Мәтінді тілдік талдау әдістемесінің зерттелуі орындаған: Берістемова Аружан

МӘТІНДІ ТІЛДІК ТАЛДАУ
ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ 
Орындаған:Берістемова Аружан

ҚАРАСТЫРЫЛАТЫН
СҰРАҚТАР:
ЛИНГВИСТИКАНЫҢ БАСҚА
ҒЫЛЫМДАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ
ОРЫС ҒАЛЫМДАРЫНЫҢ
ЕҢБЕКТЕРІ.
ЛИНГВИСТИКА ҒЫЛЫМЫНЫҢ
ҚАЖЕТТІЛІГІ,МАЗМҰНЫ

1
ЛИНГВИСТИКАНЫҢ БАСҚА ҒЫЛЫМДАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ
Ғылым атаулының бәрі даму барысында тіл білімде басқа көптеген
ғылымдармен байланысты. Ол ең алдымен қоғамдық ғылымдармен тығыз
байланысты. Себебі тіл білімі тілді қоғамның тууымен бірге туып,
қоғамның дамуы мен бірге дамитын қоғадық құбылыс ретінде
қарастырады.
2
Сондай–ақ тіл білімі археологиямен де, этнографиямен де байланысты.
Себебі тіл – талай заманның жемісі, қазіргі тілдің элементтері өте ерте
заманда жасалған. Ал архиология болса, ол халықтардың ежелгі кездегі
тұрмысы мен әдет – ғұрыпын зерттейді. Содықтан архиология мен
этнографияның деректері тіл тарихына қатысты мәселелердізерттеуде,
айқындауда өте құнды материал ретінде қызмет ете алады.
3
Тіл білімі қоғамдық ғылымдармен де байланысты. Тілдің дыбыстық жағын тіл
білімінің фонетика саласы, физиканың акустика саласы қарастырады. Сөйлеу
процесі дыбыстардың атау және тіл дыбыстарын қабылдау мен тікелей
байланысты. 
4
Тіл білімі мен әдебиетану ғылымы филология ғылымдарының құрамына
енеді. Білімнің бұл екі саласы бір-бірімен ертеден бері байланысты.
Ақын – жазушының шығармашылығын зерттеу, оның шығармасының тілі
мен стилін зертеуді де қамтиды, өйткені «тіл — әдебиеттің бірінші
элементі» /Горький/.

ОРЫС ҒАЛЫМДАРЫНЫҢ
ЕҢБЕКТЕРІ
КӨРКЕМ (ПОЭТИКАЛЫҚ) ТІЛ МӘСЕЛЕСІ ФОРМАЛДЫ ӘДІС ИЕЛЕРІ Л.Л.ЯКУБИИСКИЙ,
Р.ЯКОБСОН, 
В.Б.ШКЛОВСКИЙДЕРДІҢ 
ТЕОРИЯСЫНДА 
ӨЗІНШЕ 
КӨРІНІС 
ТАПТЫ.
ФОРМАЛИСТЕРДІН БІРІНШІ ҰСЫНҒАН ТЕЗИСІ: ПРАКТИКАЛЫҚ ТІЛ ЖҮЙЕСІ МЕН
ПОЭТИКАЛЫҚ ТІЛ ЖҮЙЕСІ БІР ЕМЕС, БАСҚА-БАСҚА. СОҢҒЫСЫ — ПРАКТИКАЛЫҚ ТІЛ
ЗАНДЫЛЫҚТАРЫНА БАҒЫНБАЙТЫН ӨЗІНДІК ЕРЕКШЕ ТІЛ. ЕКІНШІДЕН, ПОЭЗИЯ —
БЕЙНЕЛЕУДІҢ СЫРТҚЫ БОЛМЫСЫНА АЙРЫҚША КӨНІЛ БӨЛЕТІН ЕРЕКШЕ ТІЛДІК
ҚОЛДАНЫС ТҮРІ. ҮШІНШІДЕН, КӨРКЕМ ШЫҒАРМА — ТАЗА ТІЛДІК ТӘСІЛДЕРДІҢ
ЖИЫНТЫҒЫ ҒАНА. МҰНДАЙ ПІКІРДІ СОЛ ТҰСТАҒЫ ЖӘНЕ КЕЙІНГІ ДӘУІРЛЕРДЕГІ
БІРСЫПЫРА ЗЕРТТЕУШІЛЕР ДЕ КОЛДАДЫ.
20-ЖЫЛДАРЫНАН 
БАСТАП 
ОРЫС 
ЛИНГВИСТИКАСЫНДА 
ТІЛДІҢ 
ЖӘНЕ 
ОНЫН
ҚҰРЫЛЫМДЫҚ 
ЭЛЕМЕНТТЕРІНІҢ 
ӘДЕБИ 
ЖАЗБА 
ШЫҒАРМАЛАРДЫН 
ӘР 
АЛУАН
ТҮРЛЕРІНДЕГІ (КӨРКЕМ, ҒЫЛЫМИ, ПУБЛИЦИСТИКАЛЫҚ, САЯСИ ӘДЕБИЕТ, ШЕШЕНДІК
СӨЙЛЕУ Т.Б.) ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ КӨТЕРІЛДІ. ЖАЛПЫ, ТІЛДІК ҚЫЗМЕТ МӘСЕЛЕСІН,
ОНЫН КӨПТҮРЛІГІНЕ ДЕН КОЮ ЖАЗУШЫ ТІЛІН, КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТ ТІЛІН ЗЕРТТЕУГЕ ДЕ
ЖАҢАША ҚАРАУҒА АЛЫП КЕЛДІ.
СОНЫМЕН ҚАТАР, КӨРКЕМ ТІЛДІҢ ТҮРЛЕРІ, КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТ
ТІЛІНІҢ ЖАНРЛАРЫ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ҚОЙЫЛЫП, ЗЕРТТЕЛЕ
БАСТАДЫ. ЖАЗУШЫ ТІЛІ ПРОБЛЕМАСЫ КӨРКЕМ ШЫҒАРМАНЫҢ
ЖАНРЛАРЫ 
МЕҢ 
ТҮРЛЕРІ 
МӘСЕЛЕСІМЕН 
БАЙЛАНЫСТА
ҚАРАСТЫРЫЛДЫ. 
ПРОЗАЛЫҚ, 
ПОЗИЯЛЫҚ, 
ДРАМАЛЫҚ
ШЫҒАРМАЛАРДЫҢ 
ТІЛДЕРІ 
МАҒЫНАЛЫҚ, 
КҰРЫЛЫМДЫҚ
ҰЙЫМДАСУ 
ПРИНЦИПТЕРІ, 
СТИЛИСТИКАЛЫҚ 
МІНДЕТТЕРІ
ЖАҒЫНАН ЕРЕКШЕЛЕНЕДІ.
ОСЫ КЕЗЕҢДЕ ЖАЗУШЫ ТІЛІН ӨЗАРА БАЙЛАНЫСТЫ ЕКІ ТҰРҒЫДА
ЗЕРТТЕУ ПРИНЦИПІ ҰСЫНЫЛАДЫ: ҰЛТТЫҚ ӘДЕБИ ТІЛ МЕН ОНЫҢ
СТИЛЬДЕРІ ТҰРҒЫСЫНАН ЖӘНЕ БАРЛЫҚ ЖАНРДАҒЫ, СТИЛЬДІК
КӨРІНІСТЕГІ КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТТІҢ ТІЛІ ТҰРҒЫСЫНАН. ЖАЗУЫМ ТІЛІ,
БІР ЖАҒЫНАН, ӘДЕБИ ТІЛДІҢ НОРМАЛАРЫНА ТӘУЕЛДІ БОЛСА, ЕКІНШІ
ЖАҒЫНАН, КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТТІҢ ҚҰРЫЛЫСЫН БЕЛГІЛЕЙТІН СӨЗ
ӨНЕРІНІҢ 
КАТЕГОРИЯЛАРЫНА 
ТӘУЕЛДІ. 
ДЕМЕК, 
КӨРКЕМ
ШЫҒАРМАНЫҢ ТІЛІН ЗЕРТТЕУ БІР МЕЗГІЛДЕ ӘРІ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ
ТҰРҒЫДА, ӘРІ ӘДЕБИ-СТИЛИСТИКАЛЫҚ ТҰРҒЫДА ЖҮРГІЗІЛУІ ТИІС.
ӘРИНЕ, ОНДАЙ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ МІНДЕТТЕРІ БАСҚА-БАСҚА БОЛАДЫ.

ЛИНГВИСТИКА
ҒЫЛЫМЫНЫҢ
ҚАЖЕТТІЛІГІ,МАЗМҰНЫ
Мақсаты: 
тақырыпқа 
қатысты 
негізгі
терминдер мен ұғымдарды дәл анықтау.
НЕГІЗГІ ТЕРМИНДЕР МЕН ҰҒЫМДАРДЫ
АНЫҚТАУ:
Мақсаты: мәтінде қолданылатын сөздер мен сөз тіркестерінің
мағынасын зерттеу.
Әдістеме: коннотацияларға, денотаттарға және кез келген
бейнелі тілге назар аудара отырып, негізгі терминдердің
семантикасын талдаңыз. Сөздерді таңдау жалпы тон мен екпінге
қалай әсер ететінін қарастырыңыз.
СЕМАНТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ:
Мақсаты: 
мәтіндегі 
ақпараттың 
қалай
ұйымдастырылғанын түсіну.
Әдістеме: тақырыптарды, субтитрлерді және абзацтарды
ұйымдастыруды қоса, мәтін құрылымын зерттеңіз.
Тақырыптың маңыздылығы мен қажеттілігін жеткізуге
көмектесетін кез-келген заңдылықтарды немесе логикалық
тізбектерді анықтаңыз.
МӘТІН ҚҰРЫЛЫМЫН ТАЛДАУ: