Класс сехечĕ «Эп чăваш пулса çуралнă»

Сапăрлăх тĕллевĕ: Тăван çĕр-шыва, чăваш халăхне, тăван культурăна, чăваш чĕлхине юратма вĕрентесси.

Вĕренӱ тĕллевĕ: Чăваш Республикин ятне çĕкленĕ мухтавлă çынсемпе паллаштарасси.

Аталантару тĕллевĕ: ачасен пĕлĕвне ӱстересси, хăйсен шухăшне пĕтĕмлетсе калама

Кирлĕ хатĕрсем: компьютер, проектор, экран, темăпа хатĕрленĕ слайдсем
Класс сехечĕн йĕрки:

Чăваш чĕлхи кунне Чăваш Республикин Аслă Совечĕн Президиумĕн 1992 - мĕш Çулхи ака уйăхĕн 9 - мĕшĕнчи йышăнăвĕпе килĕшÿллĕн аслă вĕрентекенĕмĕр И. Я. Яковлев Çуралнă кун уявлама тытăннă.

Чăваш Республикин территорийĕ пысăках мар пулин те, халăх йышĕпе ăна Раççейри çынсем йышлă пуранакан регионсен шутне кĕртеçĕ. Кунта 1 миллион та 300 пине яхăн çын пурăнать. Чăваш халăхĕпе пĕрле 60 тĕрлĕ халăх представителĕсем пурăнаççĕ. Çĕр чăмарĕнчи 4 пин халăх хушшинче чăвашсем 225-мĕш вырăнта, Раççейре 4-мĕш вырăнта тăраççĕ.

Чăваш çĕр-шывĕнче ырă, ĕçчен, пултаруллă çынсем пурăнаççĕ. Мĕн ĕлĕкрен чăвашсем хăйсен сăпайлăхĕпе палăрнă. Пирĕн халăхăн чаплă та мухтавлă ывăлĕ-хĕрĕ сахал мар. Вĕсенчен чылайăшĕ чăваш ятне тĕнче шайне çĕкленĕ. Чăваш Республикинче нумай паллă çынсем – писательсемпе поэтсем, композиторсемпе художниксем, артистсемпе ученăйсем çуралса ÿснĕ. Кам-ха вĕсем, чăваш ятне çĕклекенсем, чăваш халăхĕн мухтавлă çыннисем ?

Чăваш халăхне çутта кăларас енĕпе чаплă ĕçсем тунипе историне кĕрсе юлнă Иван Яковлевич Яковлев 1848 çулхи ака уйăхĕн 25-мĕшĕнче Тутарстан Республикине кĕрекен Теччĕ районĕнчи Кăнна Кушки ялĕнче çуралнă. Унăн амăшĕ ача çуратсан виçĕ кунтан вилсе кайнă. Унтан И. Я. Яковлева, сĕм тăлăха, Пахомовсен çемйи усрава илнĕ. Сакăр çулта Ивана Бурундукри шкула вĕренме янă. Унтан вăл çĕр виçекенсен шкулне пĕтернĕ. Темиçе çул хушши çак ĕçпе ĕçленĕ хыççăн Иван Яковлев Чĕмпĕр гимназине вĕренме кĕрет.Ăна ылтăн медальпе пĕтерет. Пултаруллă ачана Хусан университетĕнчи филологи факультетне тÿлевсĕр вĕренме илеççĕ.

Гимназире вĕреннĕ вăхăтра шкул уçать, вĕренекенсене пухать. Чи пĕрремĕш

вĕренекенĕ Алексей Рекеев пулнă. Ушкăн пĕчĕккĕн ÿссе пырать. Чĕмпĕр

чăваш шкулĕ пуçланса каять. Чĕмпĕр чăваш шкулĕнче И.Я. Яковлев Н.И. Ильминский системипе ĕçлет. Малтан ачасене хăйсен тăван чĕлхине вĕрентет, ун хыççăн вырăсла калаçма,çырма хăнăхтарать.

Пулас учительсем Яковлев шкулĕнче лайăх пĕлÿ илнĕ. Вĕренекенсем музыка

инструменчĕпе калама та, сĕтел-пукан ăсталама та, çĕлеме-тĕрлеме те вĕреннĕ, агротехникăпа хурт-хăмăр ĕçне те хăнăхнă.

1871- мĕш çулта И. Я. Яковлев вырăс алфавичĕн сас паллиийĕсемпе усă курса чăваш алфавитне йĕркеленĕ, чăваш ачисем валли пĕрремĕш букварь пичетлесе кăларнă.

И.Я. Яковлев 1930 –мĕш çулхи юпа уйăхĕн 23- мĕшĕнче Мускавра вилнĕ. И.Я. Яковлев тăван халăхшăн нумай ырă ĕç тунă: чăваш ялĕсенче шкулсем уçнă, учительсемпе наци кадрĕсене хатĕрленĕ, ача-пăча валли калавсем çырнă. Чăваш халăхĕ хăйĕн чаплă ывăлĕпе мухтанать, ăна тав тăвать.

К. В. Иванов –чăваш поэзийён классикё , куçаруçă, педагог, художник, фотограф. Вăл тĕрлĕ сăвăсен, юмахсен, тата тёнчипе паллă «Нарспи» поэма авторё. К. В. Иванов 1915- мёш çулхи пуш уйăхĕн 23- мĕшĕнче 24 çулта вилнĕ.

Алексей Крылов — карап тавас енĕпе ĕçленĕ учёнăй, математик, инженер.

Унăн ăслăлăх ĕçĕсем Раççей карапĕсене çаврăнăçуллăрах тата çирĕпрех тума май панă.

Акăлчансен карап тавас енĕпе ĕдлекен инженерсен обществи хăйĕн историйĕнче пуçласа Раççей учёнăйне — А.Н. Крылова — ылтăн медаль парса чыс тунă. Унăн наукăри çитĕнĕвĕсем карапсем тăвас ĕçре паян кун та чи пахисен шутĕнче. Учёнăй 1945 çулта вилнĕ. 1963 çулта вара А. Крылов çуралнăранпа 100 çул çитнине халалласа Висяга ялне Крылово ят пана, каярахпа унта аслă ентешĕмĕр ячĕпе музей уçнă.

Н.В.Никольский 1961 çулта вилнĕ.

Çулсеренен çу уйăхĕнче Н.В.Никольскин çуралнă кунне палăртса, унăн ячĕпе хисепленекен Шупашкарти педагогика колледжĕнче педагогика вулавĕ иртет. Кунта вĕренекенсемпе вĕрентекенсем паллă профессорăн пурнăçĕпе ĕçĕ-хĕлĕ çинчен, тĕрлĕ енлĕ пултарулăхĕ çинчен тĕплĕн каласа параççĕ. Унсăр пуçне вулава Н.В.Никольский çуралнă çĕрĕнчен, «Хыпар» хаçат редакцийĕнчен, Чăваш патшалăх гуманитарии институтĕнчен килнĕ хăнасем хутшăнаççĕ.
Андриян Григорьевич Николаев Чăваш Республикинчи Сёнтёрвăрри районёнчи Шуршăл ялёнче 1929 çулхи авăн уйăхён 5-мёшёнче çуралнă. Вăл Сёнтёрвăрринчи вăрман хуçалăх техникумне, Черниговри çар училищине вёренсе пётернё. А. Г. Николаева космонавтсен шкулне вёренме суйласа илнё. Пĕрремĕш хут тёнче уçлăхне 1962-мёш çулхи çурла уйăхён11-15 мёшсенче «Восток-3» караппа вёçсе хăпарнă. 1968-мĕш ҫулта Жуковский ячёллё сывлăш çар академине вĕренсе пётернё. Вăл 1970-мёш çулта 2-мё ш хут «Союз-9» космос карапĕн командирĕ пулса Виталий Севастьяновпа пёрле вёçсе хăпарнă.

Икё хут Совет Союзён геройё, авиаци генерал-майорĕ. Ун ятне шкулсене, урамсемпе парксене панă. А. Г. Николаев 2004 çулхи утă уйăхĕн 3- мĕшĕнче вилнĕ.

Вера Кузьмина республикăри обществăлла анлăн хутшăнать: тĕрлĕ мероприятисенче, фестивальсенче, смотрсенче пулать.

Николай Иванович Ашмарин 1870 çулта Етĕрне хулинче çуралнă. Пулас учёнăйăн ачалăхĕ Кăрмăш хулинче иртнĕ. Гимназире вĕреннĕ вăхăтра вăл хăй тĕллĕнех чăваш, араб, перс, турккă чĕлхисене вĕреннĕ.

1890 çулта Н. Ашмарин Мускаври хĕвел тухăç чĕлхисен институтне вĕренме кĕнĕ. Аслă пĕлӳ илсен тĕрлĕ институтсемпе университетсенче ĕçленĕ.

1925 çулта Николай Ивановича наукăри пысăк çитĕнӱсемшĕн диссертации хӳтĕлемесĕрех тюркологи докторĕн учёнăй степеньне пама йышăннă. Ашмарина ют çĕршывсене темиçе хутчен те ĕçлеме чĕннĕ, пысăк шалу шантарнă. Анчах Николай Иванович тăван çĕршывран ниçта та тухса кайман.

Н. И.Ашмарин 1933 çулта Хусан хулинче вилнĕ, ăна унтах пытарнă. Шупашкарти пĕр урама унăн ятне панă.

Н.И.Ашмаринăн чи паллă ăслăлăх ĕçĕ- « Чăваш сăмахĕсен кĕнеки. Словарь чувашского языка». Вăл 17 томран тăрать, вĕсенчен 40 пине яхăн чăваш сăмахĕ. Николай Иванович çак словаре хатĕрлес тесе 30 çул ытла тăрăшнă. Словаре авалхи сăмахсене кĕртнĕ. Ашмарин словаре кĕртмен пулсан çак сăмахсем, тен, тахçанах чĕлхерен çухалнă пулĕччĕç.

Будайка ятлă вырăс ялĕнче çуралнă. Халĕ ку ял вырăнĕ хула варринче тăрса юлнă. В. И. Чапаев 1-мĕш тĕнче вăрçине хутшăннă. Ăна çапăçури паттăрлăхсемшĕн Георги медалĕпе тата Георги хĕресĕн 3 степенĕпе наградăланă. Вăл вăрçăра кĕçĕн унтер-офицер, аслă унтер-офицер, унтан фельдфебель пулса çапăçнă. Революци хыççăн Граждан вăрçине хастаррăн хутшăннă, 25-мĕш дивизии командирĕ таран çĕкленме пултарнă. Унăн пурнăçĕ

Лбищенск станици патĕнчи çапăçура татăлнă.

Граждан вăрçи геройĕ ĕмĕр-ĕмĕрех пирĕн асра юлĕ.

Республикăри хуласемпе районсенче 44 урама, Етĕрнери лаша заводне, Канаш хулинчи шкул-интерната пирĕн ентеш ятне панă.1986 çулта Шупашкарта Чапаев музейĕ уçлнă.

Саратов облаçĕнчи Пугачёв хулинче 1919 çулта Василий Иванович ĕçленĕ çуртра музей туса хунă. Тепĕр музей Хĕвеланăç-Казахстан облаçĕнчи Чапаев ятлă ялта. Малтан вăл Лбищенска станици пулнă. Вăл 25-мĕш стрелковăй дивизи ĕçленĕ çуртра вырнаçнă.