Такырып: Қорғасын және оның қосындыларымен улану

Жоғарыда аталған симптомдар қорғасынмен кәсиби емес жағдайларда, тұрмыста да болулары мүмкін. Тұрмыстық уланулар көбінесе шаруашылықта қыш-құмыраны қолдан жасағанда дамиды. Қорғасын глазурдың құрамына кіреді де, ол құмыраның өң бойын жабады. Құмыраларды қолдан жасағанда, оларды ұстап-қақтау үшін 1200 градус-тай температура қажет, ал оң қолдан жасағанда тудыруға мүмкіндік жоқта, температура мақсаты деңгейге жетпей, қорғасын кремний қышқылығымен қосылмай, бос күйінде қалып, бұйымдарда сұйық тағамдарды сақтағанда, әсіресе шарап, ашытқы, қышқылдандырылған көкөністерді – қорғасын сұйық ерітіндісіне ауысады да, ол тағамдарды ішіп-жегенде улануға шалдықтырады.

Қорғасынмен улануды ажырату диагнозы

Уланудың негізінен әртүрлі негізінен әртүрлі туынды анемияларды ажыратады:

1. Ең жиі кездесетін анемия, әйелдерде темір жетіспеу анемиясы. Бұл анемияға тән: қанның түрлі – түсті көрсеткіш 0,65 деңгейіне дейін төмендейді; сарысудағы темір; қасарысуының темірді байлау қабілеті жоғары, темір жетіспеушілік дәрежеде байқалады: дисфагия, атрофитрит, тырнақтардың сынғыштығымен сызбанушылығы, ауыр жағдайларда тырнақтың қисық тәрізділенуі, шаштардың түсулері, ауыздағы дәм сезу бұзылады, бордықты жеушілік т.б. ғама еместерді жеуге науқымшылықты т.б.сезбеу.

2. Гемолитикалық анемия жоғарғы деңгейдегі 60% ретикулоцитозбен, билирубиннің алмасуының бұзылуымен, дене түктерінің сарығыштануымен, стеркобилинмен уробилиннің көп шамада үзілулерінің салдарынан өте күшті боялануларымен. Гемотикалық анемия спленомегалия тән. Оның иммундылық түрі Кумбе реакциясының оңдылығымен дәлелденеді.

3. Анемияның сирек түріне жататын гемоглобинопатия – талассемия. Талассемияға тәнді морфологиялық белгінің бірі – ол эротроциттардың нысаналығы, ортасында қара дақта, шетіне қарай ақшылдануы. Сонымен қатар талассемияда қосымша гемолизбен спленомегалия, билирурубинемия байқалады.

4. Гипопластикалық анемияға – эритроциттердің санының азаюы мен бірге басқа қан жасушаларының – лейкоциттері азайып, тромбоцитопанцитопения тәнді. Сүйек миынан пунктат алғанда, оның жасушыларының азайып сүйек миында майлы жерлері – бос, қуысталу байқалады. Қорғасынмен кәсибі улануда шешуші рольді – анемиялы науқастарда – АЛК-мен копропорфиринның деңгейлері несепте қалыпты, қорғасын қанмен несепте табылады. Ішекті түйілуін ургенттік түрде іш –қуысының патологияларынан – жедел аппендицитпен, ішектің өткізбеушілігімен, бүйрек коликасымен жедел хирургиялық салада ажырату керек. Қорғасынды ішектің түілуінде-ішпердені тітіркендіру симптомдарына, аппедицинттегідей клиникасы үдемейді. Ауыспалы ұрықсыз порфирияда, ұстамалы түрде ауырсынады, полиневропатия синдромы дамып, несеп қызыл түсті болады...

Сонымен, ажырату диагнозында – қорғасын мен қарым – қатынасты болып, өндірістің түрі, порфириндердің алмасулары, А.Қ-ның деңгейімен несепте копропорфириннің болуларының маңызы зор.

Созылмалы уланудың бастапқы түрі.

Клиникалық симптомдары әлбетте болмайды, бірақ электрофизиологиялы әдістерді кейіннен пайдаланып жан-жақты іздеп-текмерсе, жүйке жүйесінің кейбір функционалды өзгерістерін табуға болады. Лабораторияық түрде тексерткенде: несепте АЛҚ-ның 6-дан 15мг.г краетинин. КП-100-ден 300 мкг/г креатинин, қанда қорғасынның мөлшері 50 мкг % аспайды, ал несепте 100 мкг/л. Порфириндік алмасудагерістер ретикулоцитобезбен 20-25% - дейін, эритроциттердің базофильденген түйіршіктігі 25-40%- дейін. Гемоглобинмен эритроциттердің шамалы қалыпты деңгейде.

Қорғасынмен созылмалы уланудың жеңіл түрі

Уланудың бұл түрінде, клиникалық белгілері негізінен жүйке жүйесінін қызметінің өзгеруінен қабылдайды: шеткі полинервропатияның бастапқы түрі (вегетативтік-сензитивтік полиневрит), астениялық немесе астено-вегетативтік синдром. Бұл аталанғандармен қатар, асқазан-ішек трактыларын өзгерістердің болулары мүмкін-моторлары дискенезиялық синдром, жеңіл не орташа бауріндет. Бауыр арасының жекеленген функцияларының көрсеткіштерінің бұзылуы. Лабораториялық көрсеткіштерде: Д-АЛК, АКП-ның несептегі активтілігі едәүір төмендейді. КП несепте – 300-500 мкг/г креатинин, ПП эритроциттарда 1500 мкг/г дейін, қанда қорғасын – 80 мкг%, эритроциттардың базофильді үйіршіктеулуі есейіп, 60 %-дейін. Гемоглабиннің мөлшері қалыпты көрсеткіштің ең төменгі деңгейіне дейін – 120 г/л еркектерде, 100 г/л әйелдерде.

Созылмалы уланудың айқын түрі.

Бұл уланудың түрі қорғасын коликасының анемиялық синдромымен, бауырдың функционалдық сынауларының көрсеткіштерінің, жүйке жүйесіннің қызметтерінің айқынды түрде, шеткі полиневропатиялық синдромдардың түрлерінің дамуларымен байқалады. Сондай-ақ, астено-вегетавтік немесе астениялық синдромдармен. Ал, астеноорганикалық синдром қазіргі уақытта өте сирек байқалады. Сатурнизмнің бұл лабораториялық зерттеулерде едәуір өзгерістер табылады: несепте – Д-АЛК, АЛК 25 мг/г креатининнен көп. КП несепте 500 мг/г артық, эритроциттерда – 1500мкг/л артық, қорғасын қанда 80мкг/л, ал несепте – 150 мкг/л редикулоциттер - 40% көп, базофильді түйіршікті эритроциттер 60 % артық. Көптеген жағдайларда анемиялық синдром, еркектерде Нб 120-дан төмен, ал әйелдерде – 110 г/л төмен.

Уланудың түрін анықтарда, аталған синдромдардың түгел байқалулары міндетті емес. Кейбір жағдайларда, жеке ағзалардың, жүйелердің зақымдануы жеңіл түрде білінеді, басқа жағдайларда - өте күшті түрде.

Қорғасынмен қарым-қатынас бар адамдар медициналық қаралуды жүргізгенде, олардың ішінен қорғасынның әрекеттерінің кейбір белгілірінің табылулары мүмкін: несепте АҚ және КП, немесе АҚ-ның активтілігінің төмендеуі, басқа зерттеулердің нәтижелері дұрыс болса да. Бұл аталған адамдар, күдікті тобына жатқызылады да, олар қосымша, мұқиятты түрде тексеріліп қаралулары қажет (3-6 ішінде).

Қорғасынмен улануды емдеу.Қорғасынмен улануды емдеуде негізгі емдеу принциптерін пайдалану қажет – этиологиялық патогенетикалық, симптоматикалық. Этиологиялық қағидада – қорғасынды енгізетін дәрілермен қосып, оны ағзадан тез арада шығару. Қорғасын ішекте пектиндермен байланады, сондай-ол, күкірт ұқсастау. Аурулардың тамақтарына, құрамында – пектин мен күкірт бар тағамдар енгізу қажет: капуста, сәбіз, алма. Капустада күкірт – 74 мг/100 г; сәбізде – пектиндер – 2,93 мг/100 г; алмада пектиндер едәуір шамада бар. Көкөністік салаттарда аскорбинқышқылы бар, ал қорғасынмен уланған науқастарда азайған. Жоғарыда аталған көкөністерден істелген салаттар ішті жүргізеді де, қорғасынның ағзаға сіміріл уын азайтады.

Қорғасынды ағзадан шаруаға не қолайлы дәрілер комплексондар (хелаттар). Олар қорғасынмен координациялық байламдарымен, құрамындағы арқылы жақсы еритін, усыз құрылымдар түзіп, несеппен шығарылады.

Комплексондарға этилендиаминтетрасірқы (ЭДТА) тұздары жатады: кальций динатрий тұзы, тетацин-кальций, кальций-үш натрий тұзы, пентацин.

Комплексондарды пайдаланғандағы теріс қолайсыз жағдайлар:

• 
  Гемодезбен заттарды (кобальт, темир, мыс) организмнен шығарулары;
  
• 
  ЭДТА-нің препараттарымен емдегенде, бүйректің ерекшеліктерінің зақымданулары;
  
• 
  Қорғасынды массивті түрде ағзадан көп шығарғанда, ол сүйек қанқасымен қанның араларында тез ара мөлшерде бөлініп, онымен уланудың өшуі. Осы ұрғыдан қарағанда ЭДТА-ның препараттарымен емдеу қазір шектелген.
  

Қазіргі уақытта кеңінен пайдалатындардың бірі Д-пеницилламин (Д- ПАМ, синонимы купренил, купримин, бетамеркапвалин, металкаптаза ж.б.) ол сульфирин аминқышқылы, цистеинге жақын. Қолдануға 150 мг капсуларындағы да, амбулаториялық жағдайларда қолдануға ыңғайлы. Д – ПАМ-организмнен шығарылғанда, қорғасындық улану өршіленбейді. Сондай-ақ, бұл препаратты дәнекер тканнің кейбір дерттін емдеуге қолданады, мысалы ревмотоидық артрит, склеродермияны. Д- ПАМ-нің организмдегі әрекетін зерттегенде, металлданған хелаттандыру қабілеттілігімен қатар, белоктардағы дисульфидтік байланысты бұзады да, микроглобулинді деполимеризацияға әкеліп, ерімейтін коллагеннің өнімдерін өте көп шығаруға қарсы бағытта әсер көрсетеді Д-ПАМ қорғасынды шығаруы бір деңгейде; несепте қорғасынның мөлшері бұрынғы шамадан 6-8 есе көп те, тәулігіне 0,6-0,8 мл дейін. Уланудың ауыр дәрежесін емдеуге препараттың 450-600 мг тәулігіне 10-14 күн, сосын, үзіліс 3-4 күнге.

Осыдан кейбір бір дүркін 5% - 5 мл бұлшықетке унитиолмен емдеу 7-10 күн. Әрекет ету үшін шағынан унитиол комплексондарға жақын, оның молекуласында екі сульфгидрильді тобы бар, осы екі топқанда және ткандарда улы заттарқосылып, несеппен жеңіл түрде шығарылатын улы емес комплекстерді құрады. Шығару эффектісі тетациннен аздау, бірақ осы екі препаратты Д –ПАМ-ді және унитиолды бірге қосып ем тиімді болады. Унитиол, сондай-ақ, жүрек гликозидтарын көп бергенде, созылмалы түрдегі маскунемдікті (алкоголизмді), диабеттік полиневропатияны емдегенде қолданылады.

Қорғасынмен улануды сукцимермен де емдейді. Ол мезодимеркаптоянтар қышқылының дитиолы, қорғасынмен мықты комплексоннің ерітіндісін сүзеді де, организмнен бір қатар микроэлементтерді-кобальт, темір, мыс қолдандырмай шығарады. Сукцимер ағзаға 0,5 күніне 3 реттен 7-10 күн бойы (10-12 гр. Бір дүркін емге) беріледі. Уланудың айқын түрінде ол Д –ПАМ-мен немесе ЭДТА-ның препараттарымен алма – кезек беріледі. Препарат гемопоэзға, электролиттермен микроэлементтерге тимді әсер көрсетіп, миокардтың жиырымдылық қасиетін жақсартады. Бірақта, сукцимермен емдегенде бауыр мен бүйрек қызметін қадағалап отыру керек.

Этиологиялық ем, қорғасынмен созылмалы түрде уланғанда қосымша дәрілермен толықтырылып отыруы керек. Қанның түрлі түсті көрсеткіштері қалыпты не төмендесе және сарысуда темірді деңгейі жоғарласа, темірдің препараттарын беруге болмайды, себебі оның протопорфириндік шеңберге енуі қиындалған. Бұл жағдайда вит. В6 көп дозада тағайындалады. Вит. В6, пиридоксин-пиридоксальфосфат түрінде триптофал, метионин, цистеин ж.б. аминды қышқылдардың алмасуында активті түрінде қатысып, ферменттік рекациялар ды қуаттандырып, нормобластардыгеиоглобиндандырады. Вит. В6 орташа дозаларда 5% ерітінді 1-2мл бұлшық етке күніне 1 не 2 рет қанның көрсеткіштері жақсарғанға дейін. Онымен қатар, фолиев қышқылын 0,001- нан 3 рет күніне, вит. В2 (рибофлавин) 0,01-нан 3 рет күніне, вит. В12- 200мкг бұлшықетке күн арасында. Егерде анемия тиреоидтық түрде болса – қалқанша бездің қызметінің төмендеуімен – онда 5-7 күн тиреодин не Л-тироксинді 0,02-нан тәулігіне. Қорғасынды ағзадан шығаратын препараттарды бергенде, іштің (іштектің) түйілуі біртіндеп өтеді де, 3-4 күннен соң іш жүреді. Іштің ауырсынуы 7-10 күнге дейін байқалады. Содықтан ішек колик әсер ететін патогенетикалық емдерді қолдану керек. Асқазан-ішек трактысының моторлы-эвакуциялық қызметін жақсарту үшін церукал, реглан 1таб. Күніне 3 рет тамақ алдында, миотроптық спазмолитиктер (но – шпа, папаверин) тағайындалады. Ұйқы безінің сыртқы функциясын жақсарту үшін полифер менттік препараттарды, тамақты қорытуды жақсартатын: панкреатин, фестал т.б. дәрі-дәрмектер тағайындалады.

Абдоминалдық сидромды емдеуде, дискинетикалы бұзылыстарды реттеп, ішек ферменттерінің түзілулерін күшейту. Ол үшін фолиеқышқылын 0,001 –нан 3 рет күніне. Астениялық жағдайларда: глюкоза дәріумендер: В6, В1 аскорбин қышқылын, адаптогендерді (элеутерок лимоннигі, аралия), транквилизаторлардың күшнйтетін әрекетті аз дозалары (триоксазин, медазепам), қажет болса-кофеин ұсынылады. Ұйқыны жақсарту үшін –валерианканы пустырник тұнбасымен, тежеп әсер ететін транквилизаторларды (мепротан, хлордиазэпоксид, ниьразепам және т.б.) тағайындайды. Сондай-ақ, хош иісті ванналар (былаулар), хлорлы кальцийді Щербик на электрофорез түрінде, жалпы кварцтік сәулелендіру.

Астеновегетативтік синдромы емдеу комплексінде седативтік, жалпы қуаттандырғыштық, орталық жүйке жүйесін күшейтетін дәрілер, вегетотроптық препараттар, транквилизаторлар, биогендік стимуляторлар, орталық холинолитиктер (амизил және т.б.), антигистаминдік дәрілер пайдаланылады. Астениялық негізддегі жыныстық өзгерістерді, андрогендік гормондардың аз дозаларымен және пантокринмен емдейді. Бұлармен қатар біртіндеп күшейтілетін душ,инемен шашылық түбінің безін сылау, хлорэтилді блокадалар – бел-сегізкөз маңайына.

Астеноорганикалық синдромда, қорғасынды қордану жерінен шығаруға ынталандырылған емдеудің түрінен басқа, комплекстік ем-дом жүргізген жөн. Ол бас миында алмасу процесстерін жақсарту: глюкозаны инсунизні дозасымен, аскорбин қышқылын, аминалонды, церебролизинді, ноотропилді, рибоксинді, поливитаминдерді, оттегімен дем алдыру және бас миндаы қанайналымын күшейтетін әдрілерді: циннаризин, комламин, пармидин, кавинтон, трентал т.б. Шеткі полиневропатияларда В1, В6, В12, Е, прозеринді, нивалинді немесе галантаминді егу, дибазолды ұзақ уақыт аз дозаларда: 0,003*3 рет күніне, тіл астына, ганглиоблокаторларды, фосфадені, аденилді, АТФ. Физиотерапиялық емнен – нафталиннің эмульсиясынан 4 – камерлі ванналар, сазбен аппликациялау, массаж, емдік жаттығу, ал парездер байқалса-элетростимуляция.

Профилактикасы. Сатурнизммен улануды ескерту-гигиеналық және медициналық іс-әректтерден тұрады. Ағзаға қорғасынның зиянды әсерін тидірмеу үшін өндірістерде қорғасында басқа заттармен ауыстыру, құрамында қорғасын бар бояуларды пайдаланбау, қорғасындық ақ бояуды (белиланы), глазурларды, пастыларды айырбастап, баспаханаларда гартовталынған шрифтарды қолданбау т.б.

Жұмыс орындарында қорғасынмен қосындылары жайылып, бөлінетін болса, онда оларды жекеленген өндіріс бөлмелерінде сақтау. Мұндай бөлмелерде берілетін ауаның мөлшері, шығарылатын аудан аз болуы қажет.

Берілетін (енгізілетін) ауа жарылау немесе жұмысшылар дем алатын зонаға жіберушілер қажет. Пайдаланған ауаны жергілікті сорып шығаратын жүйе арқылы, өндірістік үйлердің төменгі қабаттарынан шығару керек. Қорғасынның зиянды әрекетін, әсіресе жұмысшылардың ағзаларына ескерту қондырғылармен аппараттардың герметизацияланулары және жабудын маңызы зор.

Егерде технологиялық процесстерінің ерекшеліктеріне байланысты қондырғылармен аппараттарды жабуға мүмкіндік болмаса, жергілікті түрде српырқорғасынды жұмыс орнының ауасынан тазарған дұрыс.

Егерде, қорғасынның рұқсат етілген доза өндірістік бөлмелерде 0,01 мг/м3 көп болса, жұмысшылар «лепесток» дейтін респиратор пайдаланулары керек. Жеке бас қорғайтын құрал – жабдықтары дұрыс пайдалану өте қатал түрде администрация жағынан бақыланып отырып, жұмыс орындарынды тамақ ішіп, темекі шегілмеуі қажет. Ол үшін жеке таза бөлмелер болулары керек, онда арнайы қол жуатын орын және сірке қышқылының жай ғана ерітіндісі тұру қажет.

Профилактикалық-емдеу №278 ДМ бұрынғы бойынша, әртүрлі шаралар іске асырылады. Жан-жақты қамдандырылған рационалды түрде тамақтану, онда құрамында пектині көп және күкірті бар (капуста, сәбіз, жеміс, жеміс шырыны) тағамдар керек.

Пектиндер табиғи комплекс құрушыларда, күкірт қосындысы да қорғасынды тежеп, байлап ағзадан тез шығаруға ыңғайландырады. Сонымен қатар, жұмысшыларды күнде дәрумендермен, оның ішінде С дәруменімен ай бойы 2 реттен аз емес қамдандырып отыру қажет. Кезекті және алғашқы медициналық бақылауларында маңыздары зор.

Еңбекке деген қабілеттілікті сараптау.Сараптау мәселелері, сатурнизммен уланудың дәрежесіне қарай шешіледі. Уланудың жедел түрінде, науқасты емдеп, оған 2 – ай бойы жұмыстан босатып, орташа ай жалақысы төленетін профбюллетень беріледі. Уланудан соң ішінде созылмалы түрінде – жеңіл дәрежесінде, дәрігерлік консультативті комиссия арқылы науқасты қорғасынмен байланысты жұмысқа рациональды түрде орналасу деген ұсыныс – нұсқау беріледі. Ал, басқа ауыр үрлерімен, клиникалық белгілері өте айқын болған жағдайларда науқасты медициналық-әлеуметтік сараптау комиссиясына, оның жұмысқа деген кәсіби қабілеттілігін анықтау үшін бағыттама (№88) – жолдама береді, онда оның жұмысқа деген қабілеттілігінің пайыздық шамасын айырады.

Қан жүйесінің кәсіби ауруларының жіктелуі аурулар бойынша, клиникалық түрлері мен этиологиялық факторлары бойынша патогенетикалық топтауды қарастырады.

Патологиялық топтауға көмік майының зақымдалуымен байланысты аурулар кіреді; пигменттік айналулар; гемолитикалық әсерлер; гемоглобиннің бұзылуы.

Клиникалық көрінісінде бұл гипо және апластикалық күйлер; метгемоглобинемия мен карбоксигемоглобинемия; жедел анемия, ішкі тамырлық гемолизбен байланысты, хроматикалық гемолитикалық анемиялар (екінші гемолиз); созылмалы анемия (сидеронемия), порфиринді алмасудың бұзылуы.

Этиологиялық факторларына сәйкес: бензол, толуол, ксилол, бензолдың амино-нитро қосылыстары, көміртегі тотығы, тринитротолуол, мышьякті сутек, фенилгидразин, қорғасын, метглобинотүзушілер

Ароматталған көміртекті сутектер: бензол, олардың гомологы және негіздері, оның ішінде галоген, нитр және амин туындылары, әр түрлі өнеркәсіптерде кеңінен пайдаланылады. Көбінесе, оларды еріткіш сапасы ретінде лак (және) краска, синтетикалық талшық түрінде пайдаланады және каучук, изоляцияланған желім материал, инсектициттерді дайындау, жарылғыш заттар және т.б. түрінде қолданылады.

Бензол (С₆Н₆) - арнайы ароматталған иісі бар сұйықтық. Спиртте, эфирде, майда жеңіл ериді. Суда, липоидтарда ауыр ериді. Оны өнеркәсіптерде красканы бояуда, лактарды ерітуге қолданады және әр түрлі қосындыларды, синтетикалык заттарды қолдануға пайдаланады.

Өндірістік жағдайларда бензолдың енуі және оның көптеген қосындылары адам организміне бу (түрінде) және зақымдалмаған тері арқылы енеді. Бензолдың әсерінен жедел және созылмалы интоксикация болады. Жедел интоксикация - бензол буының үлкен концентрациясы қысқа уақытта демалған кезде бензолдың өнеркәсіпте төгіліп қалуына немесе жабық кеңістікте (бензол құйылған цистернаны тазалағанда) тұрып қалуында пайда болуы мүмкін. Созылмалы интоксикация бензол буының жоғары емес концентрациясымен ұзақ демалғанда және тері қабатына (жүйелі үнемі түрде) түскенде дамиды.

Жедел интоксикация кезінде организмге түскен бензол қанда, мида, бауырда бүйрек үсті безінде анықталады; созылмалы интоксикация кезінде - көп мөлшерде бас миының майы түрінде анықталады. Бензолдың басым бөлігі организмнен өзгерілмеген түрінде ауа шығару арқылы және зәрмен шығарылады. Бензолдың басқа бөлігі фенолмен және дифенолмен тотығады, кейбіреуі глюкурон қышқылын және күкірт қосындысы түрінде зәрмен шығарылады.

Патогенезі: Политропты әсерлі у болғандықтан бензол сүйек миының және ОЖЖ-ның зақымын тудырады. Бағана торшалары полипотентті болып саналады - дифференцияға қабілетті, қан түзудің өскінің барлығы үшін жалпы. Сүйек миының лейкопоэтикалық және мегакариоцитарлық қызметінің бензолмкен улану кезінде зақымдалуы мүмкін.

Бензолдың әсерінен туған гемотологиялық бұзылыстың дамуына негіз болып саналмайтын, кейбір басқа механизмдердің де маңызы бар. Оларға жиірек бақыланатын бензолдан улану кезінде кейбір витаминдік балансының бұзылуы жатады. В тобының витаминінің құрамының төмендеуі, 1-кезекте сүйек миының, қан түзу үрдісіне қатысатын Вб және Віz сондай-ақ қанның ұю реттелуіне қатысатын С витамині.

Бензолдың жүйке жүйесіне әсерінің механизмі толық зерттелмеген. Жүйке жүйесінің зақымдалуының едәуір ауыр түрі, әдетте жедел улану кезінде байқалады. Бензолдың әсері кезінде ОЖЖ туындаған өзгерістер өз кезегінде қан түзудің реттелуіне рефлекторлық әсер көрсетеді. Бензол әсері кезінде сүйек миында пластикалық үрдістің дамуы, бензолдың және оның өнімдерінің әсерімен түсіндірілуі мүмкін. Жануарларға тәжірбие кезінде миелоидты торшаның аутқуының дамуы белгілі болған (гигантизм, жартыядролық, ядро түрлерінің өзгеруі). Перифериялық қанның торшаларының құрылымының өзгерісі уақыт өте лейкоздың дамуына себеп болуы мүмкін. Бұл кезенде аз зерттелген эндогенді фактордың қатысуымен ғана болуы мүмкін лейкоз, бензолды каонцерогенді заттарға жатқызуға нұсқау бергізеді.

Бензолмен улану кезіндегі қан түзу жүйелерінің неопластикалық үрдісінің туындауына, жеке бас реактивтілігінің және ағзаның конституционалді орналасуы, бензолдың ағзаға түсуінің ұзақтылығы мен кезеңділігі және қоршаған ортадағы оның концентрациясы әсерлес болуы мүмкін.

Клиникалық көрінісі: негізінен, жүйке жүйесі мен сүйек миы зақымданады. Бензолдың жедел және созылмалы әсері кезіндегі сүйек миының қан түзуінің және жүйесінің өзгерістерінің симптоматикасы біршама ерекшеленеді. Созылмалы улану кезінде қан түзу жүйесінің бұзылуының әр түрлі клиникалық түрлері кездеседі. Жедел және созылмалы бензолмен уланудың клиникалық көрінісінің ерекшеліктері не удың ену жолына, түсу ұзақтығына, ағзаға енген бензолдың көлеміне, ағзаның жеке бас сезімталдығына, ішкі ортаның қосымша қолайсыз факторларының бір уақытта әсер етуіме байланысты болады. Сондықтан бензолмен уланудың типтісімен қатар, сирек, атипті ағымды түрлері де байқалады.

Жедел улану. Бензолмен улану наркотикалық қасиеті бар умен улану кезінде де байқалатын, жалпы милық бұзылыстың көріністері бар ОЖЖ зақымдалуымен жүреді.

Бензолмен жедел уланудың жеңіл дәрежесі кезінде сырқаттар жеңіл эйфория жағдайында болады. Жалпы әлсіздік, бас айналу, құлақта шу, бас ауру, жүрек айну, құсу, жүрген кезде теңселу пайда болады. Бұл көріністер тұрақсыз және басқа мүшелерде ешқандай бұзылыстар тудырмай-ақ бірнеше сағат ішінде толық жойылады.

Орташа ауырлықтағы жедел улану кезінде жалпы әлсіздік, бас ауруы күшейіп, қалыпсыз қылықтар, мазасыздық байқалады, тері жамылғыларының бозаруы пайда болады, дене температурасы төмендейді, тыныс алу жиілейді, жүрек-тамыр қызметінің бұзылысы байқалады: жиі, әлсіз, ырғақты пульс, АҚ түсуі. Бұлшық еттің тартылулары, тоникалық және клоникалық дірілдер, қарашықтың кеңеюі байқалады. Толық естен айрылу, коматоздық жағдай мүмкін. Орташа ауырлықты жедел уланумен ауырғандар біраз уақыттан соң толық жазылуы мүмкін, кейде астено-вегетативті синдром түріндегі жүйке жүйесінің тұрақты функционалдық бұзылыстары қалады.

Бензолмен жедел уланудың ауыр дәрежесі мезеттік естен айрылыумен, тыныс орталығының салдануы нәтижелеріндегі тыныстың тоқтауымен жүретін токсикалық команың дамуымен сипатталады. Бұндай жағдайда әдетте өлім қуады. Қандағы өзгерістер шамалы қысқа уақыттық лейкоцитоз түрінде пайда болады. Бензолмен жедел улану кезінде сүйек милық қан түзудің терең зақымдалуы байқалмайды.

Созылмалы улану. Уланудың бұл түріне ең алдымен сүйек милық қан түзудің зақымдалуы тән. Жүйке жүйесінің бұзылыстары көбіне гематологиялық жылжулар түрінде туындайды, олар жиі сүйек миының өзгерістерінің алдын болуы мүмкін. Бензолмен созылмалы улану әдетте науқас үшін байқаусыз, баяу дамиды және оны қанға мақсатты бағытталған зерттеулер өткізумен мұқият тексеру кезінде ғана сырқаттың алғашқы белгісін табуға болады. Уланудың бастапқы кезінде-ақ жалпы әлсіздік, тез шаршау, анықталмаған локализациялы бас ауруы, айналуы, ұйқының бұзылуы, тітіркенгіштік, мазасыздық болуы мүмкін. Бір уақытта жекелеген науқастарда эпигастралді аймағының аурулары, диспепсиялық бұзылыстар, тәбеттің жоғалуы, қыжылдау, жүрек айнуы, құсу пайда болады. Бұл шағымдардың болуын орталық реттеу бұзылысының белгілері бар астеноневротикалық жағдайдың дамуымен түсіндіруге болады.

Сүйек миында гипопластикалық үрдістің дамуы кезінде әдетте, қанағыштық жалпы әлсіздік, бас айналу, бастағы шу, жүрек қағуы, қуысты сүйек терідегі кезеңді қақсап ауру пайда болады. Науқастың бет-әлпеті көп уақыт өзгермей сақталады. Тромбоцитопенияның даму кезінде геморрагиялық синдром туындайды: қызыл иек қанайды, мұрын және жатырдан қан ағулар, терідегі спонтанды "көгерулер" ұсақ нүктелі секіпілдерден ірі экстравазаттар түрдегі қан құйылулар. Сипау және бұрау симптомдары оң. Егер улану кезінде анемия дамыса, тері жамылғысын және көрінер шырышты қабаттардың бозаруы байқалады, жүрек ұшында систолиялық шу естіледі.

Созылмалы бензолмен улануы бар науқасқа толықтық тән, олардың тері май қабаты әдетте шамадан тыс айқын. Сүйектің перкуссиясы кезінде ауырсыну байқалады.

Бензолмен созылмалы улануда маңызды клиникалық белгі - формалық элементтер көлемінің төменнен жүретін сүйек миындағы гипопластикалық үрдістің даму кезеңіндегі қандағы өзгерістер.

Созылмалы бензолмен уланудың типтік формасы сүйек милық қан түзудің алдымен лейкопоэтикалық сосын, мегакариоцитарлық және ақырғы кезекте эритропоэтикалық қызметінің зақымдалуымен сипатталады. Бұл клиникалық перифериялық қандағы лейкоциттің, тромбоциттің және эритроциттің көлемінің төмендеуімен білінеді.

Лейкопенияның пайда болуына әдетте тұрақсыз шамалы лейкоцитоздың созыңқы емес кезеңі әкеледі. Мұндай науқастарда лейкопения салыстырмалы лейкоцитозбен және нейтрофилдер көлемінің төмендеуімен қосарланады, перифериялық қандағы лейкоциттер санының көрсетілген өзгерістері бензолмен созылмалы уланудың ерте белгілерінің бірі болып табылады.

Бензолмен созылмалы улану кезінде тромбоцитопения, ауыр дәрежедегі сырқаттың дамуына әкеледі. Бір уақытта перифериялық қандағы жас тромбоциттердің формаларының төмендеуі байқалады. Қанағыштыққа әсерлестіруші қосымша факторлар болып, С витаминінің балансының бұзылуы, жүйелі ұйығыштығының белсенділігінің төмендеуі, фибринолизінің күшеюі саналады.

Бензол әсерінен туған апластикалық анемия токсикалық түрге жатады эритроциттер санының азаюымен ғана емес, мароциттердің пайда болуымен, қалыпты және көтеріңкі түстік көрсеткіштер кезіндегі гемоглобин деңгейінің төмендеуімен сипатталады.

Бензолмен созылмалы уланудың клиникалық көрінісінде сүйек миының зақымдалуымен қатар кейде, астеникалық, астено-вегетативтік және астеноневротикалық бұзылыстардың полиневриттік синдром түріндегі жүйке жүйесінің қызметтік бұзылыстары анықталады. Уланудың айқын дәрежесі Кезінде ОЖЖ зақымдалуының ауыр түрлері кездеседі: энцефалопатия және фуникулярлы миелоз синдромы.

Астеникалық синдром қыртыстың қызметінің көтеріңкі арықтауымен сипатталады. Бұл кезде тез шаршау, бас ауруы, айналуы, ұйқының бұзылуы, созылған қол саусақтарының дірілі, анық қызыл дермографизм, білектің гипергидрозы, АҚ және пульстің лабилділігі анықталады.

Полиневриттіқ синдром сезімталдық және вегетативті талшықтардың жиірек зақымдалуымен өтеді. Жұмыс кезінде қолымен бензолмен жанасатын адамдарда байқалады. Клиникалық бұл синдром ауырсынулармен, парестсзиямен, тері температурасының және полиневриттік түрі бойынша қолдың беткейлік сезімталдығының төмендеуімен, қол саусақтарының ісінуімен гипергидрозбен жүреді. Сырқат ұзақ жүреді, әсіресе, климакс және климактериялық алды кезеңдерде эндокринді бұзылыстардың болуы кезінде.

Токсикалық энцефалопатия синдромы экстрапирамидалы гиперкинез және нейройналымдық бұзылыстары бар микроағзалардың симптоматикасымен жүреді. Клиникалық көрінісінде психотиялық жағдай туындайды, көңіл мен ес төмендейді, қыртыс қызметі төмен, тамырлық бұзылыстар айқын.

Фуникулярлы миелоз синдромының дамуы жұлынның зақымдалуын тудырады. Бұл кезде аяқта әлсіздік және ауырсыну пайда болады, қозғалу бұзылады, бұлшық еттік сезімталдық және ахилла рефлекстері төмендейді Тосикалық энцефалопатия және фуникулярлы миелоз синдромы жүйке жүйесінің бензолмен токсикалық зақымдалуының айқын және сирек кездесетін түріне жатады және қазіргі уақытта байқалмайды.

Бензолмен созылмалы улану кезіндегі мүшелер мен жүйелердің өзгерісі негізінен функционалдық сипат алады. Бұлар бауырдағы, ас қорыту бездеріндегі, жүрек-тамыр жүйесіндегі өзгерістер. Бауырдың зақымдалуы, оң жақ қабырға астында ауырсыну болуымен жүретін майлы дистрофияның дамуымен сипатталады. Бауыр көлемі шамалы артады, қызметі бұзылады, қан сарысуында ақуыздың ірі дисперсті фракциясы орын алады, уланудың жеңіл дәрежесінде сілекей және ас қазан безінің гиперсальвациясы түріндегі гиперсекреция анықталады. Ауыр улануда бездердің қызметі төмендейді. Асқазан асты безінің қызметі уланудың ауырлық дәрежесіне байланысты жоғарлайды. Жүрек-тамырлық жүйе жағынан тахикардия, АҚ және перифериялық қарсылықтың төмендеуі байқалады. Айқын анемия болған кезде жүрек гипертрофиясы байқалады, жүректің барлық нүктелерінде систолиялық шу пайда болады. Әйелдерде бензолмен уланғанда ұзақ және қатты еттекір жүретін цикл бұзылысы болуы мүмкін. Бензолмен созылмалы улану ауырлық ағымы бойынша: жеңіл, орташа, айқын дәрежелі болып бөлінеді.

Жеңіл дәрежесі тез шаршаумен, жалпы әлсіздікпен, бас ауруымен, тәбеттің нашарлауымен, ұйқының бұзылуымен ерекшеленеді. Перифериялық қанда тұрақсыз лейкопения, нейтрофил санының азаюы, шамалы реткулоцитоз.

Орташа дәрежелі созылмалы улануда жүйке жүйесінің айқын қызметтік бұзылысы түрінде қызыл иек қанағыштығы, мұрын қанау байқалады, әйелдерде етеккір бұзылысы. Көрінетін шырышты қабаттар және тері жамылғылары боз. Сипау және бұрау симптомдары оң. Бауыр шамалы ұлғайған, ауруы мүмкін. Перифериялық қанда лейкопения 3,5-3,0 10 л 9, ретикулоцитоз, шамалы акроцитарлық анемия, тромбоцитопения (тромб. санының 120-100,0 х 10% аз), қан ағу уақытының ұзаруы (6-10 мин), ЭТЖ жоғарлауы.

Айқын дәрежелі жалпы әлсіздік, бас айналу, естен тану, қанағыштық (тері асты, мұрын, асқазан-ішек, жатыр қанаулары). Көрнетін шырышты қабаттар және тері жамылғысы боз. Көптеген петехиалдық қызару. Бауыр ұлғайған, ауырады, қызметі бұзылған. Миокард анемиясы байқалады, АҚ төмен. ОЖЖ гипербелсенді. Перифериялық қанда лейкопения (лейк. 2,0-10%, 0,8-0,7 -10 л төмендеген), нейтропения, салыстырмалы лимфоцитоз, тромбоцитопения, ЭТЖ жоғарлаған. Қан ағу уақыты ұзарған, қоюлану ретракциясының индексі төмен.

Бензолмен созылмалы улануда эритропоэтиканың және тромбоцитопоэтиканың айқын зақымдалуымен сипатталатын клиникалық көріністің атипиялық түрлері кездесуі мүмкін.

Бензолмен уланудың атепиялық, өзіндік түріне, барлығына көптеген

жылдар күдік туғызған бензолды лейкозды жатқызуға болады. Қазіргі уақытта бензолдың әсерінен клиникалық симтоматикасының және ағымының ерекшеліктерімен айырмаланатын лейкоздың жедел және созылмалы түрлері дамитыны анықталған.

Жедел лейкоздың туындауына әдетте ұзақ, бірнеше жыл ағымында, промалді кезең әкеледі. Бұл кезеңде перифериялық қанда созылмалы бензолмен улануға тән өзгерістер, әр түрлі дәрежеде айқындалатын сүйек миының қан түзудің гипоплазиясы байқалады. Продромалді кезең жедел бензолдық лейкоздың" анықталмаған жасырын кезеңінің бастапқы сатысы деген пікір бар. Жедел "бензолдық лейкоздың" клиникалық көрінісі бойынша жедел миемоаймақты лейкозға және жедел эритромиелозға, сондай-ақ бласты торшаның айқын аплазиялық болатын дифференцирленбеген түріне жатқызуға болады.

Бензолдың әсерінен болатын созылмалы лейкоздарды клиникалық көрініс бойынша көбіне созылмалы миелолейкозға, одан жиі созылмалы лимфлейкозға және эритремияға жатқызуға болады. Бұл кезде сырқаттың бастапқы кезеңінде перифериялық қанда цитопенияның өзгерістері болмайды.

Бензолмен созылмалы улану ағымы сырқаттың ауырлық дәрежесіне, сипатына, сүйек миының қан түзу және жүйке жүйесінің зақымдануының айқындығына, науқастың әсер етуші факторға жеке басының сезімталдығына, асқынуының болуына байланысты. Орташа типті айқын дәрежелі бензолмен созылмалы улануы бар науқастар бензолмен қатынасты тоқтатқанда және сәйкес емдеуді өткізгенде толық жазылуы мүмкін. Егер уланудың клиникалық көрінісінде сүйек миының жылдам өршуші аплазиясы биопсия берілгендері массивті қан ағулардың болуы (мұрын, асқазан-ішек, жатыр және т.б.), лейкоздың дамуы, инфекция қосылуы байқалса, болжам жақсы емес. Бұл кездері ақыры өлім болуы мүмкін.

Диагноз. Жедел және созылмалы интоксикацияның типтік түрлерін тану қиын емес.

Бензолдың интоксикацияның диагнозын анықтау үшін, бәрінен бұрын, науқастын бензолмен қатынаста болғаның көрсететін құжаттардың болуы міндетгі. Интоксикацияның бастапқы кезенде, лейкопения және тромбоцитопения тұрақсыз болатындықтан перифериялық қанды қайталап зсрттеу маңызды.

Сүйек миың пунктатын зерттеудің, үлкен дифференциалыды диагностикалық мағынасы бар.

Жедел «бензолдық» лейкоздың айрықша белгісі болып, лимфа түйіннің бауырдың және көк бауырдың әлсіз айқындалатын метоплазиясы кезіндегі сүйек миының лейкоздық торшаларымен пролиферациясы саналады.

Бензолмен интоксикацияның түріне байланыссыз, диагноз қою кезде қанның зақымдалу симптомдарын ғана емес, сондай-ақ жүйке жүйесі және басқа мүшелер (бауыр, жүрек-тамыр жүйесі, әйелдің жыныстық сферасы) жағының өзгерістерін бағалау міндеті.

Емдеу. Жедел интоксикацияда сырқатты газдалған кеңістіктен жылдам шығару, оған тыныштық беру, тоңазуына жол бермеу міндетті. Қозған науқастарға седативті дәрілер (бром, валериана препараттары және т.б.), жүрек-тамыр дәрілері (кофеин, камфора, кордиамин, строфантин) тағайындайды. Цититон және оттегіні қолданып өкпені жасанды вентиляциялау тыныстық тоқтауы кезінде көрсетілген.

Тұрақсыз шамалы лейкопениямен жүретін жеңіл дәрежелі созылмалы интоксикация кезінде жалпы нығайтатын емдеу өткізіледі:

Седативті заттар, В1 және С витаминдері, науқастың таза болуы, толық құнды тамақтану. Егер, қанда тұрақты айқын өзгерістер болса (лейкопения, тромбоцитопения, анемия) лейкопоэзді стимулдеуші препараттарды: натрия нуклеинат, лейкоген және пентоксилді тағайындайды. Сүйек миының аплазиясы, белгілері кезінде кортико-стероидты препараттар (преднизол және басқа) қолданылды мүмкін. Клиникалық көрінісін бағалауының орынбасушы және стимулдеуші терапия ретінде толық қанның, лейкоциттік, эритроциттік массаның трансфузиясын өткізеді.

Айқын геморрагиялық синдром, массивті қан ағулар С витаминімен қосып антигеморрагиялық және гемостатикалық заттарды тағайындауға, сондай-ақ тромбоциттік массаның трансфузиясын өткізу үшін көрсеткіш болды. Темір препараттарының, көп қанжоғалту әсерінен плазмадағы темір құрамы төмендеген, екіншілікті темір жетіспеушілік анемия кезенде ғана қолданады.

Ауыр апластикалық анемия кезінде сүйек миының гистосиымдылығының трансплантациясы көрсетілген, ал жоғары температура және сепсис белгілері болмаған жағдайда спленэктомия жүргізілуі мүмкін.

Созылмалы бензолды интоксикация кезінде, инфекцияға резистенттіліктін күрт төмендейтінің есте сақтауымыз керек. Сондықтан, науқастарда кей кезде абсцесс, пневмония, ангина және басқа түріндегі ауыр асқынулар байқалады Осыған қарап, мұндай науқастарда инфекциялық ошақтардың болуы кезінде оларға антибактириальді терапия тағайындаған дұрыс.

Профилактика. Бензолды интоксикацияның дамуын ескертуде, сырқаттың ерте түрлерін анықтауда, өз уақытында емдеу және профилактикалық шараларды өткізуде алғашқы және кезенді медициналық қараулардың маңызды зор.

Бензол және оның туындыларымен және гомологтармен жұмыс істеу үшін жалпыдан басқа, қосымша қарсы көрсеткіштер мыналар болып саналады:

Еркектерде гемоглобин құрамы 130 г/л аз және әйелдерде 120 г/л лейкоциттер 4,5*10 л, тромбоциттер І80*10⁹ л аз; айқын вегетативті дисфункция;

Бауырдың және өтшығару жүйелерінің созылмалы аурулары; Жыныстық сфераның кистасы және қатерсіз ісіктер (бензол мен жұмыс кезінде); Созылмалы алкоголизм, наркомания, токсикомания, шизофрения және басқа; эндогенді психоздар.

Бензол өндірісімен байланысты жұмысқа әйелдер жіберілмейді.

Профилактикалық медициналық қарауларда, терапевт және невропатологтың міндетті қатысуы, қанның жалпы клиникалық анализін өткізуі, сондай-ақ ретикулоциттің, тромбоциттің санын анықтауы қарастырылған.

Өндіріспен және бензолды қолдануымен (лабораторлық жұмысты қоса байланысы бар жұмысшыларды кезенді медициналық қарау 12 айда 1 рет өткізілсді. Бензолдың туындыларымен гомологтарын қолдануда және өндіруде (пропилбензол, стирол, және басқа) кезенді медициналық қараулар 24 айда 1 рет өткізіледі.

Еңбекке қабілеттіліктің сараптамасы. Бензолдың жедел интоксикация кезінде еңбекке қабілеттілігін жоғалту әдетте, ұзақ болмайды 3 күннен 15 күнге дейін. Толық жазылудан соң сырқаттанғандарға бұрынғы жұмысына қайта оралуына болады. Егер ауырған жедел интоксикациядан, әсіресе ауыр түрінен кейін, О.Ж.Ж жағынан тұрақты функциональдық бұзылыстар түріндегі қалдық белгілер байқамайды, уақытша жұмысқа жарамсыздық мерзімі ұзақ болады мүмкін О.Ж.Ж органикалық бұзылыстарының белгінің болды кезінде, науқастар зақымданудың айқындылығының дәрежесіне байланысты токсикалық заттармен қатыннассыз рациональды жұмысқа жүргізуды немесе мүгедектіліктің сәйкес тобын анықтау үшін МСЭК-а жіберуді қажет етеді.

Перифериялық қанмен сүйек миының өзгерістерінің арасында, сондай-ақ бензолмен қатынастың ұзақтығы және патологиялық процестің ауырлығы арасында, қатаң параллельдік әрқашан байқалмайтындығын есте сақтауымыз керек. Одан басқа бензолмен созылмалы интоксикацияның прогрессирленді, бензолмен қатыныстық тоқтауынан және онымен қатынастық жалғасуынан соң байқалуын мүмкін. Осыған қарап, созылмалы бензолыды интоксикацияның жеңіл дәрежесі кезінде, науқастың қан тузуге әсер көрсетуші заттармен қатынасы қарсы көрсетілген. Бірақ, олардың еңбекке қабілеттілігі сақталған. Бұл жағдайларда, бензолдың және оның гомологтарының әсер етуімен байланысы: жұмыстарға, рационалыды жұмысқа тұрғызу ұсынылды мүмкін.

Жаңа мамандық алуының міндеттілігі кезінде науқасты, квалификация ауыстыру мерзімінде мүгедектік тобын анықтау үшін МСЭК-а жіберуіміз керек.

Орташа ауырлықтағы бензолыды интоксикациясы бар науқастың еңбекке қабілеттілігі, әдетте әжептәуір төмендеген.

Токсикалық заттармен қатынастағы, физикалық күш түсуі міндетті және тоңазуы мүмкін жұмыстар, оларға қарсы көрсетілген. Айқын геморрагиялық көріністер, анемиялар болуы кезінде, олар толығымен жұмысқа жарамсыз болуды мүмкін. Мұндай науқастарды, мүгедектілігінің тобын анықтау үшін, МСЭК – а жіберуіміз керек.

Созылмалы бензолды интоксикацияның ауыр дәрежесі кезінде, науқастар жұмысқа жарамсыз. Егер, клиникалық көрінісінде, көлемді қан ағуы бар айқын-панмиелофтиз және күрт айқындалған анемия, процессің лейкозға трансформациясы, септикалық процесстер болса, науқастар басқа адамның күтімін қажет етеді.
№8 Дәріс