­Жа­бық­ме­ке­ме­де­гі­пси­хо­диаг­нос­ти­ка

Заң психологиясы
306
ме лер ді ық пал дар дың бі рі не жат қы зу қиын. Олар бір-бі рі мен ара-
лық бай ла ныс та. 
Пси хо ди аг нос ти ка лық зерт теу лер үшін тек стан дарт тал ған, 
бейім дел ген, дәйек ті лі гі мен се нім ді лі гі тек се ріл ген әдіс те ме лер-
ді ға на қол да ну ке рек. Мүм кін ді гін ше ғы лы ми-зерт теу ор та лық-
та ры мен ұйым да ры ның өң де ген, пси хо ло гия лық тұр ғы да ма ман-
дан ды рыл ған құ рал дар ын пай да лан ған жөн. Әдіс те ме ні өң де ген 
ав тор оның мақ сат қа сай таң да луымен ал дын ала та ны сып ал ға-
ны жөн. 
Қа зір гі кез де Кет тел дің ММРІ, Спил берг-Ха нин, Леон гард-
Шми шек, Бас са-Дар ки, КБК (кө ңіл-күй, бел сен ді лік, ке йіп ), Лю-
шер дің түс тер тес ті, ДЖЖ (дү ниеде жоқ жа ну ар) жә не бас қа да 
әдіс те ме лер ді жа бық ме ке ме лер де орын ды қол да ну мә се ле сі қол-
ға алын ды. 
Пси хо ди аг нос ти ка лық зерт теу лер екі ке зең нен тұ ра ды:
Ал ғаш қы зерт теу ке зе ңі. Зерт теу ге алын ған ны сан ту ра лы 
нақ ты мә лі мет бол ма са, де реу тез ара да не гіз гі мә се ле ні ай қын-
дап, бол жам жа сау қа жет (сот та лу шы ның жал пы тұл ға лық ерек-
ше лік те рін анық тау). 
Ар наулы те рең де тіл ген зерт теу ке зе ңі.­ Пси хо лог қа то лық 
те рең де тіл ген зерт теу лер адам ның пси хо ло гия лық ерек ше лік те-
рін ай қын дау ға, оның то лық пси хо ло гия лық порт ре тін (бей не сін) 
құ рас ты рып жә не өз ге де пси хи ка лық ерек ше лік те рін бай қауға 
мүм кін дік бе ре ді.
Пси хо ди аг нос ти ка лық зерт теу лер жүр гі зу де гі да йын дық ша-
ра ла ры нә ти же лі бо луы үшін сот тал ған ның от ба сы жай лы де рек-
тер, абақ ты ға де йін гі кә сіп тік ең бе гі ту ра лы мә лі мет тер ер те рек 
жи на луы тиіс. Зерт теу лер ке зін де еш қан дай жай сыз жағ дай орын 
ал мауы шарт, ар найы бөл ме де пси хо лог-ма ман мен сот та лу шы-
дан бас қа еш кім нің бол ма ға ны жөн. Диаг нос ти ка лық әре кет тер ді 
өт кі зу ке зін де пси хо лог айып та лу шы ның үрей сіз бо саң сып отыр-
ға нын ті лей ді. Мұн дай жұ мыс тар кеш кі ас тан ке йін жүр гі зіл ге ні 
өте қо лай лы, өйт ке ні адам та мақ тан ке йін өзін жай лы се зі не ді, 
пси хо ло гия лық сақ та ну ме ха ни зм де рі тө мен дейді. Зерт теу ді қа-
ра пайым әдіс те ме лер ден бас та ған ын ғай лы, се бе бі жа бық ме ке-

13. Пенитенциарлық мекемелердегі психодиагностикалық және ...
307
ме де гі адам дар дың та ным дық қа бі лет дең гейі кө бі не тө мен көр-
сет кіш те бо ла ды. Пси хо ло гия лық зерт теу лер ді өт кіз ген кез де ке-
ле сі қа ғи да лар ды ұс тан ған жөн:
– әң гі ме ле су ке зін де, қа ра пайым түр де гі тү сі нік ті сұ рақ тар қою 
ар қы лы сот тал ған ды өзі ңе қа рай ың ғай лап, бейім деп алу;
– қор қу үре йін бол дыр мау үшін зерт теу ді бә сең де ту;
– зерт теу нә ти же сін де пси хо ло гия лық па то ло гияны анық тау; 
– жи нақ тал ған құ жат тар ды құ пия түр де сақ талуын ;
– зерт теу дің ма те ри ал да ры тек қа на мақ сат ты ны сан ға ба ғыт-
талуын ;
– зерт теу ші мен зерт те лу ші ара сын да ғы ара қа шық тық ты сақ-
тау, жа ғым ды қа рым-қа ты нас та бо лу;
– зерт теу нә ти же сін тек сол адам ға ға на қол да ну;
– сот та лу шы ны алын ған нә ти же ле рі мен, мі нез-құл қын да ғы 
ай қын дал ған кем ші лік тер мен та ныс ты ру;
– бас қа қыз мет кер лер ді тек се ру дің ма ғы на сын тү сін ді ру қа-
жет емес;
– сот та лу шы ға зиян кел ті ре тін мағ лұ мат тар ды құ пия сақ тау.
Қол да ны ла тын сау ал на ма лар дың ата уын , өл шеу мақ са тын, 
әдіс те ме лік әде биет тер ді сот та лу шы ға көр сет пеу, жа рияла мау қа-
жет. Зерт теу жә не же ке лік әң гі ме ле су ге пси хо лог үл кен жа уап кер-
ші лік пен қа рап, сот тал ған адам ның мә се ле сі нің тө ңі ре гі нен шық-
па ға ны дұ рыс. Пси хо ло гия лық ке ңес ке зін де олар дың мі нез-құл-
қы на, іс-әре ке ті не, ым-иша ра сы на, көз қа ра сы на, дауыс ыр ға ғы на 
ерек ше на зар ау дар ға ны жөн.
Сот та лу шы пси хо ло гия лық зерт теу де өзі жай лы ақ па рат бе ру-
ге қы сы ла ды, ма за сыз да на ды, өзі не қа тыс ты не бір жағ даят тар ды 
айт қы сы кел мейді, өзін қор ғау мақ са ты мен өті рік әң гі ме лер ді ой-
лап та буы мүм кін не ме се жә бір ле ну ші мен куә гер лер ді кі нә лай-
ды, сон дай-ақ сот мү ше ле рін әділ бол ма ды деп айып тауы да ық-
ти мал. 
Ше бер пси хо лог-ма ман аудиови зу ал ды диаг нос ти ка жүр гі зе 
ала ды: сот тал ған дар дың не үшін қыл мыс қа бар ға нын, не ге мұн дай 
іс-әре кет жа са ға нын бай қап қа на қой май, қыл мыс кер дің жа сы рын-
ды, сырт қа шық пай тұр ған се зім де рін де аң ға ра бі ле ді. Пси хо диаг-

Заң психологиясы
308
нос ти ка лық зерт теу нә ти же сі тал да на ды, өң де ле ді, сан ды ма те-
ма ти ка лық өл шем ге тү се ді. Жи нал ған мә лі мет тер ді то лық ты ру да 
сот та лу шы лар дың су рет те рі, күн де лі гі, абақ ты да жи нал ған ақ па-
рат тар мен (аңыз дар, хат тар, су рет тер, қол өне рі, т.с.с.) то лық ты ры-
ла ды. Егер де жи нақ тал ған мә лі мет тер кү мән ту дыр са, пси хо лог 
оны қайта қа рас ты рып те рең тек се ру ге кі рі се ді.
Пси хо лог зерт теу ар қы лы ай қын дал ған жайт тар ға, алын ған 
нә ти же лер ге жа бық ме ке ме қыз мет кер ле рі нің жә не тек се ру ко-
мис сиясы мү ше ле рі нің кө ңі лін ауда рып жа ғым сыз жағ даят тар ды 
тү зе ту ге ты ры суы қа жет.
Пе ни тен циар лық пси хо ло гия бү гін гі кү ні бір қа тар жүйелі 
әдіс тер ді пай да ла на ды.

жүктеу/скачать 4.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: