Жануарлар мен өсімдіктердің экологиялық байланысы
жүктеу/скачать 41.52 Kb.
|
|
Жануарлар мен өсімдіктердің экологиялық байланысы Жануарлардың басым көпшілігі өсімдікпен қоректенеді. Қандай бір биоценозда өсімдікпен қоректенетін жануарлардың түрі де, саны да басқалардан артық. Олардың таралуы, мекендеуі, санының аз-көптігі, тіршілігінің басқа да көптеген сипаты өсімдікке байланысты. Өсімдік жабындысын жануарлар жыртқыштардан тасаланып бас сауғалайтын, желден, суықтан қорғайтын мекенжай, ұялап көбейетін орын ретінде пайдаланады. Жыртқыш жануарлар жемін тауып ұстауына өсімдік кейде пайдалы, кей жағдайда пайдасыз әсерін тигізеді. Тек өсімдік қоректі жануарларға ғана емес, жыртқыш жануарлар үшін де өсімдіктің қоректік жанама әсері мол. Табиғаттағы қоректік өсімдіктің қоры мезгіл сайын, жыл сайын өзгеріп отыруына сәйкес өсімдікпен қоректенетін жануарлардың құрамы мен саны да тұрақты болмайды. Атап айтсақ, омыртқалы және омыртқасыз жануарлар ағаш тектес өсімдіктердің тұқымымен қоректенеді. Бірақ ағаш тектес өсімдіктердің тұқымының өнімі жыл сайын бірдей емес, кей жылдары мүлдем жеміс бермей қалады. Шырша мен қарағай тұқым бермеген жылы қайшыауыз торғай мен тиін ұрықтанбайды және басқа жаққа ауып кетеді. Қылқан жапырақты орманның тұқымы мол өнім берген жылы тұқымға мейлінше тойынып семірген қайшыауыз торғай қыстың өзінде-ақ жұмыртқалап балапан басып өсіреді. Ал тиіннің саны жаңғақ көп шыққан жылдың келесі жылында көбейеді. Өйткені жаңғақ пісіп жетілгенге дейін тиіннің ұрықтану мерзімі бітіп кетеді. Бірақ негізгі қоректік заты (жаңғақ) жеткілікті болғандықтан олар қыстан шығынсыз күйлі шығып келесі жылы көп төл туады. Монғолияның қуаң даласында тіршілік ететін дала тышқаны (Microtus brandti) да шөп көп шыққан жылдың келесі жылында көбейіп жайылымның өніміне үлкен зиян келтіреді. Күз мезгілі ылғалды және жылы болса өсімдіктің тұқымы дереу өскіндеп көктей бастайды, жаңа шыққан сол балауса шөп жауған қардың астында қалады да дала тышқаны, құмтышқаны, алақоржын тағы басқа кеміргіштерге жайлы жағдай туғызады. Сондықтан олар қыста да туып көбейеді. Өсімдікпен қоректенетін көптеген жануар шөп шықпаған, ағаштар жеміс бермеген, қуаңшылық болған жылы аштан қырылу қаупіне ұшырайды. Өсімдік өнімі өсімдікпен қоректенетін жануарларға тікелей әсерін тигізумен қатар жыртқыш жануарларға да жанама түрде ықпал етеді: мысалы, қуаңшылықтан болып тышқан, сарышұнақ, қосаяқ тектес жануарлардың азаюының салдарынан олармен қоректенетін күйкентай, қаршыға, қырғи, ителгі қатарлы құстар; түлкі, қарсақ, сусар т.б. жыртқыш жануарлар қоректік қордың тапшылығына ұшырап азаяды, немесе басқа жаққа ауып көшуге мәжбүр болады. Жануарлар да өсімдік жамылғысының құрамына, таралуына және өсімдіктердің өсіп жетілуіне маңызды рөл атқарады. Көптеген өсімдіктің тұқымы жануарлар арқылы бір жерден екінші жерге таралады. Өсімдіктің жануарлар арқылы таралуы жүктеу/скачать 41.52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|