Методические указания по выполнению практических работ для специальности
№2 бақылау жұмысы бойынша есепті шешудің мысалы
жүктеу/скачать 4.25 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4.2 Есепті шешудің мысалы
4 №2 бақылау жұмысы бойынша есепті шешудің мысалы4.1 Материалдарды мөлшерлеу, дайындамалар өлшемдері және әдіптер есептеулері бойынша теориялық жағдайлар 4.1.1 Дайындамаларды таңдау, дайындамалар сұлбасын ресімдеу, дайындамаға техникалық талаптар қою «Дайындамаларды жобалау және өңдеу» пәнінің теориялық жағдайларына сай орындалады. 4.1.2 Кез-келген беттің өңдеу сұлбасын құрастыру критерйі оның шартты кедір-бұдырлығы мен дайындаманың осы бетінің шығарылатын кедір-бұдырлығы. Өңдеудің сөзбе-сөз сұлбасын, яғни өңдеу беттерінің кезектіліктері мен түрлерін таңдағанда мынаны ескеру керек: әр өтпедегі кедір-бұдырлықты 3 класқа Rа3,2, 2 класқа Rа3,2 ден Rа0,8 дейін кішірейтуге болады. 4.1.3 Әр өтпе үшін минималь шамасы төмендегідей болатын әдіп (материалдың жойылатын қабаты) қарастырылуы керек: а) шығарылған бет кедір-бұдырлығын  жою;
б) шығарылған беттің ақаулы қабатын жою һшығ (шойындарда, түсті металдар мен олардың қорытпаларында құю, соғу, илеуден кейінгі ақаулы қабат бірінші өтпеде ғана болады, болат үшін - әрбір өтпеде және тек термоөңдеуге дейін); в) шығарылған беттің геометриялық пішіндерінің қателіктер компенсациясы -  (алдыңғы өтпеден туындаған жазық еместік, иілгенділік, элипстік, конустылық);
г) өңделінетін, яғни шығарылатын беттің технологиялық орныққа қатысты орналасу қателіктер компенсациясы -  (параллель еместік, перпендикуляр еместік, осьтес еместік, симметрия еместік, остердің қиылыспауы, позициялық ығысу).
Ескерту: әдіптерді есептегенде осьтес еместік радиаль ауытқыма шамасы одан екі есе үлкен екенін ескеру керек; д) орындалатын өтпедегі орнату қателіктері компенсациясы - ∆қонд. Яғни жазықтықты біржақты өңдеудің минималь әдібі:  ∆қонд. (5)
Айналу бетін өңдеудің диаметрінде минималь әдіп:  (6)
Бұл жағдайда қондыру,орналасу және пішін қателіктері айналу центрінен әр-түрлі бағытпен геометриялық түрде жататындығы ескеріледі 4.1.4 Жоспар – тетікті өңдеу технологиясы, жабдық және технологиялық жабдық таңдау тетікті сенімді түрде қысуға және базалауға кедергі келтіретін кенерік, еңістік жиынын ескере отырып жүзеге асырылады: машина жасау-технологы анықтамасын [2] негізге алып, өңдеу беттерінің дәлме-дәл сұлбасын қамтуды ескеру. 4.1.5 Әр өтпе үшін әдіптер мен шақтамалардың графикалық орналасу сұлбасын сызу тетіктің мынадай өлшемдерінен басталады: максималь өлшем – білік пен ұзындық үшін, минималь өлшем – ойық пен тесік үшін. Келесі өтпе үшін минималь әдіп қамтамасыз етілуі үшін, алдыңғысын орындауға арналған шақтама осы әдіпке дейін орналасады. Бұдан тесікті соңғы (ақтық) өңдеудегі алдыңғы жартылай ақтық өтпе үшін максималь шақтама өлшемі:  ,
ал максималь шама: 
Жалпы жағдайдағы номиналь тетіктің номинал өлшемдері: а) тесік үшін:  … (7)
б) білік үшін: в) шеткі өлшемдер үшін:
г) ойық үшін:  (10)
Мұндағы:  - тетік білігінің максималь шақтама өлшемі;
 - әр-түрлі кедір-бұдырлық пен жазық беттердің арасындағы тетіктің шеткі максималь шақтама өлшемі;
 - тетік ойығының минималь шақтама өлшемі;
 , - бір өтпедегі минималь әдіп;
і – бір беттегі өтпелер саны; n – басқа беттегі өтпелер саны; Ті,Тn – соңғысынан басқа, бір өтпедегі шақтама, мұнда шақтама тетік сызбасымен қарастырылған және тетіктер өлшемдерін есептеуге кірмейді. Сондықтан тетіктер өлшемдерін есептеудегі шақтамалар шамасы өтпелер шамасынан біреу аз (і-1; n-1). ESDдай; EJDдай; EJLдай; ESLдай- өндіру кезінде алынатын (құйма, соғу, илеу) дайындамалар өлшемдерінің шекті өлшемдері.
