Мұнайгаз өнеркәсібі саласында шығындарды есептеу жолдары

Мұнайгазды өндірудің алғашқы кезеңі геологиялық барлау жұмыстарынан
басталады. Барлау мен өндіруге жұмсалған шығындар - ақшалай нысанда
көрсетілген жұмысты (өндірісті) орындау үшін геологиялық барлау
кәсіпорындарының тікелей шығындары. Сметалық құны техникалық
жобаның негізінде ағымдағы ставкалар мен тарифтер бойынша есептеледі.
Геологиялық барлау өндірісінің бағдарламасы анықталған құны бойынша
анықталады, геологиялық барлау кәсіпорындарының өндірістік-шаруашылық
қызметін сипаттайтын көптеген техникалық және экономикалық
көрсеткіштерді есептеу үшін бастапқы деректер анықталады (еңбек
өнімділігі, тіркелген және айналым қаражатын пайдалану және т.б.).
Жоспарланған шығындар жоспарланған жинақ сомасының болжамды құнын
және осы кезеңде геологиялық барлау құны жоспарланған азайтылған
сомадан аз. Нақты құны геологиялық барлау компаниясының нақты жұмыс
көлемін өндіру үшін нақты шығындарын сипаттайды.
Мұнай мен газды барлауға жұмсалған шығындарға мыналар жатады: өндіріс
қызметкерлері мен инженерлік-техникалық қызметкерлердің жалақысы және
олар үшін төлемдер; далалық жәрдемақы; материалдар мен электр
энергиясының құны; негізгі құралдардың амортизациясы; аз бағалы және
тозған заттардың құны ; өзге коммуналдық-қосалқы өндіріс қызметтері және
тараптан; көлік шығындары; өндірісті басқару мен ұстау шығындары.
Барлаудың өзіндік құны барлаудың жеке түрлері - геологиялық іздестіру,
геофизикалық жұмыстар, мұнай мен газды терең (барлау және барлау)
бұрғылаумен қалыптасады. Өз кезегінде жұмыстың әрбір түрінің құны
жұмыс түрлерінің өзіндік құнынан алынады.
Геологиялық барлау құны мұнай және газ барлау кәсіпорындарының жұмыс
сапасының әсерінен, сондай-ақ географиялық орналасуы мен оның тау-кен
және геологиялық жағдайына байланысты қалыптасады. Құрамы мен құны
құрылымы мұнай мен газды барлаудың әр түрлі түрлері үшін бірдей емес.
Осылайша, геологиялық барлаудың әдістерінің құрылымы терең барлау
бұрғылаудың өзіндік құнынан айтарлықтай ерекшеленеді. Техникалық
жабдықтардың өсуі, неғұрлым озық және, тиісінше, қымбат тұратын
жабдықты пайдалану амортизациялық аударымдарды геологиялық
барлаудың өзіндік құнының құрылымында айтарлықтай үлесті анықтайды.
Геологиялық барлау кәсіпорындарының шығындарында материалдар мен
электр қуатының құны маңызды орын алады. Геологиялық-барлау
жұмыстарының өзіндік құнының құрылымында тасымалдаудың өзіндік құны
бар, оның үлесі жаңа, жету қиын аумақтарды дамытуға байланысты артады.
Терең барлау бұрғылау мұнай мен газды барлаудың ең қымбат түрі.
Іздестіру-барлау бұрғылау кезінде шығындар уақытқа тәуелді бұрғылауға
және бұрғылау көлемінен, дәлірек ұңғыманың тереңдігінен бөлінді. Бұрғылау
жұмыстарының құны негізінен табиғи факторларға тәуелді. Оның деңгейіне
бұрғылау тереңдігі, геологиялық жағдайлары, жұмыс істеу аумағы, бұрғылау
мақсаты және т.б. әсер етеді. Геологиялық-климаттық бұрғылау жағдайының
күрделенуі дайындық және құрылыс-монтаж жұмыстарына, сондай-ақ көлік
шығындарына жоғары баға әкеледі.
112

Шығын деңгейіне әсер ететін факторлар техникалық, технологиялық және
экономикалық жағдайлар, сондай-ақ геологиялық барлау және геологиялық
барлау жұмыстарына жұмсалатын шығыстардың өзгеруін тудыратын
жұмыстарды орындаудың нақты шарттары ретінде түсініледі.
Барлауға жұмсалатын шығындарға айтарлықтай әсер ететін негізгі
факторларға мыналар жатады: 
-
жаңа өндірістерді енгізу және қолданыстағы өндірістік активтерді
жаңғырту, сондай-ақ бұрғылау ұңғымаларын бұрғылауға арналған озық
технологияларды енгізу, тұрақты биттерді құру және енгізу,
геологиялық және табиғи жағдайларға сәйкес қалыпты диапазондағы
бұрғылау қондырғысын пайдалану;
-
геологиялық барлаудың кезеңдері мен қосалқы кезеңдері бойынша
белгіленген реттілігін қатаң сақтау. Барлау кезеңінің бас схемасынан
кез-келген сатылар немесе қосалқы бөлшектерді алып тастауға тек
кейбір жағдайларда объектінің ерекше табиғи жағдайларына
байланысты рұқсат етіледі. Белгіленген қойылымды сақтай отырып,
объектіні алдыңғы кезеңде оң баға алған жағдайда, қымбатырақ егжей-
тегжейлі зерттеулер жүргізіледі;
-
геологиялық нәтижелерге және шығындар мөлшеріне байланысты
геологиялық барлау жұмыстарын жүргізудің сенімді әдісі қажет; 
-
геологиялық тапсырма сапасын жақсарту, технологиялық тәртіпті
нығайту және қатаң сапаны бақылауды орнату; 
-
геологиялық барлау жобасының сапасын жақсарту, жобалар ең аз
еңбек және материалдық шығындармен геологиялық тапсырманы
орындауға мүмкіндік беретін ең үнемді нұсқаларды негіздеуі тиіс;
-
геологиялық барлаудың аумақтық жерінде жылжу; 
-
барлау кәсіпорындарын жеткізуді ұйымдастыруды жетілдіру; 
-
қоршаған орта жағдайындағы өзгерістер; 
-
материалдық ресурстар бағасының деңгейін және жалақы деңгейін
өзгерту.
Келесі кезең бұрғылау жұмыстары.
Ұңғымаларды салу құнын қалыптастыру
бұрғылау жұмыстарының толық спектрін көрсетеді. Бұл шығындардың
артуының кезекті сатыларының сериясы, олардың әрқайсысы ұңғыма
құрылысының келесі кезеңіне сәйкес келеді.
Бірінші кезең ұңғымаларды салу бойынша дайындық жұмыстарының
шығындарын біріктіреді. Екінші кезең мұнара және үсті-үстіңгі
құрылыстардың құрылысы мен бұрғылау жабдығын орнатуымен
байланысты. Үшінші кезең ұңғыманы бұрғылауға жұмсалатын шығынды
біріктіреді, бұл ұңғыманың тереңдігіне, ену жағдайына және т.б.
байланысты. Төртінші кезеңде қабаттардың сегрегациясы (құдықты бекіту
және цементтеу) бойынша шығындар қарастырылған.
Бесінші кезең мұнай мен газ ағынын сынаумен байланысты. Бұл
шығыстардың ауытқу шектері сыналатын объектілердің санына, сынақ
әдістеріне және басқа да факторларға байланысты маңызды. Алтыншы
кезеңде жабдықтарды және мұнараларды бөлшектеу құны қарастырылған.
113

Ұңғымаларды бұрғылау жұмыстарында, ұңғымаларды салудың болжамды
құнын, ену көрсеткішінің жоспарлы сметалық құнын және ену көрсеткішінің
нақты құнын ерекшелендіреді. Ұңғыманың сметалық құнын анықтау үшін
алты болжамды қаржы есептемесі және жиынтық бағалау есептеледі.
Енгізудің бір метрге есептелген шығын бағасы бұрғылау жылдамдығының
өзгеру коэффициенттерінің және ұңғыманың тереңдігінің сметалық құнын
түзету жолымен есептеледі. Ұңғымаларды салу құны жобаланған
жинақталған сомаға және жоспарланған жинақтардың стандарттарынан асып
түсетін табыстың мөлшеріне қарай олардың болжамды құнынан аз.
Ұңғыманы салу құнының деңгейі мен құрылымы бір мезгілде факторлардың
жиынтығы - геологиялық, экономикалық-географиялық жағдайлар,
өндірістің техникалық және ұйымдастырушылық деңгейіне әсер етеді.
Бұрғылау жұмыстарының техникалық және экономикалық көрсеткіштеріне
әсер ететін экономикалық және географиялық жағдайларға топография,
климат, суды басқару шарттары, мекендейтін аумақтар, тұрғындардың
тығыздығы, көлікті дамыту, энергиямен жабдықтау және т.б. жатады.
Шығындардың төмендеуінің негізгі жолдары - бұрғылау жабдығын және
технологиясын жетілдіру, өндіріс пен еңбекті ұйымдастыру. Мұнай және газ
ұңғымаларын бұрғылау материалдық-интенсивті өндіріс болып
табылатындықтан, өнімді үнемдеу және материалдық шығындарды
төмендетудің негізгі бағыттары: ұңғымаларды жобалауды жеңілдету және
жеңілдету, бұрғылау жұмыстарының озық әдістерін енгізу, ұңғыларды
бұрғылауды ұтымды пайдалану, бұрғылау ерітінділерін дайындау және
қолдануды жетілдіру, бұрғылау ұңғымаларын, білім тестерлері және т.б.
Барлау ұңғымаларын салу құны бойынша, шығындардың негізгі бөлігі
(шамамен 70%) ұңғымалық сымдық процесте тікелей байланысты.
Бұрғылауға жұмсалатын шығындардың ішінен айтарлықтай бөлігі
материалмен есепке алынады, оның жартысынан көбі корпусқа жұмсалады,
бұрғылау жабдығын және құрал-саймандарын, көлік шығындарын
жұмсайды. Осы шығындар бойынша көпшілігі уақытқа байланысты -
бұрғылау жабдығы мен құрал-саймандарды, арнайы құралдарды, жоғары
вольтты желіні ұстап тұруды, кейбір материалдардың құнын, қосалқы өндіріс
қызметтерінің бір бөлігін және т.б. пайдалану шығындарына байланысты.
Жекелеген учаскелер мен мақсаттар үшін терең барлау бұрғылау құнын
айтарлықтай өзгереді, бірақ барлық жағдайда уақытқа тәуелді шығындар
басым болады. Сондықтан, бұрғылау құнын төмендетудің негізгі тәсілі -
бұрғылау жылдамдығын арттыру, бұл шығындарды азайту. Сонымен бірге,
шығындардың бір бөлігі бұрғылау көлеміне байланысты - корпус, бит,
цемент, бұрғылау құбырларының тозуы. Бұл шығындарды құралдың қызмет
ету мерзімін ұзарту, жақсы жобалауды жеңілдету және ұңғымалар мен
колонналардың диаметрін азайту арқылы азайтылуы мүмкін.
Мұнай мен газды өндіру құнын қалыптастыру органикалық түрде
геологиялық барлау, кен орындарын игеру, ұңғымаларды пайдалану және
далалық жұмыстардың күрделі және алуан түрлі процестерімен байланысты.
Мұнай кен орындарын игеру және пайдалану ұзақ уақытқа созылады және
114

резервуардағы сұйықтықтарды және газды ұңғымаларды бұрғылауды,
ұңғымалардың түбіне дейін көтеруді, ұңғыманың беткі жағындағы көтеру
сұйықтықтарын басқаруға, ұңғымалардан мұнай жинау орындарына дейін
мұнай мен тұтынушыларды жеткізу пункттеріне дейін жеткізуді қамтиды.
Мұнай мен газды өндіру құнын қалыптастырудың маңызды ерекшеліктері
мұнай мен ілеспе газды бір мезгілде өндіру және ұңғымаларды пайдаланудың
әртүрлі әдістерін пайдалану болып табылады - ағынды, компрессор, терең
сорғы. Мұнай және газ кен орындарын игерудің және пайдаланудың
техникалық және экономикалық ерекшеліктері мұнай мен газ өндіруге
жұмсалатын шығыстардың түрлерін анықтайды.
Мұнай мен газды өндірудің өзіндік құнын анықтау жолдары:
1. Мұнайды алу энергиясының құны. Ұңғыманы тереңдете отырып, бұл
шығындар сорғы қондырғыларын және топтық қозғалтқыштарды жүргізу
үшін пайдаланылатын энергияның (электр энергиясы, ішкі жану
қозғалтқыштарының энергиясы, бу), сондай-ақ компрессордың жұмысында -
ұңғымаға сығылған ауамен немесе газмен байланысты.
2. Су қоймасына жасанды әсер ету шығындары тұтастай плиталарға әсер ету
арқылы мұнай өндіруді жандандыру жөніндегі шараларды жүзеге асырумен
байланысты. Олар цехта резервуар қысымын, әлеуметтік сақтандыру
жарналарын, инъекциялық судың құнын, сырттан қысылған ауаны немесе
газды құнын, ұңғымалардың құнсыздануын және басқа да негізгі
құралдарды және басқа да шығыстарды ұстау үшін жұмыс істейтін
қызметкерлердің жалақысынан тұрады.
3. Өндіріс қызметкерлерінің жалақысы. Бұл бапта мұнай, газ және бақылау
ұңғымаларын ұстаумен тікелей байланысты өндірістік және инженерлік-
техникалық қызметтердің (мұнай және газ өндіру операторлары, қысым
өлшеу және т.б.) иелігінде өндіріс қызметкерлерінің жалақысы бар. Бұл
бапқа технологиялық инженерлер мен техникалық қызметкерлердің
жалақысы да қолданылады.
4. Әлеуметтiк сақтандыру бойынша шегерiмдер негiзгi және қосымша
жалақы мөлшерi нормаларымен айқындалады.
5. Әлеуметтiк сақтандыру бойынша шегерiмдер негiзгi және қосымша
жалақы мөлшерi нормаларымен айқындалады.
6. Ұңғымаларды амортизациялау. Бұл бапта мұнай, газ және бақылау
ұңғымаларының баланстық құнынан тозу туралы айтылады. 
7. Мұнайды технологиялық дайындауға жұмсалатын шығындарға мұнайды
әртүрлі тәсілдермен дайындау шығыны жатады.
8. Өндiрiстi даярлауға және өндiруге жұмсалатын шығыстар жаңадан
салынған аудандарда жаңа мұнай-газ өндiрiстiк бөлiмшелерiн ұйымдастыру
жөнiндегi дайындық жұмыстарына арналған шығындардан тұрады.
9.Жабдықтарды ұстау мен пайдаланудың өзіндік құны технологиялық және
энергетикалық жабдықтарды ұстап тұру және пайдалану шығындарын -
құйылатын арматура, құбырлы құбырлар, сорғытқыштар, сорғы
қондырғылары, өндіріс мұнаралары мен сөрелері, суға бататын электр
сорғылары, сорғы қондырғылары мен топтық жетектер үшін электр
115

қозғалтқыштары , Теңіз трасасы. Бұл бапта жедел жабдықтардың
жылжымалы және жөндеу цехының, электр жабдықтары мен электрмен
жабдықтаудың жылжымалы және жөндеу цехтарының, сондай-ақ
оффшорлық конструкцияларды ұстау мен жөндеу цехтарының шығындары
қамтылған. Сол бапта ұңғымаларды жерасты жөндеу жұмыстарына
жұмсалатын шығындар көрсетіледі.
10. Жалпы операциялық шығындарға жалпы өндірістік мақсаттағы өндіріс
процестерін, қондырғыларын және жабдықтарын телемеханизациялау,
жалпы мұнайгаз бөлімдерін ұстау, сондай-ақ жалпы өндірістік мақсаттарға
арналған өзге де шығындар жатады.
Жоғарыда келтірілген шығын материалдары бойынша барлық шығындар
жалпы өндірістік өнімді өндіру құны болып табылады. Бұл шығындарға
қосымша мұнай мен газды өндіруге жұмсалатын шығындар қосылмаған.
Мұнай өндірудің кен орындарының құнын айтарлықтай үлеспен шартты
түрде белгіленген шығындар - ұңғымалардың және басқа да негізгі
құралдардың құнсыздануы, цех пен кен орнының жалпы шығындары,
жалақы, жабдықты әзірлеу және дайындау, техникалық қызмет көрсету және
пайдалану шығындарымен сипатталады. Құрылымның бұл ерекшелігі
шығындарды азайтуға мүмкіндік береді. негізінен мұнай мен газды өндірудің
артуына байланысты.
Мұнай мен газды өндірудің өзіндік құнын төмендетудің негізгі жолдары -
техникалық инновациялық әдістерді енгізу, өндірісті ұйымдастыру және
еңбек өнімділігін арттыру, геологиялық барлау жұмыстарының сенімділігін
арттыру, ұңғымалардың және мұнай-газ жабдықтарының ұзақ мерзімділігі.
Мұнай және газ өндірісінің құнын төмендетудің маңызды жолдарының бірі
материалдардың, отынның және энергияның құнын төмендету болып
табылады. Материалдардың өзіндік құнын төмендету, атап айтқанда, мұнай
қорларын көбейту мақсатында мұнай қоймаларына жасанды әсерді кеңейту
және жақсарту арқылы жүзеге асырылады.
Технологияны оңтайландыру және өндірістік процестерді ұйымдастыруды
жетілдіру - төмен кірістірілген ұңғымалардың мерзімді жұмысын кеңейту,
жүктелмеген электр қозғалтқыштарды ауыстыру, терең ұңғымалық
сорғылардың берілу жылдамдығын жоғарылату, сорғы қондырғыларын
дұрыс теңестіру, төмен шығымды компрессорлық ұңғымаларды аз қуатты
қарқынды ұңғыма сорғы әдісіне беру және т.б.
Электрмен жабдықтау жүйесін оңтайландыру, электр желілерін аса
экономикалық кернеулерге ауыстыру, трансформаторлық қосалқы
станцияларды жүктеу орталықтарын жақындату, электр станцияларының
қуат коэффициентін арттыру, жүктемені төмендету кезінде
трансформаторлардың бір бөлігін ажырату және т.б.
Мұнай мен газды өндіруге жұмсалатын шығынды қысқартудың маңызды көзі
мұнай өнімдері мен басқа да негізгі құралдарды, әсіресе ұңғымаларды,
мұнайды өндіруге және құбырларға арналған техниканы және жабдықтарды
жоғары сапалы пайдалану болып табылады.
116

Барлау жұмыстарының тиімділігін арттыру, сондай-ақ жаңа мұнай және газ
ресурстарын көбейтуге теңестірілетін мұнайдың өндірілуін ұлғайту, сайып
келгенде, геологиялық барлау шығындарын азайтады, демек, мұнай мен газ
құнын төмендетеді.
Мұнай өнімдерінің құны мұнай өңдеу саласын ерекшеленетін бірқатар
ерекшеліктер жағдайында қалыптасады. Оларға өндірілген мұнай
өнімдерінің диапазонының алуан түрлілігі, өндіріс процесінің үздіксіздігі,
жекелеген, технологиялық өзара байланысты процестерді және олардың
кешенді табиғатын пайдалану, тазарту процестерін химиялау кіреді. Мұнай
өңдеу және мұнай-химия салаларындағы шығындар құрылымының
ерекшелігі шикізат пен энергияның өзіндік құнының үлкен бөлігін құрайды,
бұл мұнай өңдеудің жалпы шығындарының шамамен 90% құрайды. Мұнай
өңдеу және мұнай-химия салаларының өндіріс құнының екінші ерекшелігі -
айнымалы шығындар (85-90%).
Мұнай-химия өндірісінің өзіндік құны әр түрлі, себебі олар
материалдық, энергетикалық және капиталдың қарқындылығымен
ерекшеленеді. Көптеген полимерлердің өндірісі жоғары шикізат
шығындарымен сипатталады. Мономерлер өндірісінде шикізаттың құны
төмен, бірақ энергия, қосалқы материалдар, тозу және техникалық қызмет
көрсету шығындары күрт артуда.
Қайта өңдеу өнімдерінің өзіндік құнының құрылымын ескере отырып,
шикізатты пайдаланудың жақсаруы нәтижесінде ең үлкен азаюы мүмкін. Бұл
шикізатты ең жақсы іріктеуді және дайындауды, оның құрамын
тұрақтандыруды, технологиялық режимді жақсартуды және тұрақтандыруды,
катализаторларды дұрыс таңдауды, арзан шикізатты пайдалануды, алдыңғы
өндірістегі өндірістің арзандауын, жанама өнімдерді ұтымды пайдалануды
талап етеді.
Күшті және комбинациялық қондырғыларды салу кезінде күрделі
шығындар айтарлықтай төмендейді, демек, баптар бойынша өндіріс құны:
амортизация, жөндеу және т.б. Зауыт жұмысының тұрақтылығын арттыру
нәтижесінде өндірісті автоматтандыру схемаларын жетілдіру өндірістің өсуін
қамтамасыз етеді, энергияны тұтынуды азайтады және материалдық-
техникалық қаражат, демек - өндіріс құнын төмендету.
Мұнай мен газды тасымалдаудың өзіндік құнының құрылымында негізгі үлес
амортизацияның құны (50% -дан астам) және компрессорлық станциялар
электрже лісі жабдықталған газ тасымалдауда энергияны тұтынудың үлесі
айтарлықтай артады. Сонымен қатар, құрылымында шикізат шығындары
болмайды, өйткені өнім өндіру үшін ешқандай процесс жоқ, тек олардың
қозғалысы.
Мұнай мен газды тасымалдау жүйесінің өзіндік құнының құрылымының
тағы бір ерекшелігі - тасымалданатын мұнай немесе газдың көлемінен
тәуелсіз шығындардың басым болуы. әкімшілік және басқару шығындарын,
ғимараттарды, құрылыстар мен жабдықтарды ұстауға жұмсалатын
шығындардың айтарлықтай бөлігін, көлік шығындарын, басқа да жалпы
шығындарды және т.б. қамтиды. Бұл шығындар операциялық шығындардың
117

шамамен 80-85% құрайды. Мұнай мен газды тасымалдау көлеміне
байланысты (шартты түрде айнымалы) шығындар негізінен реагент
шығындарын, энергия шығындарын және мұнай мен газды жоғалтуды
қамтиды. Газ құбырындағы реагенттерді тұтыну және газ шығындары оның
тасымал көлеміне бара-бар өсетін болса, энергия шығыны әдетте газ
тасымалының көлемінен үлкенірек артады және компрессорлық
станциялардың жұмыс режиміне және қысу дәрежесіне байланысты болады.
Өндірістік шығындарды төмендету мұнай мен газды тасымалдау мен сақтау
жүйесін пайдаланудың негізгі сапалық сипаттамаларының бірі болып
табылады. Оларды төмендету үшін ең маңызды резерв негізгі мұнай-газ
құбырларының және компрессорлық дискілердің түрлерінің оңтайлы жұмыс
режимдерін таңдау арқылы қол жеткізілетін материалдық, техникалық және
отын-энергетикалық ресурстардың барлық түрлерін үнемдеу болып
табылады.
Негізгі құралдарды тиімді пайдалану шығындардың үнемделуін
қамтамасыз етеді. Мұнай мен газды тасымалдау жүйесінде жаңа
технологияларды енгізу және өндірістік процестерді автоматтандыруға
байланысты физикалық және моральдық ескірген жабдықтар жинақталады.
Есептелген амортизация сомасын азайту үшін бұл негізгі құралдар сатылуы
немесе есептен шығуы керек.

жүктеу/скачать 1.45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: