Ұлттық идеология. Біз кімбіз, қайдан келдік, қайда барамыз!?
«текті топырақта өсіп-өнген текті халықпен мәңгілік елге қадам басу»
жүктеу/скачать 48.21 Kb.
|
| «текті топырақта өсіп-өнген текті халықпен мәңгілік елге қадам басу» ұстанымының аяналасында түсіндіре алсақ керек.
Бұл жоғарыдағы үш сұраққа қатысты өзіндік толғамдар болатын. Таза осы күйінде оның қолданбалық қыры ашылма қалатыны тағы бар. Енді бүгінгі қазақ идеологтарының басты міндеті осыларды қайта қарап, халықтың өзіне, заманға бейімдеп жаңаша қырынан таныту болып отыр. Бұл үшін мәңгілік үш сұраққа конструкциялық, концепциялық жауап ұсыну және халықты соған бағыттау ғана қажет етіледі. Біз де осы сара жолды таңдап, мәңгілік сұрақтардың әрқайсысына жеке тоқталып, оның маңызы мен тиімділіктерін, негізгі қағидаттарын ашып беруді жөн көрдік. «Біз кімбіз?» дегенде текті халықпыз дедік. Ал «тектіліктің» өзі қазақта екі түрлі мағына береді. Бірінші, ата тегі халық алдында беделге ие, абыройлы отбасыдан шыққан ұрпақтар болса, екіншісі «әлеуметтік ортада өзін жақсы жағынан көрсете білгеніне, өзін жетілдіру арқылы белгілі бір қоғамдық дәрежеге жеткеніне» байланысты да текті атанғандар болады [1, 330]. Демек тектілік дәрежесі – қазіргі көпшілік ойлап жүргендей тек ата-бабасы ел алдында беделді адамдар емес, өзі де белгілі-бір қоғамдық еңбек сіңіріп, халыққа қызмет еткен, өзін-өзі дамытып, ізгі, үлгілі істерімен көрінген болса оларға да мұндай қоғамдық дәреже беріледі деген сөз. Ал «мұның қажеттілігі бар ма?», «артықшылығы неден көрінеді?» деген сұрақтарға келетін болсақ. Бұл, бірінішіден, халықтың өз-өзіне деген сенімін арттырады. Екіншіден, қоғамдық құндылықтарымызды анықтауға көмектеседі, рухани қағида орнатады, халықты ізгілікке жетелейді. Үшіншіден, қазіргі демографиялық жағдайымызға қарайтын болсақ, бір жарым миллиардтық алып Қытайға, жүз отыз миллиондық Ресей Федерациясына, отыз миллиондық Өзбекстанға терезесі тең мемлекет болып қарым-қатынас жасай алуымыз үшін әрбір азаматымыз олардың онына тең болуы, барлығы текті болуы қажет етіліп отыр. Төртіншіден, тектілік концепциясы қазіргі қазақ арасында өмір сүріп жатқан барлық ұлт өкілдерін қамти алатын, олардың конститутциялық құқықтарына қайшы келмейтін ізгі әрі ортақ концепция қызметін атқара алады. Оған дәлел ретінде неміс ұлтының өкілі, жазушы, аудармашы, танымал тұлға Герольд Белгер ағамызды, адал еңбегімен, Қазақ елін, көк туын әлемге танытып жүрген, бокстан әлем чемпионы Геннадий Головкинді, қоғамдық қызметке белсенді араласып, қазақ тіліне қамқорлық танытып жүрген Асылы Осман апамызды және т.б. осы дәрежедегі қоғамдық қызметте танылып жүрген өзге ұлт өкілдерін де қазақ бүгіннің өзінде текті атап, олардың ұрпақтары да тектінің ұрпағы ғой деп құрметтелетінін келтіре аламыз. Бесіншіден, қазірде үлкен компаниялар тәжірибесінде ортақ идея үшін жұмыс өте сәтті жүзеге асып отыр. Мұның негізінде біз қоғамда тектілікті идеал ретінде көрсетіп соған талпынуға мүмкіндік жасай аламыз. Бұл, бір жағынан, мотивация қызметін атқарса, екіншіден жемқорлыққа, материалдық игіліктер үшін болатын алауыздыққа шектеу қойып, рухани қағида қызметін атқара алады. Себебі қазақ өз мемлекеттілігінің тарихында «тектілік» критерийлерін заман бейіміне сай жаңартып отырған. Мысалы, Махамбет, Шернияз шығармаларында ұлт үшін ат үстінде қайсарлық пен батырлықпен танылған Исатай сыңды батырлар айтылса, кейін жарты ғасыр өтіп ұлттық әдебиетіміздің өкілдері Абай Құнанбайұлы, Шәкәрім Құдайбердіұлы шығармаларында зиялылық, білімдарлық алдыңғы қатарға шыққаны айқын көріне бастады. Бұл біреуі дұрыс, біреуі бұрыс болды дегеніміз емес, заман бейіміне сай акценттер, критерилер өзгергендігі, соған сай халыққа, ұлтқа қызмет ету, сол жолда өміріңді арнау идеясы, яғни тектілік концепциясының мазмұны ауыспай, формасы ғана жаңарғаны туралы айтқымыз келіп отыр. Ал Абай Құнанбайұлы, Шәкәрім Құдайбердіұлы ұсынған идеалдардың қазақ қоғамында кең тарауы нәтижесінде біз жоғарыда атап өткен ХХ ғасыр басындағы Алаш азаматтары өмірге келді. Енді қазіргі тәуелсіз қазақ қоғамы алдында ХХІ ғасырдағы қазақтың тектілікке қойылатын критерийлерін жасау ең маңызды міндетіміз болмақ. Қайдан келдік? Бұл сұраққа жауап екі түрлі мақсатта беріледі. Бірінші, тарихи тамырдың бірлігін таныту болса, екінші, ұлттың ұлы тарихын ұлықтап, бүгінгі күнгі қоғамға жаңаша серпін сыйлау. Бірінші мақсатқа келетін болсақ, ең негізгі жол қазақтың шежірелік тарихы болып табылады. Бұл негізде көпшіліктің қарсылығын тудыратын: «біздің рулық қатынастарымызға қайта тіреліп, трайболизм дертін ушықтырып алмаймыз ба?» − деген қорқыныш болса керек. Бұл қорқыныш орынды да, себебі кеше ғана қазақ жүздерін, руларын санап бөлшектеуге тырысып жүрген сыртқы-ішкі күштер, мемлекеттік жүйенің қырық екі тамырына бойлап бара жатқан трайболизм індеттері, жершілдік, бос мақтан мен кеуде соғушылық, өткенмен өмір сүру сынды індеттердің бүгінде, өткенімізге деген орнықты ұстанымсыз, қозып кетуі оп-оңай болып отыр. Бірақ солай екен деп мыңжылдықтар бойы қалыптасып келе жатқан құндылықтарымызды, ұлттық ерекшелігімізді ұмытуға, олардан бас тартуымызға болмайды. Сунь-Цзыдың: «Разлагайте все хорошее, что имеется в стране вашего противника» – деген сөзін ұранға алған отарлаушы күштер біздің ең жақсымыздан айырды екен деп, олардан бас тартатын болсақ, онда біз өзімізді өздігімізден, ұлттық ерекшелігімізден айырған боламыз. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өзінің «Алаш мұрасы және осы заман» мақаласында: «Алаш» партиясының бағдарламасын жүзеге асыру барысында дәстүр мен жаңашылдықты ұштастыру арқылы бұрынғы қазақ қоғамындағы белгілі қайшылықтардан арылуға мүмкіндік туды. ...Шығыс мемлекеттерінің жаңару тәжірибесі Жапония мен Корея сияқты дәстүрлі байланыстары кәдеге жараған жерде ғана капитализмнің гүлденетінін көрсетті» [13, 17], – деп айтқанындай бізге бұл деңгейде осы дәстүр мен жаңа заманды үйлестіре білу қажеттілігі туып отыр. Себебі дертке мән бермей, оны ұмытуға тырысқанмен, ол дерт жазылып қоймайды, қайта күндердің күнінде өзіңді жеп бітуі мүмкін. Сондықтан да біздің алдымызда ата-баба дәстүрін жаңа заманға бейімдеп, жаңа қырынан қарастыру, жаңаша түлету қажеттілігі туып отыр. Бұл кезде де бізге Алаш қайраткерлерінің салған жолы ең тиімді жол болмақ. Бұл жол, біріншіден, бүкіл қазақтың түбі бірлігі идеясы болса, екіншіден, түбін тануды мақтан үшін емес, ата-баба, болашақ үрім-бұтақ, туған ел мен жер алдындағы жауапкершілік ретінде оқытып, насихаттау болып табылады. Ашып айтатын болсақ, «Алаш» этнонимін қазақ зиялылары қазақ халқын біріктіру үшін идеологиялық мақсатта таңдап алды дедік, осы негізде біздің тарих ғылымының алдында да шежіренің осы қырларын жаңғырту жолы тұрғанын көреміз. Тағы да Елбасымыз айтқандай: «Нельзя забывать глубинную суть самой традиции шежире, она не заканчивается на одном роде, племени. Шежире – это Древо поколений, которое сводится к единому корню. Шежире показывает и доказывает, что корни наши едины, что все мы казахи едины. Шежире не раскалывает нас, а обьединяет». Ғалым Ақселеу Сейдімбек ағамыз айтқандай: «Шежірелік деректер өзінің мазмұндық әр алуандығына, көп нұсқалылығына, тіптен қиял-ғажайыптығына қарамастан, біртұтас этножаралым идеясынан, яғни, ұлтты ұйыстыратын ұлы бірлік идеясынан әсте ауытқымайды» [9, 67]. Қазірде қазақ шежірелерін терең зерттеп тарихшы Мақсат Алпысбес айтқандай: «...генеалогическое содержание шежире, как иследуемой народные традиции, как изучаемого вида источника, должно быть на поддержание обшенационалной идентичности и сохранение этнической целостности, на общегражданскую консолидацию. В этом плане генеалогическое знание может иметь практическое значение, нужно направлять ее в полезное для обшественного и государственного развития русло» [14, 24]. Қарап отырсақ, Елбасы да, ғалымдарымыз да «Шежіренің» бізді бөлетін емес, қайта ұлттық бірлігімізді танытатын белгі ретінде тиімділігін көрсетіп отыр. Біз де барынша осыған акцент қоюымыз қажеттігі көрініп отыр. Себебі идеологиялар бір-бірінен бір құбылысқа әр түрлі көзқарас ұсынумен ғана ерекшеленетінін тарих ғылымы дәлелдеп отыр. Бұл Алаш көсемдерінің бірінші жолы болса, екінші жол ретінде шежірені өз руымен мақтану үшін ғана емес, ата-бабасы, руластары, келешекте өзін «менің төртінші атам, бесінші атам» деп атайтын үрім-бұтағы алдындағы жауапкершілігін сезіну үшін де оқыту, таныту, түсіндіру жолын атай аламыз. Бұған тағы да Алаш көсемінің: «Түген деген хан, пәлен деген би, батыр өткен, ерлігі, еңбегі көп деп мақтанамыз. Олар сондай болса, қазақ неге сорлы? Біздің кемшілігіміз – әркім тарих арқалатқан жүкті белгілі жерге апармай, соңындағыларға тастап кететіндігі» [15, 4], – деген ұлағатты сөзі дәлел бола алады. Және руласы, танысын елге адал қызмет істемесе де, ұлт үшін еңбек етті деп жалаң дәріптеушілікке де тікелей қарсылық танытуымыз қажет. Себебі кезінде осындай бос мақтанның зиянды екенін сезініп, Алаш қозғалысының басты идеологы Әлихан Бөкейханның «Ашық хат Жапан баласына» атты мақаласында Иса Бердалы деген болыстың өмірден өткенін баяндап, «халықтың пайдасын ойлайтын азамат еді» деп көпе-көрнеу өтірік жазған Жапан баласына, «қандай зұлым өлсе де» өлігінің үстінде жамандығын айтпаушы еді, бірақ «Жапан баласы секілді ерлер сөйлетпей қоятын емес» деп бастап, болыстың қарапайым халыққа жасаған зұлымдықтарын, жәбірлерін айта келіп: «Қағаз не жазса да көтереді, бірақ ұят та керек нәрсе», – деп жасамаған ерлігі үшін құр мақтауды тыю керек деп өз ұстанымын танытқан мақаласы [16] негіз бола алады. Ал осыларды қорыта келгенде, бұларды идеологиялық тұрғыда жүзеге асырсақ бізге не береді дегенде: Ұлтты ұйыстыратын ұлы бірлік идеясын жеткіземіз. Ата-баба, болашақ үрім-бұтақ алдындағы жауапкершілікті сезіндіреміз. Біртұтас «Алаш» ұранымен, трайболизм дертіне тосқауыл қоямыз. Ұлттық салт-дәстүрдің сақталуына қол жеткіземіз. Қоғамға, ұлтқа қызмет істеуге мотивация береміз. Ешкім және ешнәрсе ұмытылмайтынын жеткіземіз. (Шежіренің артықшылықтарын танытатын қазіргі генетикалық ғылымның жаңалықтарын да осы қатарға қоссақ болады. Себебі бұл да біздің қаны таза текті ұлт екендігіміздің басты айғақтарының бірі екендігіне ешкім күмән келтірмесе керек.) «Қайдан келдік?» деген сұраққа жауаптың екінші мақсаты тарихқа жаңаша көзқарас қалыптастыру арқылы ұлттың рухын ояту, өзіне деген сенімін арттыру екенін жоғарыда айтып өткен болатынбыз. Бүгінгі күнде бұл мақсаттың өзектілігін Елбасымыздың: «Қазақтың сана-сезімі өткендегі, қазіргі және болашақтағы – тарихтың толқынында өзінің ұлттық «МЕН» дегізерлік қасиетін түсінуге тұңғыш рет енді ғана мүмкіндік алып отыр... Бірақ бұл мүмкіндік қана ол шындыққа, тек қазақтардың ғана емес, барлық қазақстандықтардың жаппай санасына орныққан фактіге айналуы қажет. Ал осы міндет біздің алдымызға тек қана, бір ғана ұлы мүмкіндік түрінде емес, қатал қажеттілік түрінде де қойылып отыр. Оны шешсек, біз тарихтың өзіне шақталған мезгіліне сәйкес боламыз, тарихи болымсыздықтың бос қуысында босқа қарманып жүрмейміз...» [14, 3] − деген сөзінен көре аламыз. Оның үстіне 2013 жылғы 5 мамырда мемлекеттік хатшы, Президент тапсырмасы аясында, ел тарихшылары алдына: «Сегодня, на этапе состоявшегося государства, мы должны осмыслить свою историю с высоты современной науки и создать целостную историческую картину». «Нужно выработать на качественно новым уровне общую концепцию истории Казахстана. Она должна быть тесно увязана со всемирной историей, четко показывать место Казахстана глобальных исторических процессах, системе их взаимосвязи и научной периодизации» [14, 5-6], – деген тапсырма қойған болатын. Бұл да бізге нақты іс-әрекетке көшу қажет екенімізді көрсетіп отыр. Ең қызығы, бұл үшін бізге ешқандай жаңалық ашудың қажеті жоқтығы, тарихымыздың, сол тарихи даму процессімізде ұлтымызбен бірге қалыптасқан салт-дәстүрімізде, мәдениетімізде, әдебиетімізде бүгінгі ұрпақ мақтана алатындай, рухтана алатындай, ұялмайтындай үлгілі істер, оқиғалар, ең бастысы, біз басынан бастап айтып келе жатқан тектілік тегеуріні есіп тұр. Бізге, тек тарихымызға тектілік тұрғысынан баға беріп, сол биіктен интерпретациялау ғана қажет етілмек. Себебі біздің ұлттық аристократиямыз (хандар), билеріміз, батырларымыз (рыцарьлық), өнердегі, мәдениеттегі (жырау, ақын, сал-серілер) тұлғаларымыз болсын, ең басты ерекшелігі ретінде өздерінің тектілігі арқылы тарихта қалғандығын білеміз [17]. Тағы да біздің ұлттық тектілігімізді танытатын – бұл біздің ізгілікті аңсаған халық екендігіміз. Мысалы, күшімізге сеніп, әлімжеттік қылып, ешкімнің жеріне баса көктеп кірмегендігіміз, қонақжайлылығымыз, толеранттылығымыз. Ең қызығы, біз ұлттық әдебиетімізде де осы тектілігімізді сақтай алғандығымыз. Бұған белгілі алаштанушы, әдебиеттанушы ғалым Айгүл Ісмақованың: «Күлтегіннен басталған қазақ жазбаларында текті сөз ғана өмір сүрді. Ол атадан балаға беріліп отырды. Бұл қазақ елінің мәртебесін, мерейін көтеру үшін айтылған ата-бабамыздың асыл сөзі еді» [18] − деген тұжырымы мен ұлттық идея тақырыбын зерделеп жүрген ғалым Досм "Қамшы" сілтейді жүктеу/скачать 48.21 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|