Гісторыя чэшскай літаратуры памежжа ХІХ-ХХ стагоддзяў

Літаратурныя кірункі і плыні ў Чэхіі памежжа ХІХ-ХХ стагоддзяў: рэалізм, натуралізм, сімвалізм, экспрэсіянізм. Агульная характарыстыка нацыянальнай спецыфікі развіцця названых плыняў.

Чэшская літаратурная групоўка дэкадэнтаў вакол часопіса “Мадэрні рэвю” (1894-1926). Асноўныя прадстаўнікі: выдавец і рэдактар часопіса Арнашт Прохазка і паэт-сімваліст Іржы Карасэк з Львовіц. Арыентацыя на французкі дэкаданс. Канцэнтрацыя творчасці на ўнутраным свеце асобы, на яго душы. Цікавасць да ўнутранай супярэчлівасці. Адмоўнае стаўленне да рэалізму. Зварот да падсвядомых сусветаў ірэальнага. Дамінаванне матываў страху, адзіноты, тугі, тлену, распаду, увядання, смерці, якая ставілася вышэй за жыццё. Паэтычная палітра паэтаў кола “Мадэрні рэвю” як выхад настрояў “канца стагоддзя”: стомленасці ад жыцця, уцёкаў ад рэчаіснасці ў далёкія часы (галоўным чынам, готыкі і рэнесансу) і краіны, любоў да рэлігійнай тэматыкі, паталагічных з’яў жыцця і паталагічных станаў чалавечай свядомасці.

Часопіс “Альманах сэцэсэ” (1896).

Часопісы “Час” і “Наша эпоха”. Эстэтычныя погляды “рэалістаў” (Т. Г. Масарык, Ё. С. Махар).

Сацыяльная грамадзянская лірыка (Я. Нэруда, Св. Чэх, Ё. В. Сладэк). Развіццё жанра ліра-эпічны песні (П. Безруч, С. К. Нэйман, А. Совы). Развіццё жанра паэмы (С.Чэх, Я.Врхліцкі, Ю.Зэер, Ё.С.Махар).

Існаванне прозы з класічным тыпам аповеду: традыцыйным сюжэтам, інтрыгай, прысутнасцю галоўных і другасных персанажаў, гарманічнымі суадносінамі знешняга і ўнутранага планаў (творы Райса, Вінтэра, Чапека-Хода, Баара і інш.). Узнікненне адначасова твораў з паслабленай сюжэтна-эпічнай лініяй, твораў, у якіх акцэнт пераносіцца на ўнутранае жыццё герояў (проза Шрамэка, Свобадавай, Вілема Мршціка). Аўтарская прысутнасць у прозе гэтага часу: апавядальнік альбо непасрэдна кантактуе з чытачом (Шлейгар), альбо далучае сваё “я” да вобраза некага з персанажаў (Шрамэк, Мршцік). Распаўсюджванне шырокага панарамнага апісання жыцця: з’яўленне гістарычных, вясковых, сацыяльна-бытавых хронік, цыклаў твораў, якія складаюць эпапеі. Імкненне да даставернасці матэрыялу: вывучэнне пісьменнікамі дакументальных фактаў, праца з архіўнымі матэрыяламі. Паглыбленне псіхалагічнага аналізу.

Зварот да гістарычных фактаў (Ірасэк, Вінтэр). Бачанне асновы нацыі ў простым народзе, у селяніне. Знікненне ідэалізацыі патрыярхальнага сялянскага свету (Райс, Новакава). Распаўсюджванне мастацка-хранікальных жанраў (Голечэк).

Натуралізм у чэшскай прозе памежжа ХІХ-ХХ стагоддзяў як тэндэнцыя і адценне рэалістычнай прозы (Чапек-Ход, Шлейгар, Тільшава, Вілем Мршцік іінш.). Імпрэсіянізм і яго элементы ў псіхалагічнай прозе (творы Шрамэка, Бенешавай, Свобадавай, Вілема Мршціка, Совы). Элементы экспрэсіянізму ў прозе Чапека-Хода, Бенешавай, Шрамэка. Тэндэнцыі нэакласіцызма ў празаічных творах Чапека-Хода, Совы, Дыка.

Развіццё чэшскай драматургіі памежжа ХІХ-ХХ стагоддзяў. Адкрыццё ў Празе ў 1883 г. Нацыянальнага тэатра. Стварэнне спрыяльных ўмоў для развіцця драматургіі. Патрыятычная і гістарычная тэматыка п’ес. Складанае пранікненне сучаснага жыцця ў драматургію. Першыя драматургі Нацыянальнага тэатра: Я. Врхліцкі і Ю. Зэер. Стварэнне п’ес на біблейскія, антычныя і гістарычныя матывы і тэмы. Арыентацыя на драмы Шэкспіра і Гюго, Расіна і Мальера. Чэрпанне нацыянальнай тэматыкі са старонак хронікі Гаека. Арыентацыя драматургіі Врхліцкага і Зэера на замежныя ўзоры.

Рэалістычны кірунак як апазіцыя рамантычнай драме. Рэалістычны пачатак ў драматургіі на памежжы 80-90-х гг. у творчасці Ладзіслава Строўпежніцкага, Габрыелы Прэйсавай, Алоіса Ірасэка, братоў Алоіса і Вілема Мршцікаў.

П’есы Г. Прэйсавай “Гаспадыня-нявольніца” (1889), “Яе падчарыца” (1890).

Тэма трагічнага лёсу сялянскай дзяўчыны ў п’есе Алоіса і Вілема Мршцікаў “Марыша” (1894). Заканчэнне ў 1887 г. драмы “Пані Урбанава”, у 1912 г. -- драмы “Анежка”, напісанай Вілемам разам з жонкай Бажэнай.

Жыццё вёскі ў п’есах Ірасэка “Войнарка “ (1890), “Бацька” (1894).

П’есы Ірасэка на гістарычныя тэмы: пра герояў гусіцкага руху “Ян Жыжка” (1903), “Ян Гус” (1911), “Ян Рогач” (1914). П’еса “Гера” (1904), у якой раскрываецца праўдзівы сэнс чэшскай гісторыі. Дакументальная аснова драм Ірасэка. П’еса “Адзінота” (1908), якая працягвала рэалістычныя традыцыі, камедыя “Калыска” (1891) – пра шчаслівае каханне з часоў Вацлава ІV.

П’есы першага дырэктара Нацыянальнага тэатра Францішка Адольфа Шуберта, з імем якога звязаны першыя сцэнічныя творы пра жыццё рабочых. М. А. Шымачак і яго п’еса пра рабочых “Свет малых людзей” (1890).

Камедыі Ф. К. Свобады, Ё. Штолба, В. Штэха. Тэатральная дзейнасць знакамітага чэшскага рэжысёра і драматурга Нацыянальнага тэатра Яраслава Квапіла, які з 1900 г. быў у кіраўніцтве, а ў 1912 г. узначаліў тэатр. П’еса Квапіла ”Прынцэса-дзмухавец” (1897).

Пранікненне дэкадансу на сцэну праз драмтургію Я. Гільберта, К. Г. Гілара і іншых.

П’есы В. Дыка “Змудрэнне Дона Кіхота” (1913), “Вялікі маг” (1914), “Лавец пацукоў (1915), якія знаходзіліся за межамі рэалістычнага кірунку.

Увасабленне новых тэндэнцый ў драматургічнай творчасці Ф. Шрамэка, які сваімі п’есамі пракладваў шляхі лірыка-імпрэсіяністычнай драме настрояў, І. Магена, які ў сваёй п’есе “Яношык” увасобіў мяцежныя настроі пакалення.

Культура Сэцэсэ, асноўныя тэндэнцыі, прадстаўнікі.

Сімвалізм у паэзіі Отакара Бржэзіны (1868-1929). Пачатак творчай кар’еры чэшскага паэта: зб. “Таямнічыя далі” (1895), зб. “Світанне на захадзе” (1896). Літаратурныя захапленні і ўплывы (індыйская філасофія, сярэднявечная містыка). Аўтабіяграфізм у паэтычнай спадчыне. Дэкадансныя матывы паэзіі. Асаблівасць сімвалізма О.Бржэзіны: “медытатыўны і жыццясцвярджальны сімвалізм” /Шальда /. Нешта і Невядомае ў творчасці чэшскага паэта. Асноўныя тэмы паэзіі. Макра- і мікрасусветы О.Бржэзіны. Касмалагічныя матывы ў паэзіі творцы. Значныя канцэпты паэтычнага свету. Зб.”Вятры з палюсоў” (1897) як кульмінацыя метафізічнай тугі і ў той жа момант пачатак адыходу ад сімвалізму і “негатывізму”. Зб.”Будаўнікі храмаў” (1899) як паварот да пазітыўных жыццёвых каштоўнасцей. Апошні зборнік “Рукі” (1901) як сукупнасць і вяршыня ідэалістычнай філасофіі паэта і яго мастацкіх памкненняў. Уплыў трагічных жыццёвых падзей на творчасць. Отакар Бржэзіна і сучаснасць. Отакар Бржэзіна і Каталіцкая Мадэрна. Значэнне творчасці паэта для чэшсай літаратуры. Паэтычная палітра пісьменніка: містычныя матывы, асацыятыўнасць, дынамізм. Эссэістыка : “Музыка прамянёў” (1903), “Схаваная гісторыя” (няскончана).

Лірыка Карэла Главачака (1874-1898) як выбітная праява чэшскага дэкадансу. Драма асабістага жыцця К.Главачака і яе ўплыў на светабачанне, жыццёвую і творчую пазіцыю паэта. Зборнік “На зыходзе ночы” (1896): настроі смерці, крушэння, тугі, гібелі і меланхоліі. Дасканаласць мовы і музычнасць лірыкі. Багацце метафорыкі. Блізкасць К.Главачака да мастацкай сістэмы М.Метэрлінка. Зб. “Кантылена помсты” (1898) як вяршыня чэшскай лірыкі 90-х гг. ХІХ ст.

Творчасць Пятра Безруча (1867-1958). Агульная характарыстыка. Жанр сацыяльнай рэалістычнай балады ў творчасці паэта. Гісторыя ўзнікнення адзінага зборніка “Сілезскія песні” (пач.90-х гг.). Наватарства П.Безруча ў тагачаснай чэшскай паэзіі. Сістэма вобразаў зборніка “Сілезскія песні”: вобразы прыгнечаных і прыгнятальнікаў; вобраз Ондраша, высакароднага разбойніка; рамантычныя вобразы агню, пажару, паходні і іх сэнс; вобраз прамысловага рабочага і яго пачуцці і думкі. Спосабы стварэння вобразаў у зборніку. Асноўныя тэмы і матывы “Сілезскіх песень” Безруча. Інтымная тэматыка ў зборніку. Жаночыя вобразы. Паэтыка безручаўскіх вершаў: простасць, лаканізм, рэалістычная канкрэтыка. Адметнасць выкарыстання лексікі ў творах: ужыванне дыялектызмаў, слоў, звязаных з бытам і працай рабочых. Песеннасць Безруча. Асаблівасці жанра песні ў зборніку “Сілезскія песні”. Рысы жанра сацыяльна-рэалістычнай балады ў названым зборніку. Спалучэнне канкрэтнага і дакументальнага з абагульняючым.

Творчасць Віктара Дыка (1877-1931). Мастацтва і палітыка ў жыцці і творчасці пісьменніка. Спалучэнне новага і старога. Вяртанне Дыкам ў чэшскую паэзію героіка-рамантычных нот. Першыя паэтычныя зборнікі “A porta inferi” (1897), “Сіла жыцця” (1898), “Дробязі жыцця” (1900). Празаічны талент пісьменніка: “Бурлівая грэбля” (1903), кніга апавяданняў “Песня пра вярбу” (1908), навэла “Лавец пацукоў (1915). Тыповы канфлікт асобы і грамадства, яго героі – людзі, здольныя на ўчынкі, яны вылучаюцца з абывацельскага асяроддзя і спрабуюць узняцца над жыццём. Драматургія Віктара Дыка:“Памудрэнне Дона Кіхота” (1907-1910), п’еса “Вялікі маг” (1914), казачна-сатырычная камедыя “Андрэй і цмок” (1919). Вершаваная эпіка “Бунтары і пакора” (1918): “Бунтары” (1903), “Каханка семярых разбойнікаў” (1906), “Джузэпэ Мора” (1911) і “Барацьба Іржы Мацкі” (1916). Крытычны пачатак і нацыянальна-вызваленчы пафас. Вершаваная “Ваенная тэтралогія”, у якую уваходзяць зборнікі “Лёгкія і цяжкія крокі” (1915), “Альбо” (1918),”Акно” (1921), “Апошні год” (1922). Зварот да традыцыйных каштоўнасцяў, успрыманне агульнацыянальнага вышэй за асабістае. Акцэнтацыя грамадзянскай праблематыкі. Агульначалавечае ў зборніку вершаў “Дзевяты вал” (1930). Функцыя іроніі, аналітычнасць у творах, апяванне гарманічнай асобы, рамантычны пачатак у вобразах герояў. Ідэі нацыяналізму ў творчасці Дыка.

Адметнасці лірыкі Францішка Гельнера (1881-1914). Паэтычны пратэст паэта. Жыццёвы і творчы шлях Ф.Гельнера як драма “лішняга чалавека”. Уплыў на Гельнера Нэймана перыяду “Новага культу”. Асноўныя паэтычныя зборнікі: “Пасля нас хоць патоп” (1901), “Радасці жыцця” (1903), “Новыя вершы” (выдадзены пасмяротна). Тэма пратэсту супраць тагачаснага мяшчаснства і грамадскіх умоўнасцяў у лірыцы паэта. Сатырычны складнік твораў. Песня-шантан як аснова паэтычнай формы чэшскага творцы. Паэтыка вершаў Гельнера: размоўны стыль, правакатыўнасць тону.

Імпрэсіянізм ў творчасці Франі Шрамэка (1877-1952). Дэкадансныя і анархісцкія матывы першых паэтычных зборнікаў. Рамантычны пафас і паганская вобразнасць зборніка “Шлюз” (1916). Раман “Сярэбраны вецер” (1910) як яскравая праява чэшскага імпрэсіянізму. “Сярэбраны вецер” Ф.Шрамэка як “раман выхавання пачуццяў”. Праблема кахання ў рамане. Два разуменні кахання: высокае і нізкае. Палеміка з “Крэйцаравай санатай” Л.Талстога і інш. творамі на гэтую тэму. Уплыў ідэй свабоднага кахання. Уздзеянне рускай літаратуры на раман Шрамэка. Тэма “лішняга чалавека”. Вобраз-лейтматыў сярэбранага ветру ў рамане. Сімвалічнае напаўненне гэтага вобразу. Вобраз Яна Раткіна. Свет мяшчанства ў рамане. Форма (раман-маналог) і кампазіцыя “Сярэбранага ветра”. Музычнасць прозы Ф.Шрамэка. Драматургія Шрамэка.

Творчасць братоў Мршцікаў, Вілема (1863-1912), Алоіса (1881-1925). Рэалістычная драма “Марыша”. Уплыў сімвалізму і імпрэсіянізму. Раманная спадчына Вілема Мршціка. Праблематыка, паэтыка.

Натуралізм у творчасці Карэла Мацея Чапека-Хода (1860-1927). Жыццёвы і творчы шлях К.М.Чапека-Хода. К.М.Чапека-Ход і еўрапейскі натуралізм. Праблемна-стылёвая шматстайнасць творчасці чэшскага пісьменніка. Вобраз народнага мсціўцы ў рамане “Кашпар Лен-мсціўца” (1909). Трансфармацыя легендарнага вобразу. Крытыка рэчаіснасці. Партрэт галоўнай гераіні ў рамане “Кашпар Лен-мсціўца”. Дэрамантызацыя рэчаіснасці і натуралістычныя рысы ў рамане. Тэма краха ў творчасці К.М.Чапека-Хода на прыкладзе рамана “Турбіна”. Трагікамізм у асвятленні падзей. Парадзіраванне рэчаіснасці ў рамане. Асаблівасці паэтыкі: аб’ектывізацыя рэчаіснасці, эпічнасць аповеду, вар’іраванне стыляў, спакойная наратыўнасць у чаргаванні з іроніяй і гратэскам, спалучэнне жыццепадобнасці і элементаў абсурда, парадаксальнасць, псіхалагізм, яскравае эксперыментатарства. Чалавечыя характары і лёсы ў творчасці К.М.Чапека-Хода. Навэлістыка пісьменніка. Тэма “кахання і грошаў”. Скарыстанне фантастыкі. Спалучэнне сацыяльнай, маральнай і псіхалагічнай праблематыкі. Лёс літаратурнай спадчыны К.М.Чапека-Хода. Праблема метада чэшскага пісьменніка: сінтэтычнасць стылю (спалучэнне рэалізма і натуралізма, экспрэсіяністычнасць, прысутнасць імпрэсіяністычнага пачатку).

Аўтабіяграфічная проза Бажэны Бенешавай (1873-1936). Псіхалагічнае майстэрства пісьменніцы. Зварот да трагічных лёсаў маладых людзей. Тэма разбурэння ілюзій і псіхалігічны аналіз наступстваў гэтага – асноўная праблема яе твораў. Стыль, які вызначаецца дакладнасцю кампазіцыі, яснасцю мовы, адмаўленнем апісальніцтва, імпрэсіяністычных нюансаў. Раскрыццё характараў персанажаў праз дыялогі. Рысы нэакласіцысцкай прозы і рэалізм флабэраўскага тыпу. Апавяданні Бенешавай: зб. “Неатрыманыя перамогі” (1910), “Мышкі” (1916), “Суровая маладосць” (1917), “Ціхія дзяўчаты” (1922). Стварэнне новага тыпу маладога героя ў апошняй аповесці “Дон Пабла, Дон Педра і Вера Лукашава” (1936). Тэма”выхавання пачуццяў” зусім юнай героаіні, якая ў пераходным узросце сутыкаецца з чужым і гратэскным светам дарослых. Раманістыка: “Чалавек” (І частка – 1919 г., ІІ частка – 1920 г.), ваенная трылогія “Удар” (1926), “Падземная полымя” (1929), “Трагічная вясёлка” (1933), у якой апісана духоўная эвалюцыя жанчыны. Раманная творчасць Бажэны Бенешавай як спроба даць сінтэтычны вобраз народа ў вырашальныя для яго хвіліны гісторыі. Апавяданні як дамінанта мастацкага свету чэшскай аўтаркі. Адлюстраванне пачуццёвых і маральных драм маладых людзей.

Раманістыка Ганны Марыі Цільшавай (1873-1957). Сацыяльны асяродак і чалавечыя характары ў раманах “Старая сям’я” (1916) і “Сыны” (1918). Раман “Тэрыконы” (1927) як увасабленне канфліктаў прамысловай Астравы. Тэмы сям’і, заняпаду мяшчанскіх традыцый. Біяграфічныя раманы пісьменніцы.

Каталіцкая праблематыка творчасці Йіндрыха Шымона Баара (1869-1925).

Нямецкамоўная літаратура Чэхіі памежжа ХІХ-ХХ стагоддзяў.

Рэцэпцыя ўсходнеславянскіх літаратур у Чэхіі памежжа ХІХ-ХХ стагоддзяў.
7. Гісторыя чэшскай літаратуры ХХ стагоддзя
7.1. Гісторыя чэшскай літаратуры І паловы ХХ стагоддзя
Міжваенны перыяд як адзін з самых спрыяльных у гісторыі чэшскай славеснасці. Грамадска-палітычныя і сацыяльныя ўмовы развіцця чэшскай культуры і літаратуры І паловы ХХ стагоддзя. Нараджэнне Чэхаславакіі як дзяржавы (28 кастрычніка 1918 г.). Свабода слова, друку, сацыяльныя гарантыі. Шматпартыйная сістэма. Акцыя дапамогі ўрада Т.Г.М.Масарыка рускім, беларускім і ўкраінскім эмігратнам. Кантакты з Савецкай Расіяй. Статус чэшскай мовы як дзяржаўнай.

Духоўная атмасфера ў краіне. Распаўсюджванне філасофіі прагматызму. Ідэі калектывізму і салідарнасці. Цікавасць да асобы. Папулярнасць ідэалогіі марксізму. Агульная характарыстыка культурнага жыцця Чэхаславакіі: літаратурныя рухі, выдавецтвы, арганізацыі. Шырокая дыферэнцыяцыя чэшскай міжваеннай літаратуры.

Чэшская літаратура перыяда вайны і акупацыі. Пад’ем грамадзянскай паэзіі (В.Нэзвал, Ё.Гора, В.Завада, Ф.Галас і інш.). Росквіт гістарычнага жанру.

Мастацкі свет Іржы Волькера (1900-1924). Паўната самавыражэння, лірызм, уменне раскрыць альтруістычную аснову сваіх поглядаў. Прыналежнасць да пралетарскага кірунку. Тэма духоўнай эвалюцыі асобы. Антычныя сюжэты. Зб. ”Госць на ганак” (1921) як лірычны дзённік. Зб. “Час нараджэння” (1922). Праграмны верш “Мора”. Простасць вобразаў. Зварот да жанра сацыяльнай балады. Драматызм сюжэтаў, магутная лірычная энэргія. Уплыў французскага куба-футурызму. Тэма канструктыўнай працы. Наватарства паэта ў жанрах грамадзянскай, інтымнай лірыкі, баладах і казках. Асноўныя тэзісы артыкула “Аб пралетарскім мастацтве”. Палеміка з літаратуразнаўцам А.Новакам. Творчасць Волькера вачамі чэшскай літаратурнай крытыкі. Гісторыя спадчыны Волькера.

Этапы творчасці Ёзафа Горы (1891-1945), паэта, перакладчыка, крытыка і публіцыста. Дэбют зборнікам “Вершы” (1915): уплыў паэтыкі А.Совы і Я.Врхліцкага. Імпрэсіяністычна-віталісцкія вершы ў зб. ”Дрэва ў квецені” (1920). Лірыка пралетарскага кірунку (зб. ”Рабочы дзень” 1920, “Сэрца і хаос свету” 1922, “Мець крылы” 1928). Паездкі па Еўропе (Італія, СССР, Францыя, Эстонія, Венгрыя). Уражанні ад вандровак у зборніках “Італія” (1925), “Струны на вятру” (1927). Пачатак працэсу суб’ектывізацыі лірыкі Горы. Вобразы часу і цішыні ў зборніках “Твой голас” (1930), “Цені, якія тонуць” (1933), “Дзве хвіліны цішыні” (1934), “Ціхае пасланне” (1936). Адыход ад сучаснасці ў зб. “Махаўскія варыяцыі” (1936). Хваляванне за сваю краіну ў зб. ”Песня пра родную зямлю” (1938). Масштабнасць паэтычных вобразаў. Пратэст супраць цемры і зла ў вершы “Сад Папялушкі” (1940). Зборнікі “Жыццё і творчасць паэта Анелі” (1945), “Запіскі з хваробы” (1945). Пераклады з рускай мовы (пераклад “Яўгена Анегіна” Пушкіна, “Дземана” Лермантава, вершаў Есеніна, Пастэрнака).

Творчасць Яраслава Дурыха (1886-1962), празаіка, паэта, драматурга і эсэіста. Прадстаўнік Каталіцкай Мадэрны. Уплыў ідэй каталіцкга барока. Захапленне гісторыяй і вандроўкі па Еўропе. Драма “Святы Іржы” (1915). Ліра-эпічная рамантычная балада “Смерць цыганкі” (1916). Моцны ўплыў фальклора, творчасці К.Я.Эрбена, Ф.Л.Чалакоўскага, К.Г.Махі. Зборнікі апавяданняў “Тры дукаты” (1919), “Шляхам дадому” (1919). Асаблівая атмасфера таямнічасці. Матывы славацкай народнай песні ў рамане “На гарах” (1919). Драма “Святы Войцех” (1919). Прыўнясенне ў літаратуру каталіцкай артадоксіі (п’есы пра св. Войцеха, св. Вацлава, зборнікі паэзіі “Тыя, Найпрыгажэйшыя”, “Жабрацкія песні”, раман “Мясапуст”, навэла “Дзеці”, паэма “Ева” і інш.). Вобраз Марыі, маці Божай як ідэал жанчыны для Дурыха. Прыгажосць як адна з цэнтральных тэм пісьменніка. Уплыў народнай паэзіі. Праца ў каталіцкі арыентаваных часопісах “Розмах” (1923-1927), “Акорд” (1928-1933). Аповесць “Маргарытка” (1925) як адзін з самых знакамітых твораў. Публіцыстычныя і мастацкія творы як прадмет частых палемік.

Лірыка Яна Заграднічака (1905-1960), аднаго з найбольш значных паэтаў каталіцкага кірунку. Трагічны жыццёвы лёс паэта. Змрочная танальнасць першых зборнікаў “Спакушэнне смерці” (1930), “Вяртанне” (1931). Паэтызацыя тугі і ціхіх, выкупляючых пакут. Прыглушаныя, шэрыя фарбы. Інтэрпрэтацыя пакут як яднання з Богам, як асобай выбранасці, перадвызначанасці. Сувязь з традыцыямі чэшскага сімвалізму 90-х гг. і вершамі О.Бржэзіны. Беспраблемнасць паэзіі Я.Заграднічака. Асацыяльнасць карціны свету. Боль як адзіны спосаб існавання глыбокай чалавечай натуры. Прасвятленне, зварот да мараўскай прыроды і мараўскай вёскі ў зборніках “Жураўлі” (1933), “Лета, якое прагне” (1935). Абстрактнасць вершаў. Матыў “шчаслівай беднасці”. Зб. ”Вітанне сонца” (1937). Гульня сімвалаў, меланхалічныя пейзажы.

Мастацкая эвалюцыя Яраслава Сэйферта (1901-1986), лаўрэата Нобелеўскай прэміі за 1984 г. Пралетарская паэзія ў зб. ”Горад у слязах” (1921). Спалучэнне рэвалюцыйнай тэматыкі, біблейскіх матываў і сімвалаў. Празаізацыя жыццёвага матэрыялу. Захапленне паэтызмам (зб. ”Толькі каханне” 1923, “На хвалях TSF” 1925). Уплыў Апалінэра. Зборнікі “Салавей спявае дрэнна” (1926) і “Паштовы голуб” (1929) як развітанне з паэтызмам. Змена настрояў, тэматыкі і вобразнай сістэмы. Біблейскія матывы. Адыход у 30-я гг. ад авангардысцкіх эксперыментаў, зварот да класічнай чэшскай паэзіі. Натуральнасць інтанацый. Меладычнасць. Напеўнасць. “Яблака з каленяў” (1933), “Рукі Венеры” (1936), “Развітанне з вясной” (1937). Апісанне простых чалавечых пачуццяў, перш за ўсё кахання да жанчыны. Гісторыя чэшскай культуры і нязгасная прыгажосць Прагі як дамінанты паэзіі часоў акупацыі: “Веер Бажэны Немцавай” (1940), “Апранутая святлом” (1940), “Каменны мост” (1944). Пераасэнсаванне традыцый чэшскай класікі, як у літаратуры, так і ў жывапісе ў пасляваенныя гады: зборнікі “Ішоў бедны мастак па свету” (1949, па матывах карцін і малюнкаў М.Алеша), “Хлопчык і зоркі” (1956, інспіраваны малюнкамі самабытнага чэшскага мастака Ё.Лады, ілюстратара “Швейка”), “Песня пра Вікторку” (1950, навеяна “Бабуляй” Б.Немцавай). Успаміны пра дзяцінства ў зб. ”Мама” (1954). Свабодны верш у зб. ”Канцэрт на востраве” (1965). Пераацэнка каштоўнасцяў і падвядзенне вынікаў у зборніках ”Камета Галея” (1967), “Адліў званоў” (1967), “Парасон з Пікадылі” (1979). Натхненне музыкай. Матывы хваробы і памірання ў зб. ”Моравы слуп” (1981). Любоў да жыцця і мастацтва ў апошнім зб. ”Быць паэтам” (1983). Самаіронія і ўспаміны пра дзяцінства ў празаічных мемуарах “Усе прыгажосці свету” (1981).

Тэма смерці ў паэзіі Францішка Галаса (1901-1949). Эвалюцыя ад пралетарскай паэзіі да паэтызма (зб. ”Лічбы” 1924). Адкрыццё ўласнай творчай манеры ў зб. “Сепія” (1927). Эксперымент са шрыфтамі, адсутнасць знакаў прыпынку, трагізм. З’яўленне тэмы смерці, якая стане скразной ў творчасці паэта. Тэма прызначэння паэзіі. Значнасць метафары як сродка мастацкасці. Незвычайнасць гукавай арганізацыі верша (какафанічны эфект). Адметнасць рыфмы. Зб. ”Певень гоніць смерць” (1930). Позірк на рэчаіснасць з пункту гледжання смерці. Тэма смерці як форма непрыняцця сучаснага свету. Пошукі крыніц надзеі. Зборнікі 30-х гг.: “Твар” (1931), “Горачаўка” (1933). Рытмічная і памерная ўладкаванасць вершаў. Непарыўнасць лініі гераічнага. Варыяцыі на тэму смерці. Дэкадансныя матывы. Зварот да грамадзянскай паэзіі. Праблема чалавечай старасці ў цыкле “Старыя жанчыны” (1935). Спецыфічнасць метафорыкі, дакладнасць кампазіцыі. Канкрэтызацыя акаляючага свету. Пабудова цыкла як сваеасаблівай перыфразы і адначасова антытэзы біблейскай “Песні песняў”. Атмасфера спустошанасці, безвыходнасці, антыэстэтычнасці. Творчы і грамадзянскі ўзлёт у зб. ”Торс надзеі” (1938). Творы апошніх гадоў: лірычная проза “Я туды яшчэ вярнусь” (1947), паэтычны зборнік “Наша пані Бажэна Немцава” (1940) і інш.

Інтравертная паэзія Уладзіміра Голана (1905-1980). Голан як “Эйнштэйн паэзіі”. Незвычайнасць, выразнасць і складанасць творчай асобы паэта. Медытацыі на тэму жыцця і смерці, вечнага і хуткаплыннага. Складаныя, часта абстрактныя вобразы, крыптаграмы, неалагізмы, неправільныя абароты мовы. Меладычнасць верша. Пазбаўленне голанаўскага тэкста камунікатыўных функцый. Стылістыка паэтызму ў першым зборніку “Фантастычны веер” (1926). Новая паэтычная канцэпцыя ў зб. “Трыўмф смерці” (1930). Спірытуалізм і набыццё ўласнага ўнутранага голасу ў зб. “Веянне”. Выхад шматлікіх зборнікаў вершаў і перакладаў. Усведамленне смерці як канчатковасці. Канцэпцыя самастойнага жыцця слова. Уваход палітыкі ў паэзію 1938-1939 гг.: паэмы “Верасень 1938-га”, “Адказ Францыі”, “Сон”. Зварот да элементаў эпічнай паэзіі і грамадзянскай лірыкі. Бачанне Прагі ў зб. “Першы запавет” (1940). Напісанне містычнай паэзіі і асобага фантастычнага дзённіка “Лемурыя”. Зб. “Табе” (1945) як выражэнне ўдзячнасці Чырвонай Арміі за вызваленне. Самая знакамітая містычная паэма Голана “Ноч з Гамлетам” (1963). Пошукі паэтам сэнсу чалавечага быцця. Паэма “Ноч з Афеліяй” (1973).

Творчыя здабыткі Канстанціна Бібла (1898-1951). Бібл як вядучы прадстаўнік паэтызму. Уплыў Волькера. Першыя зборнікі ”Шлях да людзей” (1923) і “Верны голас” (1925) як праявы пралетарскай паэзіі. Тэма смерці і спачування абяздоленым у зб. “Багдацкі злодзей” (1925). Пераход да паэтызму ў зб. “Залатымі ланцугамі”. Асацыятыўнасць, гукапіс, гульня асанансаў і алітэрацый. Крайняя ступень эксперыментатарства. Зб. “З караблём, што возіць гарбату і каву” (1928). Уражанні ад паездкі на Цэйлон, Суматру і Яву ў якасці судавога ўрача. Экзотыка і памяць пра чэшскія рэаліі. Антываенны матыў. Вершы эратычнага зместу. Паэма “Новы Ікар” (1929). Спалучэнне экзатычных, антываенных і эратычных матываў. Вобраз паэта, “новага Ікара” як яднаючы. Блізкасць кампазіцыйных прынцыпаў да “Зоны” Апалінэра. Раскрыццё духоўнага свету аўтара, уражанага трагедыяй вайны. Сюррэалістычныя вершы ў зб. “Люстэрка ночы” (1939). Зборнік рэфлексіўнай і палітычнай лірыкі “Без страху” (1951).

Праблематыка, паэтыка лірыкі Вілема Завады (1905-1982). Першы зборнік “Паніхіда” (1927) як супрацьпастаўленне паэтысцкаму культу свята і весялосці. Паслабленне лагічных сувязяў, вольныя асацыяцыі, метафарызм. Значнасць духоўнасці і думкі як такой у зборніку. Тэма сэнсу пакут, зварот да вечных пытанняў жыцця і смерці. Паэма “Паніхіда”. Сацыяльнае пачуццё паэзіі. Зб. ”Сірэна” (1932). Біблейскія матывы. Тэмы разлажэння. Сацыяльная тэматыка. Адчуванне безвыходнасці, фаустаўская цяга да метафізічнага і смутак агнасціцызму. Аўтабіяграфічныя матывы. Множнасць параўнанняў. Зб. ”Дарога пешшу” (1937). Адчуванне блізкай катастрофы. Гімн роднаму астраўскаму краю. Завада як паэт глыбокіх, моцных, але не яскравых пачуццяў. Творы пра акупацыйныя пакуты (зб. “Паўстанне з мёртвых” 1946). Кантрасты ў зб. “Горад святла” (1950). Падвядзенне жыццёвых вынікаў у зб. ”На парозе” (1970), зб. ”Дзякуй табе, жыццё!” (1977). Кніга літаратурных успамінаў “Пейзаж і людзі майго сэрца” (1975).

Першая сусветная вайна ў чэшскай літаратуры (легіянерская, сатырычныя літаратура). Агульная характарыстыка.

Творчасць Марыі Майеравай (1882-1967). Ад анархічнага руху да камуністычных ідэй і сацыяльнага пратэсту. Апавяданні пра шахцёраў. Лёсы жанчын з простага народа: раман “Цнатлівасць” (1907), зборнік апавяданняў “Дочкі зямлі” (1918). Пошукі новых мастацкіх форм. Раман “Лепшы са светаў“ (1923) як традыцыйны тып сацыяльна-псіхалагічнай прозы. Аўтабіяграфізм. Форма антыўтопіі ў рамане “Плаціна” (1932). Раман-эпапея “Сірэна” (1935). Лёсы і духоўны свет рабочых. Вобразы шахцёраў. Пераацэнка творчасці сучаснай чэшскай крытыкай.

Жыццёвы і творчы шлях Карэла Чапека (1890-1938). Касмічная шырыня творчасці. Комплекс філасофскіх і зямных праблем. Праца ў розных літаратурных жанрах. Сусветнае прызнанне. Бліскучыя пераклады з французскай паэзіі. Драматургія Карэла Чапека. Уклад пісьменніка ў скарбніцу сусветнага тэатральнага мастацтва. Драма “R.U.R. Росумаўскія Універсальныя робаты” (1921). Драматызм апакаліптычнага зместу. Гумар. Камедыя “Сродак макропулуса” (1922). Трактоўка тэмы бессмяротнасці. Гуманістычная, антываенная, патрыятычная праблематыка ў п’есах “Белая хвароба” (1937), “Маці” (1938). Проза Чапека. Раман “Фабрыка абсалюта” (1922). Раман “Вайна с саламандрамі” як раман жанравага сінтэзу: апокрыф прыгодніцкага жанру, навукова-фантастычная фікцыя, сатырычны раман, гістарычная хроніка, утопія, газетная эпіка і г.д. Мастацкая задума твора. Паэтыка рамана: гратэск, іранічныя сюжэтныя парадоксы, дыдактычнасць, мастацтва памфлета і г.д. Абывальніцкі план у творы. Малыя формы ў творчасці Чапека (апокрыфы, апавяданні і г.д.). Зборнікі “Укрыжаванне “ (1917), “Пакутлівыя апавяданні” (1921), гумарыстычныя “Апавяданні з адной кішэні”, “Апавяданні з другой кішэні” (1929). Трылогія “Гардубал” (1932), “Метэор” (1934), “Звычайнае жыццё” (1934). Філасофія множнасці праўд і адноснасці ісцін. Сатырычны талент і багацце фантазіі. Жанры нарыса, рэпартажа і эсэ у творчасці пісьменніка. Гісторыка-дакументальны твор “Размовы з Масарыкам” (1928-1935). Аўтабіяграфія першага прэзідэнта Чэхаславакіі і інтэрв’ю на розныя тэмы. Жанравая адметнасць раманаў і драм Чапека.

Жыццёвы і творчы шлях Яраслава Гашака (1883-1923). Сувязь з анархізмам у маладыя гады. Стварэнне парадыйнай “Партыі ўмеранага прагрэсу ў межах законнасці” (1911). Гашак у Савецкай Расіі, Публіцыстычная і рэвалюцыйная дзейнасць. Раман-эпапея Гашака “Прыгоды бравага ваякі Швейка” (1923) як сатыра на мілітарызм, буржуазнае грамадства і царкву. Шырыня ахопу з’яў эпохі. Унікальнасць твора. Нелітаратурнасць твора. Постаць Швейка. Элементы пародыі, карыкатуры, гратэска. Камічны эфект і спосабы яго дасягнення. Слова як галоўная зброя героя. Атмасфера абсурду ў творы. Жанр тракцірнай гісторыі. “Швейкаванне” як форма пратэсту і абароны асобы ў абсурдным свеце. Адметнасці кампазіцыі рамана. Традыцыі чэшскай і сусветнай сатыры ў творы. Літаратурная крытыка пра творчасць пісьменніка.