а) құймадан жасалған тетіктер үшін:  , (11)
мұндағы: б) илемнен жасалған тетіктер үшін:  (или  ), (12)
мұндағы:  - дайындаманы жонудағы шығын массасы ( ең жалпы жағдайда)
 - дайындаманы механикалық жонудағы бір тетіктен немесе дайындамалар тобындағы бір тетікке келтірілген бірнеше тетіктен шығатын жоңқа массасы;
 - илеудің ақаулы ұштары немесе шеттерінің 1 тетікке келтірілген массасы;
 - дайындама ұзындығының илеу ұзындығына немесе дайындама ұзындығы мен енінің беттік илеу дайындамасының ұзындығы мен еніне еселілігінен материалдар қалдығының 1 тетікке келтірілген массасы;
 - жасанды технологиялық база үшін 1 тетікке келтірілген технологиялық кенерме массасы, мысалы топтық дайындамадан соңғы тетікті өңдегенде дайындаманы қысу үшін;
 - білдекті баптау кезінде болатын жоспарланған ақаудың 1 тетікке келтірілген массасы;
 - әрбір анодты механикалық немесе қандайда бір электро-физикалық кесу кезіндегі шламға (ерітіндідегі шөгу) жойылатын масса, металдың булануға және кез-келген отпен кесудегі металдық шашырауға кететін жойылу массасы;
в) көлемдік қалыптан жасалған тетіктер үшін:  (немесе )
мұндағы,  - қалыптан шығарылатын дайындаманың бастапқы массасы
- 3.1.7 б бөлімін қараңыз
 - қалып сызбасы бойынша есептелінетін, қалып массасы
 - қалып алудағы қалдық массасы (қиылған кенерік, кенерілген далдаша);
 - қыздыру кезіндегі жанып жойылатын масса.
Онда:  (или ) (13)
4.1.8 Тетік құрылымының күрделілік дәрежесін немесе қолданылатын технология дәрежесін бейнелейтін, материалды қолдану дәрежесін бағалау өлшемі – материалды қолдану коэфициенті (МҚК): МҚК  (14)
мұндағы, mтет- тетік массасы. 4.2 Есепті шешудің мысалы Берілгендері: тетік - итергіш (21 сурет), маса - 0,32кг. Өндіріс түрі – жаппай. Материал – болат ст45, қаттылығы HRC42...48.
Жаппай өндіріс үшін дайындаманы таңдауда материалдар таңбасы, өлшемдері, құрама пішіндеріне байланысты, дөңгелек илемнен көлденең соғу машинасында (КСМ) қалыңдатылған сұлбалы ұштарының ыссы бөлігін шөгу арқылы алынған дайындаманы таңдау орынды (22 сурет) (даналық шығарылатын дайындамадан). Қалып ажырамасы итергіш осінің бойымен орналасқан КГШП да ыссы қалыптаумен орындалған дайындаманың ажыратудағы ығысу әсерінен сырық бөлігінің дәлдігі нашарлау болады, яғни металл шығыны және әдіп дөңгелектік илеудегі бөлігін шөгуден қалған сырық бөлігімен салыстырғанда жоғары болады. Механикалық өңдеуден кейінгі дайындаманың басқа түрлері де сол сияқты үнемсіз: 35мм диаметрлі ыссы жанышталған илем материалдар шығынының мөлшерін және дайындаудың еңбексыйымдылығын жоғарылатады, бұл техникалық өңдеулердің еңбексыйымдылығы жоғары болғандықтан темірқорамдағы құйма немесе орындалынатын үлгісі бойынша КСМ –ғы бөлігін шөгуден қымбат болады, ал механикалық өңдеу операцияларында үнемділік болмайды. 4.2.2 Қалыптауға техникалық талаптар қою. Қалыптау сызбасында техникалық талаптар МЕМСТ7505-89 «Қалыпталған болатты илеу. Шақтамалар, әдіптер және ұсталық кенермелер» (“Поковки стальные штампованные. Допуски, припуски и кузнечные напуски”) бойынша және анықтама [2] бойынша орнатылады. а) КСМ-да ашық қалыпта дайындаманың бөлігін шөктіруде қолданылады: - дәлдік класы – Т4; - ст45 үшін болат тобы – М2; - күрделілік дәрежесі Скүр қатынаспен анықталады: Скүр  ,
мұндағы: Vил– қалыптау нобайы бойынша есептелінетін, бірақ тетіктің өлшемі бойынша қарапайым геометриялық пішіндерге жіктелген, мөлшерленген илем көлемі. Vп – тетік өлшемінен алынатын илем пішіні кіретін қарапайы геометриялық пішін көлемі. 
Онда: Скүр=
mтет 
мұндағы: Ке=1,2 – 3 қосымшасы бойынша стандартты есептеу коэфициенті. Gил=0,35  1,2=0,42кг
б) Ажыраманың бүйір беттеріндегі шақтама ығысу (КСМ бағытталған сотанұстағышындағы саңылаулар әсерінен) 0,25мм дейін [2, 187бет, 20 кесте], ал көлденең бетерінде (бағытталған қозғалмалы ұяқалып саңылауларының әсерінен) 0,3мм дейін (9 стандарт кестесі). в) Сырықтың («М» беті) 140мм ұзындыққа шақтама иілгенділігі (қалыптау күшінен болатын мөлшерленген шыбық пен ұяқалып тесігі арасындағы саңылау шектеріндегі көлденең иіліс әсерінен) – 0,004*140=0,56мм [2, 187бет, 19 кесте]. г) М сырық бетінің К,Р,П және Н бүйір жақтарының перпендикуляр еместігін әдіптер есептеулеріне кіргізудің қажеті жоқ, себебі ол әдіптер есептеулеріндегі  өлшемдері шақтамаларының шектерінде болады.
д) Иергіштің шөгу бөлігінде өнеркәсіптік немесе жоғарғы жиіліктегі тоқпен қыздыруға байланысты отқабыршық жоққа жуық, сондықтан оның қалдығынан беттердің шөгу бөліктерінде пішімдік тозу болмайды. Қалыптау бүйіржақтарының өлшемдерінің шамасының аздығына байланысты қалыптаудың ось бойымен бірқалыпты емес суынуынан оның өте аз ойыстығын немесе саңырауқұлақ пішімділігін есермеуге болады. 4.2.3 Қажетті кедір-бұдырлықты алудың технологиялық сұлбасы. «К» беті. Қалыптаудан шығарылатын Rz80(Ra25)кедір-бұдырлыққа қойылатын талаптар: бір рет шетжақтау Ra3,2 (Rz12,5) дейін және ажарлау Ra0,8 дейін. «С», «Р», «П» және «Н» беттері. Шығарылатын Rz80(Ra25) кедір-бұдырлықты Ra3,2 (Rz12,5) дейін бір рет жону керек. «Л» беті. Шығарылатын Rz80(Ra25) кедір-бұдырлықты 3,2 (Rz12,5) дейін қаралтым жону керек, бірақ автоматты баптаумен қамтамасыз етілуі қиын, 0,072мм – аз шақтамаға байланысты Ra6,3 дейін қаралтым жону мен Ra3,2 дейін ақтық жонуды жоспарлаймыз. «М» беті. Дөңгелек ыссы жаныштау илемі үшін шығарылатын Ra50 (Rz160) кедір-бұдырлықты Ra3,2 дейін бір рет жону және ажарлауды жоспарлаймыз, себебі 0,018мм – аз шақтама жонғыш білдекте автоматты баптаумен қамтамасыз етіле алмайды.
Қалыптауда еңістіксіз ұзын бет «М» ала отырып, қаралы технологиялық базаны таңдау ережелеріне сай оны орнату және бағыттаушы технологиялық база деп алу керек, ал «П» бетін ОАӨ2 операцияаралық өлшем бойынша базалау қателіктерінсіз қаралы тірек технологиялық база ретінде алу керек. Дайындаманы арнайы жұдырықшалары бар үшжұдырықшалы қысқыда (Л бетін жонуға мүмкіндік алу үшін) орнатып, револьверлі-жону білдегінде (РЖБ) «С» бетінің соңғы өңделінуі жүреді, қаралы өңдеуге (Ra12,5) 11 дәлдік бойынша цангалы қысқыда кезекті қысу үшін ОАӨ1 операцияаралық өлшем шақтамасы ТОАӨ1=-0,16 болатын Л беті жатады; ОАӨ2 операцияаралық өлшем шақтамасы 14дәлдік бойынша ТОАӨ2=-0,43 орындай отырып, «Р» бетінің соңғы өңделінуі жүреді, «К» беті ОАӨ3 операцияаралық өлшем шақтамасы 14дәлдік бойынша ТОАӨ3=-0,52 шетжақталады және К бүйірі бойынша центрлік тесік бұрғыланады.
Цангалы қысқыда қысылған ақтық технологиялық база ретінде Л және Р беттерін таңдап, бұрамакескіш-жону білдегінде (БЖБ) П бүйіржағы бунақтың орындалуымен бір мезетте 10һ11 (-0,09) өлшеміне кесіледі. Ескерту: бұл операцияда оның үлкен қысқыдан «шығарығына» байланысты, центрлеуге және Н бүйірін шетжақтауға болмайды.
Орнатудың радиаль қателігі 0,15мм аз және остік қателігі - 0,05мм аз деп алынған, технологиялық база ретінде М және П беттерін таңдап револьверлі-жону білдегінің арнайы қысқысында Н бүйірі 140JS12(±0.12) өлшеміне кесіліп, қиықжиек алынады және центрлік тесік бұрғыланады.
БЖБ центрлерінде бар М беті ажарламада әдіппен жонылады, яғни ОАӨ4 өлшем шақтамасы ТОАӨ4=-0,11 (ажарлаудағы максималь әдіпті азайту үшін 11 дәлдік бойынша) және Л беті 32һ9 (-0,072) өлшеміне жонылады.
Қаттылықты HRC 42...48 дейін термоөңдеу (қыздыру отқабыршықты болдырмау үшін тұзды шомылғыда болады, сосын суда суыту және кезекті аз босаңдату 150º...180º температурада жүреді). 
Тетікті дөңгелете ажарлағыш білдек ценрінде орнатып М бетті 16һ7 (-0,018) өлшеміне ажарлау.
Н бетіндегі жазық тірекке орнатылғаннан кейінгі, итергіштер қысылатын М беті үшін призматикалық тіректері бар көпорынды арнайы айлабұйымда К бүйірлері жазық ажарлағыш білдекте 160һ14 (-1,0) ақырғы өлшемге жонылады. Мұндай орнықтандыруда технологиялық база пен өлшемдік база үйлесетіндіктен орнықтандыру қателіктері болмайды: орнату және бағыттау базасы М – перпендикулярлық өлшеуіндегі өлшем орнығымен, таяныш технологиялық база Н – 160һ14 өлшемі үшін өлшемдік базамен. 4.2.5 Әдіптер мен шақтамалар орналасуының графикалық сұлбалары. Есептеу формулалары. Итергішті дайындау технологиясына байланысты 26,27 суреттерде әдіптер мен шақтамалардың орналасу сұлбалары сызылған, ал олардың негізінде дайындамалардың өлшемдерін есептеу формулалары мен операцияаралық өлшемдер формулалары орнатылған. Р бетінің ақырғы өңдеуінде осы бет бойынша әдіптен кейінгі П беті жағынан орналасатын ТОАӨ2 шақтама орналасуындағы ерекшелігін атап өту керек. а) Диаметрлік өлшемдер ОАӨ ОАӨ Буындардың тұйық буындарының азайту және көбейту орнатуларын ескере отырып, сұлба бойынша ОАӨ5 шекті ауытқуы мынаған тең: ESAo = ESA1 + ESA3 – (EJA2) = 0 + 0,2 – (0) = 0,2 мм EJAo = EJA1 + EJA3 – (ESA2) = -0,52 - 0,2 – (+0,43) = - 1,15 мм Бұл дегеніміз, ажарлауға ұзындығы бойынша ОАӨ5 алдыңғы операциялардағы қайта баптаудан кейінгі әр түрлі топтардың өзара ықтимал айырмашылығы 1,35мм (0,2+1,15=1,35) болатын тетіктер түсе алады деген сөз. Көпорынды айлабұйымда итергіштерді ажарлау кезінде, кейде ең қысқа тетіктің бүйіріне жету үшін ұзын тетіктерде үлкен әдіп ажарлауға тура келеді, бұл үнемсіз. Мұндай мүмкін болатын үлкен әдіпті азайту үшін құрамдық буындардың шақтамаларын қатаңдату әдісін қолдану керек, яғни барлық үш құрамдық буын бойынша үнемді шақтамаларды 11 дәлдікпен қабылдаймыз:  ОАӨ3h11=ОАӨ3-0,13
 ТОАӨ2
Онда ОАӨ5 өлшемі бойынша қабылданған ауытқу мынаған тең:  мм
 мм,
яғни, ОАӨ5 өлшемінің максималь мүмкін болатын айырмашылық 0,125+0,365=0,49мм құрайды. 
Сурет 27 – Әдіптер мен шақтамалардың остік өлшемдері бойынша орналасу сұлбасы. 4.2.6 Әдіптермен жинақталған қателіктер. Итергішті дайындау технологиясына байланысты әрбір орындалатын өлшемге, әр операцияға пішін қателіктерінің жиыны немесе жоқтығы, өзара орналасу және орнатулар енгізіледі. Бақылау жұмысында тек тапсырма бойынша талап етілетін өлшем қателіктері қойылады.
ОАӨ1 өлшемі бойынша:
ОАӨ2 өлшемі бойынша:
ОАӨ3 өлшемі бойынша:
24һ14 өлшемі бойынша:
10һ11 өлшемі бойынша:
140JS12 өлшемі бойынша:
Центрлік тесік бойынша. Осы операцияда арнайы қысқыда радиаль бағытта орнату қателігі әсерінен центрлік тесік М бетіне қатысты 0,15мм тең орналасу қателігіне ие болды (4.6 бөліміндегі 3 операция жазбаларын қара).
ОАӨ4 өлшемі бойынша:
Нашар жағдайда, М сырығына қатысты центрлік тесіктердің ығысуы диаметрлі қарама-қарсы болғанда, 24 суреттегі сұлбадан итергіштің бар М беті центрлік тесіктердің остеріне қатысты -  .болатынын көретініміз.ABC және GSN үшбұрыш типтестігінен L3 ұзындығына М бетінің орналасу қателігі мынаған тең:
 мм.
 =0,02+0,03=0,05мм.
32һ9 өлшемі бойынша.
 жүктеу/скачать 4.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
(8)
(9)
- тетік тесігінің минималь шақтама өлшемі;
- құйма массасы, құйма сызбасы бойынша есептелген;
– қима массасы (өлшемдері бойынша есептелінген қиылған дайындама)
, С2 - күрделілік дәрежесі сәйкес келеді;
ТОАӨ1
ТОАӨ4
ОАӨ
ОАӨ
ОАӨ2
ТОАӨ4 
ТОАӨ3
ОАӨ3
ОАӨ2
ТОАӨ4
;
[2, 42бет, 13 кесте] (мұнда көпорындылық және базалау қателіктері болмайды, және қысқылардың дәлсіздігінен туатын қателіктер ғана қалады).
.
өлшемінің шақтамма шегінде болу керек, және ол әдіптер есептеулеріне кіреді.
[2, 42бет, 13 кесте].
;
өлшем 
.
.
.
.
;
.
[2, 42бет, 13 кесте].
.
.
(3 операция жазбаларын қара).
;
, ал 3 операциядан кейін Н бүйірі бойынша - 
.