Word – Windows жүесіндегі құжаттарға мәтінді енгізуге, оларды редакциялауға, графиктерді безендіруге, суреттерді, формуларды, кестелерді, фото орналастыратын графикалық редактор

7. Автофильтр

1-қадам

2-қадам

Бұл қадам мәліметтердің қайда орналасқанын –қатарда ма, бағанада ма –көрсетіп, олардың түсіндіру мәліметтерін қай интервалдан алатынымызды да көрсету керек. Түсініктеме диаграммадағы мәліметтердің аттарын және оң жақта орналасатын нұсқауыштарын-маркерлерін бейнелейді.

Мысалға, біздің экранымызда, Диаграмма шебері мәліметтердің қатарларда орналасқанын дұрыс анықтағандықтан, ешнәрсені өзгердудің қажеті жоқ.

Түсініктеме беретін миәлімет ретінде біз ешнәрсе енгебіздіктен, оң жақтағы белгілі тұратын орында келісім бойынша авлынатын

«1-қатар» деген сөз тұр.Түсінік беретін текст үшін бағаналар санын өзгерту қажет емес. Сонымен, бәрі ойдағыдай болса, «Келесі» батырмасын тағы да басамыз.

3-қадам

4-қадам

Power Point – презентациялық материалдарды слайд түрінде жасау және оларды қағазға, экранға, мөлдір пленкаға (кейін кодоскопта пайдалану үшін) немесе 35 миллиметрлік пленкаға шығаруға арналған. Пайдаланушыға шаблондардың модификацияланған жиынтығы, слайдтар редакторы, схема құру құралы ұсынылады. Слайд дегеніміз – тақырыптарды, мәтінді, кестелерді, графикалық объектілерді, ұйым схемаларын, дыбыстық фрагменттерді, бейнеклиптерді және гиперсілтемелерді іске қоса алатын күрделі объект. Бір стильде пішінделіп, белгілі тақырып бойынша жинақталған слайдтар және тиісті қосымша материалдар презентация деп аталады.

Презентациялық бағдарламалардың көбісі анимация (қозғалысты), дыбыс және бейнемен жұмыс істеуді, сонымен қатар, мультимедияның басқада мүмкіндіктерін пайдаланады. Мультимедиа дегеніміз – компьютерде дыбысты, ақпаратты, тұрақты және қозғалыстағы бейнелерді біріктіріп көрсету үшін жинақталған компьютерлік технология болып табылады.

Презентация жасауда мынадай ұсыныстарды ескеру керек: презентацияны алдын-ала жоспарлау; әр слайд мәнді және есте қаларлқтай болуы керек; слайдтағы ақпарат қысқа және қарапайым болғаны жөн; импортталатын бейне пішінін таңдауда көрсету құралының мүмкіндіктерін ескеру; кескіндегі объект фон түсінен ерекше болуы керек; фотокескінді арнайы бағдараламаларда редакциялау керек; слайдты безендіру үшін қанық және үйлесімді түстерді таңдау; презентацияға анимацияны, бейне, дыбыс және басқа құралдарды пайдалану керек.

Power Point менюлері оффистің басқа қосымшаларындағы менюлерге ұқсас. Power Point-та презентация жасауды таңдау үшін жаңадан үйренуші Мастер автосодержанияны, ал тәжірибелі пайдаланушы бос презентацияны пайдаланғаны жөн. Мастер автосодержания сұхбат терезесін іске қосқаннан кейін Файл-Создать-Презентации командасы көмегімен презентация түрін таңдау сұхбат терезесіне кіріп, презентация шаблондарының бірін таңдау керек.

Презентация шаблоны дегеніміз – белгілі жағдайларда пайдалануға арналған слайдттар жиынтығы, схемалар мен слайдтың үлгілері.

Слайдқа музыка немесе дыбыс қосу үшін мыналарды жасау қажет:

1. Музыка немесе дыбыс қосылуы тиіс слайдты ашу.

2. Вставка-Фильмы и звук командасын беру.

3. Мына әрекетттердің бірін орындау: клиптер коллекциясынан дыбыс кірістіру үшін Звук из коллекции тапсырмасын беріп, қажетті дыбысты көрсету; файлдан дыбысты кірістіру үшін Зву из файла тапсырмасын беріп, қажетті файлды табу.

4. Дыбысты қайта жаңғырту әдісін іске қосу.

Объектілердің слайдта пайда болу ретін басқару үшін: 1. Анимацияның Показ слайдов-настройка командасын орындау; 2. Тізімде объект таңдап, оның реті мен пайда болу уақытын, түр өзгертуін, дыбыстық сүйемелдеуін және т.б. таңдау; 3. Осы процедураны слайдтағы әр объект үшін кезек бойынша қайталау керек.

PowerPoint презентацияны жоспарлауға, жасауға мүмкіндік береді. Пайдаланушыға шаблондардың модификацияланатын жиынтығы, слайдтар редакторы, схема құру құралы ұсынылады, Excel, Lotus 1-2-3 және ASCII файлдарына қоса көптеген импорт/экспорт пішімдер қолданылады.

PowerPoint презентацияның барлық құрауышарын шығаруға немесе басуға және де презентацияларды кейін Web-серверде басып шығару үшін Web-бет ретінде сақтауға мүмкіндік береді.
Презентция жасау үшін мына әрекеттерді орындау талап етіледі:

1. 
   PowerPoint-ті іске қосу. Егер ол жұмыс істеп тұрса, жақын презентация шаблонын таңдау.
   
2. 
   Презентации қосымша бетінде оның тақырыбына ең жақын презентация шаблонын таңдау.
   
3. 
   Слайдтар режиміне өтіп, слайд тақырыбының мазмұнын ерекшелеп, өз тақырыбыңды теру.
   
4. 
   Әр слайдта үлгі мәтіннің орнына талап етілетін мәтінді теру. Келесі немесе алдыңғы слайдқа өту үшін слайдтар бойынша жылжу батырмаларын пайдалану.
   
5. 
   Жазбалар режиміне өтіп, ағымдағы слайдқа түсінік беру.
   
6. 
   Құрылым режиміне өтіп, презентация жоспарын қарап шығу.
   
7. 
   Слайдтарды сұрыптау режиміне өтіп, слайдтардың орналасу ретін өзгерту.
   
8. 
   Презентация экранда қалай көрінетінін көру үшін PowerPoint терезесінің астындағы қарау батырмасын шерту. Слайдты қолмен алмастыру үшін үстінен шерту немесе Вид-Показ слайдов командасын орындау.
   
9. 
   Дайын презентация көрсетуін аяқтау.
   
10. 
    Презентацияны сақтау-Файл-Сохранить командасын орындап, презентацияға ат меншіктеу, кейін Сохранить батырмасын басу (презентация файлы .ppt кеңейтуін иеленеді).
    

PowerPoint презентацияларды нақты стильдежасауға мүмкіндік береді. Презентация стилін басқарудың үш әдісі бар: безендіру шаблондары, түстік схемалар және үлгілер.

Әр презентацияда төрт үлгі пайдалануға болады – слайдтар, титул беттері, берілетін беттері, мәлімдеуші жазбалары.

PowerPoint слайдтары объектіледен (мәтін, график, сурет, ұйымсхемасы, бейнеклип; Excel электрондық кестесі, Word кестесі және басқалар слайдқа қосқанда объект болып кетеді) тұрады. Объектімен жұмыс істегенде оны алдын ала ерекшелеу керек, кейін оның өлшемдерін, орналасуын, түсін, шекарасын өзгертуге болады.

Слайд жасалғаннан кейін, оны өзгерту үшін мына әрекеттерді орындау қажет:

1. 
   PowerPoint терезесінің төменгі жағында орналасқан Разметка слайда батырмасын басу;
   
2. 
   Разметка слайда диалог терезесінде жаңа белгілеу таңдау.
   

1. 
   Көрсету өткізудің баяндамашы басқаратын әдеттегі әдісі, мұнда слайдар толық экранды режимде бейнеленеді.
   
2. 
   Пайдаланушы басқаратын әдіс. Презентация кішігірім терезеде бейнеленеді (бір пайдаланушы желі бойынша немесе Интернет арқылы қарағанда), слайдтарды алмастыру, слайдтарды редакциялау, көшірмелеу немесе басып шығару командалары бар.
   
3. 
   Автоматты-презентация толық автоматты түрде толық экранға өткізіледі. Бұл режимде көрмелік стендте немесе жиналыста пайдалануға болады. Бұл жағдайда көптеген меню мен командаларды пайдалануға тыйым салып, циклдік көрсету режимін іске қосуға болады.
   

Кестенің құрылымын жасағанда алдымен оның өрістерінің аттарын, типтерін және олардың размерлерін анықтау керек. Кестенің әр өрісіне 64 символдан тұра алатын, ат меншіктеледі.

• 
  Мәліметтер қорының бәрін бір операция жасап құру үшін мәліметтер қорының шеберін қолданады;
  
• 
  Кестеге бұрынғы кестелерден өрістерді таңдау. Оны мәліметтер қорының шебері жүзеге асырады;
  
• 
  Таблица режимінде бос кестеге мәліметтерді енгізу. Кестені сақтаған кезде мәліметтер талданады және әр өріске керекті мәліметтер типі және формат меншіктеледі;
  
• 
  Конструктор режимінде кесте макетінің барлық параметрлері анықталады.
  

Мәліметтреді сұрыптау. Мәліметтерді қарау ыңғайлы болу үшін кестедегі жазуларды анықталған тізбек ретінде сұрыптау керек. Мәліметтерді сұрыптау үшін Записи - Сортировка командасын орындау керек.

Конструктор көмегімен форманы өзіңіз жасауыңызға болады. Форма шебері таңдалған өрістер негізінде форманы автоматты түрде жасайды. Керек болса форманы конструктор режимінде өзгертуге болады. Автоформалар автоматты түрде өздері формаларды жасайды.

Жаңа сұранысты құру үшін мәліметтер қорының терезесінде Запрос қосымшасын таңдап, Создать батырмасын басып және ашылған терезенің ішінде 5 пункттан біреуін таңдау: Конструктор, Простой запрос (қарапайым сұраныс), Перекрестный запрос (Қиылысқан сұраныс), Повторяющиеся записи (қайталанатын жазулар), Записи без подчиненных. Конструктормен әртүрлі сұранысты құруға болады, бірақ бұл сұраныс тек қана сұраныстарды жасайтын тәжірибесі бар қолданушыларға ұсынылады. Қарапайым сұраныс шебер көмегімен анықталған өрістен немесе басқа сұраныстардан құруға мүмкіндік береді. Қайталанатын жазулар пункті қарапайым кестеде немесе сұраныста қайталанатын жазуларды іздейтін сұраныстарды жасайды, ал записи без подчиненных пункті – бағынышты кестеде бірде - бір сәкес келмейтін жазуларды іздейтін сұраныс.

Еспетерді құру. Есеп – бұл қортынды ақпаратты қарауға және баспаға шығаруға арналған құрал. Есептерде күрделі есеп-қисапты, статистикалық салыстыруларды алуға болады және де оған суреттерді және диаграммаларды орналастыруға болады.

Есептерді құру үшін Отчеты қосымшасын ашып, Создать батырмасын басу керек. Новый отчет терезесі ашылады, онда есепті құрудың 6 тәсілі келтірілген: Конструктор, Мастер отчетов, Автоотчет в столбец, Автоотчет ленточный, Мастер диаграмм және Почтовые наклейки. Конструктор есепті өзідігінен құрылуға мүмкіндік береді. Мастер отчетов кестенің (сұраныстардың) таңдалған өрістері негізінде есептерді автоматты түрде құрады. Автоотчет в столбец және Автоотчет ленточный – есептерді құрудың қарапайым тәсілдері: тек кесте (сұраныс) атын көрсетсе болды, қалғанын есептер Шебері өзі жасайды. Диаграммалар Шебері есепті диаграмма түрінде құрады.

"Реляциялық" сөзі ағылшынның relation – қатынас сөзінен шыққан.

Access-те үш типті кілттік өрістер қолданылады: қарапайым кілт, құрамды кілт, сыртқы кілт.

Логикалық топталған мәліметтерді әр түрлі кестелерде сақтау мүмкіндігі бар және оларды бір базаға біріктіру арқылы арасында байланыс орнату. Байланыс орнату үшін кестелер өрістерінің аттары немесе мәліметтер форматы бірдей болуы керек. Кестелер арасындағы байланысты осы өрістердегі сәйкес мәндер арасында қатынас орнатады.

Access - те кесте арасында 3 түрлі байланыс орнатуға болады: бірді көпке, көпті көпке, бірді бірге (один ко многим, многие ко многим, один к одному)

Бірді көпке байланысы-көп қолданады.Ондай байланыста А кестенің әр жазбасына В кестенің бірнеше жазбасы сәйкес келуі мүмкін.Бұл жазбалардың өрістері- кілт деп аталады.

Бірақ В кестенің жазбасы А кестенің бір ғана жазбасына сәйкес келеді.

Көпті көпке байланысы А кестесінің бір жазбасына В кестесінің бірнеше жазбасы сәйкес келеді, ал В кестесінің бір жазбасына- бірнеше А кестесінің жазбасы сәйкес келеді. Осында схема тек үшінші кестемен жасалады. Оның кілті ең азы екі өрістен тұрүы мүмкін. Оның бір өрісі А кестесінің өрістеріне , екіншісі В кестесінің өрістеріне сәйкес келеді.

Бірдің бірге байланысы. Бұл байланыс көп қолданылмайды. А кестесінің жазбасы В кестесінің бір ғана жазбасына сәйкес келеді, және керісінше.
Қолданылған әдебиеттер [13-16], [18], [25-26], [27-28], [31-32]
Тақырып 8 Антивирустік программасы. Архитеу программасы.

Компьютерлік вирус дегеніміз - әдетте өлшемібойынша кіші арнайы компьютерлік программа. Басқа программаларда «көбейтілетін» және «жұғатын» мүмкіндігі бар.

Компьютерлік вирустар «таза» компьютерге вирус жұққан иілгіш дискеттер арқылы таратылады. Егер компьютер жергілікті желіге таралуына бұрынғыдан да кең жол ашылады.

Вирустар әсерін жоятын антивирустық программаларды үш негізгі топқа бөлуге болады:

• 
  Файл мәліметтерінің бақылауға арналған олардың қосындыларын есте сақтауға негізделген программалар.
  
• 
  Программаға немесе операциялық жүйеге вирус жұққан сәтте оларды анықтайтын резиденттік программалар.
  
• 
  Вирус жұқтырылғаннан кейін олардың бар екенін анықтайтын программалар.
  

1. 
   Информацины әркімнің жиі пайдалануын шектеу және оның көшірсмесін сақтау.
   
2. 
   Сырттан келген мәліметтерді мұқият тексеруден өткізу.
   
3. 
   Вирустан «емдеу аспаптарын» дауындап қою.
   
4. 
   Белгілі бір уақыт сайын компьютерді тексеріп отыру.
   

Егер файл жадтың көп көлемін алса және дискетке сыймайтын болса, оны қысуға мүмкіндік беретін арнайы бағдармалар қолданылады.

Информацияны қысу дегеніміз – файлдағы информацияның көлемін кішірейту оны архивтеу деп атайды.

Архивтеу файлды бөгде адамдардың орынсыз қатынауынан информацияны парольмен қорғайды және файлдарды компьютерлік вирустардан бүлінуден жартылай қорғайды.

Архивтеу қарапайым қапшықтар мен файлдарды буып-түйіледі және арнайы архивтік файлға орналастыру

Архивтік файл дегеніміз өзінде бір немесе бірнеше файлдар немесе қысылған түрде қапшықтар арнайы түрде ұйымдастырылған файл.

Көлемі бойынша үлкен архивтік файлдар бірнеше дискілерде (томдарда орналасуы мүмкін. Мұндай архивті көптомды деп атайды.

Егер архивтеу процессі бар болса онда кері процесс архивтен шығару болуы қажет.

Архивтік файл құру үшін ондаған арнайы архиватор-бағдарламалар бар. Кең тараған бағдарламалардың ішінен ARJ, RAR, PRZIP атауға болады.

Осы архиваторлардың барлығы архивтеудің негізгі міндеттерін орындайды:

1. 
   Жаңа архивтерді құру;
   
2. 
   Архивтерден файлдарды алу;
   
3. 
   Бар архивке файлдарды қосу;
   
4. 
   Өзі шешілетін архивтерді құру;
   
5. 
   Көп томды архивтерді құру;
   
6. 
   Архивтерді бүтіндігіне тестілеу;
   
7. 
   Зақым келтірілген архивтерді толығымен немесе жартылай қалпына келтіру;
   
8. 
   Бөгде адамдардың қарауынан және өзгертуінен архивтерді қорғау.
   

Дискілерді форматтау

Дискімен жұмыс атқарғанда, оларды форматтау қажет болады, яғни жұмыс орындалатын операциялық жүйе нұсқасында бөліктерге бөлуді талап етеді. Форматталған кезде дискідегі барлық информация жойылады.

Дискіні форматтау үшін:

1. 
   Мой компьюютер белгісіне маус көррсеткішін орналастырып, батырманы екі рет шертсе, оның терезесі ашылады.
   
2. 
   Қапшық терезесіндегі А: дискінің белгісінде маустың оң батырмасын шертеді.
   
3. 
   Динамикалық менююден Форматировать командасын таңдайды.
   
4. 
   Windows экранында форматтаудың қажетті тәсілін (әдісін) таңдайтын терезені бейнелейді.
   

Форматтаудың екі түрлі әдісі бар:

1. 
   Толық (Полное) –форматтаудың бұл жағдайында кезінде бұзылған секторлардың бар екендігі немесе жоқтығы тексеріледі. Бұл әдіс көбінесе диск жаңа болғанда пайдаланылады.
   
2. 
   Тез немесе жылдам (Быстрое) –бұл жағдайда дискідегі информациялар өшіріледі. Бұл әдіс бұрын форматталмаған дискілерде қолданылмайды.
   

Форматтау әдісін таңдап болғаннан кейін, Начать батырмасында маусты шертеді.
Қолданылған әдебиеттер [13-16], [18], [25-26], [27-28]
Тақырып 9 Телекоммуникациялық технологиялар

Internet—кез клеген компьютерді жер шарында орналасқан басқа жұмыс станциясымен, яғни телефон арнасына қосылған басқа компьютермен жылдам байланыстратын дүние жүзілік желі. Оны дүниедегі ең үлкен ауқымды желі деп атайды. Осылай телефон арнасы арқылы байланыса алатын компьютерлер бір – бірімен TCP/IP хаттама ережелерімен мәлімет алмасады, оларды бір нұсқада, яғни бір тілде «сөйлейтін деп айтса да болады».

TCP/IP – Интернет желісіне қосылған компьютерлер арасында ақпарат алмасуды қамтамасыз ететін мәліметтерді бір жүеге келтіру ережелері немесе оларды құрастыру хаттамасы.

IP – мәліметтерді оны алушының адресі көрсетілген шағын тақырыптары бар бірнеше бөліктерге немесе дестелерге бөлетін желіаралық хаттама.

TCP- мәліметті жөнелту ісін басқаратын хаттама, ол желідегі ақпарат дестелерін дұрыс жеткізу үшін жауапты болып саналады.

Интернет желісінің құрылымы.

Әрібір тұтынушты компьютері кәдімгі телефон арналармен түйінді машиналармен байланысады. Ал түйінді немесе негізгі машиналар бір – бірімен қаутты оптикалық талшықты немесе спутникті арналармен жалғасады. Түйінді машиналар кез келегн жай компьютерлер арасында байланыс орнату үшін қажет, олар: тәуелік бойынша үзілссіз жұмыс істеп, байланыс сеанстарының арасындағы уақытта жолда жүрген ақпараттард уақытша сақтайды: аппараттық серверлер деп аталатын мәлімет жинақтауыш компьютерлермен жылдам істейтін оптикалық түрдегі байланыстыру ісін қамтамасыз етеді.

Ақпараттық серверлер – дегеніміз қалың көпшілікке арналған, әрібір тұтынушыпайдалана алатын көптеген ақпараттар түрлері жинақталған араулы компьютер,. Мұнда жаңалықтар, мерзімді баспасөз, жарнамалар мәліметтер сақталады.

Желіге қосылған әрібір компьютерге қайталанбайтын айрықша өзіндік адрес беріледі, адрес компьютердің типімен, операциялық жүйенің түрімен байланыста болмайды, демек жіберілген ақпарат тура адерс көрсетілген компьютерге келіп түседі. Түйенді машина мәліметтерді тасымалдау кезінде хабарды жіберген және оны алатын компьютерлер арасындағы ең қысқа жолды таңдайды, жұмыс барысында ол байланыс арнасыныңбос аралықтарын тиімді түрде пайдаланады. Бүл мүмкіндік Интернетті қазіргі кездегі ең жылдам, әрі арзан, әрі сенімді байланыс жабдығына айналдырылады деуге болады.

World Wide Web құрылымы.

WWW дүниежүзлік тармақталған желісі – бұл Интернеттің ең кең таралған, күннен күнге тоқтаусыз өсіп жатқан қызмет түрі. WWW –Интернеттегі барлық құжаттар және мультимедиялық ресурстарды сипаттайтын термин. Бұл мәліметтерді пайдалану жолында оларды оқып көру үшін Microsoft Internet Explorer, Netscape Navigator сияқты программалық жабдықтар қолданылады. Олар Интернеттен керекті құджаттарды іздеп табуға, қарауға, жазып алуға мүмкіндік береді. «Гипермәтін» мүмкіндігі Web мәліметтерінің бірінен біріне көшуді жеңілдетеді. Файлдардың “HTML» форматын іске қосатын гипермәтін мүмкіндігі Web парақтарының бір бетінен екінші бетіне сілтеу бойынша көшуді жеңіл жүзеге асырады.

Қолданылған әдебиеттер [13-16], [18], [20], [21-28]
Тақырып 10 Алгоритм және оның қасиеттері. Алгоритмдік тіл. Turbo Pascal программалау тілімен танысу.
Алгоритм сөзі IX ғасырда арифметикалық амалдарды орындау ережесін тұжырымдаған ұлы математик әл-Хорезмидің аты латынша algoritmi болып жазылуынан шыққан. Алғашқы кезде алгоритмі тек көп таңбалы сандарға арифметикалық төрт амалды орындау ережесі ғана деп ұғынған Кейінірек бұл ұғым жалпы алға қойылған мәселені шешуге келтіретін әрекеттер тізбегін белгілеу үшін пайдаланыла бастады.

Қазіргі заманда, адам көп істі компьютерде пайдалану, арқылы атқарады. Кез келген міндетті орындату алгоритмнің болуын, яғни нәтиже алуға жеткізетін әрекеттердің алдын ала жазылып қоюуын қажет етеді. Алгоритмнің негізінде программа түзіледі, яғни есеп шешуінің алгоритмі оны компьютерде орындауға жарамды түрде жазылады. Осыдан барып компьютердің көмегімен есепті шешу процесінің мәні алгоритмді құру екені көрінеді.

Кез келген адам күнделікті көптеген жұмысқа кезігеді, ал оларды атқарудың жолдарын көрсететін белгілі ережелер (нұсқаулар, жарлықтар) болады.

Көзделген мақсатқа жетуге немесе қойылған есепті шешуге бағытталған әрекеттер тізбегін іске асыру үшін атқарушыға түсінікті әрі дәл жарлық (нұсқау) алгоритм деп түсініледі.

Алгоритмдік алдын ала жазбаларды құрастыру процесі алгоритмдеу деп аталады.

Алгоритм мысалдары, алгоритмнің жазылуы атқарушыдан қайсыбір аяқталған әрекетті орындауды талап ететін жекелеген нұсқауларға жіктелетінін көрсетеді. әрбір осындай нұсқау команда деп аталады. Алгоритмнің командалары бірінен кейін бірі орындалады. Алгоритмнің әрбір орындалу қадамында атқарушыға келесі жолы қандай команданың орындалатыны дәл белгілі болады. Алгоритм командаларын шектеулі санды қадамдар жасап өз кезегімен орындау есепті шешуге, қойылған мақсатқа жетуге әкеледі. Әрбір алгоритм әйтеуір бір атқарушыға арналып құрылады. Атқарушының берілген алгоритм бойынша есепті шеше алуы үшін, оның алгоритм командалары міндеттейтін әрбір әрекетті орындай алатындай күйде болуы қажет.

Атқарушы жүзеге асыра алатын командалардың жиынтығы атқарушының командалар жүйесі деп аталады. Алгоритм атқарушыға түсінікті болып, яғни оның әрбір командасы орындаушының командалар жүйесіне енуі керек. Сонымен, алгоритмді дұрыс құру үшін атқарушыға командалар жүйесінің білу және алгоритмнің орындалуының әрқашан шектеулі санды қадамнан соң аяқталатынына сенімді болу қажет.

Алгоритмнің мынадай ерекшелігі болуы керек.

1. 
   Алгоритм айқын, аяқталған әрекеттер болып табылатын жеке қадамдарға бөлінуі керек. Орындаушының келесі қадамға өтуі алдыңғысын аяқтағаннан кейін ғана мүмкін. Алгоритмнің жеке қадамдардан құрыла алатын қасиеті дискреттілігі деп аталады.
   
2. 
   Алгоритмнің әр ұйғарымы немесе командасы орындаушыға түсінікті болуға тиіс, яғни олар бір мағынада түсініліп, қайталанатын алғашқы деректер бойынша біріңғай нәтижелерге әкелуге тиіс. Алгоритмнің бұл қасиеті анықтығы деп аталады.
   
3. 
   Алгоритмнің нақты бір мәселені ғана емес, бүкіл бір типті мәселелерді шеше алатын мүмкіндігі бар. Мысалы; квадрат теңдеуін шешетін алгоритм оның түбірін кез келген коэффициент мәндерінде табуға мүмкіндік береді, ал жол жүру ережесі баршаға ортақ. Алгоритмнің қасиеті жалпылылығы (көпшілікке бірдейлігі) деп аталады.
   
4. 
   Нәтижелілігі. Айқын белгіленген әрекеттер тізімнің әрқайсысы нәтижеге жеткізе бермейді. Мыс: шахматта 10₁₂₀ жүрістен тұратын ұтылыссыз ойын стратегиясы бар, бірақ оны түгел орындауға адам баласының ғұмыры жетпейді. Орындаушы үшін ол орындап отырған әрекеттер тізімі, егер олар мәселені қолайлы мерзімде шешуге жеткізсе, алгоитм болып есептеледі.
   

Осылайша алгоритм мынадай қасиеттерге ие: дискреттік, анықтық, жалпылық, нәтижелік.

Алгоритмнің формальды атқарылуы

Атқарушы алгоритмді атқара отырып, өзі не істеп отырғанын істің мән-жайына жете үңілмеуі мүмкін, соның өзінде ол керекті нәтижені ала алады. Мұндайда орындаушы формальды әрекет етеді, дейді, яғни қойлған мәселенің мазмұнына үңілмей ақ, қайсыбір ережелерді, нұсқауларды бұлжытпай орындап отырады. Бұл алгоритмдердің өте маңызды ерекшелігі. Сонымен, алгоритм құру есепті алгоритмнің командаларын көрсетлген ретпен формальды, механикалық түрде орындай отырып, шығаруға мүмкіндік береді.

Кез келген саладағы есепті шығару үшін алгоритм құру адамның сол саладан терең білімі болуын қажет етеді, қойылған мәселені мұқият зерттеп талдаумен, күрделі, кейде аса ыждахатты пайымдаулармен байланысты болады.

Алгоритм көрсетімінің әдістері. Алгоритмнің мәтіндік және графиктік түрде көрсетілуі. Алгоритмге мысалдар.

Алгоритм сипаттамасының, көрсетімінің әдістері көп. Біз төртеуіне тоқталамыз: табиғи тіл, графикалық тіл, алгоритмдік тіл және программалау тілі.

• 
  табиғи тіл (орындаушы адам) – орыс, қазақ, ағылшын тілдерінің сөздері.
  
• 
  графикалық тіл (орындаушы адам) – әрекеттер сипаттамасы бар графикалық схемалар (блок-схемалар).
  
• 
  алгоритмдік тіл (орындаушы адам) – әрекет немесе орындаушыға арналған командалар мағынасы берілетін табиғи тілдің белгілі сөздері.
  
• 
  программалау тілі (орындаушы компьютер) – программалау тілінің командалары.
  

Алгоритмдердің құрылымын құру әдістерін үйрену үш көрсетілімде бірден жүреді: блок-схемалар түрінде, алгоритмдік тілде, программалау тілінде. Алгоритм көрсетімінің ең көрнекі әдісі болып блок-схемалар түріндегі графикалық көрсетім саналады. Алгоритм бұл жерде блоктар бірізділігі түрінде бейнеленеді. Олардың ішіне орындалып жатқан әрекеттерді түсіндіретін ақпарат орналасқан.

Алгоритмнің графиктік схемасын (блок схемасын) мынадай геометриялық фигуралар арқылы бейнелеу келісілген.

- эллипс, программаның басын және соңын белгілеу.
- деректерді енгізу, деректерді шығару немесе қорытындылау.

- белгілі бір амалдың орындалуын анықтайды немесе есептеуіш әрекет.

- берілген шартты тексеру белгісі.

• 
  - информацияның берілу бағытын көрсетеді.
  

Егер алгоритмдердің жасалу құрылымын қарасақ, олардың жасалуының үш негізгі түрін атап көрсетуге болады: сызықтық, тармақталған, циклдік.

Егер орындаушы командаларды бірінен соң бірін ілесу тәртібімен орындайтын болса, ол алгоритм сызықтық деп аталады.

Орындаушының әрекеттері кейбір шарттарды тексеру нәтижелерімен белгіленетін болса, алгоритм тармақталған болып саналады.

Жеке командалар немесе команда топтары көп рет қайталанатын болса, алгоритм циклдік деп саналады.

Алгоритмге мысалдар:

Сызықтық алгоритмнің блок-схемасы:

1. Мыс: Табаны В және биіктігі H берілген үшбұрыштың ауданын бабу керек.

Тармақталған алгоритмнің блок-схемасы:

2. Мыс:

иә жоқ иә жоқ

Циклдік (қайталау) алгоритмнің блок-схемасы:

3. Мыс: Берілген 1-ден 100-ге дейінгі сандардың қосындысын есептеу.

Қазіргі кезде кеңінен қолданылатын программалау жүйесінің бірі - Turbo Pascal. Американың Borland корпорациясының бүл өнімі сол корпорацияның қызметкері Андерсон Хейлсбергтің жетекшілігімен қүрастырылған. Оның тұңғыш нұсқасын 1970 жылы Швейцария физигі Никлаус Вирт (Niklaus Wirth) ұсынған. Turbo Pascal - жоғары деңгейлі программалау жүйесі. Автор тілді алғашқы арифметикалық есептеу машинасын жасаған француздың ұлы ғалымы Блез Паскальдің құрметіне Паскаль деп атап, тіл атауын үнемі бас әріппен жазылуын сүраған. Кейіннен тілдің көптеген нұсқалары жарық көреді. Солардың ішінде, 1983 жылы Borland корпорациясының талантты қызметкері Андерсон Хейлсбергтің жасаған жаңа үлгісі - Turbo Pascal программалаушылар арасында үлкен сүранысқа ие болды. Оның бұл нұсқасы СР/М операциялық жүйесіне негізделген. 1984 жылдың басында MS DOS жүйесіне ауыстырылғалы бері пайдалану қарқыны бұрынғыдан да арта түсті. Turbo Pascal-дің жоғарғы деңгейлі логикалық құрылымы әр түрлі есептерді дәл шешуге көмегін тигізеді. Turbo Pascal жүйесінде қарапайым есептерді шешудің программасынан бастап, күрделі мәліметтер қорын қүрудың сан қырлы жүмыстары жүргізіледі.

Тілдің алфавиті.

Кез келген тілді үйрену оның алфавитінен басталады. Turbo Pascal программалау тілінің де басқа тілдер сияқты өзіне тән алфавиті бар. Программаның элементтерін жазуда қолдануға болатын символдар жиынтығын тілдің алфавиті дейміз. Turbo Pascal тілінің алфавиті мына символдардан түрады:

1. 
   Латын алфавитінің 26 (баспа және жазба) әріптері: A,B,C,D,.. .,W,X,Y,Z, a,b,c,d, .. .,w,x,y,z;
   
2. 
   Орыс алфавитінің 32 (баспа және жазба) әріптері программада түсіндірме мәтіндерді жазуда пайдаланылады;
   
3. 
   Араб цифрлары: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9;
   
4. 
   Арнайы символдар. Оларды белгілі бір функцияларды атқаруына сәйкес төмендегі топтарға жіктеуге болады:
   
   1. 
      Айыру (тыныс) белгілері: _(бос орын), .(нүкте), ,(үтір), ; (нүктелі үтір), :(қос нүкте), ( )(ашылған және жабылған жай жақша), [ ](ашылатын және жабылатын квадрат жақша), '(апостроф) , #(тор), т.б.
      
   2. 
      Арифметикалық амалдар таңбалары: +(қосу), -(азайту), *(көбейту), /(бөлу), div(бүтін бөлу), mod(бүтін қалдықты анықтау);
      
   3. 
      Қатынас таңбалары: <(кіші), >(үлкен), =(тең), :=(меншіктеу), < >(тең емес), <=(кіші немесе тең), >=(үлкен немесе тең).
      

Әрбір символдың өзінің реттік нөміріне сәйкес белгіленген коды болады. Жоғарыдағы символдар ASCII (American Standart Code for Information Interchange) коды бойынша 0-ден 255 дейінгі сандармен кодталынады.

Программа түсінігі және оның құрылымы.

Алдымен тµмендегi есептi ќарастырайыќ.

1-есеп. Ќабырѓалы a жєне b–ѓа тењ тiктµртб±рыштыњ периметрiн есептеу керек.

Есептi шыѓару ‰шiн белгiлеулердi ењгiзейiк: а,b-мен тiктµртб±рыштыњ ќабырѓаларын, периметрiн Р–мен

a белгiлейiк. а мен b–ныњ наќты мєндерi ‰шiн

в программа ќ±райыќ:

b

Программа1.

PROGRAM мысал;

VAR a, b, p : INTEGER; (*берiлгендердiњ сипаттамасы*)

BEGIN

a:=8; (*а- ќабырѓа мєнi*)

b:=21; (*b- ќабырѓа мєнi*)

p:=(A+B)*2; (* периметрдi есептеу *)

WRITE (p) (* p- мєнiн шыѓару *)

END.

Б±л мысалдардан берiлген мєндер ‰шiн ауызша есептеу жењiл екендiгiн кµремiз. Ал егер ж‰здеген тµрб±рыштыњ периметрiн єрт‰рлi мєндерiмен берiлгенде есептеу керек болса ше? Ауызша есептеулерде ќате кетуi м‰мкiн жєне ќызыќсыз. Ал программада кiшкентай ѓана µзгерiс болады да программа кµлемi айтарлыќтай µзгермейдi.

К‰рделi есептердi шешуге арналѓан программаларды ќ±рып ‰йрену ‰шiн, шарты жењiл де т‰сiнiктi есептерден бастаѓан д±рыс.

Программа1 PROGRAM-стандарт таќырыппен басталады. Таќырыптан кейiн программада ќолданылатын барлыќ деректердiњ, яѓни объект-шамалардыњ сипаттамасы болады. VAR– µзiнен кейiн барлыќ есепте кездесетiн айнымалылар а,b,p жазылады жєне оларды б‰тiн типтi екендiгi (INTEGER) кµрсетiледi.

Одан кейiн BEGIN жєне END сµздерiнiњ арасында операторлар орналасќан. Алдымен, a жєне b–ѓа сандыќ мєндер берiледi. Б±дан соњ формула бойынша периметр есептеледi. WRITЕ(p) –операторыныњ кµмегiмен б±л мєн дисплей экранына шыѓарылады. Операторлардыњ оњ жаѓында т‰сiнiктемелер, яѓни комментарий берiлген. Ендi, тiлдiњ негiзгi аныќтамалары: сµз, есептiњ берiлгендер(деректердiњ) элементтерiне т‰сiнiктеме берейiкте, Программа1 кµмегiмен т‰сiндiрейiк.

Сµздер тiлдiњ єрт‰рлi символдарынан ќ±ралады жєне олар белгiлi бiр т‰сiнiк бередi. Сµздер программа тексiнде бос позиция немесе басќа символдармен ажыратылады. Егер сµздер арасында ќандай да бiр ажыратќыш, мысалы жаќша, ќосу тањбасы, ќос н‰кте немесе басќалар т±рса, онда бос позицияны ажыратќыш белгiге дейiн де, ажыратќыш белгiден кейiн де ќоюѓа, немесе м‰лдем ќоймауѓа болады. Сµздер арасында бос позицияны ќоюѓа болмайды.

