Мазм ұ н ы кірісп е

²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû åãåìåíäiãií àë¹àííàí êåéií ¼ç áåòiíøå ìåìëåêåò áîëûï êåòói ¾øií ê¼ïòåãåí ºûçìåò ò¾ðëåði º½ðûëäû.Ñîíû» áiði áîëûï ìåìëåêåòòi» iøêi æ¸íå ñûðòºû ñàÿñàòûí æ¾çåãå àñûðó áàðûñûíäà ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» ýêàíîìèêàëûº ì¾ääåëåðií åãåìåíäiãi ìåí ºàóiïñiçäiãií ºîð¹àó ìàºñàòûíäà êåäåí ºûçìåòi º½ðûë¹àí áîëàòûí.ιàí ê¼ïòåãåí àóûð ìiíäåòòåð æ¾êòåëãåí åäi. ´éòêåíi êåäåí îðãàíäàðû áiðíåøå îðãàííû» º½çiðåòòiëiãiíå æàòàòûí ºûçìåòòåðäi ºàìòèäû. Êåäåí îðãàíû º½ðûë¹àííàí áåði îñû óàºûòºà äåéií ê¼ïòåãåí î»äû ê¼ðñåòêiøòåðãå ºîë æåòêiçäi. Îñûíû» íåãiçiíäå àëûñ-æàºûí øåòåëìåí ýêîíîìèêàëûº, ñàóäà ºàòûíàñòàðû àðòà ò¾ñòi. ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû ºàçiðãi óàºûòòà ê¼ïòåãåí ä¾íèåæ¾çiëiê ýêîíîìèêàëûº ½éûìäàð¹à ì¾øå áîëûï òàáûëàäû. ʼïòåãåí åëäåðìåí òû¹ûç áàéëàíûñòà, äîñòàñòûºòà. °ðèíå á½ëàðäû» ¸ði ºàðàé äàìè ò¾ñóiíäå ìåìëåêåòòi» iøêi æ¸íå ñûðòºû ñàÿñàòûí æ¾ðãiçóäå áåëãiëi ð¼ëi áàð êåäåí îðãàíäàðûíû» ºûçìåòiìåí òû¹ûç áàéëàíûñòû. Æî¹àðûäà àéòûï ¼òêåíiìiçäåé êåäåí îðãàíûíû» íåãiçãi ºûçìåòiíi» áiði ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» ýêîíîìèêàëûº ì¾ääåñií ºîð¹àó áîëûï òàáûëàäû. Ä¸ë ºàçiðãå äåéií Ðåñïóáëèêàìûçäà ýêñïîðòòàí èìïîðò áàñûì áîëóäà. Ýêñïîðòòû» èìïîðòòàí ò¼ìåí áîëûï êåëói áiçäi» ¸ëiãå äåéií äàéûí ¼íiì ¼íäiðóäå ¸ëñiç åêåíäiãiìiçäi ê¼ðñåòåäi. Àë ýêñïîðòòû» áàñûì á¼ëiãií øèêiçàò º½ðàéäû. Îñûíû» á¸ðií øåêàðàäà áàºûëàï, º½ðàìûí, ê¼ëåìií áåëãiëåï îòûðàòûí êåäåí îðãàíäàðû áîëûï òàáûëàäû. Àë êåäåí îðãàíäàðûíû» º½ºûºòûº ºûçìåòiíå êåëåð áîëñàº, îë êåäåí ñàëàñûíäà îðûí àëàòûí ºûëìûñòàð æ¸íå º½ºûºá½çóøûëûºòàðìåí ê¾ðåñòi æ¾çåãå àñûðàäû. °»ãiìå îñû ò½ð¹ûäà àðû ºàðàé ¼ðáèòií áîëàäû.Êåäåí îðãàíäàðû êåäåí iñi

