О Қ ы т у ә дістемес І балабекова Қ

Туебекова З.Д. – к.ф.н., профессор (г. Алматы, КазгосженПУ)

При чтении и слушании улавливается готовый материал. При чтении про себя человек имеет возможность дважды и трижды вернуться к неясному месту, а при слушании человек подчиняется темпу речи говорящего, что создаёт для понимания дополнительную трудность.

Но наивысшую трудность представляет самостоятельное выражение мыслей и чувств средствами неродного языка, потому что говорящий должен владеть не только синтаксико-морфологическим строем языка, но и сложной системой сочетаемости слов, которая всегда специфична и в большей степени не совпадает с сочетаемостью в родном языке субъекта речи.

Как известно, грамматика в основных языках мира уже проанализирована и научно систематизирована, и осознанное овладение ею путём последовательных упражнений не представляет особых трудностей. Что касается лексики, то эта область ещё мало исследована. До сих пор не составлено точных карт словоупотребления даже по наиболее изученным европейским языкам. Между тем, когда речь идёт об автоматизированном владении структурой языка, под этим подразумевается прежде всего автоматизированное владение словоупотреблением. Это одна из сложнейших задач устной речи.

Если раньше непосредственные международные контакты были незначительны и основной практической задачей, которую могла ставить перед собой как средняя, так и высшая школа, было обучение учащихся – умению читать, то сейчас обстановка изменилась. Поэтому сейчас иными стали задачи обучения иностранным языкам. Нужно обучить не только умению свободно читать литературу, главным образом, по специальности, но и умению устно общаться на иностранном языке.

Естественно, что старые учебники, программы и методические установки не отвечают этой новой задаче, поэтому некоторые учёные стали поддерживать прямой метод обучения иностранному языку. Они утверждают, что сам акт владения языком не есть акт конструирования и сознательного анализа и, что сознательное конструирование и анализ форм языка это лишь один из начальных этапов овладения языком. Результатом обучения должно быть интуитивное владение языковым материалом, когда нужное слово или нужная форма сами приходят в голову в связи с определённой мыслью, но в процессе слушания или чтения восприятие речи на слух или зрительно является одновременно и актом осмысления её содержания. Тем не менее, сторонники этой точки зрения утверждают, что со словом нужно знакомить только в живом окружении, т.е. в предложении.

В отношении грамматики говорят: «Никаких парадигм! Парадигма – вредная вещь, так как запоминаются глаголы или падежные окончания, или личные окончания, наподобие стихотворения, а когда нужно сказать: Я иду, говорящий теряется. Парадигма сковывает речь; значит, всякая систематизация вредна, она привязывает форму к парадигме вместо того, чтобы привязывать её к предложению». Вот основная аргументация этих учёных, которые против каких бы то ни было элементов сознательного обучения.

Второе, что возникает из интуитивного метода, – это когда устная речь ставится на первое место по отношению к чтению в течение первого года или первых двух лет обучения.

Почему они ставят устную речь на первое место?

Во-первых, они говорят: чтобы овладеть языком, нужна колоссальная практика. Это положение правильное. Когда на начальном этапе человек читает и пишет, то процесс замедляется, так как надо преодолевать не только артикуляционный барьер, но и чуждый алфавит, и необычные звукобуквенные связи иностранного языка, особенно при письме и чтении вслух. В одну и ту же единицу времени можно сказать больше, чем написать.

Во-вторых, они говорят, что с самого начала человеку нужно осваивать то, что является конечной целью. И, если поставлена задача - обучить устной речи, то нужно бросить человека, обучающегося языку, в сферу устной речи, т.е. заставлять его практиковаться в говорении и слушании.

Вопрос в том, правы ли сторонники этого интуитивного устного прямистского метода. Этот метод безусловно правильный в отношении детей 5-7 лет, но чем старше обучающиеся, тем менее данный метод будет эффективным.

Прямистское обучение – неплохая форма (правда, не лучшая), но при следующих трёх условиях: при очень высоком мастерстве преподавателя, при очень тщательном отборе языкового материала и при определённом психологическом типе учащихся.

Второй аргумент против чисто интуитивного и прямистского преподавания состоит в следующем. Для того, чтобы усвоить что-то путём механического повторения, без всякого направляющего влияния разума и логики, нужно вдвое больше времени, а качество всякого метода оценивается с точки зрения его эффективности, т.е. коэффициента полезного действия.

Третий аргумент против признания правильности интуитивного подхода заключается в том, что чисто устное обучение лишает студентов возможности самостоятельно работать дома, лишает его возможности использовать одновременно различные каналы восприятия, и особенно зрительные.

Давным-давно доказано психологами, что только умелая комбинация всех факторов восприятия (зрения, уха, руки) даёт максимальный эффект.

Наконец, четвёртый аргумент. Весь язык нельзя выучить наизусть, для этого не хватит времени. Если же нельзя заставить выучить наизусть все комбинации в языке, значит всегда будут такие ситуации, когда учащийся окажется поставленным перед необходимостью конструировать что-то, чего ещё не было в его опыте, т.е. то, что он не выучил наизусть как предложение. Следовательно, он должен будет составить предложение. А для того, чтобы составить его легко и правильно интуитивно, нужно слишком много лет практики. При интуитивном обучении получается двойное владение: каким-то материалом языка учащиеся будут владеть хорошо и совершенно правильно, но при выходе за его пределы у них начнётся смешение правильного и неправильного, потому что у них не было никакого критерия для самоконтроля и они не могут обратиться к каким-то запасам знаний, чтобы в трудную минуту решить проблему – так или не так? И, кроме того, есть целый ряд учащихся, которые плохо делают обобщения в области языка. Другими словами, не могут из выученных разрозненно образцов сделать подсознательное обобщение, когда выделяется какое-то внутреннее правило.

Таким образом, отказ от элементов сознательности, от элементов работы над изолированными частями языка, аспектами языка замедляет процесс обучения и делает его менее эффективным.

Что ценного в этих прямых, интуитивных и устных методах? Это, во-первых, доведение владения материала до автоматизма. Во-вторых, большое и полезное влияние устной речи, если она подаётся в правильной пропорции, и, что очень важно, в достаточно быстром темпе. Это тот фактор, который помогает снять ненужный внутренний анализ и приводит к беспереводному владению языковым материалом. И, наконец, использование наглядности и разного рода беспереводных упражнений.

Следующая очень серьёзная проблема – это проблема системы упражнений при обучении языку, и в особенности устной речи. Упражнения при изучении иностранного языка нужно делить на группу рецептивных, т.е. обучающих пониманию, репродуктивных, обучающих воспроизведению языкового материала, и продуктивных, т.е. обучающих в какой-то степени творческому использованию языкового материала.

В ряде языковых вузов было проведено интересное исследование. Студентам раздали анкету по поводу выполняемых ими упражнений. Дали им 10-15 упражнений и предложили ответить на вопрос: «С какой целью Вы выполняете упражнения?»

Ответы студентов были большей частью такие: «Чтобы лучше усвоить язык», «Чтобы запомнить слова», «Для того, чтобы употребить время глагола», или «Это упражнение на предлог». Но ни один студент не мог дать объяснение, на что именно это упражнение нацелено, что нужно сделать, чтобы его наиболее эффективно выполнить, как нужно организовать свой умственный труд, чтобы получить наилучшие результаты в данном уроке.

Оказывается, что студенты в большинстве случаев работают вслепую.

Нужно изменить отношение преподавателя к аудитории. Преподаватель должен снять у студента всякое внутренне сопротивление, которое, как показывает практика, у взрослых бессознательно, но очень вредно влияет даже на акт запоминания, вызывает чувство внутренней неудовлетворённости, мешает восприятию. Когда преподаватель убедит аудиторию путём конкретного показа, как трудно изучать иностранный язык и что нужно, чтобы овладеть им, – можно добиться от студентов развития специфических навыков.

Оказывается, людей заставляют заниматься какой-то сложной деятельностью, не дав для этого предпосылок. Какие же основные предпосылки должны быть, чтобы студент успешно усваивал иностранный язык? Их три.

Первое – нужно научить студента правильно слышать; второе – необходимо научить его вычленять нужное; третье – научить его фотографически точно воспроизводить услышанное и прочитанное.

Обычно от учащегося требуют воспроизведения звуков, или ритма, или мелодии иностранного языка до того, как натренирован его рецептивный аппарат. Человек ещё не может отличать ухом, а от него требуют воспроизведения. Так поступать нельзя. Следует давать достаточное количество узнавательных упражнений, которые должны предшествовать всякой работе, связанной со слуховым восприятием. Слуховое восприятие оказывается весьма натренированным, особенно у взрослого человека. И без предварительной тренировки преподаватель невольно толкает его на неправильный путь, заставляя делать артикуляторные движения, когда он не слышит своих ошибок. Только 30% людей сразу могут воспроизводить.

Значит, нужно научить точно слышать. Для этого полезно начинать всякое обучение иностранному языку с установкой на устную речь, с упражнений, развивающих слуховое восприятие. Это может быть или начальный курс, или корректировка – если обучающийся уже в какой-то степени владеет языком. Известно, что переучивать труднее, чем учить, чем сразу строить правильное обучение, на переучивание тратится примерно в 3-4 раза больше времени.

Нужно систематически, шаг за шагом, тренировать слух, чтобы студенты воспринимали речь под каким-то углом зрения, сначала под фонетическим, потом под морфологическим, дальше под углом понятийной отнесённости. Это первое условие, без которого нельзя учить устной речи.

Когда оно выполнено, легче выполняется второе условие – необходимость развивать у студентов фотографическую память, или языковую фотопамять.

Второе обязательное условие при обучении устной речи – это развивать у студентов умение фотографически воспроизводить языковой материал. Приёмы, которые помогают этому воспроизведению, различные.

Первый способ – с начала обучения задавать альтернативные, очень простые вопросы в быстром темпе: «Это книга?», «Это тетрадь?», «Это его книга?», «Это его тетрадь?». При этом на первых порах вопросы должны быть обязательно в третьем лице, чтобы не надо было реконструировать ответ грамматически. Если сказать: «Это новый стол или новый стул?», то студент должен точно повторить только часть вопроса: «Это новый стул», или «Это потёртый стул», «Это новый чёрный портфель, а это потрёпанный чёрный портфель».

Второй способ – очень важное упражнение – воспроизведение по ключевым глаголам. Более трудная форма использования ключевых глаголов следующая: читается новый текст два раза, потом преподаватель сразу пишет предложения, ставя вместо слов чёрточки, и просит студентов написать пересказ, возможно более точно воспроизводить услышанное. Лучшую оценку получает тот, кто выполнил это задание наиболее близко к оригиналу.

И ещё очень важное упражнение связано с так называемым методом Кобленца, незаслуженно забытым в методике.

Кобленц много внимания обращал на то, чтобы «изжить страх речи» и развить «умение комбинировать изученный лексико-грамматический материал», чтобы выразить что-то своё.

Например, учащийся получал тему «Наш учитель». Он говорил: «Наш учитель – мужчина. Наш учитель – хороший учитель. Наш учитель хорошо знает английский язык. Он очень хорошо знает английский язык. Наш учитель преподаёт хорошо. Мы любим нашего учителя. Он приходит к нам в класс. Он приходит к нам в класс каждую пятницу и вторник. Он приходит каждую пятницу и вторник в 9 часов утра. Наш урок начинается в 9 часов утра …».

Уроки Кобленца носили такой характер: бралась определённая конструкция, давался список слов.

Студент читал предложение № 1: Он живёт в Москве. Затем производились замены по первому элементу, по второму элементу и т.д.: Мой брат живёт в Москве. Моя сестра живёт в Москве. Моя сестра не живёт в Москве. Мой преподаватель живёт в Москве. Мой генерал живёт в Москве. Мой брат живёт в Омске. Моя сестра живёт в Томске. Моя сестра в Томске не живёт.

И вот за 12 минут все 15 студентов «наговаривали» массу однотипных предложений, мобилизуя всю изученную лексику.

Потом шла сводная тема, где опять использовался старый материал. При этом методе учитель даёт задание именно «продуцировать», говоря на заданную тему, не имея образца в рассказе. Таким образом, подстановка носит творческий характер. Это важный элемент работы.

