Жұмыс бағдарламасы «Адам анатомиясы»

Қантамыр жүйесі орталык мүше — жүректен және онымсн байланыскан көлемі әр түрлі, кан тамырлары (латынша vas, грекше angeion — тамыр; осыдан — ангиология) деп аталатьш түтікшелерден тұрады. Журек ырғақты жиырылуы аркылы та-мырлардағы бүкІл канды козғалыска келтіреді.

Артериялар. Жүректен мүшелерге карай шыгып, оларға кан әкелетіп тамырлар артериялар (ayer — ауа, tereo—бар; өлік

денееіндеп артерпялар бос болады, срндыктан ерте кезде олар-ды ауалы түтікшелер деп есептеген) дсп аталады.

Артерпяжфдыц қабырғасы үш қабықтан тұралы. Ішкі қа-бықша — tunica infima—тамырдын қуысы жағынан эндотелші-меи астарланған, оныц астында субэндотелий мои ішкі серпімді мембрана орналасәды; ортаңғы кабык— tunica media — бірың-ғай салалы булшыкет ткаңінен, серпімді талшыктармен ауы-сып, араласып отыратьш мноциттердеп қуралған; сырткы к.;і-бық — tunica externa—дәпекер тканьді талшықтардан тұрады. Артериялық кабырғаның серпІмдІ элементтерІ артернялардың серпімділігін тудыратын бірыңғай серпімді канқа түзедІ.

Жүректен алыстаған сайын артернялар гармактарға бөлініп, барған сайьш усактала береді. Журекке жақыи артериялар (колка жоне оның ірІ тармақтары) негізінен қанды откізу қыз-метін атқарады. Олардын ен бірінші міндеті жүрек соғуынан лақтырылып шығатын қан массасының әсерінен тамыр кабыр-гаоынмц созылуына қарсы осер ету. Сондықтан олардың қабыр-расында мехаинкалык слпатты құрылымдар, яғни серпімді тал-шықтар мен мембраиалар көбірек дамыған. Мұндай артериялар серпімді типті артериялар деп атэлады. Жүрек соғуынын инер-циясы әлсіреп, қаннын әрі карам жылжуы үшін өз кабырғасы-ның жиырылуы кажет болатын орташа және уса к артериялар-да жнырылу кызметі басым болады. Ол кызмет тамыр кабыр-ғасындл булшыкет тканінін біршама көбірек дамуы аркылы камтамасыз етіледі. Мундай артериялар булишқет типті арте­риялар дсц атэлады. Жекелегеч артернялар тутас мүшелерді немесе олардың бөліктерін қанмен жабдықтайды.

Артерпялардың сокғы тарамдары жІцІшке жоие усақ, сон-дыктан оллрды ортериолалар деп атаЙды .

Артсриоланың артериядлн пнырмашылығы опың қабырға-сында бір кабат қана бүлшықет клеткалары болады, соның ар-қасында ол реттеуші кызметін атқарады. Артериола тікелей прекапиллярға жалғасады, онда булшыкет клеткалары белек-бөлек болады да, түтас қабат қурмайды. Прекапиллярдын ар-териоладан тағы бір айырмашылығы — онымен венула тамыры катарласа журмейдІ.

Прекапиллярдан көптегең капиллярлар шығәды.

Капиллярлар —зат алмасу кызметін орындайтын аса жу­ка тамырлар. Осы қызметіне байланысты олардын. қабырғасы суііыкта еріген заітар меи газдар «тетіи жалпак эндотелий клет-каларыныц бір қабатынан тұрады. ; Капиллярлар өзара кеңі-цен анастомоздана, прекамиллярға уқсас құрылған посткапи.і-лярларға айналатыіі торлар (капиллярлық торлар) түзеді. Посткапилляр артериоламен косарлана жүретін венулаға ай-налады. Венулалар веналардыи түбіріи құрайтын және вена-ларға айналатын вена арнасыиын. жука бастапқы бөлігін ту-зеді

Веналар (латыиша vena, грекше phlebs: осыдаи флебит ве-налардын қабынуы) артериялардан карама-карсы багытта му-шелерден жүрекке кан әкеледі. Олардык кабырғалары арте-риялардікіндей болып кұрылған, бірак олар едәуір жукалау, серпімді жоне булшыкет тканьдері аздау, сонын нәтижесінде бос веналар босал қабысып қалады, ал. артериялардын куысы көлдеиек кесіндісінде үцірейіп көрініп тұрады, веналар бір-бі-рімен қосылып ірі вена бағандарын жүрекке қуятын веналар түзеді.

Веналар веналық орімдер түзе бір-бірімен анастомозданады.

Қанның веналармен қозғалуы жүрек пен көкірек қуысының қызметі мен copy әсері арқылы іске асады, дем алу кезінде кө-кірек куысында, куыстардағы кысымның айырмасы әсерінен, сондай-ак қанда және мүшелердік висцеральды булшыкеттері-нің жнырылуынан және тағы баска факторлардан теріс кысым пойда болады. Веналық кан кері ағу қиындау келетін дененік гөменгі жартысынын веналарында, дененің жоғарғы бөлігіндегі веналарға карағанда күштілеу дамыған булшықет кабықшасы-иың жиырылуыиың да манызы бар. Веналық канның кері ағ-уына веналық кабырғанын ерекшелігін кұрайтын веналардың ерекше тетіктері — қақпақшалар кедергі жасайды. Веиалык как-накшалар дәнскер ткань кабаты бар эндотелий катпарларыиан турады. Олардын бос жиектері журекке караған, сондықтан канныц осы бағыттағы ағыиына кедергі келтірмейді, бірақ оның кері карай ағуына кедергі болады. Артериялар мен веналар әдетте бірге катарласа жүреді, соның езінде ұсак және орташа артериялармен екІ вена, ірІ артернялармен бір вена косарлана жүреді. Бул ережеден кейбір тереңдігі веналардан баска негі-зінеи терІ астында орналасқам және ешуақытта дерлік артерия­лармен қосарланбайтын беткі веналар тыскары турады. Қан тамырларының кабырғаларында озіне меншікті, олардын. өзде-рін, канмен қамтаиасыз ететін жіңішке артериялар мен вена­лар — vasa vasorum болады. Олар кабырғаларын каимен жаб-дықтаЙтын сол бір бағаннан немесе көрші бағаннан шығып. кам гамырларды коршап жатқан (олардын. сыртқы кабықшасымеп байланысқан) дәнекер тканьді қабатта өтеді; бул қабат тамыр-лы қынап — vagina vasorum — деп аталады. Артериялар мен веналардың қабыргасында орталык нерв жүйесімен байлаиые-кан кептеген нерв уштары (рецепторлар мен зффекторлар) ор-

наласкан, соныц арқасында рефлекс механизм! бойынша қан айналысынын. нервтік реттелуі іске асырылады. К.ан тамырлары зат алмасудын нейрогуморальдык реттелуінде үлкен роль ат-каратын аукымды рефлексогендік аймактар болып табылады. Атқаратын кызметі мен түрлі бөлімдерініц күрылысы және нервтендірілу ерекшеліктеріне сәйкес сонғы кезде барлык кан тамырларын 3 топка бөледІ: 1) Нкі канайналыс шенберін бас-тап жэне аяқтайтын жүреккасылық тамырлар — колка жэне өк-пелік баған (ягни серпімді типтІ артериялар), куыс және өкпе веналары. 2} Организм бойынша канды таратуға арналған ма-гистральды тамырлар. Бұларға бұлшықет тнпті Ірі жэне орта-ша экстрамүшелік артернялар мен экстрамүшелік веналар жа-тады. 3) Қан мен мүшелердін паренхимасы арасындағы алмасу реакцияларын камтамасыз ететін мүшелік тамырлар. Бұлар — мүшеішілік артериялар мен веналар, сондай-ак микроциркуля-циялык арнаныц буындары.

Қанайналыс схемасы

Қан айналысы капиллярлар кабырғалары аркылы (кан мен лнмфалык) зат алмасу іске асатын тканьдерде басталады.

Капиллярлар қан мені лимфанын микроциркуляциясы жүре-тІн микроциркуляциялық арнанын, басты бөлігін күрайды. Мик-роциркулядиялык арнаға лимфа капиллярлары мен аралык ке-ңістік те жатады.

Микроциркуляция — кан мен лимфанын тамыр арнасының микроскопиялык бөліғіндегі козғалысы. Микроциркуляциялык арна, В. В. Куприянов бойыншз, 5 буынды камтиды; !) арте-риялық жүйенің ен. дистальды буындары ретіндегі артериола-лар; 2) артериолалар мен нағыз капиллярлар арасындағы ара­лык буын болып табылатын прекапиллярлар немесе прекапил-лярлык артериолалар; 4) посткапиллярлар немесе посткапил-лярлық венулалар және 5) веналык жүйенің тамырлары болып табылатын венулалар.

Бүл буындардыц барлығы тамыр кабырғасынын, өткізгіштігі мен микроскопиялык. деңгейдегі кан< ағымын реттеуді камтама­сыз ететін механизмдермен жабдыкталған. Қанның микроцир­куляциясы артериялар мен артериолалардын. бұлшыкеттер аркылы жэне И. М. Сеченов болжап айткан «крандар» деп ата-ған ерекше бұлшықетті қыспакшалардың әрекеті аркылы рет-теледі. Мұндай кыспакшалар пре- жэне посткапиллярларда болады. Микроциркуляциялык арнанын кейбір тамырлары (ар­териолалар) негізінен тарату кызметін, ал калғандары (прека­пиллярлар, капиллярлар, посткапиллярлар мен венулалар) не-гізінен трофикалык (алмасу) қызметін аткарады. Әрбір сәтте капиллярлардың тек бір бөлігі (аш'ык капиллярлар) жүмыс ат-карып, ал калған бөлігі (жабық капиллярлар) резервте тұрадьг

Анатомдар аталған тамырлардан баска барлық мүшелерде бар жэне капиллярларға сокпай артериялык каннын веналык

арнаға кыскарған ағыны болып табылатын артериоловенула-лык анастомоздардын да микроциркуляциялык арнаға жататы-нын дәлелдеді. Бүл апастомоздар нағыз анастомоздарға немесе шунттарға (қан ағынын жабуға кабілетті бекітетін күрылғысы бар жэне құрылғысыз) жэне артериолааралыктар немесе жар-лай шунттарға бөлінеді. Артериоловенулалык анастомоздар ар-қылы терминальды қаі-4 ағыны қан козғалысыныц екі жолына бөлінсді: 1) зат алмасу үшін каи;ет транскапнллярлы жол жэ­не 2) гемодинамикалык тепе-тецдікті реттеу үшін қажет ка-пиллярдан тыс юкстакапиллярлык (латьшша juxta—жаныііда, касьшда) кан ағыны, бұл артери5\аар мен веиалар арасыидағы (артерповеналык анастомоздар) тікелей байланыстар (шунт-тар) аркылы іске асырыладіы.

Капиллярдан тыс кан ағыныньщ.аркасында кажет болғанда капилляр арнасы жёнілдеп мүшедегі немесе дененін сол аума-ғындағы қан тасымалдануы тездейді. Бұл жанама, коллате-ральды канайналыстын ерекше формасы секілді (Куприя­нов В. В., 1964).

Микроциркуляциялык арна түрлі тамырлардыц меха вика-лык косындысы емес, 7 буыннан (5 каи, лимфа жоне аралык буындардан) тұратын және организмнін емірлік маңызды про-цесі — зат алнасуды камтамасыз ететін: күрделі анатомиялық-физиологиялык процесс болып табылады. Сондыктан В. В. Куп­риянов оны микроциркуляция жүйесі ретінде карастырады.

Микроциркуляциялык арнанын, түрлі мүшелерде күрылысы мен аткаратын қызметіне сәйкес өзіндік ерекшеліктері болады. Мәселен, бауырда кен капиллярлар — бауыр синусоидтары кез-деседі; оларға артериялык жэне веналық кан (кақпалык вена-даи) келеді. Бүйректерде артериялык капиллярлар шумакта-ры бар. Ерекше синусоидтар жілік майына тән және т. б.

Сүнықтын мнкроциркуляциялық процесі мнкроскопиялык. қаа тамырларымен шектелмейді. Адам организмінін 70%-і су-дан түрады, олар клеткалар мен тканьдерде орналасады және қан меи лимфанын негізгі массасын кұрайды. Барлык сүйык-тың тек 1/5 ғаиа тамырларда, ал калған 4/5 белігі клеткалар плазмасы мен клеткааралык ортада болады. Сүйыктың микро­циркуляциясы қан. тамыры жүйесінен басқа тканьдерде, сероз-ды жэне баска куыстарда және лимфаныц тасымалдаиу жо-

лында жүреді.

Қан микроциркуляциялик арнадан веналарға, ал лимфа— личфа тамырларына келедІ де, ен сонында жүреккасы венала-рына күйылады. Келіп косылған лимфасы. бар вена қаны жү-рекке, алдымен он жак жүрекшеге одан он жак қарыншаға қү-йылады. Он, жак карыншадан вена каны қан айналысынын кіші шенбері (өкпелік шенбері) бойымен өкпеге келеді.

Оц жак кары к ша дан екпе Сағаны шыгады, ол өкпеге жақындай келе он жак жопе сол жақ өкпе артерияларына бөлінеді Бұлар өкпеге келіп, артерия, артериолп, прекапилляр жэне капилляр тамырлары болып тарамдалады. Өкпе көліршіктерім шырмаи жатқан капилляр торларында қан көмірқышқыл газын беріи, оның орнына оттегінің жаңа корыи алады (өкпелік тыныс алу). Тотыккан қан кайтадан алқызыл түске боялып, артерия қаны-на айналып, капиллярлардан венулалар мен веналарға келеді, олар төрт өкпе веналарына (әр жағынан) екеудеи қосылып, сол жақ жүрекшеге қуяды.

Кіші (өкпелік) канайналыс шеңбері сол жақ жүрекшедс аяқ-талады, ал ол журекшеге келген артерия қаны сол жақ атрио-вентрикулалық тесік арқылы үлкен қанайналыс шенбері баста-латын жерге, яғни сол жак карыншаға келеді.

Үлкен (дене-лік) қанайналыс шеңбері дёнеиіц барлық мүше-лері мен тканьдеріне қоректік загтар мен оттегін жеткізіп, олар-дан зат алмасу өнімдері мен көміркышқыл газыи әкету қызме-тін аткарады Ол артериялық канды таситын колқа тамыры шьіғатыи жүрект.ің сол жақ карыншасынан басталады. Артерия қанында организм тіршілігі үшін қажеттІ коректік заттар меи оттегі бар жәие түсі алқызыл келеді. Қолқа артеринларға та-рамдалады, ал артерияЗіар дененің барлық мүшелері мен ткань-деріые тарап, олардын. қабатыида артериолаларға, одан әрі ка-пиллярларға айналады. Капиллярлар өз кезегінде венулаларға және одан әрі веналарға айналады. Қапиллярлардың қабырға-сы аркылы кан мен дененін. тканьдері арасында зат және газ алмасу жүреді. Капиллярларда ағатын артериялық кан қорек-тік заттар мен оттегін беріп, олардың орнына алмасу өнімдері мен көмірқышқыл газын алады (іканьдік тыныс алу). Осынын салдарынан веналық арнаға келетін қанда оттегі аз да, ал кә-міркышқыл газы көп, сондықтан қошқыл түсті, бүл — вена қа-ны; қан кеткенде қанның түсі бойынша қандай тамырдың (вена ма, элде артерия ма) зақымданғанын білуге болады. Вена-лар екі ірі бағанға — жоғарі-ы және төмемгі куыс веналарга аЙнала қосылып, оң жзк жүрекшеге күяды. Жүректін осы бөлімінде үлкен (денелік) канайналыс шеңбері аяқталады. ЖүректІң өзіп канмен камтамасыз ететін үшінші (жүрек) қанайыалыс шеңбері үлкен канайналыс шенберіне қосымша бо-лын табылады. Ол қолқадам шьп атыи жүректің тәждік арте-рияларынан басталып, жүрек венлларымен аяқталады. Жүрек сеиалары он жақ жүрекшеге құятын тәждік койнауға келіп қо-сылады, ал ұсақ веналар тікелей журекшелер қуыстарына ашы-лады.

Региондық қанайнадыс. Жаллы кантамыр жүйесі өзінің үл-кен және кіші қаианпалыс шеңберлерімен коса дененін түрлі аймақтпры мен мүшслеріндо, олардын аткаратын қызметінін сипаты мен дәл сол сәттегі қызметін аткару кажеттіліктеріне қарай эр түрлі жумыс ІстейдІ. Сондыктан, жалпы қан айиалы-сынан! басқа, жергілікті немесе региондык (латынша regio —

Жүрск — сог — өзіпе кұйылатын вена сабауларынан қанды кабылдап ніәке опы артерия жүйесі арқылы айдайтьш қуыс — бүлшыкетті мүше болып табылады. Жүрек қуысы 4 камераға бөліиеді: 2 жүрекше, 2 қарынша. Сол жак жүрекше мен сол жак карынша өзіндегі канныц қасиетіне қарай сол жақ нсмесе артериялык жүректі құрайды; ок жақ жүрекше мен он, жақ ка­рынша он жақ немесе веналық жүректІ күрайды. Жүрск каме-ралары қбырғаларының жиырылуы систола деп, ал олардыд босаңсуы диастола деп аталады.

Жүректід формасы біршама жалпайған конус тәрізді. Онда үшын---арех, негізін — basis, алғы жоғарғы жәие төменгі бет-терін, осы беттерді бөліп түратын екі — он және сол жиектерін ажырагады.

Жүректіц дөцгелектенгеи үш»-і — apex cord is — темен, алға жэне сол жаққа карағам, ортаңғы сызықтан солға қарай 8— 9 см кашықтықта бесінші қабырғааралыкқа жетеді; жүрек үшы түтасынан сол жак, қарыншадан түзіледі. Жүректін негІ-зі — basis cordis — жоғары, артка жэне он. жақка қарай орна-ласқан. Ол жүрекшелсрден, алдынан — қолкадан жоне өкпе сабауынан түзіледі. Жүрекшелерден күралган төртбүрыштьт оқ жақ жоғарғы бүрышында жоғарғы куыс венаның кіретін же-рі, төмепгі сол жак бұрышында темеіігі куыс венанын кіретін жері орналасады, солға карай окі он. жак өкпе венасыныц кі-ретін жерлері, негіздін сол н^ак жиегінде екі сол жак өкпс ізе-насынын, кіретіп жерлері орналасады. Жүректін алдыцгы неме­се тестік-кабырғалық беті — faeces sternocostalis — алға, жоға-ры жане сол жаққа караған да, төстік денесІ мен ІП—VI кабырғалар шеміршектерініц артында орналасады. Жүректің бойлық білігіне көлденецжүретін және жүрекшелерді қарынша-лардаи бөліп түратын жүректік жүлге —sulcus coronarius —-арқылы жүрек жүрекшелердеп түратын жоғарғы бөлігіне жәнс қарыншалардан түзілетін үлкен твмспгі бөлігіне бвлінеді. Ға-cies sternocostalis аркылы өтетін алғы бойлык жүлге — sulcus. interventricularis anterior — карыншалар арасындағы шекар;і-мен өтеді, соның өзінде алдыңғы бетінін көи бөлігіп он жақ ка­рынша, аздау бөлігінсол жак қарынша түзеді.

ЖүректІң төменгі немесе дифрагм.алык беті — facies diap-hragmatica — диафрагмаға, онын сінірлі орталығына жанасып жатады. Онымен артқы бойлық жүлге — sulcus interventricula­ris posterior — өтеді, ол сол жак қарыншанын (үлкен) бетін оң жақ (кіші) қарыншанын, бетінен бөліп түрады. Жүректін алғы жэне арткы карынша аралық жүлгелері төменгі үштарымсп бір-бірімен қосылып, жүректіц оқ жак жиегінде. жүректіқ үшыііыц

оң жағыпда, жүрек опығын — incisura apicis cordis — түзеді. Он және сол жақ жүрек жиектерінің конфигурациясы бірдей емес: оң жиегі сүйірлеу, сол жисгі дөңгелектеііген, себсоі сол жақ карынша қабырғасы қалыңдау келеді.

Жүрек көлемі жағынан, сол адамныц жудырығына тең келе-ді деп есентеледі: ұзыыдыгы 12—13 см, ең үлкен көлденеііі 9— 10,5 см, алғы артқы шамасы 6—7 см. Еркек жүрегінің нассасы орташа 300 г (дене массасыныц 1/215 бөлігі), әйелдікі — 220 г (дене массасының 1/250 бөлігі).

Жүрек камералары

Жүрекшелер канды қабылдайтын камералар болып табыла-ды, қарыншалар, керісінше, канды артерияларға айдайды. Он және сол жүрекшелер он және сол қарыншалар сиякты бір-бі-

рінен перде арқылы бөлінген. Қерісімііе, оң жақ жүрекшс мен оң жак карыншаның ара­сында оц жақ жүрекше-карыи-шалық тесік —ostium airio-ventriculare dextrum—сол Жак, жүрекше мен сол Ясак карын-шанын арасында ostium atrio-ventriculare sinistrum болады. Осы тесіктер арқылы кан жү-рекшелердің систоласы кезін-де олардын қуыстарынан ка-рыншалардың куыстарына ка­рай ағады

См Ү

Сол жақ жүрекше — atrium sinistrum — арт жағынан темен кететіи колка мен еқешке жанасып жатады. Әрбір жағынан оған екі-екіден өкпе веналары келіп күяды: сол жақ кұлакша колка сабауы мен өкпе-сабауыңың сол жағын орай, алға қарай томпайып шығып тұрады. Жүрекшеде m. pectinati бар. Төменгі алғы бөлімде сопақ пішінді сол жак журекше-карыншальіқ те-сік — ostium atrioventriculare sinistrum — со.ч ж.ж карынша куысына әкеледі.

Ок жак карынша — ventriculus dexter — үшбұрышты гшря-мида тэрізді, онын, жоғары караған негізін он жақ қарыншадан өкпе сабауы — truncus pulmonalis — шығатыи сол жак. жогаргы бүрышын қоспағанда, оц жак, жүрекше алып жйтады. Қяркгиша куысы екі бөлімге бөлінеді: ostium atrioventricuiare жақыіі бө-лім жәие ostitim trunci pulmonalis-ке жақын алғы жогаргы бө-лім — conus anteriosus ол екпе сабауыиа жалғасады.

On жақ жүрекше қуысынап он жақ карынша қуысына экс-летін ostium utrioventricu-lare dextrum үшжармалы қакиақша-мен — vatva artioventriculans dextra, s. valva tricuspidalls — жаб-дықталі-ан. Кақпақшанын. үшжармасы орналаскап орыидарына қараіі cuspis anterior, cuspis posterior және cusp is septalis леи белгілейді- Жармалардьщ бос жнеқтері карыншаларі-а қарай-ды. Оларга жіцішке сіцірлі жіпшелер — hordae tendineae — бе-кііді, ал олардын қарама-қарсы ұштары емізікше бұлшықеттер-дің musculi papillares-тердіи төбелеріне бекіген. ЕмІзікше бұл-шықеттер — конус тәрізді бүлшыкетті қыраттар, олардын төбелері қарынша куыстарына шығьш түрады, ал туптері онын кабырғасыпа үласады. Оң жақ қарыншада одетте үш емізікшс бүлшыкет болады: ен, улкен алғы емізікше бүлшыкет үшжар-малы қакпақшанын алғы және артқы жармаларына барзтыи сіцірлі жіпшелерге оастама береці; кішІлеу артқы емізікше бұл-шықет артқы және перделік жармаларға сіңірлі жшшелер жІ-береді; ец соцгыси, ор уақытта бола бермейтін hi. papillaris sep­talis көбіне алғы жақтауға сіндрлі жіпшелер береді, Ол болма-ған жағдайда жіпшелер тікслен қарьшшапың кабырғасынан пайда болады. Comis arteriosus аймагында on. жақ қарыпшаныи қабырғасы тегіс, ал қалған жеріиде ішке карай етті трабекула лар — trabeculae carneae — ей in гұрады.

Қан он жақ карыышадаи қакпақшасы (valva trunci pulmo-nalis) бар тссік — ostium trunci pulmonalis — арқылы екпо са-бауына келеді, ол қақпақ диастола кезінде қанның өкпе саба-уынан кері қараіі оц жақ қарымшаға ағуына кедергі жасайды. Қақпақша уш жартылаіі аншықты. қақпакшадан түрады. Олар­дын, біреуІ өкпе сабауы шецберініц алгы уштен бірінс — valvula semilunaris anterior жоне қалғаи екеуі арт жағына — valvulae semilunaris dextra eij sinistra бекиді. Әрбір қақпақшанын Ішкі бос жйегінде ортасында кішкене түйіншек — nodulus valvulae semilunaris — бар, түйіншектіц жанындағы қақпақшапын жұқа жиектік сегмеиттері — lunulae valvulae semilunaris деп атала-ды. Түйіншек^ер қақпақшалардын тығыз кабысуыиа көмегіп тигізеді.

Сол жак. қарыиша — yentriculus sinister — конус пішінді, қа-бырғасынык калыңдыгы оң жақ карынша қабырғасынын ка-лыңдығынан 2—3 есе асып түседі {10—15 мм және 5—8 мм). Бұл айырмашылык. бүлшықет қабатының есебінен иайда болады жоне оц жақ қарыншага (кіші қанайналыс шецбері) карағанда сол қарыншаиын көп жұмыс істеуіне байл.іяысты (үлкен кан-айналыс шеңбері). Жүрекшелер кабырға..чарыныц қалыңдығы олардың қызметтеріне карай тІпті жүқа келеді {2—3, мм). Сол жақ жүрекше қуысынап сол жак, қарыншаға келетін тесік-~ ostium atrioventriculare sinistrum — сопақ пішінді, сол жак. жүрекше-қарыншалық (митральды) қақпакпен — valva atrioven-tricularis sinistra (mitralis)—жабдықталған, онын екі жарма-сының кішілеуі сол және артқы жағында (cuspis posterior), үл-кендеуі он жоне алғы жағында (cuspis anterior) орналасқан.

Жармалардын бос жиектері карынша куысына қарайды, оларға chordae tendineae бокиді. М. papillares сол жак карыншада екеу болады алгы жопе артқы. Әрбір емізікше бұлшықет valvae mitralis-тің бірінші, екінші жармасына сіцірлі жіпшелер бере-ді. Қолқа тесігі — ostium aortae деп, ал қарыншаның оған еқ жақыи бөлімі — conus arteriosus деп аталады.

Қолқа қақпағының — valva aortae — құрылысы өкпе сабауы қақпағына үксас қакпақшалардын бірі — valvula semilunaris posterior колка шеңбершін арткы үштен бірін алып жатады; қалгаи екеуі—valvulae semilunares dextra et sinistra тесіктін оіі жәнс сол жақтарын алып жатады. Олардын бос жиектерін-деіі түіііншектер — noduli valvularum semilunarium aortae — өкпе саоауы қақпашаларынікіпе қарағанда шамалы байқада-ды; сопдай-ак tunulae valvuiarum semilunarium aortae бар.

Қапыншалап арасыі4дағы перде — septum interventricula-гё — негізінен бүлшыкет тканінек (pars muscularis) түрады, тек оньш ең жоғарғы бөлімі екІ жағынаи эндокардпен — pars membranacea — жабылған фиброзды тканьнен тұрады. Pars membranacea жануарлардын карыншааралык пердесінің жеткі-. ліксіз дамыған бөліміне сәйкес келеді. Бүл жерде көбіне перде-дегі акаулар түрінде ауытқулар кездеседі.