Жұмыс бағдарламасы мамандықтың Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты Қр мжмбс 08. 360 2006 және типтік бағдарлама негізінде әзірленген 2006 ж. 22. 06. РоәК бұйрығымен бекітілген

(қолы) (А.Ж.Т.)

____________________________________________ 2010 ж. «25» тамыз №____ хаттама

(қолы)

КЕЛІСІЛГЕН

(қолы)

ОҮЖжӘҚБ бастығы ____________ А.А. Варакута 200_ж. «_____»_______

(қолы)
Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған

20__ж. «___»______________ №____ хаттама

• 
  жасушаның құрылымы және қызметін білу;
  
• 
  ұлпалардың морфологиясы, қызметі мен жіктелуімен танысу;
  
• 
  жалпы эмбриологияны үйрену;
  
• 
  жануарлар анатомиясын білу.
  

• 
  жануарлар организімі торшаларының, ұлпаларының, мүшелерінің
  

• 
  жануарлар организмдерінің шығу тегі мен
  

• 
  микроскоппен жұмыс жасауды және зерттеуге қажет гистологиялық
  

• 
  түрлі торшалар, ұлпалар, мүшелер және мүшелер жүйесінің
  

• 
  мүшелердің массасын, мөлшерін,табиғи түсін және
  

• 
  денедегі кез келген мүшені табу және тірі жануарлардың барлық
  

• 
  жануарлар денесі тірек – қимыл аппаратының, тері жабыны мен
  

Осы пәнді меңгеру үшін төмендегі пәндерді меңгеру кезінде алынған білім, икемділік және машықтар қажет:

• 
  анатомия
  
• 
  зоология
  
• 
  жануарлар физиологиясы
  
• 
  жалпы биология
  
• 
  
  

Пәнді меңгеру кезінде алынған білім, икемділік және машықтар келесі пәндерді меңгеру үшін қажет:

• 
  мал дәрігерлік негіздері
  
• 
  мал жануарларды азықтандыру
  
• 
  ауыл шаруашылық жануарларды өсіру мен селекциясы
  
• 
  генетика биометрия негіздерімен
  

4 Пәннің мазмұны

Ұжымдық және фермерлік шаруашылықтарда мал шаруашылығын жедел өркендету мақсатына сәйкес білікті мал мамандарын дайындауда анатомия, цитология, гистология және эмбриологияның атқаратын ролі.

Анатомия, цитология, гистология және эмбриология ғылымдары дамуының қысқаша тарихы. Ғылымдардың жануалар морфологиясы дамуына қосқан үлесі. Қазақстан ғалымдарының жануарлар морфологиясы бойынша жүргізген зерттеулері. Организмнің құрылысы және дамуының биоморфологиялықө заңдылықтары. Тіршілік негізінің сипаттары мен қамтамасыз ету жүйелері.

Жануалар организімі құрылысының құрылымдық деңгейлері. Филогенез және онтогенез туралы түсінік, олардың негізгі заңдылықтары. Эволюцияның негізгі бағыттары, бейімделудің биологиялық негіздері, жануалар түрлері мен жеке организмдер өзгергіштіктерін анықтайтын факторлар ( тіршілік ортасы, қоректену сипаты, қозғалу түрлері және т.б.) жануарлар тұқымы мен жасына байланысты құрылыс ерекшеліктеріне доместикацияның (жануарларды қолға үйрету) әсері. Жануарлар мүшелерінің құрылысы мен дамуындағы қалаптылық (норма), әркелкілік( варианттар) және ауытқушылық (анамалия) туралы түсінік. Мал шаруашылығын өркендету бағытына байланысты морфология пәнінің мақсаттары.

Цитология – жануарлар торшалары құрылысындағы заңдылықтар туралы ілім. Оның маңызы. Организімдегі құрылымдық - қызметтік ең ұсақ бірлік торша туралы түсінік. Торша түрлері және олардың айырмашылық белгілері. Торша ядросы мен оның құрам бөліктерінің құрылысы, химиялық құрамы және қызметі.

Эмбриологиялық биотехнологиялық маңызы. Жыныс торшалары, дамуы мен қызметі және құрылыс ерекшеліктері. Аталық жыныс торшалалары – спермийлердің микроскопиялық және ультрамикроскопиялық құрылысы.

Спермиогенез – спермийлердің дамуы. Аналық жыныс торшалары – жұмыртқа торшаларының микроскопиялық және ультрамикроскопиялық құрылысы.

Жұмыртқа торшаларынң түрлері. Овогенез – жұмыртқа торшаларың дамуы. Жануалар эмбрионалдық дамуының негізгі кезеңдері: ұрықтану, зиготаның бөлшектенуі, гаструляция, гистогенез және органогенез.

Ұлпа туралы түсінікке анықтама. Ұлпалардың морфологиялық фунционалды және генетикалық жіктелуі. Ұлпаның эволюциялық дамуы, ұлпаның діңгекті және диффенциалдық торшалары туралы түсінік.

Эпителий ұлпасы. Эпителий ұлпасының жалпы сипаттамасы, морфологиялық белгілері, (шекаралық орналасуы, торшалардан тұратындығы, торшалардың полярлығы, қан және лимфа тамырларының жоқтығы). Эпителий ұлпасының жіктелуі.

Дәнекерлік (тірек – трофикалық) ұлпа

Дәнекер ұлпасының жалпы сипаттамасы: шығу тегі, орналасу орны, құрылысы және қызметі. Тірек – трофикалық ұлпаның жіктелуі.

Тірек ұлпа. Тығыз қалаптасқан және тығық қалыптаспаған дәнекер ұлпа. Коллагенді және эластинді (серпімді) ұлпа.

Ет ұлпасы

Ет ұлпасының жалпы сипаттамасы: шығу тегі, орналасу орны және қызметі. Ет ұлпасының жіктелуі. Жүйке және дәнекер ұлпасымен қызметі жағынан бірлестігі. Бірыңғай салалы ет ұлпасы, микроскопиялық және электронды микроскопиялық құрылысы, жиырылу сипаты. Көлденең жолақты бұлшықет ұлпасы, микроскопиялық және электронды микроскопиялық құрылысы, жиырылу сипаты. Көлденең жолақты жүрек т ұлпасы. Жүрек ет ұлпасының жұмысшы және өткізгіш бөліктерінің құрылысы.

Жүйке ұлпасы

Жүйке ұлпасының жалпы сипаттамасы: шығу тегі, орналасу орны, құрылысы және қызметі.

Миокология. Белсенді қозғалыс мүшелер жүйесі ретінде бұлшық еттерге жалпы сипаттама.

Тұлға және бас қаңқасының құрылысы және онтофилогенезінің

жалпы заңдылықтары.

Аяқ қаңқасы үй жануарларынының белбеу қаңқасы мен аяқтың еркін қозғалатын бөлімі құрылысының жалпы сипаттамасы.

Тірек – қимыл аппараты

Локомоторлық аппараты (қаңка, сүйектер байланысы, бұлшық еттер мен олардың көмекші мүшелелері) енжарлық (пассивті) және белсенді (активті) мүшелерінің құрылысы. Остеология.

Мүше ретіндегі сүйектің құрылысы.Тұлға қаңқасы. Тұлға қаңқасының құрылысы мен онтофилогенезінің жалпы заңдылықтары. Бөлімдері.

Бас қаңқасы. Бас қаңқасы мен оның, бөлімдерінің жалпы сипаттамасы, онтогенезі және филогенезі.

Аяқ қаңқасы. Үй жануарларының белбеу қаңқасы мен аяқтың еркін қозғалатын бөлімі құрылысының жалпы сипаттамасы.

1. Оптикалық микроскоптың құрылысы. Оптикалық микроскоппен жұмыс істеу ережелері.

2. Дене торшасының құрылысы. Торша ядросы мен цитоплазмасы. Торша органелласы. Қосындылар. Дене торшаларының бөлінуі. Митоз.

4 Тақырып Жалпы гистология

1. Жабынды эпителий. Бір қабаты призма тәрізді эпителий. Бір қабатты көп қабатты кірпікшелі жыбырлақ эпителий.

2.Дәнекер ұлпасы. Сүтқоректілер қанының құрылысы. Борпылдақ дәнекер ұлпа. Ет ұлпасы. Жүйке ұлпасы. Мультиполярлы нейроцитер. Миелинді жүйке талшықтары. Рефлекторлық доғаның нобайы.

3. Тері жабындылары және оның туындылары.

1. Азық қорыту аппараты.

2. Ауыз қуысы мүшелерінің ерекшеліктері. Жұтқыншақ, өнеш, қарын, аш және жуан ішектері, азық қорыту бездері, олардың орналасу орындары.

3. Тыныс алу аппараты.

4. Несеп шығару жүйесі.

5. Үй жануарлар жүрегінің құрылыс ерекшеліктері. Үлкен және кіші қан айналу шеңберінің қан тамырлары.

6. Ішкі секреция бездері. Гипофиз, эпифиз, бүйрекүсті, қалқанша, қалқаншамаңы бездерінің құрылысы мен орналасуы.

7. Жұлын және ми. Жұлын мен ми жүйкелері.

8. Сезім мүшелері.

9. Құс анатомиясының ерекшеліктері.

1. Тірек – қимыл аппараты. Қаңқа оның бөлімдерге бөлінуі. Омыртқа бағанасы. Жануарлардың омыртқа бағанасы, бөлімдерінің құрылыс ерекшеліктері. Көкірек керегесі. Бас қаңқасының құрылысы. Әр түрлі үй жануарлары бас қаңқасының ерекшеліқтері.

2. Жауырын және тоқпан жіліктің ерекшеліктері. Білек және аяқ басы қаңқалары. Жамбас және ортан жіліктің құрылысы. Сирақ және артқы аяқ басы қаңқасының құрылысы.

3. Қаңқасының перифериялық осіндегі сүйектердің байланысы.

4. Жыныс мүшелерінің құрылысы. Қошқардың шәуеті. Сүтқоректілердің жұмыртқа жасушасы. Құстың жұмыртқасы. Спермиогенез. Овогенез.

5. Ата малдың жыныс мүшелері: ұма, ен, ен қосалқысы, шәует түтігі, несеп – жыныс арығы, қосымша жыныс бездер және шағылысу мүшесі.

Ана малдың көбею жыныс мүшелері: жұмыртқалар, жыныс жолдары.

6. Қаңқа бағанасының, бастың, кеуде және құрсақ қабырғаларының, аяқ қаңқасының бұлшықетері.

1. 
   Құстар эмбриогенезі
   
2. 
   Сүтқоректілер эмбриогенезі
   
3. 
   Құстар ұрық қабықтарының пайда болуы және маңызы
   
4. 
   Сүтқоректілер ұрық қабықтарының пайда болуы және маңызы
   
5. 
   Сүйектің морфологиялық құрылысы
   
6. 
   Қаңқаның морфологиялық құрылысы
   
7. 
   Сүйектер байланысы
   
8. 
   Бұлшықеттер морфологиясы
   
9. 
   Терінің гистоқұрылымы
   
10. 
    Сүт безінің морфоқұрылымы
    

1. 
   Тұяк, майтабанның морфоқұрылымы
   
2. 
   Ауыз қуысы мүшелерінің құрылысы
   
3. 
   Тістер
   
4. 
   Азық қорыту аппаратының морфоқұрылысы
   
5. 
   Тыныс алу аппаратының морфоқұрылысы
   
6. 
   Несеп шығару аппаратының морфоқұрылысы
   
7. 
   Сірілі қабықтар және оның туындылары
   
8. 
   Қан тамырлар гистоқұрылымы
   
9. 
   Қан жасаушы мүшелердің морфоқұрылысы
   
10. 
    Еркек және ұрғашы жануарлар көбею мүшелердің морфоқұрылысы
    

1. Акаевский А.И. « Анатомия домашних животных» - Москва Колос, 1984

2. Вракин В.Ф., Сидорова М.В., Давыдова З.М. « Практикум по анатомии с основами гистологии и эмбриологии сельскохозяйственных животных» - Москва “Колос “, 1982 г.

3. Глаголев П.А., Ипполитова В.И. « Анатомия сельскохозяйственных животных с основами гистологии и эмбриологии» Москва “Колос “, 1997 г.

4. Жаңабеков К., Жанабекова Г.К., Жануарлар морфологиясы және латын терминологиясы Оқулық – Алматы Сөздік – словарь, 2005

5. Жаңабеков К., Макашев Е. Жануарлар анатомиясы Оқулық Алматы, Білім, 1996

6.Александровская О.В., Радостинга Т.Н., Козлов Н.А. - Москва “Агропромиздат “, 1987 г.

7. Канцельсон З.С. Рихтер И.Д. «Практические занятия по гистологии и эмбриологии» - Ленишрад. “Колос “, 1979 г.

8. Лебедев М.И. «« Практикум по анатомии сельскохозяйственных животных» - Москва “Колос “, 1973 г.

Мамандық(тардың) жұмыс оқу жоспарынан көшірме

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/32

Ауылшаруашылық жануарлар морфологиясы пәні

Кафедра меңгерушісі ______ Омаров М. С 20__ж. «___» ________