Затем шёл новый этап – пересказ по сходной теме, когда слова или конструкции нужно было употребить в другой ситуации.

Необходимо также отметить, что устную речь развивает чтение адаптированного материала в большом количестве.

Таким образом, все эти и ряд других приёмов, используемых в комплексе в определённой системе, способствуют овладению очень трудной стороной языка – устной речью.

Өлеңнің осы жеті нұсқасын өзара топтастырғанда, 1956 жылғы жинақтағы өлең мен 1960, 1985 жылғы жинақтарда басылған өлең мәтіні бірдей болып шықты. Тек 1960 жылғы жинақта өлеңнің «Ер күрсініп алды демін» (94-бет) деген жолы түсіп қалса, 1985 жылғы жинақта осы өлең жолы өзінен кейінгі өлең жолымен орны ауыстырылып берілген (154-бет). Сондай-ақ 1985 жылғы жинақта «Поэма 1956 жылғы 3 томдықтың бірінші томынан алынды» (153-бет) деген мәлімет беріледі. Осы үш жинақтың ішінен 1956 жылғы жинақты алып, оны 2003 жылғы және 2006 жылғы жинақтардағы нұсқалармен қатар алып салыстыра талдауды жөн көрдік.

«Социалистік Қазақстан» /1944, 23 май, №102/ газетінде жарияланған алғашқы нұсқасында тақырып «Абдолла. Поэмадан үзінді (Майданда ерікпен қаза тапқан ақын Абдолла Жұмағалиев туралы)» деп берілді (4-бет). Мұнда шығарманың үзіндісі бес бөліктен, 176 өлең жолынан тұрады. Шығарманың мәтіндік айырымдарын қарастыруда кейінгі он төрт бөліктен тұратын нұсқасының /2006/ реті бойынша әр бөлікке жеке тоқталамыз.

Бірінші бөліктегі өлеңнің «Темір гүрзі қақтап отқа» деген екінші жолындағы «гүрзі» /1944/ сөзі 1956, 2001, 2006 жылғы жинақтарда «болат» сөзімен ауыстырылған. 2003 жылғы жинақта «гүрзі» деп алғашқы түпнұсқа қалпында берілген. Өлеңнің «Қалын жаудың ортасында» /1944/ деген алтыншы жолы кейінгі барлық жинақтарда «Қырғын соғыс ортасында» деп беріліп, алғашқы нұсқа редакцияланған. Негізінен «қырғын» сөзі өлеңнің тоғызыншы жолында да кездеседі. Бір сөздің қатар қайталануынан гөрі түпнұсқадағы өлең жолының өз қалпында қалғаны орынды сияқты. Өлеңнің «Көкірегінің кекті зілін» /1944/ деген жетінші жолындағы «көкірегінің» сөзі 1956 жылғы жинақта «жүрді ұлан» (458-бет) деп, 2003 жылғы жинақта «жүрегінің» деп өзгертілген. 2006 жылғы жинақта «көкірегінің» деп түпнұсқа негізінде берілген. Демек, дұрысы да осы сөз. Барлық жинақта кездесетін өлеңнің «Қоса түйіп қорғасынға» деген сегізінші жолы 2003 жылғы жинақта алынып қалса, ал өлеңнің 9,10,11,12-жолдары, яғни,

Қанды қырғын қапылыста

Айырылып бар жолдасынан

Жараланған жолбарыстай,

Өрт жанарлы бір жас ұлан, –

деген бір шумағы 1956 жылғы жинақта орынсыз қысқартылған.

Екінші бөлік бойынша өлеңнің «Келе жатты гіл әумесер» /1944/ деген бесінші жолындағы «гіл әумесер» сөздері кейінгі барлық жинақтарда «сұм жендеттер» деп, өлеңнің «Суын алып қашты өзендер» /1944/ деген сегізінші жолы кейінгі барлық жинақтарда «Буырқанып тасты өзендер» деп беріліп, түпнүсқа өзгертілген. Әсіресе, осы бөліктің 9,10,12 жолдары, яғни, тұтастай өлеңнің бір шумағы өзгеріске ұшыраған. Мәселен, 1944 жылғы нұсқада:

Жел қанатын жайып қарсы

Сабалайды жауды бетке.

Сол аймақтың әрбір тасы

Ұшқандай ед құс боп көкке, –

деп берілсе, кейінгі жинақтарда:

Ашулы жел ащы даусы

Тұндырғандай жау құлағын.

Сол аймақтың әрбір тасы

Күйретердей жау қамалын... –

деп берілген. 2003 жылғы жинақта осы шумақтың алдыңғы екі жолы кездеспейді, ал төртінші жолы «Ұшқандай ед құс боп көкке» (203-бет) деп алғашқы түпнұсқа қалпында берілген. Дұрысы да осы алғашқы нұсқа. Өйткені, басқа нұсқаларда өлең жолының соңына көп нүкте қойылып, ой аяқсыз қалдырылған. Яғни, «Сол аймақтың әрбір тасы жау қамалын күйретердей» дегенде, әрі қарай «не істеді?» деген сауал көлденеңдейді. Ал алғашқы нұсқадағы «Шаштан сүйреп махаббатты», «Жиіркеніп жиырылды жер», «Сауын алып қашты өзеңдер» деген өлең жолдарына ілесе суреттелген бұл шумақтағы картина өте жанды да түсінікті. Жалпы, өлеңді өңдеуде текстологиялық принцип бойынша терушіден кеткен қателерді, яғни, емле қателері, байқаусызда қалдырылып кеткен сөздер мен сөз тіркестерін, қосымшаларды түзетуге болады, ал тұтастай өлең жолдарын өзгерту автор еркіне қол сұғу екені белгілі.

Үшінші бөліктегі өлеңнің «Тың тыңдаған адамға ұсап», «Ақырын ғана тартып сырнай» /1944/ деген жолдарындағы «ұсап» сөзі «ұсап /1956/, «ұқсап» /2003, 2006/ деп, «ақырын» сөзі кейінгі нұсқаларда «жайлап» деп түзетілген. Алдыңғы сөз терушіден кеткен қате болса, соңғысының екеуі де бір мағыналас сөздер, қайсысын қолданса да өлеңнің идеясына нұқсан келмейді.

Төртінші бөлікке келсек, ескерте кететін бір жайт, он алты өлең жолынан тұратын бұл бөлік 1944 жылғы нұсқада басқа жерінде, яғни, бесінші бөліктегі он екі өлең жолынан кейін берілген. 1944 жылғы нұсқадағы «Сатыр-сұтыр, сайтан оты» деген өлең жолы кейінгі нұсқаларда «Жаланған от сатыр-сұтыр» деп, «Қанды жалын қара түнде» /1944/ деген өлең жолындағы «жалын» сөзі кейінгі нұсқаларда «ізін» деп берілген. Дұрысы – алғашқы нұсқа. Өйткені осы өлең жолдарынан кейін берілген «Сол бір оттан ыршып бір шоқ» деген өлең жолына «жалын» сөзі ұғынықты болмақ. «Ұрлық отын жағып отыр» (1944) деген өлең жолындағы «ұрлық» сөзі кейінгі нұсқаларда «зұлымдық» деп, 2003 жылғы нұсқада «ұрлық» деп алғашқы нұсқа қалпында берілген, «Түскен ұры терезеңнен» /1944/ деген өлең жолындағы «ұры» сөзі кейінгі нұсқаларда «дұшпан» деп берілген. Өзгертілген сөз түсініктірек. Бірақ «ұрлық отын жағып отырған» әрі есіктен емес, терезеден түсіп тұрған жауды «ұрыға» балауы да қисынсыз емес. Оның үстіне шығарманың өн бойында «дұшпан» әсіресе «жау» сөзі өте көп қолданылған.

Бесінші бөліктегі «Құдірет күші жер жаһанның» /1944/ деген өлең жолы 1956 жылғы жинақта «Қасиет күші Ұлы Отанның» деп өзгертілген. Басқа нұсқаларда алғашқы нұсқадағыдай берілген. «Еңкейе түс өз жалауым» /1944/ деген өлең жолы кейінгі жинақтарда «Бар арманым, асқар тауым» деп берілген. «Еңкейе түс» деген сөзден сақтанып, әдейі түзеткені байқалып тұр. Алайда соғыс уақытында өзгертілмей берілген бұл сөздерді қолдануға неге бас тартамыз? Ақын идеясын түсіну үшін осы шумақтың мәтінін толық келтірсек, 1944 жылғы нұсқада былай беріледі:

Еңкейе түс өз жалауым,

Көтеріл ел намыс туы!

Деп, жас ұлан бақты жауын,

Алтыншы бөліктегі «Зілзәлә боп жер мен аспан» /1944/ деген өлең жолындағы «зілзәлә боп» сөз тіркесі 1956 жылғы жинақта «тұтасқандай» деп өзгертілген. «Қан, күл, боран, қара тастар» /1944/ деген өлең жолы кейінгі жинақтарда. «Қан кілкіте қара тастан» деп, «Мәңгі жарын, көл жағасын» /1944/ деген өлең жолындағы «жарын» сөзі кейінгі жинақтарда «мекен» деп берілген. Ал 2003 жылғы жинақтағы:

Түсіргендей көктің миын

Зіркілдеді зеңбіректер.

Естігендей дозақ күйін

Көрден ытқып шықты өліктер (203-бет), –

деген өлең шумағы алғашқы /1944/ нұсқа мен кейінгі жинақтардың ешқайсысында кездеспейді. Сонда бұл өлең жолдары мәтінге қосылған қоспалар болды.

Жетінші бөліктегі «Жеті қабат жер өзегін» /1944/ деген өлең жолындағы «жеті қабат» сөз тіркесі 1956 жылғы жинақта «сілкіндіре» деп берілген. 1944 жылғы нұсқадағы:

Анасындай алып төсін,

Қорғады жер батыр ұлын, –

деген өлең жолдары кейінгі жинақтарда:

Қорғады жер батыр ұлын,

Жаралы ана жиып есін, –

деп беріледі.

Сегізінші бөліктегі өлеңнің алдыңғы сегіз жолы 1956 жылғы жинақта кездеспейді. Демек, өлең бұл жинақта қысқартылған. 1944 жылғы нұсқадағы өлеңнің «О, қор болған қайран өнер!» деген сегізінші жолы 2003 жылғы жинақта «Қайран өнер, қайран ақыл!» деп, 2006 жылғы жинақта «Қайран өмір, қайран ақыл!» деп беріген. Өлеңнің «Деді де ол жалын шарпып» /1944/ деген тоғызыншы жолы 2006 жылғы жинақта «Лақтырылған бір шумақ от» деп /1956 жылғы жинақта да осылай/ берілсе, 2003 жылғы жинақта алғашқы нұсқа қалпында берілген. Дұрысы да осы түпнұсқа. Өйткені осы өлең жолдарын толықтыра түсетін 1944 жылғы нұсқадағы:

Қара темір қайта балқып,

Болды талқан қалды үйіліп.

Адам ғой ол туысы артық

Ажалды да соқты үйіріп, –

деген өлең шумағы кейінгі жинақтардың ешқайсысында кездеспейді.

Тоғызыншы бөліктегі өлеңнің алдыңғы төрт жолы ғана газеттік нұсқада бар. Ықшамдалған бұл нұсқада шығарманың оныншы, он бірінші, он екінші бөліктері кездеспейді. «Ызалы жау жіберді өрт» /1944/ деген өлең жолындағы «ызалы» сөзі кейінгі нұсқаларда «ыза боп» деп берілген. 2006 жылғы жинақтағы:

Айтып жұмбақ өлеңдерін,

Аңыз болып бір сұлу жар,

Желпіп жалын желектерін,

Келе жатты От сұлулар! –

деген өлең шумағы 1956 жылғы мен 2003 жылғы нұсқаларда берілмеген. Бұл шумақ 2006 жылғы жинақтың он екінші бөлігінде тағы да қайталанады. 2003 жылғы нұсқада бұл шумақ тек он екінші бөлігінде беріледі, ал 1956 жылғы нұсқаның екі бөлігінде де кездеспейді.

Оныншы бөліктегі өлеңнің «Жалын тілі тұрды сүйіп» /1956, 2006/ деген өлең жолындағы «тілі» сөзі 2003 жылғы нұсқада «тілін» деп қате берілген. «Өрт топанын кешіп таптай» /1956/ деген өлең жолындағы «таптай» сөзі кейінгі нұсқаларда /2003, 2006/ «Нұхтай» деп берілген.

Он бірінші бөліктегі өлеңнің «Қара түнгі қанатындай» /1956, 2003/ деген бірінші жолы 2006 жылғы жинақта екінші өлең жолымен ауыстырылып берілген. «Жел, туған жерге алып жет!» /1956/ деген өлең жолындағы «жерге» сөзі 2006 жылғы нұсқада «елге» деп берілсе, 2003 жылғы нұсқада «Жау алмасын, сен алшы өрт» деп беріліп, өлең жолы түгелдей өзгеріске ұшырыған. «Бұл емес ед арман, арман!» (1956, 2006) деген өлең жолындағы «арман» сөзі 2003 жылғы нұсқада бір-ақ рет беріліп, бір сөзі түсіп қалған. «Осы-ақ болды, келген қолдан» /1956/ деген өлең жолындағы «келген» сөзі 2003, 2006 нұсқаларда «әттең» деп өзгертілген. «Ту сыртынан сығып жанын» /1956, 2006/ деген өлең жолындағы «сығып» сөзі 2003 жылғы нұсқада «шығып» деп берілген. Бұл сөздің терушіден кеткен қате екені белгілі.

Он екінші бөліктегі «Жанарымен шырқ үйіріп» (1944, 1956, 2006) деген өлең жолындағы «жанарымен» сөзі 2003 жылғы нұсқада «жанарынан» деп қате берілген.

Он үшінші бөліктегі «Кейде сағым, кейде жалын» /1944, 1956, 2003/ деген өлең жолындағы «жалын» сөзі 2006 жылғы нұсқада «жауын» деп берілген. «Аялдамай жалт берді өмір» /1956/ деген өлең жолындағы «аялдамай» сөзі 2003 жылғы нұсқада «Жалп етті ту» деп, 2006 жылғы нұсқада «Жалт етті ту» деп беріліп, әр түрлі өзгеріске ұшыраған.

Сонымен, 1956, 1960, 1985 жылғы жинақтардағы нұсқалар он төртінші бөліктің «Осынау күйді шертті дауыл» деген соңғы өлең жолымен аяқталса, 2003, 2006 жылғы жинақтарда шығарманың жиырма алты жолдан тұратын эпилогы берілген. 2003 жылғы жинақтағы:

Жина-жырла, жина-жырла

Мына ұлы бата оқырға... –

деген өлең жолдары 2006 жылғы жинақта «Жина-жырла бата оқырға...» деп бір өлең жолымен қысқартылып берілген. Шығарманың ең соңғы екі жолы 1944 жылғы газеттік нұсқада:

Көрдің бе әне сонау шыңнан,

Қарап, күліп Абдолла тұр! –

деп берілсе, 2003, 2006 жылғы жинақтарда:

Көрдің бе, әне, сонау құздан,

Күле қарап Абдолла тұр! –

деп беріліп, алғашқы нұсқаға өзгеріс енгізілген.

Жалпы, бұл өлеңнің мәтіндік айырымдарына зер салғанда, ақынның сөз қолданысына көп жағдайда орынсыз қол сұғылғанын аңғара отырып, бастапқы сөз нәрін жоғалтпау үшін де келешекте шығатын жинақтарда Қ. Аманжолов мұраларының тұрақты мәтіні қалыптастырылса екен деп ойлаймыз.
ӘДЕБИЕТТЕР
1 Аманжолов Қ. Шығармаларының толық жинағы. – Алматы: ҚазМем Көркем әдебиет, 1956.

2 Социалистік Қазақстан. – 1994, 23 май. – №102.

3 Аманжолов Қ. Дариға, сол қыз. – Алматы: Атамұра, 2003.

4 Аманжолов Қ. Дариға, сол қыз. – Алматы: Раритет, 2006.