Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
Кәмелеткетолмағандардытергеудегі
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| 6.3.Кәмелеткетолмағандардытергеудегі
психологиялықамалдар ҚР ҚК бел гі ле ген дей 16 жас тан бас тап жа сөс пі рім қыл мыс тық іс-әре кет те рі үшін заң ал дын да жа уап ты бол са, ал кей бір ауыр қыл мыс та ры на қа тыс ты (кі сі өл ті ру, зор лау, т.с.с.) 14 жа сы нан жа- уап қа тар ты ла ды. Кә ме лет ке тол ма ған жа сөс пі рім дер мен пси хо- ло гия лық қа рым-қа ты нас ор на ту да ең ал ды тер геуші ал дын ала жа сөс пі рім нің өмір сү ру жағ дайы мен, от ба сы мү ше ле рі мен, өзі не та ныс ор та да ғы адам да ры мен қа ты нас та рын жә не же ке қа сиет те- рі мен та ны суы қа жет. Та ны су ба ры сын да тер геуші жа сөс пі рім нің от ба сы лық құ ра мын, со ны мен қа тар олар дың әлеу мет тік-мә де ни жағ да йын жә не оның ада ми-мо раль ды дең ге йін анық тайды. Тер- геу амал да ры бір са ғат ішін де ата-ана сы мен жә не қор ғаушы ның қа ты суымен өт кі зі ле ді. Егер тер геу сәт те рін де жа сөс пі рім өзі нің Заң психологиясы 148 құ қық қа қар сы әре кет те рін са на лы түр де қа был дай ал ма са жә не іс бо йын ша дұ рыс тү сі нік те ме бе ре ал ма са, тер геуші сот тық-пси- хо ло гия лық са рап та ма ны та ға йын дай ды. Көп жағ дай лар да жа сөс пі рім өз құр дас та ры ның қы сы мы на тү- сіп қыл мыс тық әре кет тер ге ба ра ды. Мұн дай жа сөс пі рім нің тұл- ға лық құ ры лы мын да жа ғым сыз са па лар – ерін шек тік, ерік сіз дік, жа уап кер ші лік сіз дік, ба ғы ну шы лық, аг рес сив ті лік жә не т.б. ба- сым бо ла ды. Жа сөс пі рім нің тұл ға лық қа лып тас уына, бі рін ші ден, от ба сы- ның жа ғым сыз шарт та ры әсер ти гі зе ді: – то лық емес от ба сы; – от ба сы ның ма те ри ал дық жағ дайы (ке дей лік, бай лық); – ата-ана лар дың на шар тұр мыс тық, әлеу мет тік-мә де ни дең гейі; – от ба сын да ғы тәр бие сти лі (ба ла ға бі рың ғай та лап тар дың қойыл мауы, ата-ана лар дың қатыгез ді гі, олар дың жа за сыз- ды ғы жә не ба ла ның құ қық сыз ды ғы); – ба ла ның өзін дік құн ды лы ғын жоқ қа шы ға ру; – ба ла лар дың қа жет ті лік те рі нің жет кі лік сіз ді гі не ме се асы ра қа на ғат тан ды ры луы; – ата-ана ла ры ның ішім дік пен мас кү нем дік ке са лы нуы, олар- дың амо раль ды мі нез-құл қы; – ата-ана лар дың ба ла лар дың пси хо ак тив ті зат тар ды қол дан- уына жол бе руі. Жа сөс пі рім нің қо ғам да ала тын ор ны мен ста ту сы, оның пси- хи ка лық ерек ше лік те рі не бай ла ныс ты. Жас ерек ше лік те рі не бай- ла ныс ты пси хо ло гия лық бі лім мен біл гір лік, кә ме лет ке тол ма ған айып та лу шы лар ды тер геу жүр гіз ген ке зін де жә не олар ды дұ рыс жол ға ба ғыт тау мақ са тын да қа жет. Құ қық қор ғау ор ган да ры- ның қыз мет кер ле рі, әсі ре се юве нал ды әді лет ті лік тің ере же ле рін қол да на тын әлеу мет тік пе да гог тар мен пси хо лог тар кә ме лет ке тол ма ған жа сөс пі рім ге ар найы құ рас ты рыл ған диаг нос ти ка лық әдіс те ме лер ді тиім ді түр де пай да ла нуы анық нә ти же лер бе ре ді. Ал дын ала тер геу ке зін де, кә ме лет ке тол ма ған құ қық ты бұ зу шы- ның, тұл ға лық ерек ше лік те рін анық тауы ке ле сі кес те бо йын ша өт кі зі ле ді: 6. Тергеу іс-әрекетінің психологиясы 149 1) тұ қым қуа лау шы лық-биоло гиялық фак тор лар: ата-ана лар- дың бі реуі нің пси хи ка лық ауру ла ры ның бар бо луы, жүк ті ке зін- де гі па то ло гия лар дың орын алуы, қо лай сыз бо са ну дың сал да ры, ішім дік тің жә не мас кү нем дік тің жа ғым сыз әсе рі; 2) әлеу мет тік қор ша ған жа қын ор та сы: отбасы, ата-ана ла ры- ның әлеу мет тік-эко но ми ка лық дең гейі, от ба сы лық қа рым-қа- ты нас, ата-ана ла ры ның жә не жа қын туыс та ры ның әлеу мет тік құн ды лық та ры, жа сөс пі рім дер ді тәр бие леу де гі ерек ше лік тер, мек теп ке, оқу ға де ген қа ты на сы, оқы ту шы мен қа рым-қа ты на сы, жа сөс пі рім нің сы нып та ала тын ор ны, сы нып та ғы құн ды лық тар, жа қын дос та ры жә не олар дың мә де ни-әлеу мет тік дең гейле рі, мәр те бе ле рі. 3) жа сөс пі рім нің тұл ға лық мі нез де ме ле рі: мі нез-құлық жә- не тем пе ра мент, құн ды лық тар мен уәж де рі, өз-өзін дік ба ға лауы. Ма ман дық қа де ген қа ты на сы (ма ман дық ты таң дау, бо ла шақ та ғы жос пар ла ры); 4) са на лы түр де гі құ қық ты қа был дау. Тер геуші жә не сот жа сөс пі рім нің жас ерек ше лік те рін пси- хо лог сыз ай қын анық тай ал май ды. Кә ме лет ке тол ма ған дар дың ақыл-ой дең ге йін анық тау үшін пси хо ло гия лық са рап та ма өт кі зі- ле ді. Пси хо лог тың не гіз гі мін де ті – жа сөс пі рім нің өмір лік құн ды- лық та рын, пси хи ка лық кү йін , оқу ға де ген уәж де ме сін, тұл ға лық ерек ше лік те рін, ерік са па ла рын анық тап, дә лел деу. Тер геу не гіз гі 3 ке зең нен тұ ра ды: – тер геуші жа сөс пі рім ту ра лы мә лі мет тер ді жи нақ тайды (оқу, бос уақы ты, қы зы ғу шы лы ғы); – тер геуші іс бо йын ша не гіз гі мағ лұ мат тар ды із дес ті ре ді; – тер геу ке зін де алын ған мә лі мет тер ді кір гі зіп, та лап қа сай өң дей ді; – тер геуші қойыла тын сұ рақ та рын ал дын ала ой лас ты рып, жос пар лай ды жә не жа уап та ры ның ва ри ант та рын бол жап тұ ра ды. Сон дық тан да тер геу ке зін де құ қық қор ғау ор ган да ры ның қыз мет кер ле рі кә ме лет жа сы на тол ма ған дар дың пси хо ло гия лық ерек ше лік те рін ес ке ріп, оны мен жа ғым ды қа рым-қа ты нас ор на- Заң психологиясы 150 ту ға бай ла ныс ты бар лық пси хо ло гия лық амал дар ды оның жас ерек ше лі гі не қа тыс ты пай да ла нуы қа жет. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|