Комаров-Завод авылы тарихы

Киров љлкђсе Малмыж музеенда сакланып калган статистик мђгълњматлар буенча (Статистическое описание Нижнечетаевской волости. Действительного члена Вятского Губернского статического комитета Волостного писаря Капитана Гуляева составлено 30-ого января 1876 года) Комаровнын љч заводы була: бакыр эретњче, аракы куа торган, известь чыгаручы. Комаровнын тау промышленносте булган. Комаров-Завод авылы каршында тауда Кубыр елгасынын сул ягында металлар сакланган чокырлар, подваллар булганлыгы, берничђ 100 сажин урман казылганлыгы беленђ. Тау итђгеннђн агып чыккан чишмђ турында чиркђњ булган, дилђр. Чиркђњ ябылгач, калдык ђйберлђре Кубыр, Њќђл авылларына бирелгђн.

Кем сон ул Каморов? Ул билгеле кеше тњгел, балалары булмаган. Нђселе булмагач њзеннђн соћ, аныћ именениесен Казанга тапшыралар. Крестьяннарга имана ќире итеп бирелгэн 800 десятина тирђсе ќирдђ яфраклы урман њсђ. Ул ќир Нљнђгђр, Кубыр, Њќђл џђм башкаларда.

Бай исеме белђн авыл Комаров-Завод дип йљртелђ. Авылда 1811 елда 765 кеше саналган, ђ 1858 елда - 451 кеше. Бу кеше саны кимњ заводларныћ эштђн туктавы белђн бђйлђнгђн. 1884 елда Комаров-Завод авылында 109 хуќалык булып, 659 кеше яшђгђн. Шуныћ эченнђн 362 - ир-ат, 297 – хатын-кыз. Бер йортка 6 кеше туры килгђн. 65 – эш аты, 55 – сыер, 203 – сарык, кђќђ џђм 769 десятина ќире булган. Бу заводта эшлђргђ Чутай авылыннан “Комаш”нђселеннђн берничђ гаилђ књчеп килгђн, алар књн заводыннан ерак тњгел бер елга буенда тљплђнгђннђр џђм авылныћ беренче йортларын тљзегеннђр. Ул елга, шул вакытлардан килгђн исем буенча булса кирђк, ђле дђ “Комаш елгасы ” дип йљртелђ.

ХIХ гасыр ахырында, ХХ гасыр башында авылда аеруча бай предприятие тотучы Нђќметдин Сђйфелмљлеков була. Ул Малмыжда мануфактура кибете тоткан. Аћа Мљхђмђтгариф исемле улы ярдђм иткђн. Хабибрахман исемле икенче улы Малмыжда аерым сђњдђ ноктасы тоткан. Комаров-Завод авылында болардан тыш кљндђлек кирђк-ярак сатучылар: Мортаза Кђримов, Габидулла Максимов, Габдрахман Нђќметдинов, Шаџимђрдђн Гаффаров булган.

1915 елда сукыр Ђњџђдиев Нотфулла авылда чыпта кустаре ача, ђ аннан соћ Чепьядагы “Красный Октябрь” артеленећ директоры була џђм авылда шуныћ филиалын ача.“Красный Октябрь ” артеле “Инвалидлар артеле” дип йљртђлђр. Анда ќеп ќегерлђп киндер сугалар, фронтка ќибђрергђ кием тегђлэђ. Сугыш алды елларында Ральник ягыннан килгђн Ёлкин Василий чњлмђк ясау цехы ача. Ул гаилђсе белђн чњлмђкне яндырып /яндыра торган цех “Горна” дип атала/, лак белэн ялтыратып, сатуга чыгарган. Лђкин бу цех ќђй айларында гына эшлђгђн. Субаш авылыннан килгђн Денис кљмеш акчадан алкалар, йљзеклђр койган. Комаров-Заводтан чыккан Закиров Габдрахман Балтач хђзерлђњлђр конторынын беренче директоры булган. Ђ Галиев Гани Балтачтагы МТСнын беренче директоры булган.

Авылда байлар књп булган: Хђммђди бай – сљргенгђ сљрелгђн, Нђби бай, Шакир бай, Дђмин байлар – авылдан куылганнар. Ђскђр Хђммђтгалие авылдан куылып, Малмыжга киткђн.

Низами бай Мђскђњдђн товар алып кайтып, Малмыжда кибет ачкан, оста сатучы булган. Дђмин Нђбиенен кладовое колхоз оешкач кибет иткђннђр. Кибетнећ беренче сатучысы Халирахман булган. Хђзерге вакытта кибет шул урында.

1892 елгы агач мђчет сакланмаган. Мђхђллђнећ беренче имамы булып Тњнтђрдђн Сабит бине Хэмит бине Њтђгђн тора. Аннан соћ мулла булып крестьян Габдулла Ибрагимов була. /Указ №2972 от 24 октября 1854 года./ Икенче мулла 1890 елнын 21 февраленнђн, аныћ улы Габдрахман Габдуллин була.

Йосыпов Габдулла йорты урынында мђдрђсђ булган. Анда Ибрагим мулла белђн аныћ абыстае дини уку укытканнар. Сонрак уллары Ибрагимов Фатыйх укыткан. Колхоз оешкач, ул мђдрђсђ мђктђп итеп њзгђртелгђн џђм шунда ук клуб хезмђтен дђ њтђгђн. Клубта кино књрсђтелгђн, вечер уйнаганнар. 1921 елнын февраль аенда мђктђплђр турындагы анкетада “Беренче баскыч Комаров Заводта Совет мэктэбе 1918 елда ачыла, агачтан бер этажлы, љч бњлмђле. 1921 елныћ 1январена 45 укучы бар. Укытучылар џђм техник персонал: Искђндђрев Тљхфђтулла, Ибрагимова Мђлњфђ, Ибраџимова Мђгфњрђ. Џђр укытучы атнага 42 сђгать укыткан ”- диелгђн. Тњнтђр районы Комаров Завод авылы кече баскыч мђктђп балаларыныћ 4нче группаны бетергђннђр исемлегендђ 14-15-16 яшьлек 16 бала бар. Исемлекне укытучы Рамазанова тутырган.

Соћрак мђктђп Хђммђди бай йортына урнашкан. Шунда ук кара-каршы йортларда ясле, авыл Советы булган. 1939 елдан элеккеге мђчет бинасындагы бњлмђлђр клуб џђм мђктђп буларак файдаланылалар.

1927-1933 елларда Ибрагимова Сђрвђр укыткан. 1930 еллар тирђсендђ Фђизов Фазыл Фђйзрахман улы укыта.

1936-1939 елларда Закиров Хади Закир улы,

1939-1945 елларда Ибрагимова Сђрвђр,

1946-1950 елларда Юнысов Йосыф Юныс улы,

Бљек Ватан сугышыннан соћ аз гына Терентьева Серафима Ивановна, Набиева Разия, Закирова Гљлсем, Нђкыйпова Монђвђрђ, Фролов иптђшлђр укыта.

1945-1951 елларда Ибрагимова Былбыл Фатыйх кызы

1950 елда /апрель-май айларында/ Салихов Наил Салих улы,

1955 елда – Зарипова /Сафина/ Зђкия Харис кызы,

1956-1957 елларда Хђкимова Нњрдидђ,

1951-1955 елларда Антонова Анастасия Ивановна

1965-1969 елларда Ибрагимова Былбыл Фатыйх кызы

1969-1970 елларда Закиров Мљдђрис Хади улы,

1957-1980 елларда Антонова Анастасия Ивановна укыта.

Авылда 4 класс белем алгач, балалар укуны дђвам итњ љчен Чутай авылына йљргђннђр. Бу 1941-1942 уку елына кадђр шулай дђвам иткђн. Шуннан соћ бишенче класска Пыжмара авылына йљри башлаганнар. 1971 елнын 1сентябреннэн алып хђзерге вакытка кадђр балалар Нљнђгђр мђктђбенђ укырга йљрилђр.

1980-1983/II елда – Сђмигуллина Гљлзидђ Шэфигулла кызы

1983/II елдан хђзерге кљндђ Зыятдинова Гљлфия Мђгђз кызы укыта.

1989-1990 елларда Габделвђлиева Фђйрњзђ Мљбђрђкќан кызы

1993-1994 елларда Мифтахова Рђзинђ Нургаян кызы

1998-2000, 2002-2005 елларда Усманова Гљлнара Габдулла кызы

2000-2004 елларда Ахкиямова Розалия Нургаяз кызы укыта.

1984 елдан мђктђп 1979 елда тљзелгэн щитовой йортка урнаша.

Комаров-Завод авыл Советы 1930 елда тљзелђ. Аћа Комаров-Завод, Акман авыллары керэ.

25.07.1950 елда Комаров-Завод авыл Советы Нљнђгђр авыл Советына кушыла.

01.06.1954 елда Комаров-Завод, Акман авылларын Пыжмара авыл Советына кушалар.

1958 елнын декабрь аенда Комаров-Завод, Акман авыллары кабат Нљнђгђр авыл Советына кушылалар џђм хђзерге кљнгђ кадђр Комаров-Завод авылы Нљнђгђр авыл ќирлеге составына керђ. Авыл Советы рђислђре булып: Низамов Мђлик, Шигапов Гасим, Габдрахманов Зариф, Ибрагимов Гали, Шигапов Гасим, Хабибуллин Сафиулла,Гатауллина Сђдђ, Низамов Гиниятлар эшли. Авыл Советы секретарьлары булып: Абдуллин Абдулхак, Рамазанова Магмњра, Гайнетдинова Закирђ, Шигабиев Вазих, Низамов Гиниятлђр эшли.

Авылда ић беренче су тегермђнен урыслар тљзегђн, алардан Газимќан бай алып кала. Соћыннан тегермђн агып китђ.

Књмђклђшњ елларында авылда колхоз тљзелгђн. Аныћ исеме “Ирек” булган. Авылда 5 бригада, 185 хуќалык булган. Кызганычка каршы колхозныћ беренче рђисен хђтерлђмилђр. 1953 елда колхоз белђн Борханов Хђсђн ќитђкчелек иткђн. “Ирек” колхозы белђн “Трактор” колхозын берлђштерђлђр. Соћрак “Ирек” колхозын Нљнђгђр авылы колхозына кушалар, бу колхоз “Волга” дип йљртелђ.

Бљек Ватан сугышыннан сон “Ирек” колхозында умарта асраганнар. Аны Ибрагимова Сђрвђр караган. Бњгенге кљндђ дэђКомаров-Завод бригадасыныћ умарталыгы бар.

Авылда фельдшер-акуширлык пункыты Бљек Ватан сугышына кадђр Вђлиуллина Хђсбиямал амбарында урнашкан булган. Анда Чепьядан килеп Мария исемле санитарка эшли. Сугыш чорларында Галиева Каюма њз йортында санитарка булып эшли. Сугыштан соћ Чутайдан Фазылќанова Факия килеп эшли. 1947 елда авылга фельдшер булып Шленкина Лидия килђ.Медпункт бинасы булмау сђбђпле, ул авыруларны њзе яшђгђн фатирда кабул итђ. Сонрак авыруларны каравыл љендђ кабул итђ.

1961 елда медпункт бинасы тљзелђ. Шушы бинада Лидия апа њзенећ игелекле хезмђтен дђвам итђ. Ул авыл халкына 33 ел армый-талмый хезмђт куеп, 1980 елда лаеклы ялга чыга.Ул елларда санитарка булып Вђлиева Нђгыймђ, Алимова Мђдинђлђр эшли.

1980 елнын 1апреленнэн авылда фельдшер булып Нђбиуллина Резеда Харис кызы эшли. 1986-1991 елларда санитарка булып Мљхђмђтгалиева Мђдђния, 1991-1996 елларда Усманова Фђлиянурлар эшлђде.

2007 елнын ноябрь аенда фельдшер-акушерлык пункыты яна бинага књчте.

1961 елда авылга электр кергђн. Зыятдинов Салих аны сђгатьлђп яндырып-сњндереп торган.

1986 елда авыл йортларын электр мичлђре белђн ќылытуга кљйли башлыйлар. 1998 елнын декабрь аенда авыл халкы табигый газ яга башлый.

1998 елнын ќђендђ авылга кадђр асфальт юл ќђелгђн.

2007 елнын 10 ноябрендђ Каюмов Василныћ мђтди ярдђме џђм авыл халкы тырышлыгы белђн мђчет ачыла.

2011 елда авыл љйлэренђ су њткђргечлђр сузыла, авыл халкы краннардан чишмђ суы эчђ башлый.