ñàëàñûíäà¹û ºûëìûñòàð ìåí º½ºûºá½çóøûëûºòàðäû æ¾çåãå àñûðà îòûðûï ìåìëåêåòiìiçäi» ýêàíîìèêàëûº, ºî¹àìäûº æ¸íå ½ëòòûº ºàóiïñiçäiãií ºàìòàìàñûç åòåäi. Àë á½ë åëiìiçäi» êåäåíøiëåði ¾øií ¸ðèíå î»àé øàðóà åìåñ. Êåäåíøiëåð îñû ò½ð¹ûäà ê¼ïòåãåí æà¹äàéëàðìåí êåçäåñiï æàòàäû. ²àçiðãi óàºûòòà àºøàíû» å» ê¼ï àéíàëàòûí æåði êåäåí áîëóäà. Ñî¹àí áàéëàíûñòû êåäåí ñàëàñûíäà ºûëìûñòàð ìåí º½ºûºá½çóøûëûºòàðäû» ò¾ð-ò¾ði îðûí àëûï æàòàäû. Ìåìëåêåòòi» êiðiñ á¼ëiãiíi» åä¸óið á¼ëiãiíi» êåäåí îðãàíäàðû º½ðàéäû.

Æàëïû ìåíi» äèïëîìäûº æ½ìûñûì ¼çiíi» òàºûðûáûíà ñàé ê¼ïòåãåí í¸ðñåëåðäi ºàìòèäû. ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèåàñû Êåäåí îðãàíäàðûíû» º½ºûº ºîð¹àó ºûçìåòiíi» ì¸íi ìåí ìàçì½íûí. Îíû ºàëàé äàìûòûï, æåòiëäiðiï ä½ðûñ æîë¹à ºîþäû. Êåäåí iñi ñàëàñûíäà¹û ê¾í ñàíàï ¼ñiï êåëå æàòºàí ºûëìûñòàðäû» àëäûí-àëó,îíû ºàëàé æ¾çåãå àñûðó. Òîëû¹ûðຠàéòºàíäà êåäåí îðãàíäàðûíû» êåäåí iñ ñàëàñûíäà¹û ºûëìûñòàðäû ºàëàé àøûï,ºàëàé iñ ºîç¹ûéòûíäû¹û òóðàëû æ¸íå òà¹û ñîë ñåêiëäi ì¸ñåëåëåðäi ºàðàñòûðûëäû. Ñîíûìåí ºàòàð, Êåäåí îðãàíäàðûíû» àíûºòàìà æ¾ðãiçó æ¸íå æåäåë-içäåñòiðó ºûçìåòiíi» ºàëàé æ¾çåãå àñàòûíäû¹û òóðàëû. Ñîíäàé-ຠá½ë æ½ìûñ ¼çiíi» º½ðàìûíäà Êåäåí îðãàíäàðûíû» Êîíòðàáàíäà æ¸íå êåäåí iñi ñàëàñûíäà¹û º½ºûûºá½çóøûëûºòàðìåí ê¾ðåñi áîéûíøà íåãçãi ì¸ëiìåòòåð æ¸íå íàºòû iñ-ò¸æiðèáåëiê ìàòåðèàëäàðìåí òîëûº ºàìòûë¹àí.Àë ìåíi» á½ë òàºûðûïòû òà»äàï àëó ìàºñàòûì îñû ñàëàäà¹û íåãiçãi ì¸ñåëåëåðäi àéºûí àøûï ê¼ðñåòiï,ñîë ì¸ñåëåîåðãå ºàòûñòû òèiìäi ½ñûíûñòàð æàñó áîëûï òàáûëàäû.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында "Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, кұқықтары мен бостандықгары" деп айқын жазылған. Бұл мемлекеттің мемлекеттік және өзге де органдар атынан өз қызметін құқыктық нормалар, Заңның үстемдігін қамтамасыз ету, жеке адамның кұкықтары мен занды мүдделерін қорғау, мемлекет пен азамат арасында өзара заң жауапкершілігін белгілеу негізінде жүзеге асыратынын айғақтайды.

Көптеген мемлекеттік органдар үшін олардың қызмет аукымы, әрине, аталғандарды, аса маңызды болса да, бірақ нақты шектелген міндеттер - құқық тәртібі, адамның кұкықтары мен бостандықтарын қорғау, қылмыстар мен өзге құкық бұзушылықтарға қарсы күрес міндеттерін шешумен бітпейді, құқық тәртібі мен заңдылықты қорғау жөніндегі кейбір функцияларды олар өздерінің негізгі міндеттерімен қатар жол-жөнекей орындайды. Құқық тәртібі мен заңдылықты қамтамасыз етумен арнаулы органдар тобы айналысады. Оларды құқық тәртібін қорғау органдары, яғни ҚР Конституциясымен, басқа да заңнамалық және құқықтық ұйғарымдармен жалпы мемлекеттің өмірі мен қызмет тәртібін күзетуге арналган органдар деп атайды.

Құқық тәртібін қорғау органдары үғымына қүкык корғау органдары үғымы өте жақын келеді. Бұл ұғымдар өте ұқсас, бірак бірдей емес. Олар білдіретін органдар тобы сай келмейді. Құқық тәртібін қорғау органдарынын барлығы бірдей құқық қорғау деп есептелмейді. Дәл осылайша құқық қорғау қатарына кейбір кұқық тәртібін қорғау органдарын жатқызуға болмайды.

Кейбір авторлар құкық қорғау қызметі ұғымын кең және тар мағынада қарастырады. Кең мағынада - бұл азаматтардын құқықтары мен бостандықтарын сақтауды, олардың іске асырылуын, заңдылығы мен күкык тәртібін камтамасыз ететін барлық мемлекеттік органдардың кызметі.

Тар мағынасында - бұл сол немесе өзге органның құзыретіне сәйкес заңнамада белгіленген нысанда жүзеге асырылатын бұзушылықтардан құқықтық қорғау жөніндегі арнайы уәкілетті органның қызметі.

Алайда, сол немесе өзге мемлекеттік органдарды құқық қорғау қатарына жатқызу кезінде басшылыққа алынуға тиіс өлшемдердің мәнін айқын игеру үшін белгілі шамада шартты түрде алынған, бірақ "құқық қорғау қызметі" атауы сіңісті болған қызмет белгілерін анықтау аса маңызды.

ҚР заңдарына сәйкес құкық қорғау қызметінің бірқатар белгілері бар:

- біріншіден, құқык қорғау қызметі әртүрлі қылмыстың түрлері бойынша мәжбүрлеу және өндіру сияқты зандык ықпал ету шаралар қолдана отырып, тек заңның негізінде жүзеге асырылады.

Бұл жерде құқыққа қарсы әрекеттердің алдын алу шаралары ерекше орын алады;

• 
  екіншіден, қолданылатын заңдық ыкпал ету шаралары заң-дар мен нормативтік күкыктық актілерге қатаң сәйкес келуге тиіс;
  
• 
  үшіншіден, құқық қорғау кызметі заңның негізінде белгілі бір рәсімдер сақтала отырып жүзеге асырылады. Мысалы, қылмыс жасағаны үшін ешқандай жаза алдын ала қаралмастан қолданылмайды.
  
• 
  төртіншіден, қүқық қорғау қызметін іске асыру сауатты және дайындалған қызметкерлерден түратын арнаулы және уәкілетті мемлекеттік органдарға жүктеледі.
  

Өз мазмұны бойынша құқық қорғау қызметі күрделі болып табылады. Оның көп жоспарлығы осы мемлекеттік қызмет түрінің негізгі бағыттарымен мазмүны айқындалатын әлеуметтік функциялардың әр түрлігіне қатысты айқындалады. Мұндай бағыттардың катарына мыналарды жатқызуға болады:

• 
  конституциялық бақылау;
  
• 
  сот төрелігі;
  
• 
  соттарды ұйымдық қамтамасыз ету;
  
• 
  прокурорлық қадағалау;
  
• 
  қылмыстарды анықтау және тергеу;
  
• 
  заң көмегін көрсету және қылмыстық істер бойынша қорғау.
  
• 
  Осы бағыттардың әркайсысы нақты нәтижелерге қол жеткі-зуге бағытталған: ҚР Конституциясының үйғарымдарын бұзуды жою, азаматтық, қылмыстық және өзге де істерді әділ талқылау және шешу, соттардың қалыпты жүмыс істеуі үшін жағдай жасау; прокурорлық ден қою қүралдарының көмегімен заңды бүзуды анықтау және жою, қылмыс жасауға кінәлі адамдарды әшкерелеу және ашу, сотта нақты істерді қарау үшін материалдар дайындау, кімге қажет болса, барлығына білікті заң көмегін үсыну. Осы нәтижелерге кол жеткізу, ең аяғында, нақты функ-цияларды іске асыру процесінде пайдаланылатын әдістердің әртүрлігі мен өзгешелігіне қарамастан, кұқық қорғау қызметінің жоғарыда аталған міндеттердің орындалуын камтамасызетеді.
  

Құқық қорғау қызметінің негізгі бағыттарын (функцияларын) орындау үшін нақты құқық қорғау органдары жұмыс істейді. Заң ғылымында қүқық қорғау органдарының тобы туралы бірдей пікір жоқ: біреулері олардың қатарын көбейтіп, ал екіншілері азайтып көрсетеді. Бұл алақұлалық осы мәселенің заңдық тәртіппен реттелмегендігімен түсіндіріледі, сондай-ақ заң актілерінде де құқык қорғау қызметіне түсінік берілмеген. Бір автор, қылмысқа қарсы тікелей күрес жүргізетіндерді қүқық қорғау органдары десе, екіншілері - қылмыстар мен өзгеше қол сұғуларды түбірімен жояды десе, үшіншілері - қоғамдык орындарда тәртіпті кадағалайды дейтіндер.

• 
  Ғылымда сот кұкык қорғау органы болып табылатындығы туралы пікір қалыптасқан. Алайда, біздің ойымызша, соттарды құқық қорғау органдарына жатқызу дүрыс емес, ойткені сот қүқық қорғау органдарынан қүкыктық мәртебесімен ерекшеленетін айрықша мемлекеттік орган болып табылады. Сот жүйесі туралы Конституциялық заңның 1-бабының 2-тармағына сәйкес соттардың міндеті "азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін қорғау, Конституция мен заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, республика халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз ету" болып табылады.
  

• 
  соттардың қызметін ұйымдық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын органдар (ҚР Жоғарғы Сотының жанындағы Сот әкімшілігі жөніндегі комитет және оның облыстардағы, Астана мен Алматы қалаларындағы әкімшілері);
  
• 
  прокуратура органдары;
  
• 
  қылмыстарды анықтауды, жолын кесуді және тергеуді жүзеге асыратын органдар (ҚР ІІМ, ¥ҚК, ӘдМ, Қаржы полициясы агенттігінің кейбір алдын ала тергеу және анықтау органдары);
  
• 
  құқыктык көмек пен құқықтык қамтамасыз етуді ұйымдастыруды қамтамасыз ететін органдар (адвокатура, нотариат).
  

Àíûºòàìà æ¾ðãiçó - àëäûí àëà òåðãåó íåìåñå àëäûí àëà iñòi ºàðàó ôîðìàëàðûíû» áiði áîëûï êåëåäi. Àëäûí àëà iñòi ºàðàó - á½ë àíûºòàìà æ¾ðãiçó îðãàíäàðû ìåí òåðãåó îðãàíäàðûíû» ä¸ëåëäåìåëåðäi æèíàó, òåêñåðó æ¸íå áà¹àëàó ºûçìåòòåðiíåí ò½ðàäû.

Àíûºòàìà æ¾ðãiçó í¸òèæåñiíäå àëûí¹àí ä¸ëåëäåìåëåð æ¸íå àëäûí àëà òåðãåó êåçiíäå àëûí¹àí ä¸ëåëäåìåëåð ñîò àëäûíäà áiðäåé ìà»ûç¹à èå.

Êåäåí îðãàíäàðû ìûíà iñòåðäå àíûºòàìà æ¾ðãiçåäi:

1. 
   Êîíòðàáàíäà.
   
2. 
   Òåõíîëîãèÿëàðäû» çà»ñûç ýêñïîðòû, ºàðó æàðàº, ¸ñêåðè òåõíèêà æ¸íå æàïïàé ºûðûï æîÿòûí ºàðó æàñàó¹à ºîëäàíûëàòûí, ¹ûëûìè-òåõíèêàëûº èíôîðìàöèÿëàð ìåí ºûçìåòòåðäi» çà»ñûç ýêñïîðòû êåçiíäå.
   
3. 
   ²Ð-íû» òåððèòîðèÿñûíà õàëûºòû» ê¼ðêåì ¸äåáè øû¹àðìàëàðû, òàðèõè, àðõåîëîãèÿëûº æ¸íå ê¼ðêåì ñóðåò øû¹àðìàëàðû ºàéòûï îðàëìàóû êåçiíäå.
   
4. 
   Øåòåëäåí øåòåë âàëþòàëàðûíû» ºàéòûï îðàëìàóû êåçiíäå.
   
5. 
   Êåäåí ò¼ëåìäåðií ò¼ëåóäåí æàëòàð¹àíäà.
   

Àíûºòàìà æ¾ðãiçó îðãàíû - á½ë îíû» áàñºàðóøûñû æ¸íå îë àíûºòàìà æ¾ðãiçó º½çûðåòiíå æàòºûçûë¹àí êåç êåëãåí iñêå àíûºòàìà æ¾ðãiçå àëàäû. Àíûºòàìà æ¾ðãiçåòií ò½ë¹à - á½ë àíûºòàìà æ¾ðãiçóãå º½çûðåòi áàð ëàóàçûìäû ò½ë¹à. Êåäåí îðãàíäàðûíäà àíûºòàìà æ¾ðãiçóäi ìûíàäàé ëàóàçûìäû ò½ë¹àëàð iñêå àñûðàäû, îëàð: Êåäåí îðãàíû áàñòû¹ûíû» íåìåñå áàñòûº îðûíáàñàðûíû» á½éðû¹û áîéûíøà à¹à èíñïåêòîð àíûºòàìà æ¾ðãiçåäi.

Àíûºòàìà æ¾ðãiçó ºûëìûñòûº iñòi» ºîç¹àëóûíà àëûï êåëåäi. ²ûëìûñòûº iñòi ºîç¹àó¹à º½ºûºá½çóøûëûº òóðàëû ì¸ëiìåòòåð íåãiç áîëàäû. ̽íäàé ì¸ëiìåòòåð íåãiçiíåí êåäåí áàºûëàóûí iñêå àñûð¹àíäà, î¹àí: äîêóìåíòòåðäi òåêñåðãåíäå, æ¾êòåð ìåí òðàíñïîðòòû òiíòó êåçiíäå, æåêå òiíòó êåçiíäå àëûíàäû.

Êåäåííi» ëàóàçûìäû ò½ë¹àñû îñûíäàé ì¸ëiìåò àëûñûìåí àë¹àí ì¸ëiìåòòåðäåãi ôàêòiëåðäi 3-ê¾í iøiíäå òåêñåðåäi. Êåéáið æà¹äàéëàðäà á½ë ìåðçiì 10-ê¾íãå ½çàðòûëóû ì¾ìêií. ²ûëìûñòûº iñòi ºîç¹à¹àí¹à äåéií æåäåë - içäåñòiðó ºûçìåòòåðií æ¾ðãiçóãå áîëàäû.Åãåð êîíòðàáàíäà íåìåñå áàñºà äà ºûëìûñòàð êåäåíäiê áàºûëàó íåìåñå êåäåíäiê ðåñiìäåó êåçiíäå òàáûëñà, ñîëàðäû òàïºàí ëàóàçûìäû ò½ë¹à ïðîòîêîë æàñàéäû.

Îñû êåçäå êåäåí îðãàíûíû» áàñòû¹û íåìåñå îíû» îðûíáàñàðû ìûíàäàé øåøiìäåðäi» áiðií ºàáûëäàéäû:

1. 
   ²ûëìûñòûº iñòi ºîç¹àó æ¼íiíäå øåøiì.
   
2. 
   ²ûëìûñòûº iñòi ºîç¹àóäàí áàñ òàðòó æ¼íiíäå øåøiì.
   
3. 
   Ïðîòîêîë æ¸íå êîíòðàáàíäà íåìåñå áàñºà äà ºûëìûñòàð òóðàëû ìàòåðèàëäàðäû òåðãåóãå æiáåðó æ¼íiíäåãi øåøiì.
   

Êåäåí îðãàíûíû» ëàóàçûìäû ò½ë¹àñû ºûëìûñòûº iñòi ºîç¹àï, êåéiíãå ºàëäûðó¹à áîëìàéòûí òåðãåó iñ-¸ðåêåòòåðií æ¾ðãiçåäi. Êåéiíãå ºàëäûðó¹à áîëìàéòûí òåðãåó iñ-¸ðåêåòòåðiíå æàòàòûíäàð: ä¸ëåëäåìåëåðäi òàáó æ¸íå áåêiòó æ¼íiíäåãi iñ-¸ðåêåò, òåêñåðó, òiíòó, êó¸ëàíäûðó, ºûëìûñêåðäi ½ñòàó, ê¾äiêòåíóøiëåðäi ½ñòàó æ¸íå òåðãåó, çàðäàï øåãóøiëåðäi æ¸íå êó¸ëàðäû òåðãåó. Òåðãåó ïðîöåñiíäå ¹èìàðàòòàðäû, òàóàðëàðäû æåêå á½éûìäàðäû äîêóìåíòòåðäi òåêñåðó ºàæåòòiëiãi òóûíäàéäû. Òåêñåðó - ºûëìûñ içäåðií òàáó ìàºñàòûíäà æ¸íå áàñºà äà çàòòàé, ä¸ëåëäåìåëåðäi òàáó ¾øií æàñàëàäû. Êåäåí ºûëìûñòàðûíû» iøiíäå òåêñåðó ê¼áiíåñå êîíòðàáàíäàìåí áàéëàíûñòû æ¸íå êîíòðàáàíäàëûº çàòòàðäû òàáó ¾øií æ¾ðãiçiëåäi, òàóàðëûðûíû» ñàïàñûí àíûºòàó ¾øií æ¾ðãiçiëåäi. Òàóàðëàðûíû» ñàïàñûí àíûºòàó ¾øií ôàáðèêàëûº ìàðêèðîâêàñûí æ¸íå áàñºà äà åðåêøå áåëãiëåðií àíûºòàó ¾øií àðíàéû ìàìàí øàºûðûï, òåêñåðó æ¾ðãiçiëåäi.

Òiíòó æ¾ðãiçó ¾øií áåëãiëi áið ì¸ëiìåòòåðãå íåãiçäåëó ºàæåò. Òiíòóäi Ïðîêóðîðäû» ñàíêöèÿñûìåí àíûºòàìà æ¾ðãiçóãå º½çûðåòòi ëàóàçûìäû ò½ë¹à æ¾ðãiçåäi. Àë êåéáið æà¹äàéëàðäà, òiíòó ïðîêóðîðäû» ñàíêöèÿñûíñûç æ¾ðãiçiëói ì¾ìêií áiðຠîñû òiíòó òóðàëû ì¸ëiìåòòi 24 ñà¹àò iøiíäå ïðîêóðîð¹à æiòêiçó ºàæåò. Çà» áîéûíøà æåêå òiíòóäi æ¾ðãiçóãå áîëàäû. Ïðîêóðîðäû» ñàíêöèÿñûç ìûíàäàé æà¹äàéëàðäà æåêå òiíòó æ¾ðãiçiëåäi:

1. 
   ²ûëìûñêåðëåðäi ½ñòàó êåçiíäå.
   
2. 
   Òiíòó æàñàëûï æàòºàí ¹èìàðàòòà¹û ìåêåìåäåãi ò½ë¹à îñû iñêå ºàæåòòi äîêóìåíòòåð ìåí çàòòàðäû ¼çiíå òû¹ûï ò½ð äåãåí òîëûº ì¸ëiìåò êåçiíäå.
   

Òåêñåðó, òiíòó êó¸ëàíäûðó êåçiíäi êåì äåãåíäå 2-àé¹à ºàòûñóû ºàæåò. Êåäåíãå àíûºòàìà æ¾ðãiçó îðãàíû ðåòiíäå ºûëìûñêåðëåðäi ½ñòàó¹à º½ºûº áåðiëãåí. Á½ë øàðà ºûëìûñòûº - ïðîöåññóàëäûº ìiíäåòòåìå íåãiçiíäå æ¸íå ê¾äiêòåíóøi ò½ë¹àíû ºûñºà ìåðçiìãå áîñòàíäû¹ûíàí àéûðàäû æ¸íå ê¾äiêòåíóøi ò¾ðií àíûºòàó ¾øií, áåëãiëi áið ºûëìûñºà ºàòûñû áàðëû¹ûí àíûºòàó ìàºñàòûíäà æ¾ðãiçiëåäi.

µñòàó¹à íåãiç áîëàòûí ì¸ëiìåòòåð:

1. 
   ²ûëìûñ ¾ñòiíäå íåìåñå ºûëìûñ æàñàï áîë¹àííàí êåéií ½ñòàë¹àí ò½ë¹à.
   
2. 
   Êó¸ãåðëåðäi» ì¸ëiìåòi áîéûíøà.
   
3. 
   ʾäiêòåíóøiäå, íåìåñå îíû» êèiìiíäå, íåìåñå îíû» ¾éiíäå
   

Åãåð ½ñòàë¹àí ò½ë¹à øåòåë ò½ë¹àñû áîëñà, îíäà àíûºòàìà æ¾ðãiçó îðãàíûíû» áàñòû¹û îñû ì¸ëiìåòòi êîíòðàáàíäàìåí æ¸íå êåäåí åðåæåëåðií á½çóìåí «ê¾ðåñó æ¼íiíäåãi áàñºàðìà¹à õàáàðëàéäû. ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» Êîíñòèòóöèÿñûíà ñ¸éêåñ ñîò øåøiìiíå äåéií ò½ë¹à 48 ñà¹àòòàí àðòûº ½ñòàëìàóû òèiñ. Àë êåéáið æà¹äàéëàðäà 72-ñà¹àòòàí àðòûº ½ñòàìàóû òèiñ. ʾäiêòåíóøi åãåð áîñòàíäûºòà áîëñà, îíäà îíû òåðãåóãå ïîâåñòêà àðºûëû øàºûðûëàäû. Åãåð ñåáåïñiç æà¹äàéëàðìåí ê¾äiêòåíóøi òåðãåóãå êåëìåñå, îíäà îíû ê¾øïåí ¸êåëåäi, òåðãåó àëäûíäà ê¾äiêòåíóøiãå ºàíäàé ºûëìûñòà ê¾äiêòåíãåíi òóðàëû àéòûëàäû. Òåðãåó æ¾ðãiçiï æàòºàí ò½ë¹à, ê¾äiêòiíóøiãå îíû» º½êûºòàðûí ò¾ñiíäiðåäi: ê¾äiêòåíóøiíi» ºîð¹àóøû¹à º½ºû¹û áàð, íåäå ê¾äiêòåíiï æàòºàíûí áiëó º½ºû¹û, ò¾ñiíiêòåìå áåðó, ä¸ëåëäåìåëåð áåðó; ìiíåçäåìå áåðó, òåðãåó ïðîòîêîëûìåí òàíûñó¹à º½ºû¹û áàð æ¸íå àëäûí àëà òåðãåó æàñà¹àí ò½ë¹àíû» øû¹àð¹àí øåøiìiíå øà¹ûì æàñàó º½ºû¹û. ²ûëìûñ îðíûíû» êó¸ëàðû áîëûï àçàìàòòàð æ¸íå êåäåí ºûçìåòêåðëåði áîëà àëàäû, ñåáåái: ñîë ñàëàäà êåäåí ºûëìûñòàðû æàñàëûï æàòºàíäà, êåäåí îðãàíäàðû æ¸íå ò.á. º½ºûº ºîð¹àó îðãàíäàðû ñîë ºûëìûñòàðäû òàáàäû.

Êåäåí îðãàíäàðû àíûºòàìà æ¾ðãiçó êåçiíäå ºûëìûñòûº æàóàïêåðøiëiêêå òàðòûë¹àí ò½ë¹àëàðäû» ºàðæûëûº îïåðàöèÿëàðûí æ¸íå áàíêòåãi øîòòàðûí òåêñåðå àëàäû. Á¾ë iñ-¸ðåêåòòåð. «Áàíêòåð æ¸íå Áàíê ºûçìåòòåði òóðàëû çà»¹à ºàéøû êåëìåéäi.

Êåäåí îðãàíäàðû àíûºòàìà æ¾ðãiçó êåçiíäå ºûëìûñòûº æàóàïêåðøiëiêêå òàðòûë¹àí ò½ë¹àíû» àºøà ñàëûìäàðû, ì¾ëêiíå àðåñò ñàëûíáàéäû. Á½ë º½ºûº êåéiíãi òåðãåóäi æ¾ðãiçåòií òåðãåóøiãå áåðiëãåí. Àëäûí àëà òåðãåó iñòåði ìiíäåòòi êåçiíäå, àíûºòàìà ºûçìåòiëåðií æ¾ðãiçó ºûëìûñòûº iñòi ºîç¹à¹àí ê¾ííåí áàñòàï 10-ê¾í iøiíäå àÿºìàëóû ºàæåò. Êîíòðàáàíäà æ¼íiíäåãi iñêå àíûêòàìà ºûçìåòií æ¾ðãiçiï áîë¹àííàí êåéií, îñû iñòi iøêi iñòåð òåðãåóøiëåði, ïðîêóðàòóðà òåðãåóøiëåði æ¸íå ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» ½ëòòûº ºàóiïñiçäiê Êîìèòåòiíi» òåðãåóøiëåði ºàðàéäû. ²àðó-æàðàº, ¸ñêåðè òåõíèêà æ¸íå æàïïàé ºûðûï æîéòûí ºàðó æàñàó¹à ºîëäàíûëàòûí: ¹ûëûìè-òåõíèêàëûº èíôîðìàöèÿëàð ìåí ºûçìåòòåðäi» çà»ñûç ýêñïîðòûìåí áàéëàíûñòû ºûëìûñòàð ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» ½ëòòûº ºàóiïñiçäiê Êîìèòåòiíi» òåðãåóøiëåðiìåí ºàðàëàäû. Øåòåëäåí øåòåë âàëþòàëàðûíû» ºàéòûï êåëìåóiìåí áàéëàíûñòû ºûëìûñòàð iøêi iñòåð îðãàíäàðûíû» òåðãåóøiëåðiìåí ºàðàëàäû. Àë Êåäåí ò¼ëåìäåðií ò¼ëåóäåí æàëòàðóìåí áàéëàíûñòû ºûëìûñòàð òîëû¹ûìåí êåäåí îðãàíäàðûìåí ºàðàëàäû, ñåáåái: á½ë ºûëìûñ àëäûí àëà òåðãåóãå, ìiíäåòòi åìåñ, ñîíäûºòàí á½ë iñòåð æ¼íiíäå ê¸äiìãi òåðãåó æàñàëàäû.

2. 
   КЕДЕН ІСІ САЛАСЫНДА ОРЫН АЛАТЫН НЕГІЗГІ ҚЫЛМЫСТАР ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
   

Қазақстан Республикасы Кеден Органдарының құқық қорғау қызметі мемлекеттің кедендік құқықтық қатынас сферасының ішкі және сыртқы функциясында көрініс беретін мемлекеттік қызмет. Бұл қызметтің мақсаты болып мемлекеттік, қылмыстық, әкімшілік, азаматтық және кеден органдарының қызметі сферасындығы басқа да құқық саласы.

Қазақстан Республикасы Кеден органдарының құқық қорғау қызметі «Қазақстан Республикасы кеден кодексінде» бекітілген. Кеден органдарының негізгі функциялары мен мақсаты болып, басқа құқықтық нормаларды қорғауда кеден органдарымен қолданылатын, жүзеге асырылатын, сақталатын құрал ретіндегі нормалар.

Қазақстан Республикасы кеден кодексіне сәйкес кеден органдары:

• 
  Қазақстан Республикасы кеден заңдылығын және басқа да заңдардың сақталуын қамтамасыз етеді, яғни кеден ісін жүзеге асыру барысындағы азаматтар мен ұйымдардың заңды құқықтары мен қызығушылықтарын қорғап, бақылауды жүзеге асырады;
  
• 
  Өз құзіреті шегінде Қазақстан Республикасы экономикалық қызығушылығын және қауіпсіздігін сақтау;
  
• 
  Сауда экономикалық қатынастарды реттеуде кедендік құралдарды қолданады;
  
• 
  Қазақстан Республикасы кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік-құралдарының өтуі барысында рұқсат беру тәртібінің салты сақталуын қамтамасыз етеді;
  
• 
  Мемлекеттік қауіпсіздікті қорғауда, халық қызығушылығын, адамдардың өмірі мен денсаулығын қорғауда, табиғи қоршаған ортаны қорғауда, республика тұтынушыларының әкелінетін тауарлардағы қызығушылығын қорғауда әрекеттеседі;
  

Àíûºòàó áîéûíøà êåäåí îðãàíû º½çiðåòiíäåãi ºûëìûñòàð¹à êåëåñiëåð æàòàäû.

1. 
   êîíòðàáàíäà
   
2. 
   ¸ñêåðè òåõíèêà æ¸íå ºàðó æàðàº, ¹ûëûìè-òåõíèêàëûº àºïàðàò ïåí ºûçìåòòåðäi» çà»ñûç ýêñïîðòû
   
3. 
   øåòåëäiê æ¸íå ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû õàëºûíû» àðõåîëîãèÿëûº æ¸íå òàðèõè, ê¼ðêåì çàòòàðûíû» Қазақстан Республикасы òåððèòîðèÿñûíà ºàéòïàóû
   
4. 
   øåòåë âàëþòàñûíäà¹û º½ðàëäàðäû» øåòåëäåí ºàéòïàóû æ¸íå êåäåí ò¼ëåìäåðiíåí áàñ òàðòó