Ќызметшi сµздер мен атты олардыњ ќолдану орнына байланысты ажыратады.

Ќызметшi сµз – паскаль тiлiнде µзiнiњ арнайы мєнi бар сµз болып табылады. Кейде ќызметшi сµздi кiлттi сµз деп те атайды. Программа1-де ќызметшi сµздерге PROGRAM, VAR, BEGIN, END жатады.

Ат (немесе идентификатор) – ќандай да бiр шаманы (объекттi) белгiлеу ‰шiн ќолданылады. Паскаль тiлiнде екi т‰рлi ат(идентификатор) бар: стандарт ат жєне ЭВМ–дi ќолданушыныњ берген аты.

Тiлде стандарт аттар стандарт объектiлердi белгiлеу ‰шiн ќолданылады (мысалы: стандарт программалар, функциялар жєне т.б.). Программа1-де шыѓару программасы ќолданылады. Оныњ стандарт аты: WRITE.

Ендi ќолданушыныњ беретiн аттарына тоќталайыќ.

Ескерту. Идентификатор ретiнде ќолданушыѓа ќызметшi сµздер мен стандарт аттарды беруге болмайды. Идентификатор єрќашанда єрiптен басталып єрiптер мен цифрлардан т±рады. (Аттыњ ±зындыѓы кей жаѓдайларда шектеледi).

Мысал: жылдамдыќ, SUMMA, W, B, STA7, B16, AB, жылдамдыќ 2

Ескерту. Кез келген бос позиция, сызыќ т.б. тањбалар єрiп немесе цифрадан басќа символ болса, идентификатордыњ ќ±рамына кiрмеуi керек.

Ќате берiлген аттар мысалдары:

1. 
   ( ) – жаќша жазылмау керек;
   
2. 
   CASE – ќызметшi сµз жазылмау керек;
   
3. 
   7А– ат єрiптен басталу керек;
   
4. 
   МАРК–4 сызыќша жазуѓа болмайды;
   
5. 
   Давление 5 -бос позиция ќалдыруѓа болмайды.
   

Программа1 программасында периметр р–мен белгiленген. Оныњ орнына Р1, PERIM, П , ПЕРИМЕТР жєне т.б. ќабырѓалары А жєне b ‰шiнде басќа белгiлеулер алуѓа болады.

Программа Паскаль тiлiнде таќырыптан, сипаттама бµлiмiнен жєне операторлар бµлiмiнен т±рады:

Программаныњ таќырыбы PROGRAM ќызметшi сµзiн, программаныњ атын (ќолданушы– программалаушы ќоятын) т±рады. Таќырып н‰ктелi ‰тiрмен аяќталады.

PROGRAM ат ;

сипаттама бµлiмi

BEGIN

операторлар бµлiмi

END

Сипаттама бµлiмi программада кездесетiн барлыќ деректердi хабарлау жєне сипаттамаларын беру ‰шiн керек (аттарды, олардыњ типтерi жєне м‰мкiн мєндерi т.б). Б±л бµлiмде сонымен ќатар белгiлердi, т±раќтыларды, типтердi, айнымалыларды жєне процедуралар мен функцияларды хабарлаудан т±рады. Олар айтылѓан ретпен жазылу керек. Сонымен ќатар, айтылѓан бµлiмдердiњ барлыѓы барлыќ программаларѓа мiндеттi емес. Жай, ќарапайым программаларда, мысалы, тек т±раќтылар мен айнымалыларды хабарлаудан ѓана т±рады. Єрбiр сипаттамадан кейiн “;” ќойылады.

Операторлардыњ бµлiмi программада операторлыќ жаќшаѓа алынады: BEGIN(бастау) жєне END(аяќтау) деген, б±л жаќшалар логикалыќ жаќшалар деп те аталады. Сонымен ќатар END соњына н‰кте ќойылады. Операторлар бµлiмiнде орындалатын операторлар тiзiмi жазылады. Єрбiр оператор орындау керек iс–єрекеттi баяндайды. Орындалатын операторлар бiр–бiрiнен “;” тањбасымен ажыратылады.

Паскаль тiлiндегi программа ќ±рылымыныњ жалпы т‰рi:

PROGRAM ат; программа таќырыбы;
LABEL белгiлер бµлiмi;

CONST т±раќтылар бµлiмi;

TYPE типтер бµлiмi;

VAR айнымалылар бµлiмi;

PROCEDURE, FUNCTION процедура жєне функция

BEGIN операторлар бµлiмi;

Орператор–р1;

Оператор–р2;

Оператор n-1;

Оператор n;

END.

Ал программаныњ µзi еркiн т‰рде жазылады, кейбiр программалау тiлдерiндегi сияќты белгiлi бiр жолдыњ позициясына операторлар бекiтiлмеген. Бiр жолда бiрнеше сипаттама немесе оператор жазуѓа болады. Бiр жолдан екiншi жолѓа операторларды бµлiп жазуѓа болады (бiраќ сµздердi, т±раќтылар жєне ќ±рама символдарды тасымалдап бµлуге болмайды). Сонымен программаны т‰сiнiктi етiп жазуѓа тырысу керек. Б±л ‰шiн бос орындар, бос жолдар жєне т‰сiнiктемелердi кењiнен пайдалану керек.

Мысалы, PROGRAM, BEGIN, END –сµздердi бiр дењгейде жазѓан ыњѓайлы.

жүктеу/скачать 463.73 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: