ҚР Білім және ғылым министрлігі ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ф.ғ.к., доц.
Нағима Қошанова
Түркістан, 2021 ж.
«ТӘУЕЛСІЗДІГІМІЗДІҢ АЙҒАҒЫ: ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ЛАТЫННЕГІЗДІ ӘЛІПБИІ
ЖЕТІЛДІРІЛЕН ЖОБА
ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІДЕ «ҰЛТТЫҚ ЖОБА» АТАЛЫП ЖҮРГЕН ЖОБА
1- жоба
2- жоба
TEMPLATE
ЖОБАЛАР ҰҚСАСТЫҒЫ
- 26 әріптің мазмұны мен тұрқы бірдей: Аа, Ää, Bb, Vv, Ğğ, Dd, Ee, Jj, Zz, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Ŋŋ, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Tt, Ff, Hh, Şş;
- Латын таңбалары толық пайдаланылған;
- Қазақ тілінің дыбыстық қоры толық қамтылған
ЖОБАЛАР АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ:
- Әріп саны 31/32
- 1-жобада 5 диакритика, 2-жобада 4 диакритика
- 2-жоба құрамында С және W әріптері бар
- 1-жобада Ы→У, 2-жобада Ы→І
- 1-жобада Ұ→Ū, 2-жобада Ұ→U
- 1-жобада У→U, 2-жобада У→U және W
- 1- жобада Й және И→İ, 2 -жобада Й→Y, И→İ
- 1 жобада İ→I, 2 жобада І→İ
1 -жоба
| | |
2- жоба
| |
кирилше
|
латынша
|
мысалдар
|
латынша
|
мысалдар
|
Ы
|
Y
|
yqylas, Almaty, ῡğym
|
I
|
ıqılas, Almatı, uyım
|
І
|
I
|
bırınşı, Tekelı, ümıt
|
İ
|
birinşi, Tekeli, ümit
|
И
|
İ
|
imidj, stil, imek, İsa, iman, toqidy
|
İ (шет.с.)
|
imidj, stil
| | | | |
ıy, iy, uy, üy
|
iymek, iysa/liysa ıyman/iyman, toqıydı/toquydı
|
Й
| |
sailau, fail
|
Y
|
Saylaw, fayl
|
У
|
U
|
turism, urdu, uda-şu, Uäis, aluan, damu
|
U (кірме сөзде)
|
Turizm, urdu
| | | | |
(төл сөзде)
ıw, iw, uw, üw
|
Uwda-suw, Wäis, alıwan/aluwan, damıw/damuw
|
У (дауыссыз)
| |
sauap, bouliñ
|
W
|
sawap, bowliñ/bouliñ
|
1) Кірме сөзде (оның ішінде тек орыс сөздерінде) «у» болады: prokuratura, бірақ араб, парсы сөздерінде «ұу, үу» – түрінде жазылады: mahzuwm
2) Төл сөзде «ұ» болады: tur, tuz, uran бірақ олар тұр-тур, тұз-туз, ұран-уран деп те оқылады.
і
и
1) Кірме сөзде (оның ішінде тек орыс сөздерінде) «И» болады: inovasia, бірақ араб, парсы сөздерінде «ый, ій» – түрінде жазылады: tarıyh, miyzam (тарихи,
Назира қалай болады?)
2) Төл сөзде «і» болады: Kir, tire, бірақ кір деп те Кир, тіре деп те тире оқылады.
ҚОРЫТЫНДЫ
1-жоба
|
2-жоба
| - қазірге дейін орныққан базалық норма сақталады. Үйрету, үйрену, меңгеруде қиындық болмайды;
- И және У әріптерінің микропарадигмасы бірдей жүйеде және әмбебап U, İ таңбаларымен берілген. Сондықтан осы жоба бойынша төл сөздерге, кірме сөздерге ортақ түсінікті емле ережелері жасалады.
| - базалық норма ішінара сақталмаған
- И (і/у) және У (u/w) әріптері бір жүйеде емес, сондықтан кірмеге бөлек, төл сөздерге бөлек емле ережелерін жасау керек болады. Бұл үйренушіге және үйретушіге лингводидактикалық қосымша салмақ түсіреді.
| | | |
Жобалардағы Әліпби жүйесі қазіргі жазу практикасындағы базалық норма, дәстүрлі принциптермен байланыста салыстырылды.
- орфографиялық дағды – ойлау процесіне байланысты.
- орфография бойынша білім жоғары;
- қазіргі жазу практикасында жоғары орфографиялық сауаттылық қалыптасқан;
|
Әліпби жүйесі бойынша жазу кезінде
«проблема бар екендігі, қатені сезіну» процесі (сенсорлық) болмау керек;
- проблемаларды анықтап алу үшін сөздіктерден, ережелерден іздеу жұмыстары мейлінше аз болуы керек (салыстыру жұмыстары); өйткені біршама уақытқа дейін кирилше әліпби қатар жүреді.
- тілді пайдаланушының ақпаратты жинақтауына және сақтауына оңтайлы әсер етуі керек.
- Әртүрлі орфограммалар болмауы қажет.
|
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!
Достарыңызбен бөлісу: |
