит) авылларга китеп љшкерүче, бозым кайтаручы, соңрак экстрасенс булып йөргән, муллалык та кылган. Инде зама­налар үзгәреп,шђџђрдә мәчетләр тљзе­лә башлагач (үзегез белђсез, күсесез мђчет булмый) карт күсебез, башына чалма урап, ул тирәдәге яшьрәк күсе­ләрне кысырыклап үзена җайлырак, ях­шырак урын сайламакчы була. Ни дисђң дђ, 6 класс белеме, үзлегеннђн љйрәнгђн дини гыйлемле булуын исбатлаучы белешмасе дђ бар. Әмма, яшьлђргђ биргесез энергия белән кимерү эшлђренђ керешкђн карт күсегђ яшь күселђрнећ дә махы бирђсе килми. Җыйнаулашып «отпор» бирәләр моңа. Бик үк ќонлы хайван булмасалар да, кимерешкђндђ ќоннары да очкалый боларның. Һђм, тынып торган араларда, шул ќон­нарны тљслђре буенча аерым җыеп ба­ручы беркатлы бђндђлђр дђ табыла. Ки­тә бәхђс, китђ сүз... Тәки чалмалы карт күсене бер мђчеткђ дә кертмиләр бит. Әмма анысы да бирешә торганнардан түгел икән. Кимерешкђндђ пычракка бу­ялып беткђн, йолкынган ќоннарын пакь­ләүне, чистартуны талђп итеп, яшь күсе-аңа булган мљнђсђбђтен дљньяга чыгарган бер әфтияк хуҗасын судка би­рә бу. Иллђ дђ мђгђр рђхђтлђнђ карт күсе судта сљйлђп (Мђчетлђрдђ аны кем дә тыңларга телђмђгђн булса, судья, те­лиме ул, телђмиме, тыңларга мәҗбүр ич). Үзенең шәһәрдә бердәнбер иман­лы күсе икәнен мисаллар белђн ныгы­тып та сљйли. Коръән тәфсирен укыплар да күрсђтђ. Шунда ук, «картайган кљнемдђ пычранган иманымны пакьләргә килдем мин монда», дип кабатларга да онытмый. Әле дђ булса суд юлында йљри карт күсебез. Үгез елында да йљрер, язган булса. Шулай инде, кем намаз укып, мђчеткђ йљреп иманын пакьли, кем судта йљреп...

...Ерак-еракта, алмалары, хљрмђлђре кызарып пешеп утырган илдђ туа ул кү­се. Ата-анасы кайчандыр Татарстаннан туңып киткан булганнар икђн. Кљннђр­дђн бер кљнне шуны исенә тљшерергђ мђќбњр була күсе. Чљнки дђ ул яшђгђн ќирлђрдђ янгын чыга. Моның ялтырап торган кыска кара йоннары кљя башлый. Батучы корабтан һәм янучы йорттан иң беренче булып, билгеле инде, күселәр кача. Кљйгђн тунлы күсе дђ нђкъ шулай эшли. Кайчандыр ата-анасы яшђгән Та­тарстанга кайтып тљшђ . Кайтып тљшә дђ, кљйгђн тунын салып ташлап, ак тун киеп ала бу. Бик шђп кенђ уку йортына, шђп кенђ урынга кереп урнаша ул. Ак күсегђ булган бљтен хљрмђтне күрсђтђләр мо­ңа: ашаталар, эчертәләр, ќонын сыйпый­лар, борыныннан чупылдатып үбеп тә алалар, аңа комачау итүчеләрне читкә тибђрәлђр. Үзе дә йоклап кына ятмый, уңга-сулга карана, љстәмђ табыш чыга­наклары эзли. Џе, төлкене генђ хәйлә­кәр хайван дигән булалар тагын. Бу нис­бәттән дђ, безнең ак күсе берүзе 100 тљлкене алыштырырлык була. Кемне ал­дый, кемне хәйләли, куркакракларны бүре булып куркыта... Кыскасы, тиз ара­да бу уку йортын дер селкетә башлый ул. Әмма, нинди кыяфәткә керсә дә, үзенең кимерүчелђр семьялыгыннан икђнен дә һич онытмый үзе, курыкмаучыларны кимерә үк башлый. Менә шун­нан соң аңлыйлар моның нинди күсе икђнен. Әмма инде соң була — Күсебез уку йортының фундаментын киме­рергә керешкән икән! Шул хакта хђтта ике татар гәҗите язып та чыга. Кимерђ-кимерђ тешлђре чарланган күсегә нђрсђ инде ул кәгазь — керт-керт итеп бер почмагын ертып чәйнәп тә тормыйча йотып җибђрмђкче була ул. һәм ни хикмәт, гәҗиттә язылган моның җи­мергеч гамәлләре, авызына керүгә бу­газына тыгылып моның үзен буа башла­ганнар, ди. һичничек йота алмагач, ђллђ үгез елы якынлашуны сизеп, күселәргә хас булмаган тавышлар чыгарып үкереп җибђргђн ул һәм сөзәргә җыенган үгез кыяфђтенђ кергән. Хәзер инде, икенче гәҗитне кимерергә түгел, сөзәргә әзер­ләнә, ди. Менә бит, нинди хәлләр бу­лырга мљмкин ел алышынганда. Үгез елында күселәргә көн бетәр бетүен дђ, тик ел беткәнче алар барысы да үгезләргә әйләнеп куйсалар, нишләрбез, ђ, ќђмђгать?