Каракалпакстан елинде комплексли илим-изертле7 институты 81м бас3а да илимий м1кемелерди4 д6зили7и
жүктеу/скачать 73 Kb.
|
|
Каракалпакстан елинде комплексли илим-изертле7 институты 81м бас3а да илимий м1кемелерди4 д6зили7и. %збекстан Республикасыны4 Президенти Ислам Каримовты4` «qrqu-жылы Бухарада Мырза Улы2бек 3ур2ыз2ан медресе д1р7азасына «Илим алы72а умтылы7 81р бир муслим 81м муслима ушын 3арыз 81м парыздур»-деген с5злер ойып жазыл2анында 6лкен ма2ана ж1мленген. Сондай-а3, qree-жылы Улы2бек т1репинен @ыжды7анда бинят етилген медресе не бир 17ладлар2а илим-марипат зиясын тар3ат3ан»5-деген пикирлеринен Орта Азия, соны4 ишинде, №ара3алпа3стан да 1ййемги заманлардан берли илимий м1кемелерди4 белгили орайларынан бол2анлы2ын били7ге болады. *а3ый3атында да, бул 6лкеде к5плеп илимий орынлар 81м ол м1сканларда ата3лы илимпазлар илимни4 бир нешше тара7лары менен шу2ылланып, хал3ымызды4 д6нья2а к5з-3арасын ке4ейти7де 81м ру7хый д6ньясыны4 ра7ажланы7ына 6лкен 6лес 3осып келген. Бизи4 жерлеслеримиз-Ибн Сина, Беруний,Фарабий,Кердерий 8.т.б. бабаларымызды4 д6ньялы3 илимлерди ра7ажландыры72а 3ос3ан те4и-тайы жо3 6леслерин б6гинги к6нде п6ткил ж181н биледи. Усы бурыннан 31липлескен илимни4 оша2ынан 3ыз2ын ал2ан бул 6лкени4 илими XX 1сирде де г6ркиреп ра7ажланды. w0-жылларды4 а3ыры-e0-жылларды4 басынан баслап 3ара3алпа3 хал3ыны4 м1дений мийраслары жеке алымлар 81м ш5лкемлестирилген кишигирим экспедициялар т1репинен, тура3лы т6рде изертлене баслады. Бул жолда 1сиресе бурын2ы СССР Илимлер Академиясыны4 Шы2ыстаны7 институты 6лкен роль ойнады. Оны4 тийкар2ы 7азыйпасы шы2ыс халы3ларыны4 илимдеги маш3алаларын 81рт1реплеме изертле7ден ибарат еди. qoe0-жыл qt-июньнен qt-сентябрьге шекем №ара3алпа3станда СССР Илимлер Академиясыны4 тюркология кабинети 81м жа4а 3аза3 1липбесини4 орайлы3 комитети т1репинен !ми7д1рьяны4 т5менги жа2ына сапар2а жиберилген сол д17ирде т6ркий тиллер бойынша магистр, ал со4 тил билимини4 докторы, СССР Илимлер Академиясыны4 хабаршы-а2засы С.Е.Малов басшылы2ында2ы этнографиялы3-лингвистикалы3 экспедиция жумыс алып барды. Оны4 ма3сети 3ара3алпа3 1дебий тилини4 грамматикасын 81м орфографиясын д6зи7, 3ара3алпа3 тилини4 келип шы2ы7ын 81м оны4 бас3а т6ркий тиллер менен жа3ынлы3 д1режесин аны3ла7 болды. Экспедиция2а` «Мийнеткеш 3ара3алпа3» газетасыны4 редакторы Т.Сафиев, халы3 билимлендири7ини4 областлы3 б5лимини4 илимий хызметкери Н.А.Баскаков, 6лке таны7 музейини4 баслы2ы Н.В.Торчинския, этнограф А.Х.Дэвлет, сондай-а3 жас 3ара3алпа3 изертле7шилери №.Айымбетов, Б.Ер2алиев, Г.Убайдуллаев, жазы7шы М.Д1рибаев 8.б. 3атнасты. Этнографиялы3-лингвистикалы3 экспедиция о2ада бай материал топлап, оны4 тийкарында С.Е.Маловты4 «№ара3алпа3 тили 8а33ында пикирлер», Т.С.Сафиевты4 «Шымбай 81м Кегейли районлары 3ара3алпа3ларыны4 а7ызеки халы3 д5рети7шилигини4 6лгилери», Н.А.Баскаков 81м Т.Бекимбетовты4 «№ара5зек 81м №о4ырат районлары 3ара3алпа3ларыны4 а7ызеки халы3 д5рети7шилигини4 6лгилери» Н.А.Баскаковты4 «№ара3алпа3 орфографиясыны4 жойбары» (№ара5зек 81м №о4ырат диалектлери тийкарында)», «Кара3алпа3 тилини4 3ыс3аша грамматикасы» Н.В.Торчинскаяны4 «№ара3алпа3 Автономиялы3 областыны4 5нер 81м тарийх естеликлерини4 3ыс3аша дизими» атлы мийнетлерини4 3ол жазбалары таярланды. e0-жылларды4 басында №ара3алпа3станда 2айры журтты4 илимпазлары менен бир 3атарда жергиликли 31нигелер де илимий-изертле7 жумысларын алып барды. Автономиялы 71лаят д6зилгеннен кейин бул з1минде бир 3атар илимий м1кемелер ашылды. М1селен, 71лаятлы3 халы3 билимлендири7 б5лимини4 илимий технологиялы3 секциясы, орайлы3 6лкетаны7 музейи, метерологиялы3 станция, 71лаятлы3 китапхананы4 илимий б5лими, 71лаятлы3 тарийх б5лими, 71лаятлы3 жер бас3армасыны4 энтомологиялы3 кабинети 81м Союз НИХИ ди4 т1жирийбе станциясы д6зилди. Илимий технологиялы3 секция д5герегинде тийкарынан жас лингвистлер, филологлар жумыс алып барды, оларды4 тийкар2ы ма3сети-3ара3алпа3 1дебий тилин ра7ажландыры7, фольклорлы3 материал жыйна7, саба3лы3лар 81м о3ы7 3уралларын таярла7дан ибарат болды. Усы д17ирде 3ара3алпа3 тилшилери латын графикасы тийкарында жа4а алфавит негизинде qowi-жылы Т5ртк6лде Б. Ер2алиевти4 «Хат таны7» ж1рдемши 3уралы, «№ара3алпа3 1липбеси» (ж1м11тлик мийнет), Бахый Ер2алиев 81м №аллы Айымбетовларды4 «Егеделер са7аты» китаплары басылып шы3ты. №ара3алпа3стан айма2ында СССР Илимлер Академиясыны4 экспедициялы3 жумысларыны4 ке4ейи7и, сиясий, экономикалы3 81м м1дений 3урылыс жумысларыны4 к6шейи7и, жергиликли пытыра43ы илимий к6шлерди4 бир жерде ж1млени7и- !ми7д1рьяны4 т5менги жа2ында биринши илимий м1кемени4 ашылы7ына себепши болды. №ара3алпа3станны4 партия ш5лкеми ВКП (б) XV съездини4 3арарларын орынлай отырып, республикада №ара3алпа3стан комплексли илим-изертле7 институтын иркилместен ш5лкемлестири7 8а33ында 3арар 3абыл етти. Солай етип, qoeq-жылы августта биринши илимий орай6 жүктеу/скачать 73 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|