«Журналистика» мамандығына арналған

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3-деңгейдегі СМЖ құжат	ПОӘК	ПОӘК 042-18-15.1.33/03-2013
«БАҚ-тағы жарнама» пәнінің оқу-әдістемелік кешені	2010 жылғы №3 басылым орнына________

СЕМЕЙ 2013 ж.

Жарнама латын - тілінен аударғанда reclame - айғайлау деген мағына береді.Шет тілдер сөздігінде тауар туралы ақпарат тұтынушыға мағлұмат беруші деген мағына береді. «Нарық тілі» сөздігінде жарнама былай деп аударылады тауар туралы ақпарат, оған сұранымды өсіру үшін және оған қызығушылықты өсіру үшін, тауарды сату үшін аткарылатын шара.Ф.Котлердің жарнамаға берген түсініктемесі шындыққа жанасады.онда былай делінген : «жарнама – байланыс құралы, БАҚ арқылы таралатын ақпарат». И..А.Голман, Н.С.Добробобенко жарнама комерциялық ойды алға қарай жылжыту үшін және белгілі-бір тапсырыс берушінің қаржысына жасалады.Егер бір жаңалық ашушы газетке келіп өзінің ашқан жаңалығы туралы ақпарат берсе, ол жарнама болдып есептелмейді.Тек қана бір нәрсені сатып алу үшін жүргізілетін үгіт- насихат және сол насихат үшін жіберілген қаржы жарнама болып есептеледі. Мысылы: АҚШ-та 1977 жылы Америкалық фирмалар жарнама үшін 38 млрд доллар ақша шығындады.Ал өздік жарнама үшін 100 млрд доллар шығындады.

Котлердің пікірі бойынша жарнаманың бір өндіріс орынының бет бейнесін қалыптастыру үшін жарнама жасайды.Жарнамалар мақсатына қарай былай бөлінеді:

-Бір тауар маркасын насихаттайтын жарнама.

-Рубрикалық жарнама.

-Арзан жарнама.

-Үгіттеу жарнама.

Котлер жарнаманы екіге бөледі.

1.ақпараттық жарнама.

2.салыстырмалы жарнама.

Басқада жарнама түрлеріне келсек:

Еске түсіруші жарнама – бұл жарнама тұтынушының есіне түсіру үшін жүргізіледі.

Нығайтатын жарнама - әдетте тұтынушының жақсы пікірлерін газет баспасы арқылы насихаттайды.

Сыртқы жарнама- шығын аз кетеді, көп халық көре алады.

Транспорттық жарнама – шығын аз кетеді,тұтынушылар жарнаманы күнделікті көреді.

Радиолық жарнама – көпшілік тыңдайды, үлкен географиялық аймаққа тарайды.Шығын аз , кемшілігі дауыспен шектеледі.

Телевизорлық жарнама – сурет,дауыс, арқылы көпшілікке жететіндігімен ерекшеленеді.Бірақ бағасы өте қымбат.

Газеттік жарнама – жедел, көпшілік оқып көреді.Жоғарғы сапа.Бірақ белгілі бір мерзімнен кейін сапасы төмендейді.Жарнаманы арнайы бағдарламалар арасында берген ұтымды.Радио, теледидар арқылы берілген жарнаманың жетістік жағыда кемшілік жағыда болады.
2. ЖАРНАМАНЫҢ ТАРИХЫ

Жазбаша тарихтың ең бірінші құжаттардың өзінде жарнамалық іс-тәжірибесінің болғаны туралы күәліктер немесе дәлелдер бар.Жерорта теңізі жағасындағы елдерінің аумақтарын археологтар жұмыстарын жүргізген кезде әр-түрлі оқиғалар мен ұсыныстар туралы үзінділер табылды.Біздің эрамызға дейінгі 3320 ж. Пілдің сүйектерін сататын саудагерлер Египеттегі сатып алушыларына осы жылғы Эхекто ормандарындағы пілдерінің мүйіздері арзан өте арзан.Мемфис қаласының тұрғындары келіңіздер,көріңіздер,алыңыздар.Римдіктер гладиаторлар шайқасының жарнамасын қабырғаларға жазып қоятын,финикиялықтар жартастағы жолдарға өздерінің тауарларын жарнамалап,сурет салып қоятын.

Жарнаманың дамуы , алға басуы ең алғаш АҚШ- та орын алды . Бұған дәлел болатын бірнеше фактілер бар. Біріншіден , Америка өнеркәсібінде механизация үлкен табыс әкелді , ол қажеттілігін тудырды және халыққа сатып алудың керектігін көндірді. Екіншіден , су жолдарының желісі құрылуы , жолдардың салынуы , тауарды жарнамалап ауылды жерлерге жеткізуге көп әсер етті . Үшіншіден , 1810 жылы енгізілген міндетті түрде бастауыш білім алу , халық арасында сауатты адамдардың көбеюі – газет , журналдардың санының көбеюіне әсер етті . Ресейде ең алғашқы жарнамалық хабарландырулар « Ведомости » газетінде пайда болды.

3. ГАЗЕТТЕГІ ЖАРНАМАЛЫҚ ХАБАРЛАМА

Жарнамалық өнердің мәні – жарнамалық идеялардың, хабарландыру формаларының, тақырыптың мәтінге, көрермендік элементтерге сай келуінде. Жарнаманы жазғанда оның құрамында жақсы сауда ұсынысы болкы керек, тауарға ие болудың пайдалы екендігін ашып көрсету керек. Тауардың функциялары мен құндылықтары туралы хабарды тартымды етіп ұсынуы керек. Слоган - өте жақсы жарнамалық құрал, оны ақпараттағылық блоктағы тауарлар мен қызметтердің тізімінен гөрі оңай етсе сақтауға болады.

Слоганның басты мақсаты тұтынушыларды толғандыратын проблемаларды тауып, оның дұрыс шешуін табуға болатындығын түсіндіру. Мәтінді құрмас бұрын өз алдында сатып алушының бейнесін елестету және оған сол тілде үн тастау қажет. Жарнаманы көбінесе осы шақта жазған жөн: «Істей алушы едім…», «біз ойлаймыз…», «біз есептейміз…», деген тіркестерді қолданудан алшақ болу керек. Мәтінді индукция әдісі бойынша жазған дұрыс болады. Онда тезис, анық және тура паайымдау, осы тезисті дәлелдейтін аргументтер, тезис пен аргументтің арасындағы логикалық байланыс – демонстрация болуы керек.

Әрине, мұнда бейнелі және мәнерлі стилистикалық құралдарды пайдалану өте маңызды. Сөздің немесе сөз тіркесінің ауыспалы мағынада қолданылуын – троп деп атаймыз. Троптардың арасында – эпитет, салыстыру, гипербола, метота, метафора олицетворение, фразиологизмдерді қолдануға болады. Өте қиын мәтіндерді де дедактрлеуге болады.

Хабарландырудағы иллюстрация тұтынушыға өте маңызды роль атқарады: фотографиялар, суреттер, коллаждар, ірі планмен көрсетілген адам беті, көзі -–адамдардың тауарға деген қызығушылықтарын арттырудағы. Газеттер тауарды жарнамалау кезінде мәтінмен бірге сол заттың суретін беруге тырысады: автомобиль, тұрғын үй, кран т.б. Бірақ адамдардың суреттері сирек қолданылады. Батыста өте танымал, белгілі беделді жұлдыздардың суреттері жиі қолданылады.
4. ТЕЛЕДИДАРДАҒЫ ЖАРНАМА

Халыққа деген сұранысы оның қоғамда атқарар қызметіне, мемлекеттің көлемі мен өзге де жайттарға тікелей байланысы, технологиялық өрендеуіне байланысты «жарнама» электронды ақпарат құралдарына келді.

Теледидардың аудиториясы үлкен болғандықтан жан-жақты жұмыс істейді. Тұтынушы көп тауардың ішінен өзіне қажетті өнімді таңдап алуына жарнаманың көп пайдасы бар. Теледидардан берілетін жарнама құны өте қымбатқа түседі, сондықтан санаулы минуттар ішінде тұтынушыға өнімді таныстырып, сіз бен бізді қармағына қаптырады. Теледидардан берілетін жарнаманың ешкімге ұқсамайтын бір ерекшелігі бейне мен дыбыс арқылы көрерменін, яғни тұтынушысының қызығушылығын оятады. Оның бәрі осы экранның пәрменділігіне байланысты. Теледидардан берілетін жарнама арқылы өнімін беріп отырған фирма өзінің беделін де көтереді. Әр жарнаманың көрермен назарына ұсынуда белгіленген сағаты, минуты, секунды болады. Ол аудиторияның көп жиналған уақытына орайластырылады.

Тауарды ауыстыру, сату жүйесіндегі ең басты ролде – жарнама тұрады. Оның басты мақсаты – фирма шығарған өнімнің жоғары сапалылығы, жаңашылдығы, қолдануға ыңғайлылығы және қолайлы бағасы туралы тұтынушыға таныстыру. Сондықтан, жарнамаға аз қаражат жұмсалмайды, бірақол әр қашан күткен қорытынды әкелмейді.

Жарнама – бұл барлық нарықта қолданылатын құрал. Дамыған нарықтық қатынаста бәсекелестік қоса жүреді, және әр бір сатушы тұтынушысына өнімін ұсынады, ал, оның қаншалықты маңыздылығы жөнінде бақталастықтар арасында күрес туындайды. Жарнама жасырын формасында белгілі бір өмір салтын және шындықпен қарым-қатынас сияты идеологиялық міндеттерін атқарады. Ол бұқарамен өзара байланыста әрекет ете отырып, қоғамдық саяси сананы тиімді жаулайды.

Жарнама адамдарға затты сатып алу қажеттілігі жөнінде ой тастап қана қоймайды. Ол өндірісшілерге, коммерсанттарға тауарларын өткізуге көмектесумен қатар, өмірге қияли көзқарастарды таратып, орнықтыруға да үлкен әсерін тигізеді.

Жарнама идеологиялық қару ретіндегі күшінің арта түсіп отырғандығы бүгінгі таңда ешбір дау тудырмайтындығы ақиқат. Оны таратуға бұқаралық ақпарат құралдары жұмыла кірісіп отыр.
5. ТЕЛЕДИДАРДЫҢ

ӨЗІН-ӨЗІ ҚАРЖЫЛАНДЫРУЫ

Көрерменге күнде әртүрлі әсер қалтыратын хабарларды шетелдерде болып жатқан құбылыстарға күнделікті мәлімет беру, талаптарды көрсету арқылы халыққа танымал қылу.

Теледидардың міндеттері: халыққа кеңінен хабар тарату, өзінің хабарларын қызықты, оперативті түрде таратып, өз аудиториясын табу және де т.б. түрде өз деңгейін көтеріп, одан әрі дамыған үстіне даму. Теледидар хабарларында демократиямен жарнамалық көрсетілім аз емес. Мәселен, Ресей теледидарында әртүрлі тақырыпта проблемалық, билік адамдарымен сұхбаттасу арқылы жарнамалық немесе еркін хабарлар жүргізіледі. Қазіргі кезде жарнаманың түрі өте көп. Әсіресе, коммерциялық телеарналарда, жарнаманың мақсаты – ақпарат берудің нәтижесінде аудиторияға ықпал ету. БАҚ құрылымдары үшін пайда табудың ең бір зор мәнді күші. Бұқаралық ақпарат құралдарымен мемлекеттік, жеке меншік құрылымдарының арасындағы байланысты нығайтады. Н.А.Голман және Н.С.Добрабабенко: «Жарнама – бұл коммерциялық ойлардың, тауар және қызмет көрсетулердің қарқынды дамуына жол ашатын құрал. Бұнда ең бастысы – жарнама берушімен жарнама жасаушының арасындағы байланыс» деп айтқан сөз жарнаманың қасиетін анықтайды. Адамдардың эстетикалық жағынан жетілуіне әсер етеді, халықтың талғампаздығын қалыптастыруға, тұтыну мәдениетін арттырады. Бұл тұрғыда редакциялық алқа немесе редакторлар беріліп отырған жарнаманың сыртқы пішініне ғана емес, мән беріп қана қоймай, тәрбиелік функциясына, оқырманға әсер ететін әдемі тіліне ерекше мән береді. Теледидардағы жарнаманың сипаты:

1. 
   сапалы, әрі тиімді
   
2. 
   ақпараттық
   
3. 
   агрессиялық
   
4. 
   превентивтік
   
5. 
   қорғаныстық қабілеті бар
   
6. 
   біркелкі
   
7. 
   әркелкі
   

Радио – толыққанды бизнес көзі. Қазір негізінен барлық радиостанциялар жекеменшік объектісі және нарық заңдылықтарына бағынады. Яғни кез келген арна шығынсыз жұмыс істеуге жұмылған, өз қажеттерін толық өтеп еңбек етуге, өз өнімін сатуға бейімделген. Бәсекелестікке бейімделуіне қарай пайда да тауып жатыр.

Радионың табыс көздері: құрылтайшының инвестициялық қаражаты, жарнамадан және түрлі ақылы қызметтер көрсетуден түскен табыс. Негізгі шығын көздері: радиоүйін ұстау немесе жалға алу, техника мен жабдықтар сатып алу және солардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету, өндірістік шығындар, жалақы қоры және қаламақы, музыка сатып алу, авторлық құқықты өтеу, радиокүшейткіштердің тарату шығындары, инженерлік-техникалық қызметтер, көлік, байланыс, сақтандыру және салықтар.

Қазақстандағы жарнама нарығы туралы ашық та дәл, сенімді мағлұматтар жоқ. «Гэллап медиа Азияның» деректері бойынша, Қазақстанда радиожарнама нарығы 2001 және 2002 жылдары – 11,9 млн., 2003 жылы – 12,4 млн., 2004 жылы – 15,9 млн. Ал 2005 жылы – 3,5 млн. АҚШ долларына парапар болған. Яғни, жыл өткен сайын радиоэфирден тарайтын жарнаманың көлемі артып келеді. Радиожарнама Қазақстандағы барлық жарнама түрлерінің 5-7 пайыздық үлесіне ие. Эфирдегі бір минут жарнаманың орташа құны 100 АҚШ долларына жуықтайды екен. Бұл жарнама аз ба, көп пе? Әлемдік жарнама нарығымен салыстырғанда бұл өте аз. Қазақстанда жан басына шаққанда орташа жылына 12$-ға жарнама таратылады екен. Ресейде бұл көрсеткіш екі еседей жоғары. АҚШ-та жылына әр жанға 1000 доллар көлемінде жарнама тарайды. Еуропаның дамыған елдерінде бұл көрсеткіш шамамен 200 евро көлемінде екен.

Қоғамның жалпы даму тенденцияларына байланысты өмірімізде және экономикамызда болған үлкен өзгеріс – қайта құру бұқаралық ақпарат құралдарының мазмұны мен пішініне де елеулі әсер етті. Заман ағымына сай жеке кәсіпорындар мен фирмалардың көптеп ашылуы бұқаралық ақпарат құралдарына, соның ішінде радиоға жарнаманы әкелді. Алғашқы жарнама роликтерінің көп бөлігі алыс шетелдерден ұшып келеді.

Негізгі жарнама өндірісі елімізде кенжелеп қалып отыр. Әрине, мен бұл жерде мүлде дамымай қалды деуден аулақпын, осы бір жаңа істің Қазақстанда да берік кәсіпқойлары бар деп сенімді түрде айта аламыз. Радиожарнама 1992 жылдан бастап мемлекеттік емес радиоарналардың өмірге келуімен қатар аяғын тәй-тәй басып, енді ғана бойын тіктеп келеді.

Қазақстандағы мемлекеттік емес радиостансалар тәулік бойы қаншама жарнаманы әуе толқынына шығарады. Олар сағат сайын белгілі айдармен, мысалы, УНСФ радиосы – «Сунду – чок», «Торговый ряд», «Дастархан», «Радио 31» - «Супермаркет», «Радио Р»- «Торговый дом», «Автосалон» т.б. сынды жарнама топтамасын оқи отырып, жарнама роликтерін жүріп жатқан бағдарламаларды үзіп, ортасында, сондай – ақ, өлеңдер топтамасының аралығында жіберіп отырады.
7. РАДИОЖАРНАМАНЫҢ

ЖАСАЛУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Радиоролик жасау – қызықты іс. Ол адамды қызықтырып күн өткен сайын тарта береді. Бұл үшін жарнама ролигінің жасалу технологиясына қанық болған абзал. Сондай-ақ, бұл процесс едәуір қарапайым және арзанға түседі.

Радиожарнама жасауда үш элементтен тұратын жұмысты бастан өткересіз. Олар:диктор дауысы, музыка және арнайы эффектілер. Радиороликті радиостудиясында немнсе кез-келген үн жазу студияларында өндіруге болады.

Жарнама ролигінің тұрақты ұзақтығы 30 немесе 60 секунд. 30 секундтық роликке негізінен 60-70 сөз, ал минуттықтарға 140 сөзге дейін сияды.

Радиороликегі дауысқа байланысты екі жайды еске алар болсақ, біріншіден радиожарнама ролигінде тыңдарман көңілін бұзбайтын дауыс болуы шарт. Екіншіден, ол баяндалатын ақпарат басын жақсы біріктіруі керек. Радиороликке радиостанса қызметкерлерінің, кәсіби емес әуесқойлардың, профиссионал – дикторлардың дауыстарын пайдаланған жөн. Сондай-ақ, әйел, бала дауысы тыңдарман естимін-ау деп күтпегендіктен олардың назарын өздеріне аударуы мүмкін.

Әрдайым радиотыңдаушы жарнама заставкасы басталғанына 3-5 секунд өткенде оны ары қарай тыңдау керек пе, жоқ па деген ойға келеді. Зарттеу қорытындысы көрсеткендей бұл жерде ең жоғарғы ролді тауар дәрежесі ойнайды екен. Сондықтан, радиотыңдармандарды тарту үшін әртүрлі тәсілдер қолданылады.

Жақсы радиосценарий жазу үшін мынаны еске ұстаған ләзім:

- заставканың басында жарнама берушінің (кәсіпорын, мекеме, фирма, т.с.с.) атын атау керек. Сосын жиі-жиі кем дегенде 3 рет қайталаңыз;

- егер оның атауы жеңіл болмаса, бір рет болса да, тыңдарманға түсінікті етіп жеткізіңіз;

- ауыз екі стильді сақтаңыз; жай сөздер мен қысқа сөйлемдер қолданыңыз; жаңылтпашты қолдану мүлде қажет емес;

- әртүрлі нұсқада тауардың тиімділігін жиі-жиі қайталаңыз;

- суретшінің орынды бояуындай етіп, мәнерлі сөйлеуге тырысыңыз; метафора қолданыңыз.

Жарнама заставкасының сөз көлемін анықтаудағы ережесі төмендегідей:

10 секундта -------------------- 20 – 25 сөз;

20 секундта -------------------- 40 – 45 сөз;

30 секундта -------------------- 60 – 70 сөз;

60 секундта -------------------125 – 140 сөз аралығында қолдану қажет. Және де тапсырыс жасауды, ұсынуды ұмытпаңыз. Радиотыңдарманның эфирден өткен жарнамадан кейін тауарға деген қызығушылығын оятып, іс-қимылға көшіруге тырысыңыз. Әрине, мұның бәрі жеткізуші мен радиожарнаманың сценарийіне тікелей байланысты.
8. САЯСИ ЖАРНАМА

Саяси жарнама әлеуметтік-саяси өмір де және саяси жарнамада, екеуі де бір салада дамыса да, олардың тарихы шығуы, дамуы, қазіргі жағдайы болады. Саяси жарнаманың пайда болуын арыдан іздестірген жөн. Ертеден-ақ халықпен Бұқаралық ақпарат құралдары арасындағы қатынас, мемлекеттік шешімдерге халықтын қолдау көрсетуін, үлес қосуын әр бұқаралық ақпарат құралдары ұжымы көздеген. Бұрандары саяси жарнама жөніндегі сұраныстар мен оны жүзеге асыруда халыққа жария ету мемлекет тарапынан тыйым салынған. Бұндай саяси ақпаратты тасымалдаушы куерлер, арнайы жіберушілер, қызметкерлер болады. Олар ауызша және жазбаша түрде саяси ақпарат тасымалдаған.

Олар:

1. 
   Бұйрықтар
   
2. 
   Сілтемелер
   
3. 
   Хаттар
   
4. 
   Жолдаулар
   
5. 
   Өтініштер
   

Саяси жарнама жататын яғни қоғамдық қатынастар және мемлекеттік органдар көңіл аударып, шешім табатын жарнамалар жатады. Бұл дегеніміз әлеуметтік жарнаманың саяси жарнамаға бетбұрысы. Осы саяси жарнаманы оқи отырып қоғамның билеушілеріне, парламентке, партияға, мәдениетке байланысты көзқарасы пайда болды. Коммерциялық жарнамамен саяси жарнаманың айырмашылығы жоқ. Олар бір салада, яғни өз тауарын өткізу мақсатымен насихатталып жүрген. Бірақ саяси жарнама бел-бір уақыт ішінде нәтиже көрсете білуімен ерекшелінеді. Тауар ретінде саяси жарнама: өз талапкерлерін, бір партияны, саяси нұсқауларды, нақты бір шешімді, (мысалы, қылмысқа қарсы жұмыстардың санының азаюы) ұсынады.

Саяси жарнаманы екіге бөліп қарастырсақ:

• 
  Кең мағынада ол саяси жаңалықтар, құжаттар, басылымдар, ақпараттың бағыттар, үкімет, саяси партиялардың жиынтық жүйесі кіреді.
  
• 
  Тар мағынада. Бұл дегеніміз бір бағытты саяси бәсекелесетін кезінде жену үшін арнайы үгіт және өз саясаты туралы жақсы пікір қалыптастыру жатады. Саяси жарнамада көбінесе сайлау кезінде өзінің кандидатын насихаттап арнайы штабтарда, көшелер де, автобус тағы басқа жерлерде жарнама ілінеді. Осы кезде саяси жарнаманың құрылысына баса назар аударсақ. Олар:
  
• 
  әртүрлілік
  
• 
  саяси бағыт
  
• 
  бір мезгілдік
  

Сыртқы саяси жарнама – бұл ақпарат таратудың бір түрі болып табылады. Ол қала көшелерінде, басқа халықтық пунктерде, қоғамдық транспорттарда, үйлердің қабырғаларында, автомагистральдарда сайлаушыға әсер ету үшін қажет.

Сыртқы саяси жарнама сайлаушыларға қосымша ақпарат беріп, әсер етеді. Бақ (телевидение, радио, газет) аяқталған жерде сыртқы саяси жарнама пайда болады.

Сыртқы саяси жарнаманың келесі негізгі мақсаттарын бөліп көрсетуге болады:

• 
  Белгілі бір кондидаттың қатысуын көздейді.
  
• 
  Кондидаттылық үшін имиджін қалыптастыру.
  
• 
  Кондидаттылық үшін тура үгіт насихат.
  
• 
  Белгілі бір кондидаттың бәсекелесінің алдында жоғары көрсету.
  
• 
  Сайлаушыға сайлау алдындағы кондидат компаниясының негізгі идеясын жеткізу.
  

Сыртқы саяси жарнама бойынша компания кондидаттық барлық сайлаушылар компаниясының ортақ стратегиясына кіргізілуі керек. Оның жоспары барлық стратегиялық жоспарының бір бөлігі болу керек.

• 
  Оның таралу орнын анықтау;
  
• 
  Сыртқы жарнама түрін анықтау;
  
• 
  Компанияның уақытша шектеулерін анықтау;
  
• 
  Сыртқы жарнаманың бұл түріне сайлаушылардың көз – қарастары қандай екенін анықтау үшін фокус – группалар өткізу. Сыртқы саяси жарнаманың әр бір түрі келесі талаптарға сай болуы керек.
  

• 
  Плакаттар
  
• 
  Рекламалық щиттар және планшеттер;
  
• 
  Келесі түрге көрсетіге болатын транспорттағы жарнама:
  
• 
  Транспорттық құралдағы транзиттік жарнама;
  
• 
  Транспорттық құралдар ішінде орналасқан жарнама;
  
• 
  Трамвай, тролейбус, автобус аялдамаларындағы жарнама;
  
• 
  Темір жол және авто бекеттерде, аэропорттарда орналасқан сыртқы саяси жарнама;
  

Жанамалық қызметті ұйымдастыру үшін басты үш элемент керек:

1. 
   сатушылар (тауар өндірушілер немесе қызмет көрсетушілер)
   
2. 
   ақпарат таратудың ақылы құралдары (жарнама)
   
3. 
   тұтынушылар. Жарнама, ең басты, тұтынушылар назарын аударып алу керек.
   

Сонымен, сапалы және құнды жарнаманың шығуы оның қаншалықты ұйымдасқанына байланысты. Осыған басты үш тұлға қатысады: жарнама беруші, жарнама агенті және жарнаманы таратушы құралдар.

Соңғы кезекте баспа, газет редакциясы, теле және радио студиялар, маманданған фирма (сыртқы жарнама орталықтары; кинопрокат нүктелері; тікелей пошталық жеткізу – «директ мейл»).

Жарнама жасауда мәтін шығарып жасаушылар, суретшілер, дизайнерлер, полиграфистер және басқа мамандар қызмет атқарады. Көптеген БАҚ өкілдері редакцияларды өздерінің жарнама орталықтарын ұйымдастырады. Осы қызметтердің басты міндеті – жарнамаға тапсырыс алу және орындау. Жарнамалық ақпаратты таратудың құралы шығармашылық жұмыс атқара алады. Мысалы, жарнамалық шоу дайындау. Ондағы мақсат - өз тауарларының өсуіне мұқтаж болған демеушілерді тарту. Жарнамалық қызметті ұйымдастыру арнайы шараларды жоспарлаудан басталады. Ол – тұтынушыларға фирма және оның тауары туралы толық ақпарат беру, сол тауарға қызуғышылығын арттырып, тауардың өтуі болып табылады.

Тәжірибе көрсеткендей, жоспарлаудың сатылары төмендегідей:

1.жарнаманың объектісі таңдалады (тауар сатушылар немесе арнайы фирма) және ақпараттың мазмұны (тұтынушылар назарына нендей ақпарат берілу тиіс).

2.субъект таңдалады немесе жарнама адресаты, тұтынушылар тобы.

3.жарнаманың үні анықталады – жарнамалық үндеуде неге зор екпін қойылуы керек.

4.жарнамалық құралдардың түрі және тиімді топтамасы анықталады (таратылу арналары)

5.жарнамалық жолдау дайындалады – аты топтастырылады, мәтін дайындалады, иллюстрациялар таңдалады, персонаж таңдалады, музыкалық шығарылым (радио және теледидар үшін)

6.жарнаманың шығарылымдық тізбегі құрылады – мерекелер уақытқа сай болу керек (ай, апта, күн, сағат, минут бойынша), таралымның түрлері бойынша да құрылады.

7.жарнамалық мерекелердің қаржылық шығыны саналады.

8.алдын ала жарнаманың құндылық сапасына болжам жасалады. Ол таңдалған компанияның қызметіне, беделіне байланысты болады. Компания тегіс, қарқынды даму үстіндегі, төмен саналымды болуы мүмкін.

11. ЖАРНАМА СТУДИЯСЫ

Жарнама француз сөзінен reclame, reclamare дауыстау, айқайлау деген мағынаны білдіреді. Түрлі мейрамдар, бір нәрсені халыққа құлақдар ету мақсатымен жұмыс істейді. Мысалы, тауарлар, ұсыныстар т.с.с.

Жарнама студиясы – бұл баспасөздегі жарнама, барлық жерлердегі полиграфиялық және жәдігерлік өнімдер сыртқы жарнамалар, көліктердегі жарнама, интернеттегі жарнама, радио мен теледидардағы жарнамалар және міндетті түрде дизайн. Өз өңіріміздегі жарнамалық газеттерді айтатын болсақ: «Ертіс Экономика», «Иртыш реклама», «Бесплатные объявления», «Спектр» т.с.с. газеттер болса, «Работа в Москве», «Аргументы и факты», «Туризм и отдых», «Афиша», «Автомобили и цены» сияқты Ресейдегі газет-журналдарды айтуға болады. Жарнама беруші үшін ең тиімді де, нәтижелі журнал, баспадағы басылым «Деловой мир» деп аталмақ. Көпшіліктің пікірінше, интернетте орналасқан жарнама БАҚ-дағы жарнамаларға қарағанда тиімдірек және нәтижелі болады. Дегенмен, біздің мемлекет пен басқа елдерде интернет желісі қарқынды түрде дамып келе жатқанына қарамастан, бүгінде әрбір адамның үйінде компьютер бола бермес, нақтырақ айтсақ әрбір үлкен-кіші жастағы азаматтар, мысалы ата-ана, әже мен аталарымыз және кейбір жастарымыздың көпшілік бөлігі әлі әлемдік шырмауықтың қыр-сырларын меңгере қоймады. өзінің айналысатын істері мен жұмысына қарасты көптеген адамдар әлі интернет көмегіне келе бермес. Ал, газет пен журнал беттеріндегі жарнамалардан бас тартап, толықтай интернетке көшу мәселенің шешімі емес, себебі интернет желісі мен БАҚ бір-бірімен тығыз байланысты.

Жәдігерлік өнімдер – бұл кез-келген затқа логотип немесе фирмалық белгіні орналастыру. Адамдар сыйлықтар алғанды ұнатады, сөйтіп бұл жәдігерлік өнімдерді тауарлар мен қызмет көрсету, сонымен қатар фирманың бедел-бейнесін қалыптастыру жағынан ең мықты құрал болып табылады. Жәдігерлік өнімдер - әрбір кәсіпорынның визит карточкасы. Кішкентай сыйлық, әрбір адамға күнделікті зат – қалам, шақпақ фирманың логотипімен салпыншақ ешкімді немқұрайлы қаратпас.

Көліктегі жарнама – бұл бір брендты тарқатып, ақпаратты жолаушыларға ұсынудың жолы. Жарнаманы таратудың түрлері : ішкі жарнамалық жапсырма, көліктің сыртындағы жапсырмалар. Жарнаманың басқа ең ерекшелігі біріншіден, бренд пен марканың танымалдығы, ал екіншіден, оның көрнектілігі, үлкен аудитория (көлік жүргізушілері, қоғамдық көлікпен пайдаланушылар) және жақсы жағынан аудиторияға әсер ету (тәулігіне 16-18 сағат) көліктердің түрлі-түрлілерімен әрбір қалада халықтың 90 пайызына дейін пайдалануда. Жарнамалық мүмкіндіктер түрлі көліктерде өте кең көлемде қолданады. Көліктегі жарнаманың артықшылығы бұл ғажайып арзаншылық 1-ші жарнамалық жалғасу. Бұл тұтынушының назарын аудару жолы. Теледидар мен радиодағы жарнама – бұл нәтижелі, әрі тиімді ақпаратты мақсатты аудиторияға ұсыну. Жарнама – бүгін тек қызмет түрі ғана емес, бұл өнердің түрі, ұтымды ойдың көрінісі. Теледидарлық немесе радиолық жақсы, сапалы жарнамалық жоба – бұл продюссердің, маркетолог, сценарий жазушы және режиссердің көп еңбек еткендегі еңбегі. Жарнама бұл – алға жылжудың әдісі болса, онда ол ақылды, қызықты және шындыққа сәйкес болуы тиіс.
12. ЖАРНАМА ТУРАЛЫ ЗАҢ

Заңның мақсаттары.

Осы Заңның мақсаттары жаранманы жасау, тарату, оранластыру және пайдалану үшін қажеті жағдайларды қамтамасыз ету, жаранама саласында жосықсыс бәсекеден қорғау, жөнсіз жаранаманы болғызбау және оларға тыйым салу болып табылады.

1. Осы Заң ҚР аумағында жаранма жасайтын, тарататын, орналастыратын және пайдаланатын жеке және Заңды тұлғалардың қызметі процесінде туындайтын қатынастарға қолданылады.

2. Осы Заң жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырумен байланысты болмайтын хабарландыруларна, соның ішінде БАҚ-ғы хабарландыруларыны сондай-ақ ҚР-ның заң актілеріне сәйкес жүзеге асырылатын сайся үгіт пен насихатқа колданылмайды.

Негізгі ұғымдар.

Осы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

1. Жарнама-адамдардың беймәлім тобына арналған және жеке немесе заңды тұлғаларға, тауарларға, тауар белгілеріне, жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге қызығушылықты қалыптастыруға немесе қолдауға арналған және оларды өткізуге жәрдемдесетін кез келген нысанда, кез келген құралдардың көмегімен таратылатын және орналастыратын ақпарат.

2. Жөнсіз жарнама-мазмұнына, уақытына, таратылу. Орналастыру орнына және тәсіліне ҚР-ның заңдарына белгіленген талаптардың бұзылуына жол берілген жосықсыз, дәйексіз, әдепсіз, көріну жалған және жасырын жарнама.

3. Жарнама беруші-жарнама жасау, тарату және орналастыру үшін жарнамалық ақпарат көзі болып табылатыңжеке немесе заңды тұлға.

4. Жарнама жасаушы-жарнамалық ақпаратты тарату және орналастыру үшін дайын нысанға келтіруді жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға.

5. Жарнама таратушы-мүлікті, соның ішінде радио және теледидар хабарларын таратудың техникалық құралдарын беру және пайдалану жолымен және өзге де тәсілдермен жарнамалық ақпаратты тарату мен орналастыруды жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға.

6. Жарнама тұтынушылар-жарнама арналған жеке және заңды тұлғалардың беймәлім тобы.

7. Жүгіртпе жол-жарнама таратудың теледидар бойынша, кино және бейне қызмет көрсетуде берілетін тәсілі, ол теледидар экрандарында сондай-ақ дербес мониторларда-тұрақты орналастыру обьектілерінде жиынтығымен белгілі бір ақпаратты құрайтын әріптер, цифрлар, белгілері тіркесінің тізбектесін алмасуымен сипатталады.

4-бап.Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдары.

1. ҚР-ның жарнама туралы заңдары ҚР-ның Конституциясына негізделеді, осы Заңнан және ҚР-ның өзге де нормативтік құқықтыұ актілерінен тұрады.

2. Егер ҚР-ның бекіткен халықаралықшартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгілене, онда халықарлық шарттың ережелері қолданылады.

5-бап. Жарнамаға авторлық құқық және сабақтас құқықтар.

Жарнама авторлық құқықтын және сабақтас құқықтардың толық немесе ішінара обьектісі бола алады. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар ҚР-ның заңдарына, сондай-ақ халықаралық шарттарға сәцкес қорғалуға тиіс.

1. Жарнама таратылуы,орналастырылу нысанына немесе пайдаланылатын құралына қарамастан, тікелей ұсынылуы сәтінде арнаулы біліміз немесе арнаулы құралдарды қолданбай дәйекті әрі түсінікті болуға тиіс.

2. ҚР-ның аумағында жарнама, теледидардағы, радиодағы және сыртқы жарнаманы қоса,мемлекеттік және орыс тілдерінде, ал қажет кезінде басқа да тілдерде таратылады.

Жарнама мазмұның бір тілден екінші тілге аудармасы оның негізгі мағынасын бұрмаламауға тиіс.

Бұл ретте теледидар мен радио арқылы мемлекеттік тілде берілетін жарнама күн сайын эфирге шығатын барлық уақыт бойы біркелкі таратылуы тиіс.

3.Белгіленген тәртіппен тіркелген тауар белгілері мен логотиптер түпнұсқа тілінде және басқа тілде жазылуы мүмкін.

4. ҚР-ның заңдарына сәйкес жасалуына және салынуына тыйым салынған тауарларды жарнамалауға жол берілмейді. Егшер жарнама беруші жүзеге асыратын қызмет лицензиялануға тиіс болса, онда тиісті тауарды жарнамалау кезінде, сондай-ақ жарнама берушінің өзін жарнамалау кезінде, радиодағы жарнаманы қоспағанда, лицензияның нөмірін және лицензия берген иорганның алуын көрсету қажет.

5. ҚР-ның заңдарына сәйкес тіркелмеген діни ұйымдар мен діни оқу орындарын жарнамалауға тыйым салынады.

6. Жарнама ҚР-ның конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, тұтастығын бұзуды,мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни тектік-топтық және рулық араздықты қоздыруды, қатігездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды, порнографияны насихаттауға немесе үгіттеуге пайдаланылмауға, сондай-ақ ҚР-ның мемлекеттік құпияларын құрайтын мәліметтерді және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды тарату үшін пайдаланылмауға тиіс.

7. Жарнама қоғамда дүрбелең туғызбауға азаматтарды агрессияға бастамауға,сондай-ақ құқыққа қарсы өзге де әрекетті қоздырмауға тиіс.

8. Жарнамаға қойылатын шектеулер осы Заңмен және ҚР-ның басқа да заң актілерімен белгіленеді. 5.Жарнамада айтылған,щарттардың елеулі талаптарының кез – келгенін жасырып қалуға:

6. Басқа азаматтарды белгілі бір кәсіп орынның қызметіне немесе сол кәсіпорынның тауарларын сатып алуға тарту есебінен азаматтарды өз табысын немесе пайдасын алуға шақыратын кәсіпкерлік қызмет түрлерін жарнамалауға тыйым салынады.

Жарнама жасау,тарату,орналастыру кезінде кәмілетке толмағандарды олардың сенімін және тәжірибиесінің жоқтығын теріс пайдаланудан қорғау мақсатында.

1.Ата – ананың беделін түсіруге, кәмілетке толмағандардың оларға деген сенімін жоғалтуға:

2.Ата – ананы немесе басқада адамдарды жарнамаланатын өнімді сатып алуға иландыра шақыратын тікелеи ұсыныс жасауға:

3.Белгілі бір өнімге ие болу басқалармен салыстырғанда қандайда болсын артықшылық беретінін сондай-ақ қолда ондай өнімнін болмауы керісінше жағдайға алып келетінін кәмілетке толмағандарға тікелей көрсетуге;

4.кәмілетке толмағандарды қауіпті орындар мен жағдайларда көрсету алдын алу мақсаттарында ақталмаса,оны мәтіндік, көрнекі немесе дыбыстық ақпараттарды жарнамада орналастыруға ;

5.Кәмлетке толмағандарға арналған тауарларға (жұмыстарға көрсетілген қызметтерге) тікелей қатысы жоқ жарнамада кәмілетке толмағандардың көрнекі немесе дыбыстық пайдалануға;

6.Өнімді пайдалану нәтижелері көрсетілген немесе сипатталған жағдайларды қоспағанда, кәмелетке толмағандардың өнімді пайдалану дағдыларың қажетті деңгейін кемітіп көрсетуге жол берілмейді. Жарнама өнім арналған жас мөлшері тобындағы кәмелетке толмағандар үшін нақты жеткізуге болатын ақпарат беруге тиіс.

7. Кәмілетке толмағандардың бойында кәмелетке толмағандарға арналған өнімнің құны (бағасы) туралы шындыққа жанаспайтын (бұрмаланған) түсінік қалыптастыруға сондай-ақ жарнамалатын өнімге кез- келген отбасы бюджетті қол жеткізе алады деген тікелей немесе жанама нұсқауға жол берілмейді.

16-бап. Жарнамасы бар материалдарды сақтау мерзімдері.

Жарнамасы бар материалдарды немесе олардың көшірмелерін оларға кейіннен енгізілетін өзгерістердің бәрін қоса алғанда, жарнама беруші, жарнама жасаушы бір жыл бойы, жарнама таратушы- жарнама соңғы таратылған, орналастырылған күннен бастап кемінде бір ай бойы сақтауға міндетті.

2. Жарнама саласындағы мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаттары:

1) ұлттық мүдделерді қорғау;

2) жөнсіз жарнаманы, сондай-ақ қоғамдық құндылықтар мен жалпыға бірдей қабылданған мораль және адамгершілік нормаларына қол сұғатын жарнаманы болғызбау және оларға жол бермеу;

3) жосықсыз бәсекеден қорғау болып табылады.
15. ЖАРНАМАЛЫҚ АҚПАРАТ БЕРУ

Осы заңнын талаптары орындалмаған жағдайда уакілетті оргондардың талап етуі боиынша жарнама беруші, жарнама жасаушы және жарнама таратушы Қазақстан Республикасының заңдарына белгіленген тәртіппен жарнамалық ақпараттың құжаттық растамасын беруге міндетті .

Егер жарнама беруші ,ескертуге қарамастан, өзінің жарнамаға қоятын талабын өзгертпесе не өзінің жарнамалық ақпаратының дәйекті екендігіне құжаттық растама тапсырмаса не жарнаманы жөнсіз жасауы мүмкінөзге де мән – жағдаиларды жоймаса, жарнама жасаушы және (немесе) жарнама таратушы, егер шартта өзгеше көзделмесе белгіленген тәртіппен шартты бұзуға және залалдын толық өтілуін талап етуге құқылы.

1. Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдарын бұзу фактісі анықталған жағдайда, бұзушылыққа жол берген тұлға мұндай жарнаманы таратауды, орналастыруды дереу тоқтатуға және Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен теріске шығаруды жүзеге асыруға міндетті. Бұл ретте теріске шығаруң жөніндегі шығыстардың бәрін бұзушылыққа жол берген тұлға көтереді.

2. Теріске шығару нақ сол тарату, орналастыру құралдарымен және тәсілдермен теріске шығаралатын жөнсіз жарнама сияқты, ұзақтығының, кеңістігінің, орны мен тәртібінің нақ сондай сипаттамалары мен өлшемдерді пайдаланыла отырып жүзеге тасырылады.

3. Егер теріске шығару белгіленген мерзімде жүзеге асырылмаса, онда уәкілетті органның шешімі бойынша теріске шығаруды жарнама туралы Қазақстан Республикасы заңдарының бұзылуына жол берген және белгіленген мерзімде теріске шығаруды жүзеге асырмаған тұлғаға келтірілген шығындарды өтеу туралы кері талап қою құқығы бар жарнама таратушылар жүзеге асыруға тиіс.

Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдарын бұзғаны үшін жауаптылық.

1. Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдарының жарнаманың мазмұнына қатысты бұзылғаны үшін, егер ол жарнама жасаушының кінәсінен болғаны дәлелденбесе, жарнама беруші жауапты болады.

Жарнама жасаушы Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдарының жарнаманы ресімдеуге немесе қатысты бұзылғаны үшін жауапты болады.

Жарнама таратушы Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдарының жарнама таратудың, орналастырудың уақытына, орнына және тәсіліне қатысты бұзылғаны үшін жауапты болады.

5.1 Медиабизнес

5.2.БАҚ экономикасы

5.3 Жарнаманың қалыптасуы

5.4 Жарнама- қаржыландыру көзі

5.5 Жарнама қызметін ұйымдастыру

5.6 БАҚ-тағы маркетинг саясаты

5.7 Жарнама түрлері

5.8 БАҚ-тың имеджін қалыптастыру

5.9 Редакциядағы жарнама бөлімі

5.10 Редакцияға жарнама жинау

5.11 Газет жарнамасы түрлері

5.12 Мерзімдік басылымдардағы маркетингтік қызмет

5.13 Басылымдардағы жарнаманы безендендіру

5.14 «Семей таңы» газетідегі жарнама

5.15 Жарнама құнын белгілеу

5.16 Телеарналардағы жарнамалық қызмет

5.17 «ТВК-6» арнасындағы жарналық қызмет

5.18 Жарналық материалдар дайындау

5.19 Саяси жарнамалар

5.20 Аймақтық жарналық басылымдар

5.21 Радиожарнама роликтерін дайындау

5.22.«ҚР Жарнама туралы» Заңымен танысу

5.23 Жарналарды берудегі редакцияның жауапкершілігі

5.24 Ұлттық басылымдардағы жарнама

5.25 Жарнама кеңістігін анықтау

5.26 Медиабизнес және жарнама

5.27 Әлемдік БАҚ кеңістігіндегі жарнама қызметін ұйымдастыру тәжірбиесі

5.28 БАҚ-тағы маркетинг қызметті ұйымдастыру

5.29 Еліміздегі медиабизнестің қалыптасуы

5.30 Жарнама қызметінің ерекшеліктері
6 ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КАРТАСЫ
3-Кесте Пәннің оқу-әдістемелік картасы

Дәріс сабағының тақырыбы	Семниар сабағының тақырыбы	Көрнекі құралдар, плакаттар, лаборатория-лық стендтер	Өз бетімен дайындалу сұрақтары	Бақылау түрі
1	2	4	5	6
1.Жарнама туралы түсінік	1. Жарнама тарихы 2. Алғашқы жарнамалар	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Интернет материалдарымен жұмыс	Ауызша
2.Жарнама-ның тарихы	3. Жарнаманың қалыптасуы 4. Жарнама түрлері	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Интернет материалдарымен жұмыс	Жазбаша, ауызша
3.Газеттегі жарнамалық хабарлама	5. Мерзімдік баспасөздегі жарнама 6. Аймақтық басылымдардағы жарнамалық материалдар	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Газет-журнал материалдары-мен жұмыс жұмыс	Ауызша
4.Теледидардағы жарнама	7. Газет жарнамасын беру тәсілдері 8. Басылымдардағы жарнамалық материалдарды ұйымдастыру	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Газет-журнал материалдары-мен жұмыс жұмыс	Жазбаша, ауызша
5.Теледидардың өзін-өзі қаржыландыруы	9. Электрондық ақпараттар және жарнама 10. Телеарнадағы жарнама	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Интернет материалдарымен жұмыс	Жазбаша, ауызша
6. Радио -бизнес көзі	11. Телеарнадағы жарнаманың берілу тәсілдері 12. Жергілікті телеарналардағы жарнама	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Интернет материалдарымен жұмыс	Ауызша
7.Радиожарнаманың жасалу технологиясы	13. Мемлекеттік тілдегі жарнамалардың сапасы 14. Анамациялық тәсілдермен жарнама дайындау	Дәріс тезисі, бақылау тапсырмалары	Тест тапсырмалары-мен жұмыс	Жазбаша
8. Саяси жарнама	15. Аралық бақылау 16. Радиодағы жарнаманың ерекшелігі	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Интернет материалдарымен жұмыс	Ауызша
9. Сыртқы саяси жарнама	17. Радиожарнама сценарийінің жазылуы 18. Республикалық радиоларда берілетін жарнама көлемі	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Интернет материалдарымен жұмыс	Жазбаша, ауызша
10.Жарнамалық қызметті ұйымдастыру	19. Жарнама роликтерін дайындау 20. Жарнамалық бағыттағы материалдар	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Интернет материалдарымен жұмыс	Ауызша
11.Жарнама студиясы	21. Қазақстандағы жарнама рыногі 22. Маркетингтік қызметтің маңызы	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Газет-журнал материалдары-мен жұмыс	Жазбаша, ауызша
12. Жарнама туралы заң	23. Жарнама агенттіктерінің қызметін ұйымдастыру 24. Семей қаласындағы жарналық қызметке талдау жасау	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Интернет материалдарымен жұмыс	Ауызша
13.Жарнамаға қойылатын жалпы және арнайы талаптар	25. Тиым салынған жарнама түрлері 26. ҚР Жарнама туралы заңымен танысу	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Газет-журнал материалдары-мен жұмыс	Ауызша
14. Жарнама жасау, тарату, орналастару кезінде кәмілетке толмағандарды қорғау	27. Жарнама қызметінің құқықтық негіздері 28. Жарналық бағыттағы материалдар дайындау	Дәріс тезисі, Мерзімді баспасөз материалдары	Интернет материалдарымен жұмыс	Ауызша
15.Жарнамалық ақпарат беру	29. Студенттер тарапынан дайындалған материалдарға талдау жасау 30. Аралық бақылау	Дәріс тезисі, бақылау тапсырмалары	Тест сұрақтарына жауап беру	Жазбаша

7 ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДЕБИЕТТЕРМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ КАРТАСЫ
3-Кесте Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы

Оқулықтардың, оқу құралдарының атауы	Саны	Студенттердің саны	Қамтамасыз ету пайызы
1	2	3	4
1. Ворошилов «Экономика журналистика» 2002 Москва	6	8	75
2. Ворошилов В. Журналистика.-Санкт-Петребург:изж.Михайлово.-1999.-304с.	2	8	25 %
3. Барманкулов М.К. Телевидение: Деньги или власть? –Алматы, 1995	2	8	25%
4. . Нургожина Ш.И., Нуртазина Р.А. Актуальные проблемы экономики и пресса Казахстана.// Алматы. 1996 г.	2	8	25%
5. Гуревич С. Газета и рынок. -М.: Евразия, 1998.-240с.	5	8	62.5%
6. Гуревич С. Экономика средств массовой информации.-М.:Рип холдинг, 2001.-244с.	1	8	12,5%
7. Иваницкий В. Бизнес -план редакции.-М., 1999.	4	8	50%

8 ӘДЕБИЕТТЕР
8.1 Негізгі әдебиеттер
8.1.1 ҰСЫНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
8.1.1 Ассэль Г. Маркетинг: принципы и стратегия. - М.: Инфа - М, 2001. - 804с.

8.1.2. Нургожина Ш.И., Нуртазина Р.А. Актуальные проблемы экономики и пресса Казахстана.// Алматы. 1996 г

8.1.3. Веснин В.Р. Основы менеджмента. -М.: Триада, ЛТД, 1996.-384с.

8.1.4. Ворошилов В. Журналистика.-Санкт-Петребург:изж.Михайлово.-1999.-304с.

8.1.5. Гейто Б. Бизнес со скоростью мысли. -М.: Эксмо-пресс,2001.-480с.

8.1.6. Гудмэн Г. Семь секретов прирожденного продца.- М.: грант, 2001.-304с.

8.1.7. Гуревич С. Газета и рынок. -М.: Евразия, 1998.-240с.

8.1.8. Гуревич С. Экономика средств массовой информации.-М.:Рип холдинг, 2001.-244с.

8.1.9. Вачугов Д., Кислякова Н. Менеджмент: практические занятия и деловые игры. -М.: Элит -2000,2000. -272 с.

8.1.10. Толковый словарь терминов рыночной экономики и научно-технического прогресса. Под ред. Б.А.Кембаева.// Алматы, 1994..

8.1.11. Барманкулов М.К. Журналистика для всех Алма-Ата, 1972

8.1.12. Барманкулов М.К. Телевидение: Деньги или власть? –Алматы, 1995
8.1.13. Иваницкий В. Бизнес -план редакции.-М., 1999.

8.1.14. Имшинецкая И. Ситуативный промоушн. -М.: Рип холдинг. 2002. -148с.

8.2.1. Введение в бизнес / Рефепат книги Джеймса А. Стоупера и Эдвина Г. Долана. -Ижевск: «Странник», 1991. -272с.

8.2.2. Джей Э. Эффективная презентация. - Минск: Амалфея. 1996. -208с.

8.2.3.Доти Д. Паблисити и паблик рилейшнз. - М.:Филинь, 1998. -288с.

8.2.4. Психологические тесты для деловых людей. / Сост. Н. Литвинцева. -М.: Интел - Синтез, 1998. - 522с.

8.2.5. Райзберг Б. А. Введение в экономику. Книга 1. - М.: Новая школа, 1993. -144с.

8.2.6. Райзберг Б. А. Основы экономики и предпринимательства. Книга 2. - М.: Новая школа, 1993. -204с.

8.2.7.Рокфеллер Дис. Д. Искусство разбогатеть. - М.: Алфавит, 1992.

8.2.8. Сесмен Лил. Верный путь к успеху. - Минск.: Попурри, 1996. -382с.

8.2.9. Таранов П.С. Золотая книга руководителя. - М.: Гранд, 1998. -496с.