Марий талешке кече
жүктеу/скачать 52 Kb.
|
| Школышто эртаралтше мероприятий
(5-9 кл) Тема: Марий талешке кече. Цель: погынышо- влакым талешке кече дене палдараш. (Тиде пайрем школын актовый залыштыже эрта. Сценым « Марий талешке кече» манын возымо да марий патырын сретше срастарат. «Акпатыр» опера гыч сем йога.) Вдыш: Поро кече, Шдымарий школышто тунемше да туныктышо-влак! Таче ме тендам уло кумылын Талешке кечым палемдыме пайремыш пагален жына. Марий Талешке кече - тыгай лман пайрем марий календарьыш шукерте огыл, 1990 ийыште «Марий ушем» мер толкын шочмеке веле, пурен. Сандене чыла еже кызыт раш огешат пале, мо тиде тугай? Вес семын каласаш гын, национальный геройын кечыже. А км ме национальный геройлан шотлена? Тиде кече молан 26 апрельыште палемдалтеш? Могай еым кызытсе жапыште талешке манын кертына? Улыт мо тыгай е-влак Шдыымарий кундемыште? Чыла тиде йодышлан вашмутым пайремыштына пален налына. Шдымарий школышто тиде кече посна пайрем семын икымше гана эртаралтеш. Мутым марий йылмым да литературым туныктышо налеш. 1-ше йоча: :Эртале шд ий, Эрталже кеч-кунар, Алмаштыже ик курым весым, кумшым, Кугезе патыр ончыко жеш. Ок мондо калык тудын лмжым. 2-шо йоча: Кажне калыкын историйыштыже национальный талешкыже уло, нунын лмышт калыкын эрыкше верч кучедалме дене кылдалтын. Руш-влак шке национальный геройыштлан Дмитрий Донской ден Сергей Радонежскийым шотлат, венгр-влак – Иштван кугыжам, эстон-влан – Лембиту князьым, мордва-влак Бурган князьым. Мемнан кугезе князна-влакын чын лмыштым калыкыште сайын огыт пале. Нуным ме Онар, Чоткар, Акпатыр легендарный лмышт дене веле колынна. 3-шо йоча: Марий-влак посна этнический ушем дене тжем утла ий ожнак илаш талыныт, сандене калыкын вуйлатышыже, лужавуй-влак лийыныт. ( Кажне лужавуй лм возымым ончыктен, йоча-влак каласкалат. ) Туга – XII курымышто Юл эер воктене илемже лийын, тудын ушемже воктен Булгар кугыжаныш негызым пыштен. Канай – 800 ийлаште илен. Мландыже кызытсе Кострома, Владимир, Ярославрь руш областьым айлен. Канай тукым батыр да поян лийын. Нуно шке юмыштлан веле кумалыныт да шке оныштым мокоч пагаленыт. Кронуш – VII – VIII курымла коклаште илен. Мландыже Ярославль, Кострома кундемлам айлен. ватыже литва калыкын ожнысо тукым гыч лийын. Кронушынлан марлан лекмек, Сылвий лмым налын. Кронушын сарзыже-влак лддымын руотси, варяг-влак ваштареш кредалыныт. Ик тыгай шучко кредалмаште тудо колен, Сылвий тудын олмеш марий-влакын онышт семын кодын, да шке почешыже ятыр гана марий-влакым тарватен. I X курым мучашлан Марий Кугыжаныш ушем шочын. Рд олаже Кокшар лийын, 1181 ий марте шоген. Тиде кугыжаныш латик наре посна марий княжествым ушен. Тыгай лужавуй-влакым палемдаш лиеш: Эшполдо, Алтыбай, Яшманай, Урус да молат. Чумбылат – X I V курымышто илен. Кугыжанышыже Угарман талын Врзым марте шуйнен. Чумбылат оным калык моткоч пагален. Садлан тудын колымекыже, кугу курык вуеш тоеныт. Тулеч вара тудым шнуйлан шотлаш талыныт. Кызытат тиде курыкым Чумбылат курык але Кугу Курык Кугызан кийыме верже маныт. Атурай – X I V – X V курымлаште Моско дене кредалме годым Озаым аралаш 30 тжем сарзым колтен. .
Лыжга мардеж, шыман эрталын, Чал пым ниялтен. Оржан ттан олмешыже толын, Варашла лупшкеден. Шыма куэ парчаште модын, Вожге куклен коден. Ир янлыкла кундемыш толын, Мландемым йошкартен. Илем олмеш - пргем, Йырваш вран оптем тич тодын- Тушман шинча ок тем. Мландем мбалне шем лупс модын, Умдан шолем эртен. Да эр лупс огыл шудыш возын – Марийын вр йоген. Эр лай мардеж, Тый кушко йомыч? Ниялте шыматен, Ал сото кече лекме годым Ит кай, мемнам коден. Ош Кугу Юмо, илыш прыш! Ончал, мландет шортеш. Шем орлык дечын шерже темын, Серлагышым йодеш. Алексей Петров Марий вургемым чийыше рвезе марий сем почеш вашкыде каласкала: «Ччештарыза кследам, кслезе-влак, марийын кугезе чапше нерген йоген йогалтарыза. Вуйвустык мардеж, чоеште кече пелтыме верыш, кече малыме верышке, патыр Болтуш нерген тнялан увертаре. Болтуш моткоч пагалыме, лддым лужавуй лийын. Тудын мландыже Шошмо эер лишне, Малмыж ола воктен лийын. Болтуш тале койышан е-влакым шке йырже поген, ждым уна-влакым ик гана веле огыл шке мландыже гыч поктен колтен. 1556 ийыште кугу сй тарванен. Апрель тылзыште Болтуш Виче марий-влакым кумалтышышке поген. Кумалме кечын пръе-влак сар згарым кидышкышт налын огытыл. Йот дружинник-влак тидым пален налыныт, ксотым авырен, марий сарзе-влакым кученыт. Болтушым пидыныт, орландареныт, сарым чараш кштеныт. Князь, илыше кодаш манын, кымеш срен. Но тудо сукалтен шинчаш шонен огыл. Мучыштымек, кодшо еым чумырен, кучедалаш ямдылалтын. Болтуш пытартыш сйлан ямдыпапташ жын. Шучко кече лишемын.Болтуш сарзыже-влакым лддымын вуйлатен. Талышнен лектыныт нуно ола гыч, мардежла чымалтыныт тушман ваштареш. Марий ден руш-влак кокласе вашпижмаш кужун шуйнен,но кечывал лишан Болтуш ден сарзыже-влак,шочмо мландыштым арален йрлыныт. Малмыж ола деч йлем олмо веле кодын. Илыше е-влак пич чодыраш шылын каеныт, а Болтушын пелашыже Шошма ден Виче ушнымо верыште тура сер гыч вдпрдемыш шугалтын. О, вуйвустык чолга мадеж, чоеште кече пелтыме верыш, кече малыме велышке мие, увертаре чылалан патыр Болтушын шочмо мландыже верч колмыж нерген, тудым шарныме лмеш марий калыкым иквереш чумыра . Шыма сем почеш дыр-влак шыман куштат. 6-шо йоча: Болтуш он колымо деч вара марий-влакым тале лужавуй Мамич Бердей вуйлаташ талын. Тудо ушан вуйлатыше да политический деятель улмаш. Ш ке йырже лужавуй латвич тжем еан войскам чумырен. 1556 ийыште тудым курык марий лужавуц руш-влаклан ужален. Марий онын кид-йолжым пидын,Москвашке колтеныт. Тушто тудо чот ыкралтын, индыралт колен. Тидын вара марий-влакым Акмазит вуйлатен,шукат эртен огыл, тудат пленыш логалын. 7-ше йоча: Тале марий-влак Степан Разин да поснак Степан Разин вуйлатыме кресаньык Сар жапыште куатле вийыштым ончыктеныт. Нунын коклаште Мумарин да Юкей Егоровым палемдаш лиеш. Кугу Отечественный Сар годымат марий-влак тале улмыштым ончыктеныт.Теве икмыняр лм: Срегей Суворов- марий кокла гыч тудлан эн ондак Совет Ушем Герой лмым пуымо; Родион Охотин Беларус мландыште партизан отрядым вуйлатен, Морко вел гыч Василий Соловьев ден Волжск гыч Зинон Порхоров, шкеныштым чаманыде, тушман амбразурым акпышт дене петыреныт. Тиде сарыште Шернур кундемыште илыше-влакат (Н.В.Новоселов, М.В.Онучин, И.Г.Отмахов, Б.С.Шабалин и А.М.Яналов). Тиде сарыште чылаже 18 марий елан Герой лмым пуымо. 8-ше йоча: Сарыште веле огыл, тыныс годымат кеч-кат талешке лийын кертеш. Тыгай е чыла моштымыжым, крг куатшым шочмо калыкшылан плекла. Санденак ме икымше шымлызе мер пашае В.М.Васильевым, марий сылнымутлан негызым пыштыше С.Г, Чавайным, икфмше композитор И.С.Ключников-Палантайым, икымше художник Григорьевым, мер пашае-влак Мухиным, Алексеевым., Петровым, уло тнялан палыме киоактер Йыван Кырлям, драматург М.Шкетаным, икымше марий академик В.П.Мосоловым, поэт-влак Олык Ипай ден Валентин Колумбым да шуко молымат талешке есемын шарнена. Шдымарий кундемыштынат тыгай талешке е-влак улыт: Березин- 30 ийласе селькор,Чимаев- ученый-историк, артист-влак: Мамаев, Поповамыт, Шарабуева, Макарова-Павлова, мер пашае-влак: Шдымарий т школын директоржо А.В.Рыбаков, СПК «Восход» колхозым вуйлатышыже В.Л. Смоленцев да т.м. Вдыш: Уста, поро да тале айдеме колымекшат кодшыжлан илаш полша. Чынак, тоштые-влакым ушештарыме годым кеч-могай сомылат ворана, вий ешаратмыла чучеш. Садланак кугезына-влак курымла мучко лишыл родо-шамычым веле огыл, талешке ена-влакын лмыштымат тукым гыч тукымыш пагален шарненыт. Тачат, 26 апрельыште, Болтуш он колымо кечын, чыла марий талешкым шарналтен, ик мутлан шогалаш йодам. Лудшо: Кодын тошто гыч волгыдо ой: Черемис- эрык саклыше сарзе, Эрым саклыше- тудо герой. Черемис лийметлан ит чеверге, Вожылшанрак марий калыкем, Ожнысек лийынат чулым эрге, Кызытат лметлан йывыртем- Черемис ыш лий кул але тарзе- Кодшо тошто гыч волгыдо ой: Черемис- чапым саклыше сарзе. Чапым саклыше веле- герой! жүктеу/скачать 52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|