Лекция тезистерінің жинағын дайындаған: аға оқытушы Қ. А. Тұрлыбеков



жүктеу/скачать 221.57 Kb.
бет20/21
Дата15.11.2022
өлшемі221.57 Kb.
#464855
түріЛекция
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21
4.лекция тезистері

Бақылау сұрақтары:
1. Шетел элементімен күрделенген неке-отбасы қатынастарының түсінігі, құқықтықреттеудің ерекшеліктері.
2. Некеге отыру.
3. Консулдық некенің түсінігі.
4. Некені жарамсыз деп тану.
5.Қазақстан азаматтарының шетелдік үйымдармен еңбек контрактілерін жасаудан туындайтын еңбек қатынастары.
6.Шетелдіктерді әлеуметтік қамсыздандырудың еңбек қүқығымен байланысы.
11-лекция. Тақырыбы: Халықаралық жек құқықтағы еңбек құқығы.

Жоспары:
1. Еңбек қатынастары саласындағы халықаралық еңбек қатынастары және коллизиялық қағидалар.


2. Қазақстан Республикасындағы шетел азаматтардың, мигранттардың еңбек құқықтыры.
3. Халықаралық шарттар – еңбек қатынастарын реттеудің әдісі ретінде.


Лекция мақсаты: Студенттерге Еңбек қатынастары саласындағы халықаралық еңбек қатынастары және коллизиялық қағидаларды, Қазақстан Республикасындағы шетел азаматтарының, мигранттардың еңбек құқықтырын, Халықаралық шарттар – еңбек қатынастарын реттеудің әдістерін оқыту болып табылады.


Лекция мәтіні.
1. Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан кейін, экономикада елеулі өзгерістер орын ала бастады. КСРО-ның құлдырауына дейін жоспарлы экономика өзінің оң нәтижесін көрсетіп келді. Нарықтық экономиканың қалыптасу процесінде ТМД мемлекеттерінің әрқайсысында жаңа өндірістер нысаны мен жаңа капиталдық катынастар дамыды. Халықаралық жеке құқықтағы шетел элементімен күрделенген еңбек қатынастарын құқықтық реттеу Қазақстан үшін өте маңызды, себебі, Қазақстан Республикасының кәсіпорындарына шетел азаматтарын жүмысқа тарту кеңінен таралды және Қазақстан Республикасының азаматтары шетелдіктермен инвестицияланған Казақстан кәсіпорындарындағы жаңа қатынасқа түсті. Кеңес Одағының еңбек құқығында шетел азаматтарының еңбегін рсттеу қарастырылмады, сондықтан Қазакстанның еңбек заңнамасы әлі күнге дейін бүл мәселені толығымен қамтымайды. Шетел элементімен күрделенген қатынастарда, бір еңбек катынасын реттеуде екі немесе одан да көп мемлекеттердің зандары бәсекелестікке түседі. Сол кезде, қай мемлекеттің заңын қолдануы керек екендігін таңдаймыз. Бүгінгі тандағы доктринамен тәжірибе бүл жағдайларды коллизиялық нормаларды қолдану арқылы шешеді. Коллизиялык норманы колданғанда даулы мәселе толық мәнінде шешілмейді, коллизиялык норма тек қолайлы мемлекеттің үлттық заңнамаларындағы материалдық нормаларға сілтеме жасайды. Еңбек құқығындағы коллизиялық мәселені шешу үшін дүниежүзілік тәжірибеде келесі байламдар қолданылады:

  1. Құқықты таңдау еркіндігі.

  2. Жүмыс орнының заңы.

  3. Жүмыс берушінің орналасқан жерінің заңы.

  4. Ту елінің заңы.

  5. Жұмыс берушінің азаматтығы.

6. Жалдау мәмілесін жасап отырған елдің заңы.

  1. Тараптардың болжаулы еркі немесе ниеті.

  2. Қай заң бұл құқықтық қатынаспен неғұрлым жақын байланыста.

Сонымен, жоғарыда аталып кеткен коллизиялық байланымдарды анықтайық. Халыкаралық жеке құқықта бүл қағиданың мәні ретінде, мемлекеттердің ішкі заңнамаларына немесе халықаралық келісімдердің қатысушыларына өз келісімдері бойынша қатынастарды реттеу үшін бір мемлекеттің заңы колданылады. Кейбір мемлекеттердің заңнамалары мен сот тәжірибесін қолдануға жасырын түрде шектеулер қояды. Мысалға Үлыбритания, Германия, Канада, Австрия, Италия, Чехословакия мемлекеттерін келтіруге болады. АКШ пен Польша мемлекеттерінің заңы мен енбек катынастарының арасында дара байланыс болған жағдайда колдануға рұқсат береді. Испания, Албания, Австрия мемлекеттері таңдалған құқықтың нақты көрініс табуын талап етеді. Австрия, Бельгия, Бразилия, Германия мемлекеттерінде тандау еріктілігі жоқ болған жағдайда қолданылатын заңның императивтік нормаларында көрсетілген корғаудан жұмысшыны айырса, тандалған заң қолданылмайды. Бүгінгі уақытқа дейін әлемдік тәжірибеде тараптарға жат құқықтық жүйені таңдау жағдайы орын алмады. Көбінесе, жұмыс орны елінің заңы, кәсіпорынның орналасқан елінің заңы немесе жұмысшының зандары колданылады. Герман заңының 27-бабында «тараптарға мәміленің толығымен немесе оның бір бөлігіне қатысты занды тандау еріктілігіне рұксат берілген». Біздің пікірімізше, бұл шешімді әр тарап өзінің мүддесін көздеп, қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қолдануы мүмкін. Бүл тек жария болған халықаралық құқықта қолданылуы керек, себебі, тараптар экономикалык жағынан теңдей жағдайға ие.
Венгрия, Испанияның заң актілерінде жүмысшыны әдетте, жүмыс орындайтын елінің заңы деп талқыланса, Швейцарияда жүмысшыны еңбек міндеттемелерін орындайтын елдің заңы көрсетіледі. Егер кәсіпорын бір мемлекетте, ал баскару органы екінші мемлекетте орналасса, жүмыс орнының заңы болып, кәсіпорынның орналасқан жері саналады. Венгрия 1979 жылғы заңында «Егер заңнамамен (шартпен) өзгеше көзделмесе, жұмыс қай мемлекетте орындалса, сол мемлекеттің заңы қолданылады. Осы қағида 1980 жылғы Шарттық міндеттемелерге колданылатын» делінген құқық туралы Еуропа конвенциясында көрініс тапты.
Социалистік мемлекеттердің нарықтық саясатқа өтуі мен ашық саясатты жүргізгеніне байланысты дүние жүзінде жаңа геоэкономикалық жағдай өзгеріп, ұлттык экономикалардың бір-біріне тәуелділігі нығая түсті. Жаңа экономикалық үлгідегі қатынасқа көшу барысында Қазакстанда еңбек нарығы елеулі езгерістерге үшырады.
Еңбек нарығы — нарыктық экономиканың күрделі элементі. Егеменді Казақстан еңбекті халықаралық реттеудің қатысушысы болып табылады.
Еңбек қатынастарын реттейтін көп жакты конвенциялардың саны көп. Оларды бірнеше топтарға бөліп карастырамыз.
1-ші топ: Адам құқығы саласындағы жалпы танылған актілер - Адам құқықтары туралы жалпы декларацияның (1948 ж. 10 желтоксан) 23-бабында: «Әр адамның еңбек етуге, жұмыс түрін еркін тандауға, әділ және колайлы еңбек жағдайына, жүмыссыздықтан корғалуына құқығы бар» делінген.
1966 жылғы Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы фактінің
6-бабында: «Әр адам қүндылығы тең еңбегі үшін, нендей бір кемсітусіз, тең еңбекақы алуға құқылы. Әр адамға қауіпсіз және гигиеналық талаптарға сай еңбек жағдайлары қамтамасыз етілуі тиіс» делінген.
2-ші топ: Халыкаралық еңбек үйымы (бүдан әрі ХЕҰ) қабылдаған халықаралық көп жақты конвенциялардан тұрады. Қазақстан Республикасы 1993 жылдан бастап ХЕҚ-ның қатысушысы болды. Осы жылдан біздің республикамыз еңбекпен камту, енбекті қорғау, әлеуметтік қорғаудың халықаралық үрдісіне тартылды, өз кезегінде бүл үрдіс Казакстанның еңбек базасын жетілдірді.
Көп жағдайда конвенциялар адамдардың еңбекке күқығы мен колайлы еңбек жағдайын іс жүзіне асыруына бағытталған. 1990 жылдың 1 қаңтарында ХЕҰ № 169 Конвенцияны дайындады. 1919 жылғы Версаль бейбітшілік келісіміне сәйкес ХЕҰ құрылды, ол БҰҰ-ның арнайы мамандандырылған мекемесі. Негізгі мақсаты — еңбек жағдайы мен еңбекшілердің өміріне арналған конвенциялар мен ұсыныстарды қабылдауға бағытталады. Орта азиялык өңірде ХЕҰ өкілдігі Алматыда 1995 жылдың ақпан айында ашылды. ХЕҰ-ның ратификацияланған конвенциялары Қазакстан Республикасында құқықтық, реформа жүргізуге және ұлттық заңнаманың негізін калыптастыруға мүмкіндік береді. Себебі, Орталык Еуропа мемлекеттерінің тәжірибесіне сүйенсек, халықаралық сахнада еңбек саласында беделді орынға ие болу үшін мемлекет бірлескен мемлекеттер одақтарымен қатынасқа түсуі қажет. Казақстан Республикасы ХЕҰ-мен келесі бағыттар бойынша әрекеттестікті жүзеге асыруда: шағын қалаларды жұмыспен камту; өзін-өзі жүмыспен камтуды дамыту; жабылған косіпорынныц жұмысшыларын әлеуметтік корғау мен жұмыспен камтамасыз ету, жеке бизнес пен кәсіпкерлікті, ауылдық жерлерді үйымдастыру; жергілікті мамандардан сараптамалық комек берстіндерді, халықаралық-кұқықтық актілерді қолдануды дайындау т.б. ХЕҰ мигранттардың және олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау жөнінде конвенциялар мен үсыныстар қабылдады.
Еңбекші-мигранттар туралы конвенция 1975 жылғы Көші-қон саласындағы асыра пайдаланушылык пен еңбекші-мигранттарға сотқа жүгінуге тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету жөніндегі конвенция; 1970 жылғы Акы төленетін демалыс жөніндегі әлеуметтік қамтамасыз ету саласында құқықтарды қорғау; Бірлестіктердің еркіндігі мен үйымдастыру құқығын корғау туралы 1948 жылы кабылданған конвенциялар бар.
Еңбекші-мигранттар туралы конвенцияға дәлірек токталатын болсақ, онда ХЕҰ-ға мүше мемлекет, занды түрде мемлекеттің аумағына келген иммигранттарға ешбір нәсілдік, ұлттык, діни, жыныстық белгілер бойынша кемсітпей, өз азаматтары пайдаланатын құкыктарды (жалақы алу, жұмыс уақыты, мерзімнен тыс жұмысқа ақы төлеу т.б.) ұсынуға міндетті. ХЕҰ ұсыныстары мен конвенциялары мигранттарды барлық деңгейде қорғайды. Мигранттар саясатын бақылауды мемлекеттің өкілетті органдары жүргізеді. Иммигранттар жұмыс орнына келгенге дейін кедендік баждардан босатылуы тиіс, сондай-ақ, оларға талапқа сәйкес жұмыспен қамтамасыз ету мәселелері қарастырылған. «Мигранттар жұмыстарын белгіленген уақыттан бүрын тоқтату туралы шығарылған шешімге шағымдануға құқылы және олар мемлекеттен шығарылса, әкімшілік немесе заңды процедураларды жүзеге асыру барысында ешбір шығынды өтемейді, ХЕҰ конвенцияларының біркатары ең төмен жалакы төлеу, еңбек жағдайы, кауіпсіздік техникасы, ынталандыру, әлеуметтік камсыздандыру, кәсіптік одақтардың құқықтарына, орын ауыстыру еркіндігі және сотқа жүгіну құқығы, денсаулық қорғау және қауіпсіздікке арналған.
Қазақстан ХЕҰ еңбекті қолданудың әр түрлі мәселелері бойынша конвенциялар қабылдады, атап айтқанда — жүмыспен қамтамасыз ету саласындағы саясат туралы, кейбір салаларда жүмысқа кабылданатын ең төменгі жас мөлшері, ананы корғау туралы, өндірістік кәсіпорындардағы апта сайынғы демалыс туралы, жүмыс уақытын қырық сағатка дейін кысқарту туралы т.б. Ратификацияланған конвенцияларға «Өндірістік ортадағы еңбек тазалығы мен қауіпсіздігі» туралы және «Жүмысшыларды жұмыс орындарында шу, вибрация, ауа ластануының нәтижесінен пайда болатын кәсіби тәуекелден қорғау» туралы конвенциялар жатады.
Конвенцияның 4-бабына сәйкес: «үйымның әр мүшесі үлттық жағдай мен тәжірибеге сай өндірістік ортада еңбек тазалығы мен еңбек қауіпсіздігі саласында екілетті үйымдармен, кәсіпкерлермен және жүмысшылармен бірлесіп, жүйелі түрде келісіммен ұлттық саясатты жүргізеді».
Конвенцияның 4-бабында: «үлттық заңнамада жүмыс орындарында шу, вибрация, ауа ластануының нәтижесінен туындайтын кәсіби тәуекелдің алдын алуға және шектеуге бағытталған шаралар колданылу тиіс» делінген.
Өкінішке орай, бүгінгі танда жоғарыда аталған конвенциялардың тиісті баптары іс жүзіне асырылмай отыр. Сондыктан, екі конвенция толығымен іс жүзіне асырылуы үшін қосымша үлттык нормативтік актілерді тетенше тәртіпте қабылдау керек.
Анығына келсек, конвенция еңбек құқығында ұсыныстық сипаттағы халыкаралық шартқа жатады, онда бір елдің ішкі еңбек заңнамасына араласу мақсаты жатады. Бірақ, егер қандай да бір елдің парламенті конвенцияны бекітсе, ол еңбек туралы ұлттық заңнаманың құрама бөлігі болады.
1990 жылдың желтоқсанында БҰҰ жалпы Ассамблеясы «Жүмысшы-мигранттар мен
олардың отбасы мүшелерінің барлық құқыктарын қорғау» туралы халықаралық конвенцияны қабылдады. 8-бапқа сәйкес: «Жүмысшы-мигрант және оның отбасы мүшелері кез келген мемлекетті, соның ішінде өзі шыкқан мемлекетпен қоса, еркін түрде қалдырып кетуге құқылы. Жүмысшы-мигранттың жалдау шарты бойынша, кез келген мемлекетте уакыты аякталса, ол өз елінде тапқан жалакысын аударуға және ез жеке мүлкін алып кетуте күкылы».
Мигранттарды корғау жөніндегі халыкаралық нормалар екі жақты шарттарда, БҰҰ, ХЕҰ мен өзге үйымдардың шеңберінде кабылданған конвенциялары да бар. Екі жақты келісімдер 60-жылдарда жасалына бастады. Жүмыс күшінің тапшылығына ұшыраған Батыс Еуропа елдері, дәлірек айтқанда Бельгия, Нидерланд, ГФР, Франция, Швейцария, Испания, Греция, Португалия, Түркия, Марокка мемлекеттерінің жүмыс күшінің импор-ты туралы екі жақты келісімдер жасасты. Бұл шарттарда келесі мәселелер карастырылады:
— ақпарат алмасу тәртібі мен бос орындар жөнінде хабарландыру;

  • заңсыз мигранттар. Мигранттар заңсыз жолмен белгілі бір
    мемлекетке келсе, онда оны шығару тәртібі;

  • кандидаттардың тізімі;

  • алдын -ала сұрыптап алу;

  • медициналық көмек көрсету;

  • кіру құжаттары және ұүмысқа орналасуға рүқсат;

  • жеке еңбек шарты. Қанша тілде еңбек шарты жасалу қажеттілігі;

  • баспана. Жұмысшыны жұмыс істеуге келген мемлекет баспанамен қамтамасыз ету мүмкіндігі;

  • юрисдикция. Дау туындаған жағдайда кай елдің кұкығы колданылады.

Еңбек көші-конының маңыздылығын ескеріп, ұлттық заңнамаларды еңбекші-мигранттардың құқықтарын қорғауды жоғары дәрежеге жеткізу үшін ТМД-ға катысушы мемлекеттердің парламентаралық ассамблеясы занды ұсыныстық сипатқа ие акт кабылдады.
Казақстан Республикасының ТМД шеңберінде жасалған халықаралык келісімдері: ТМД жарғысы (22.01.93) деп аталады. Олар мыналар:
1. Еңбек, көші-қон және ТМД-ға катысушы мемлекеттердің тұрғындарын әлеуметтік корғау үшін Кеңесші Кеңесті құру туралы келісім (13.11.92).

  1. Азаматтық, отбасылық, қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек пен құқықтық қатынастар туралы Минск конвенциясы (22.01.93).

  2. Босқындар мен мәжбүрлі коныс аударушыларға кемек керсету туралы келісім (24.12.93).

  1. Экономикалык Одақты күру туралы шарт (24.09,93).

  1. Еңбек миграциясы мен жүмысшы мигранттарды әлеуметік қорғау саласындағы кызметтестік туралы Келісім (15.04.94).

  2. Қазақстан осы келісімді ратификациялады (8.09.94).

  3. ТМД –ға катысушы мемлекеттердің азаматтарының зейнетақы мен камсыздандыру саласында құқықтарының кепілдігі туралы келісім (13.03.92).

  4. Көші-қон саласындағы қызметтестік туралы Казакстан, Өзбекстан, Кырғызстан Республикалары арасындағы Меморандум (8.07.94).

ТМД Жарғысының 4-бабы әлеуметтік және көші-қон саясатына арналған. ТМД-ға катысушы мемлекеттер келесі әлеуметтік және экономикалык бағыттар бойынша қызметтестікті жүзеге асырады: нарыктык қатынастардың негізінде ортак экономикалық аймақты калыптастыру және тауарлар, қызметтердің, капиталдардың және жүмыс күшінің еркін орын ауысуы; әлеуметтік саясатты бакылау мен үйымдастыру; ортақ әлеуметтік бағдарламаларды дайындау. Халыкаралық жеке құқықта бүл қағиданың мәні ретінде, мемлекеттердің ішкі заңнамаларына немесе халықаралық келісімдердің қатысушыларына өз келісімдері бойынша қатынастарды реттеу үшін бір мемлекеттің заңы колданылады. Кейбір мемлекеттердің заңнамалары мен сот тәжірибесін қолдануға жасырын түрде шектеулер қояды. Мысалға Үлыбритания, Германия, Канада, Австрия, Италия, Чехословакия мемлекеттерін келтіруге болады. АКШ пен Польша мемлекеттерінің заңы мен енбек катынастарының арасында дара байланыс болған жағдайда колдануға рұқсат береді. Испания, Албания, Австрия мемлекеттері таңдалған құқықтың нақты көрініс табуын талап етеді. Австрия, Бельгия, Бразилия, Германия мемлекеттерінде тандау еріктілігі жоқ болған жағдайда қолданылатын заңның императивтік нормаларында көрсетілген корғаудан жұмысшыны айырса, тандалған заң қолданылмайды. Бүгінгі уақытқа дейін әлемдік тәжірибеде тараптарға жат құқықтық жүйені таңдау жағдайы орын алмады. Көбінесе, жұмыс орны елінің заңы, кәсіпорынның орналасқан елінің заңы немесе жұмысшының зандары колданылады. Герман заңының 27-бабында «тараптарға мәміленің толығымен немесе оның бір бөлігіне қатысты занды тандау еріктілігіне рұксат берілген». Біздің пікірімізше, бұл шешімді әр тарап өзінің мүддесін көздеп, қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қолдануы мүмкін. Бүл тек жария болған халықаралық құқықта қолданылуы керек, себебі, тараптар экономикалык жағынан теңдей жағдайға ие.
Венгрия, Испанияның заң актілерінде жүмысшыны әдетте, жүмыс орындайтын елінің заңы деп талқыланса, Швейцарияда жүмысшыны еңбек міндеттемелерін орындайтын елдің заңы көрсетіледі. Егер кәсіпорын бір мемлекетте, ал баскару органы екінші мемлекетте орналасса, жүмыс орнының заңы болып, кәсіпорынның орналасқан жері саналады. Венгрия 1979 жылғы заңында «Егер заңнамамен (шартпен) өзгеше көзделмесе, жұмыс қай мемлекетте орындалса, сол мемлекеттің заңы қолданылады. Осы қағида 1980 жылғы Шарттық міндеттемелерге колданылатын» делінген құқық туралы Еуропа конвенциясында көрініс тапты.
Социалистік мемлекеттердің нарықтық саясатқа өтуі мен ашық саясатты жүргізгеніне байланысты дүние жүзінде жаңа геоэкономикалық жағдай өзгеріп, ұлттык экономикалардың бір-біріне тәуелділігі нығая түсті. Жаңа экономикалық үлгідегі қатынасқа көшу барысында Қазакстанда еңбек нарығы елеулі езгерістерге үшырады.
Еңбек нарығы — нарыктық экономиканың күрделі элементі. Егеменді Казақстан еңбекті халықаралық реттеудің қатысушысы болып табылады.
Еңбек қатынастарын реттейтін көп жакты конвенциялардың саны көп. Оларды бірнеше топтарға бөліп карастырамыз.
1-ші топ: Адам құқығы саласындағы жалпы танылған актілер - Адам құқықтары туралы жалпы декларацияның (1948 ж. 10 желтоксан) 23-бабында: «Әр адамның еңбек етуге, жұмыс түрін еркін тандауға, әділ және колайлы еңбек жағдайына, жүмыссыздықтан корғалуына құқығы бар» делінген.
1966 жылғы Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы фактінің
6-бабында: «Әр адам қүндылығы тең еңбегі үшін, нендей бір кемсітусіз, тең еңбекақы алуға құқылы. Әр адамға қауіпсіз және гигиеналық талаптарға сай еңбек жағдайлары қамтамасыз етілуі тиіс» делінген.
2-ші топ: Халыкаралық еңбек үйымы (бүдан әрі ХЕҰ) қабылдаған халықаралық көп жақты конвенциялардан тұрады. Қазақстан Республикасы 1993 жылдан бастап ХЕҚ-ның қатысушысы болды. Осы жылдан біздің республикамыз еңбекпен камту, енбекті қорғау, әлеуметтік қорғаудың халықаралық үрдісіне тартылды, өз кезегінде бүл үрдіс Казакстанның еңбек базасын жетілдірді.
Көп жағдайда конвенциялар адамдардың еңбекке күқығы мен колайлы еңбек жағдайын іс жүзіне асыруына бағытталған. 1990 жылдың 1 қаңтарында ХЕҰ № 169 Конвенцияны дайындады. 1919 жылғы Версаль бейбітшілік келісіміне сәйкес ХЕҰ құрылды, ол БҰҰ-ның арнайы мамандандырылған мекемесі. Негізгі мақсаты — еңбек жағдайы мен еңбекшілердің өміріне арналған конвенциялар мен ұсыныстарды қабылдауға бағытталады. Орта азиялык өңірде ХЕҰ өкілдігі Алматыда 1995 жылдың ақпан айында ашылды. ХЕҰ-ның ратификацияланған конвенциялары Қазакстан Республикасында құқықтық, реформа жүргізуге және ұлттық заңнаманың негізін калыптастыруға мүмкіндік береді. Себебі, Орталык Еуропа мемлекеттерінің тәжірибесіне сүйенсек, халықаралық сахнада еңбек саласында беделді орынға ие болу үшін мемлекет бірлескен мемлекеттер одақтарымен қатынасқа түсуі қажет. Казақстан Республикасы ХЕҰ-мен келесі бағыттар бойынша әрекеттестікті жүзеге асыруда: шағын қалаларды жұмыспен камту; өзін-өзі жүмыспен камтуды дамыту; жабылған косіпорынныц жұмысшыларын әлеуметтік корғау мен жұмыспен камтамасыз ету, жеке бизнес пен кәсіпкерлікті, ауылдық жерлерді үйымдастыру; жергілікті мамандардан сараптамалық комек берстіндерді, халықаралық-кұқықтық актілерді қолдануды дайындау т.б. ХЕҰ мигранттардың және олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау жөнінде конвенциялар мен үсыныстар қабылдады.
Еңбекші-мигранттар туралы конвенция 1975 жылғы Көші-қон саласындағы асыра пайдаланушылык пен еңбекші-мигранттарға сотқа жүгінуге тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету жөніндегі конвенция; 1970 жылғы Акы төленетін демалыс жөніндегі әлеуметтік қамтамасыз ету саласында құқықтарды қорғау; Бірлестіктердің еркіндігі мен үйымдастыру құқығын корғау туралы 1948 жылы кабылданған конвенциялар бар.
Еңбекші-мигранттар туралы конвенцияға дәлірек токталатын болсақ, онда ХЕҰ-ға мүше мемлекет, занды түрде мемлекеттің аумағына келген иммигранттарға ешбір нәсілдік, ұлттык, діни, жыныстық белгілер бойынша кемсітпей, өз азаматтары пайдаланатын құкыктарды (жалақы алу, жұмыс уақыты, мерзімнен тыс жұмысқа ақы төлеу т.б.) ұсынуға міндетті. ХЕҰ ұсыныстары мен конвенциялары мигранттарды барлық деңгейде қорғайды. Мигранттар саясатын бақылауды мемлекеттің өкілетті органдары жүргізеді. Иммигранттар жұмыс орнына келгенге дейін кедендік баждардан босатылуы тиіс, сондай-ақ, оларға талапқа сәйкес жұмыспен қамтамасыз ету мәселелері қарастырылған. «Мигранттар жұмыстарын белгіленген уақыттан бүрын тоқтату туралы шығарылған шешімге шағымдануға құқылы және олар мемлекеттен шығарылса, әкімшілік немесе заңды процедураларды жүзеге асыру барысында ешбір шығынды өтемейді, ХЕҰ конвенцияларының біркатары ең төмен жалакы төлеу, еңбек жағдайы, кауіпсіздік техникасы, ынталандыру, әлеуметтік камсыздандыру, кәсіптік одақтардың құқықтарына, орын ауыстыру еркіндігі және сотқа жүгіну құқығы, денсаулық қорғау және қауіпсіздікке арналған.
Қазақстан ХЕҰ еңбекті қолданудың әр түрлі мәселелері бойынша конвенциялар қабылдады, атап айтқанда — жүмыспен қамтамасыз ету саласындағы саясат туралы, кейбір салаларда жүмысқа кабылданатын ең төменгі жас мөлшері, ананы корғау туралы, өндірістік кәсіпорындардағы апта сайынғы демалыс туралы, жүмыс уақытын қырық сағатка дейін кысқарту туралы т.б. Ратификацияланған конвенцияларға «Өндірістік ортадағы еңбек тазалығы мен қауіпсіздігі» туралы және «Жүмысшыларды жұмыс орындарында шу, вибрация, ауа ластануының нәтижесінен пайда болатын кәсіби тәуекелден қорғау» туралы конвенциялар жатады.
Конвенцияның 4-бабына сәйкес: «үйымның әр мүшесі үлттық жағдай мен тәжірибеге сай өндірістік ортада еңбек тазалығы мен еңбек қауіпсіздігі саласында екілетті үйымдармен, кәсіпкерлермен және жүмысшылармен бірлесіп, жүйелі түрде келісіммен ұлттық саясатты жүргізеді».
Конвенцияның 4-бабында: «үлттық заңнамада жүмыс орындарында шу, вибрация, ауа ластануының нәтижесінен туындайтын кәсіби тәуекелдің алдын алуға және шектеуге бағытталған шаралар колданылу тиіс» делінген.
Өкінішке орай, бүгінгі танда жоғарыда аталған конвенциялардың тиісті баптары іс жүзіне асырылмай отыр. Сондыктан, екі конвенция толығымен іс жүзіне асырылуы үшін қосымша үлттык нормативтік актілерді тетенше тәртіпте қабылдау керек.
Анығына келсек, конвенция еңбек құқығында ұсыныстық сипаттағы халыкаралық шартқа жатады, онда бір елдің ішкі еңбек заңнамасына араласу мақсаты жатады. Бірақ, егер қандай да бір елдің парламенті конвенцияны бекітсе, ол еңбек туралы ұлттық заңнаманың құрама бөлігі болады.
1990 жылдың желтоқсанында БҰҰ жалпы Ассамблеясы «Жүмысшы-мигранттар мен
олардың отбасы мүшелерінің барлық құқыктарын қорғау» туралы халықаралық конвенцияны қабылдады. 8-бапқа сәйкес: «Жүмысшы-мигрант және оның отбасы мүшелері кез келген мемлекетті, соның ішінде өзі шыкқан мемлекетпен қоса, еркін түрде қалдырып кетуге құқылы. Жүмысшы-мигранттың жалдау шарты бойынша, кез келген мемлекетте уакыты аякталса, ол өз елінде тапқан жалакысын аударуға және ез жеке мүлкін алып кетуте күкылы».
Мигранттарды корғау жөніндегі халыкаралық нормалар екі жақты шарттарда, БҰҰ, ХЕҰ мен өзге үйымдардың шеңберінде кабылданған конвенциялары да бар. Екі жақты келісімдер 60-жылдарда жасалына бастады. Жүмыс күшінің тапшылығына ұшыраған Батыс Еуропа елдері, дәлірек айтқанда Бельгия, Нидерланд, ГФР, Франция, Швейцария, Испания, Греция, Португалия, Түркия, Марокка мемлекеттерінің жүмыс күшінің импор-ты туралы екі жақты келісімдер жасасты.



жүктеу/скачать 221.57 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет