Өмір қауіпсіздігі негіздері е. А. Батешовтың және З. М. Шаукерованың аудармасы 1 тақырып: табиғат апаты негізі

Көбінесе жағдайларда өз өмірін сақтап қалу және өз жақындарының өмірін сақтап қалу үшін қарапайым ережелерді білуіне байланысты болады. Мысалы: алғашқы медициналық көмек төтенше жағдайлар кезінде. Өмір қауіпсіздік негіздерін ӘР ҚАЙСЫСЫ білу керек және де әр қайсысы түсініп отыру керек, өз уақытында бәрін дұрыс жасауын біздің денсаулығымызға және өзіміздің өмірімізге, балаларымызға қаншалықты маңызды екенін білу керек.

Қай жерде сіз болсаңыз, жалғыз, достарымен, отбасымен, жолда жұмысқа бара жатқанда, демалыста немесе үйде, әрқашанда есіңізде сақтаныз, өмірде көптеген жағдайлар болады. Олар әдеттегідей әр-түрлі жағдайларға әкеліп соқтырады. Сендер бұндай жағдаймен кездесеңіз сабырлық сақтау керек – сіздің оған жасаған көмегіңіз оның өмірін сақтап қалуына мүмкіндік жасайды. Сол себептен бұны білу және оны дұрыс қолдану біздің міндетіміз.
ТАБИҒАТ АПАТЫ / ДАУЫЛДАР МЕН ҚАТТЫ ЖЕЛДЕР (Бури и сильные ветра)

1. 
   Сіз дауылдың жақындағаның біліп сезсеңіз, онда есік пен терезелерді қатты жабу керек. Әйнектерге пластырьларды жабыстыру керек.
   
2. 
   Шамдарды дайындап қойыңыз (электричестваны сөндіру мүмкін).
   
3. 
   Электротехникалар мен сыртқы телеантеннаны сөндіру керек.
   
4. 
   Жел алып кететін заттарды далада қалдырмау керек.
   
5. 
   Егер дауыл болатының білсеңіз, теңіз жағасынан, өзендерден алыс ұсталу керек. Себебі, сіздерді су тасқынымен алып кетуі мүмкін.
   
6. 
   Жер үйдің үлкен және мықты жағына баруыңыз керек, одан да жақсы подвалға бару керек.
   
7. 
   Егер сізді ашық жерде дауыл алып кетсе, онда тұйық жерге жорғалап, тығылу керек. Бірақ, құлап жатқан ағаштардан, бұтақтардан сақтаныңыз.
   

Кейбір жағдайларда дауыл тынышталады, бірақ сіз оған ұсталынып қалмаңыз және дауылдан тығылып жатқан жерден шықпаңыз, себебі дауыл басталып кетуі мүмкін.

1. 
   Егер сіз биік жерде болсаңыз, жылдам төмен түсіуіңіз керек. Ашық жерде биік, үлкен заттардан алыс ұсталу керек. Мысалы, жалғыз өсетін ағаштардан.
   
2. 
   Денеңіздің дірілдегенің сезсеңіз (характерное шекотание кожи) және де шашыңыздың көтерілгенің (волосы поднимаются дыбом), біліңіз найзағай сіз тұрған жердің маңына соғатының. Ойланбай, жылдам жерге жатыңыз.
   
3. 
   Егер сіздің айналаңызда үлкен, биік заттар болса және олардан алысқа кетуі мүмкіншілігі жоқ болса, онда құрғақ жерге барып отыруыңыз керек және аяғыңызды жерден көтеруіңіз керек. Міндетті түрде сіз құрғақ жерде отыруыңыз керек, себебі дымқыл, сулы заттар ток өткізуші болып келеді.
   
4. 
   Тізенізді бүгіп, оны қолмен ұстап, басыңызды еңкейту керек.
   
5. 
   Егер сіз қайықта отырсаңыз, онда жылдам жағаға жүзу керек, күн күркіреп, найзағай жарқырап жатқанда суда тұру сіздің өміріңізге өте қауіпті.
   
6. 
   Егер сіз машинада келе жатсаңыз, машинаның ішінде қалыңыз. Себебі, машинаның іші күн күркіреп жатқанда ең қауіпсіз жер болып саналады. Машинаның металлдық корпусы сізді найзағайдың соғуынан сақтайды: егер найзағай машинаға соқсада, ол жерге кетеді. Ал, мотоциклде немесе велосипедте күн күркіреу кезінде жүруге болмайды.
   
7. 
   Қалада металды қақпалардан және барлық металлды заттардан алыс ұсталу керек.
   
8. 
   Үйде отырғанда радио мен телевизорды сөндіру керек, күн күркірегенде бірінші орында терезелерді жабу керек.
   
9. 
   Егер адамды найзағай басынан соқса, ол оның денесінен өтіп адамды өлтіреді. Сонымен бірге найзағай қатты күйдіріп бұлшық ет судорогалардың себебші болуы мүмкін.
   

Сіздің әрекетіңіз:

1. 
   Егер жер сілкінісі басталса, онда жылдам үйден шығу керек және далада тұрғанда ғимараттардан алыс тұру керек. Егер үйде қалып қалсаңыз, онда үстелдің астына немесе кроваттың астына, бұрышқа немесе есіктің босағасында тұрағалу керек.
   
2. 
   Терезелерден алыс ұсталу керек. Себебі, терезенің шынылары жер сілкінісі кезінде адамға қауіпті.
   
3. 
   Жер сілкінісі кезінде лифтті қолдануға болмайды, өйткені лифт тоқтап қалуі мүмкін немесе құлап түсуі мүмкін.
   
4. 
   Сірінкілерді, зажигалкаларды, шамды қолдануға болмайды, газ жарылып қалса, өте қатты жарылыс болуы мүмкін.
   
5. 
   Подвалдар мен жер астында, тоннельдерде тығылмаңыз. Себебі, панельдер, перекрытиялар құлап шығатын жерді жауып тастауы мүмкін.
   
6. 
   Егер сіз далада келе жатып, жер сілкінісі басталса, онда сіз үйлерден, ғимараттардан алыс ұсталу керек. Олар кез келген уақытта құлау мүмкін.
   

Есіңізде сақтаңыз: Бірінші жер сілкінісі болғаннан кейін тағы да сілкініс болуы мүмкін.

• 
  Сейсмикалық белсенділіктің күшеюі.
  
• 
  Жер астынан және вулканның кратерінен арнайы дыбыс шығу («ворчание»).
  
• 
  Қүқірт исі, әсіресе вулканның жанынан ағатын өзендерден.
  
• 
  Қышқылды жауынының жауы.
  
• 
  Ауада пемздік шан болуы.
  
• 
  Кратерлерден газдың шығуы.
  

Сіздің әрекетіңіз:

1. 
   Сол жерден жылдам кету керек.
   
2. 
   Егер сол жерден кете алмасаңыз, жаңартау атқылау бастағанда жолға жүгіріңіз, қалың киініп және басыңызға пластикалық шлем немесе шапқаға қағаз толтырып басқа кию керек.
   
3. 
   Егер сіз машинада келе жатсаңыз және машинаның доңғалақтары жерге батып кетсе, машинадан түсіп жаяу жүріңіз.
   
4. 
   Егер сіз қызған шан және газдардан тұратың дөңгелект шарды қөрсеңіз, сол шар ұшып кеткенше жер астына немесе судың астына тығылыныз.
   

1. 
   Егер өрт жаңа ғана басталып жатса, бұтақтардан жасалған сыпырғышпен өртті сөндіріп қөріңіз.
   
2. 
   Орманның шет жақтарынан ортасына жылжыңыз және де жел сенің арқана соғып тұру керек. Артыңыздан жанып жатқан күлді, қөмірді жинап жүрініз.
   
3. 
   Егер өрт оданда қатты жаңа бастаса, онда көмекке бару керек. Есіңізде сақтаңыз, ораманның өрттенуі өте үлкен жылдамдықпен қозғалады.
   
4. 
   Қауіпсіз жер ол жолға немесе өзеннің бағытына жүру қажет.
   
5. 
   Құрғап қалған ағаштар мен шөптер тез жаңады.
   
6. 
   Жұмсақ жерде өзіне жара (яму) қазып, сонда тығылуға болады және ыстықтан құтылу үшін курткамен немесе көрпемен жамылуға болады.
   
7. 
   Өрт өткеннен кейін, ол сөнген жерімен жүру керек. (Когда фронт огня пройдет, идите в том направлении, где огонь уже потух.)
   

1. 
   Таулы жерге барудың алдында лавина жайлы ескертулер тындаңыз. Егер ондай хабар болса, онда тауға бармаңыздар. Қауіпті склондарды айналып өтуге ұмтылындар. Егерде оны айналуға мүмкіншілік жоқ болса, онда сақ болып қауіпті склондарда бір-бірден өтіңіз.
   
2. 
   Қар құлаудың бірінші белгілері олар:сынып жатқан мұздың дыбысы, ақ шан, үстінен астына құлап жатқан қар.
   
3. 
   Егер сіз лавина сізге келе жатқанынды қөрсеніз, онда лавинадан төмен қарай қашпаныз. Лавинаның жылдамдығы 30 метр секундына жету мүмкін.
   
4. 
   Лавинаның жолынан кетіп немесе биікке (ағашка, скалаға немесе үлкен таска) шығуға үмтылыныз. Ослай сіз лавинаны өзінің астынан өткізесіз.
   
5. 
   Егер лавина жақын болса, рюкзак, таяқты, шаңғыны лақтырып жіберініз, себебі олар сізге қардың астында кедергі жасайды.
   
6. 
   Егер лавина сізді алып кетсе бетті жауып, демалмаңыз, өйткені қар сіздің ауызынызға мұрынға кіреді және сіз демаламайғаласыз.
   
7. 
   Қармен домалап келе жатқанда бір затқа (мысалы скалаға) ұстап калуынызды үмтылыныз. Осындайда қар өтіп кетіп сізді қалдыру мүмкін.
   
8. 
   Егер лавина сізді алып кетсе оның бетінде қалуға және лавинаның шетіне жылжуға үмтылыныз. Қолдармен өзінен жолдағы тастарды итеріндер.
   

1. 
   Лавинаның жылдамдығы азайғанда үстіне шығу үшін бүкіл күшіңізді жинаңыз. Сосын қардың астынан шығу өте қиін болады, өйткені лавина тоқтағаннан кейін қар тез қатаяды.
   
2. 
   Бас жағыныздағы қарды қатты итеріп, басып тастаңыз, солай демалуға оңай болады.
   
3. 
   Қайжаққа қозғалуын білу үшін, ауызыңызға қөп сілекей жинау керек, сілекей жиналғаннан кейін оны түкіру керек, егер ол сіздің мұрыңызға түссе сіздін аяғыныз жоғарыда ал басы төмен орналасқан.
   
4. 
   Егер сіз үстіне шыға алмай жатсаңыз, құтқарушыларды күтіп, аз қимылданыз және ауаны ұзаққа жету үшін аз демалуға үмтылыныз.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Су тасқын кезінде, егер сізде уақыт бар болса, онда үйден кетпей тұрғанда газды сөндіріп және электротехникаларды сөндіру керек, өзінмен бірге керекті азық-түлікті (2-3 күнге), киімдерді, дәрілерді жинап алу керек.
   
2. 
   Егер су тасқыны ашық жерде немесе орманда болса, онда жылдам биік жерлерге (ағашқа немесе басқа бір затқа) ұстанып қалу керек.
   
3. 
   Егер сіздің жолынызда өзен тасқыны болса ең біріншіден тайаз (мелкое) жерді іздеп көріңіз.
   
4. 
   Сумканы немесе рюкзакті сулап алмау үшін жоғары орынастырыныз. Егер оларды өзініз ұстасаныз онда рюкзакты иықа бір лямкаға ғана ілініз, өйткені, егер сіз суға құласаныз рюкзакті оңай тастасалуға болады.
   
5. 
   Судың тереңдігін білу үшін, ұзын таяқты алыныз.
   
6. 
   Суға бір аяқты мықты қойғаннан кейін ғана екінші аяқты көтерініз, судын ағына қарай бұрыш жасап қырынмен абайлап жүрініз.
   
7. 
   Егер сіз топтың ішінде өзенді өтіп жүрсеніз, онда бір адам өзеннің әрғі жағын жіптің бір соңын алып ағашқа немесе тасқа байлап қою керек. Келесі адамдар бір қолымен жіпті екінші қолмен таяқты ұстап өзенді өтуге тиісті.
   

Егер сізде жіп, арқан болмаса және сіз топпен өзенді өтіп жатырсындар, онда бір бірлеріңіздің иықтырыңыздан ұстап, бір біріне страховка жасап абайлап бірдей немесе кезекпен аяқтарын басып өзенді өту керек.

Жел күші 12 балл (Бофорт шкаласы бойынша) немесе оның жыдамдығы 35 м/с -тан көп болса даул пайда болды деп есептеленеді. Атлантака мемлекеттерде осы желді – дауыл (ураган) деп атайды, Тынық мұхиттының аймағында – тайфундар, Австралияда – циклондар, Америкада – торнадо деп аталады. Аттары әртүрлі болғанымен жасаған зақымдары бірдей болады (тоқтамайтын ұзақ жауындар, өз жолында бәрін қирататын биік толқындар).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Теңіздің жағасынан алыс ұсталыныз. Жағадан алыстаған сайын дауыл жеңілдейді. Егер сізде машина болса, алысырақ дауылдың эпицентрден кетуіңіз керек.
   
2. 
   Егер дауыл жақындағанда сіз үйден кетуге үлгермесеніз, онда үйде шықпай қалыныз. Мықты (прочная) бөлмеде немесе подвалға түсіп дауылдың біткенің күтініз.
   
3. 
   Есіктермен терезелерді қатты жабу керек. Терезенің айнектерге пластырьларды жабстырсаныз олар сынбау мүмкін.
   
4. 
   Егер сіз ашық жерде немесе биіктікте болғанда дауыл басталса, онда сіз тұйық жерге (скала, орманға) жорғалап баруыныз керек. Олар дауылдын күшін әлсеретеді, бірақ мұнда құлап жатқан ағаштардан және бұтақтардан сақтаныз. Сонымен бірге даулда сізге шұңқырларда, дөнестерде және оврагка жатуға болады.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Қарлы дауылдан өтемін деп ойламаңыз.
   
2. 
   Машинаны тоқтатып, машинаның радиатор жағын бірденемен жабыңыз.
   
3. 
   Егер жел қатты болмаса, онда қалын қардын астында қалмау үшін уақыт сайын машинадан қарды түсіріп отырыныз.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Үйден шықпай тұрғанда, сыртқы киімдердің түгел төмелелерді салып, биік аяқ киімді киіп, ауызын және мұрынды марльдан жасалған повязкамен жабу керек.
   
2. 
   Радиация жерінен желге перпендикуляр бағытымен шығуі керек. Сонымен бірге жерге отыруға, шылым шегуге, шанмен журуге, орманда жидектерді жеуге және суға түсуге болмайды.
   
3. 
   Егер сіз далаға шыға алмай қалсаңыз, онда үйдің есіктерін, терезелерің, вентиляционный тесіктерді жабыныз. Терезенің тесіктерің бегітіп және скотчпен жабыстыру керек. Кірер есіктің алдында суға толған шелекті және аяқты сүрту үшін дымқыл шөберекті қойып қою керек.
   
4. 
   Тамақ ішер алдында міндетті түрде қолды сабынмен жуып және ауызды аз қосылған содамен шайю керек. Азық-түлікті жақсы жабылатын банкілерде және холодильникте сақтау керек.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Егер сіз қатты тормаздардың, поездің гудогін естісеніз жене поездің апаты болып жатқаның түсінсеніз онда жылдам жерге жатып, вагонда сізді әрі бері лақтырмау үшін бір нәрсеге қатты ұсталыңыз. Терезелермен есіктерден алысрақ болуға үмтылыныз.
   
2. 
   Жерде жатып кеудеңізге подбородықты қатты бекітініз, сонда қатты соқтығуы кезінде сіздің мойыныныз сынбайды.
   
3. 
   Егер поезд рельсадан шығып құлап жатқанын көрсеніз де ешқашан поездан секірменіз. Вагонның қабырғалары соқтығуының әлсеретеді.
   
4. 
   Егер поезда соқтығудан кейін өрт басталса вагоннан тез шығыныз. Бірақ абайланыз, аяқтарыныздың астында үзілген тогі бар проводтар болуы мүмкін.
   
5. 
   Егер есіктен шығалмасаныз, терезенің айнегін ауыр затпен сындырып сыртқа шығыныз.
   

Есіңізде сақтаныз ортада орналасқан вагондан шеттерінде орналасқан вагондарға қарағанда апат кезінде тұрақты болады.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Аяқ киім, колготки шұлықтарды шешіп, қалтадағы кескіш (колющие и режущие) заттарды шығару.
   
2. 
   Белбеу (Ремень безопасности) қадаңыз, қолымен тізелерің құшақтап басынды енкейтіңіз.
   
3. 
   Егер самолет авариялық жағдаймен суға посадканы жасаса, құтқару жилетті тез кию керек.
   
4. 
   Самолет тоқтағаннан кейін аварийный люкке барыңыз. Люктің түтқасын бұрып есікті ашыңыз.
   
5. 
   Ауамен тортылған трапка отырып самолеттан сырғананыз.
   
6. 
   Естеріңізде болсын: самолеттан ең алдымен балалармен әйелдерды шығару керек.
   

Құтқару жилетті қалай кию керек:

1. 
   Жилетті бас арқылы киіңіз. Углекислотамен балончик сыртта болуға тиісті.
   
2. 
   Тесьманы артына жіберіп, талиямен байлаңыз, сосын тесьманың үштарын алға тартып жилеттің астынан байлаңыз.
   
3. 
   Самолеттан шықан сон жилетке ауаны беру керек, ол үшін углекислота болончиктің колпачогің тарту керек. Есінізде болсың самолеттан шықпай тұрғанда жилетке ауаны бермеңіз, өйткені бұл самолеттан шығуды киіндатады.
   
4. 
   Керекті жағдайда жилетке ауаны клапандар арқылы беруге болады.
   
5. 
   Егер самолет түнде суға қонса, онда авариялық шамды жіпті тартып қосу керек.
   
6. 
   Сигнал беру үшін свистокті пайдалануға болады.
   

ҰШУДІҢ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕРІ:

1. 
   Пассажирларға өзіңізбен және багажда келесі заттарды алуға болмайды:
   

• 
  Қысымдағы газдар (балончиктер, аквалангистің баллондары).
  
• 
  Қышқыл заттар (едкие вещества). Аккумуляторные батареи, аппараты содержащие ртуть.
  
• 
  Жарылатың заттар (пиротехникалық заттар, пистондар, патрондар, қаруылар, револьверлер).
  
• 
  Тез жанатың заттар (зажигалкалар, запрвкалар зажигалкаға).
  
• 
  Радиоактивтік заттар.
  
• 
  Отбеливательдер және перекистер.
  
• 
  Улы заттар (мышьяк, цианиттар, инсектицидтар, гербициттер).
  
• 
  Инфекциондык материалдар.
  

2. 
   Тегің багаждан бөлек апаруға болады:
   
   • 
     Дипломат.
     
   • 
     Бейнекамера.
     
   • 
     Ноутбук.
     
   • 
     Қолға алатын сумкелер (ручные сумки).
     
   • 
     Балаға тамақ және калясканы.
     
   • 
     Инвалидтік колясканы.
     

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Паниковать етпеңіз.
   
2. 
   Егер сіз соғу немесе итеруді сезсеңіз, онда басынды қолмен жауып жылдам групироваться етіңіз. Бір заттарға (поручень, кресло) үсталыңыз.
   
3. 
   Косымша шығу жолын ашыңыз (запасной выход). Ол үшін терезедегі шнурді жүліп айнекті итеріп немесе молотокпен сындыру қажет.
   
4. 
   Егер салонда өрт басталса, онда огнетушительдің көмегімен оны сөндіріңіз.
   
5. 
   Короткий замыканий жағдайда трамвайдан немесе троллебуйстан электртізбектерді сөндіргенде ғана шығуға болады.
   

Естеріңізде болсын:

1. 
   Есіктерге сүйенуге болмайды, олар кез келген уақытта ашылып кету мүмкін.
   
2. 
   Жоғары поручтенен үстануға ұмтылыныз, өйткені көлік тез (резко) тоқтаса, сіз құлап кету мүмкін.
   

Егер адам дем алмаса сізде оған көмектесу үшін 1-2 минут ғана бар, өйткені адамның миі үш минут оттегінсіз болса, клиникалық өлім пайда болады.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Адамның пульсің тексеріңіз, егер адам дем алмаса пульс жоқ болады, еріні, құлағы, беті ақырын көгере бастайды. Кеудесі көтерілмейді.
   
2. 
   Адамның дем алудың жолын тазартыңыз. Мүмкін адамның ауызы толған құсығынан немесе сілейкеден демаламай жатыр, тілі тамағына түсіп кеткен, тамағы қатты тартылып жүқалап кетті және сол себебтен адам дем аламай жатыр.
   

1. 
   Адамның басын шалқайтыңыз, жақты көтеріп ауызынды ашыңыз.
   
2. 
   Адамның тілі тамағына түссе, оны саусақтармен дұрыстап жіберіңіз.
   
3. 
   Адамның басын не солға не оңға бұрып, оның ауызын сілейкеден және құсығынан босатыныз.
   
4. 
   Егер адамның аузы қатты тістелініп (рот сильно стиснут) жатса, онда төменгі жақтың бұрыштарын алға тартып. Содан кейін подбородокті төмен түсір ауызынды ашыныз.
   
5. 
   Егер адам жоғарыда айтып кеткен қимылдан өзі демалып қалса, онда оны кеудесіне жатқызып басынды не солға не оңға шалқайтыңыз.
   
6. 
   Егер адам дем алмаса, онда оған жасанды дем беру бастаңыз (ауздын ауызына немесе қолдарын көтеріп төмен түсіру).
   
7. 
   Егер адамның жүрегі соқпаса және пульс жоқ болса, онда жасанды дем берумен бірге жүректің тура емес массажды жасау қажет.
   

ЖҮРЕККЕ МАССАЖ ЖАСАУ

Егер адамның жүрегі соқпаса онда миға қан бармай адам тез өліп қалады.

Жүректі жұмыс істеткізуге болады, егер оған біркелкі басып тұрумен бірге өкпеге ауыздан аузына тәсілімен ауаны беріп тұрсаң, адамды құтқаруға мүмкіндігіңіз бар. Бірақ бұл әдісті адамның жүрегі соқпағаның анық білсеңіз ғана пайдалануға болады. Егер жүрегі ақырын соқса, сіз жоғарыда айтылған қимылдармен қолдасаңыз, оны мүлде тоқтап тастау мүмкін.

Алақандарды бір біріне қосыпкеуденің төменгі жағына қойып, басқанда бүкіл күшті жұмсау керек. Үлкен адамның кеудесі төрт сантиметрге және минутына сексен рет жиілікпен басылу керек.

Егер массаждысіз жалғыз істесеңіз, онда 15 рет жүрек жағын басып бір рет жасанды дем беру керек. Егер массажді екі адам істесе, онда 5 рет жүрек жағын басып бір рет жасанды дем беру керек.

Егер адамда пульс пайда болса, онда жүректін массажды тоқтатып, жасанды дем беруді тоқтатпау керек.

Егер жүректін массажды он жасқа толмаған балаға жасасаңыз, онда кеудесіне бір қолымен басу қажет, ал басудың жиілігі 80-100 рет болуға тиісті.

Егер жүректін массажды сәби балаға жасасаңыз, онда кеудесіне екі саусағымен 25 мм.-ге дейін басу қажет, ал басудың жиілігі 100 рет болуға тиісті.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ ӨЗ САНАНЫ ЖОҒАЛТЫСА (потерял сознание).

Санасыз болудың үш түрі бар:

1. 
   үмітқан (забытье) – бұл күйден адам тез шығып қайтадан түсу мүмкін.
   
2. 
   оцепенение – мас адамға ұқсайтын, сіздің сұрақтарыңызға анық жауап бермейді.
   
3. 
   кома – бұл күйде адам ештенеге назар аудармайды (не реагирует ни на что).
   

1. 
   Адамның алдында дізесіне отырып оның басын өзіне қаратып бұрыңыз, сізге жағын қолынды кеудесіңе тура жазығып, екінші қолынды кеудеге қойныз, адамның аяғын бірдің үстіне бір етіп қойыңыз.
   
2. 
   Өз қолымен адамның басын ұстап отырып, адамды кеудесіне жатқызыңыз. Адамның басы солға не оңға қарап тұруы керек.
   
3. 
   Адам жақсы дем алу үшін оның подбородокті шамалы көтеріңіз. Мұндай жағдайда адамның тілі де тамаққа түспейді.
   
4. 
   Адамның денесі осындай күйде тұрақты болу үшін оның аяғын тізеде бөгіңіз, ал екінші қолынды, адам айналмау үшің, созыныз.
   

Тамағына кірген үсақ заттардан адам дем аламау мүмкін. Оған көмектесуге болады, егер арқадан қатты соқсаңыз.

АДАМ САНАДА БОЛСА.

Егер үлкен адамның тамағына бөтен зат кірсе:

• 
  Адамның басын иктен төмен түсіріп еңкейту керек.
  
• 
  Адамның арқадан қатты соғу керек.
  
• 
  Адамның тамағынан бөтің зат шықаннан кейін оны отырғызып су ішкізу керек.
  

Егер нарестегі балаңын тамағына бөтен зат кірсе оның бір қолына бетімен төмен жатқызып, екіші қолының саусағымен арқадан соғыңыз.

Егер арқадан соғу көмектеспесе оның іштен басып қөріңіз:

• 
  Адамның арт жағынан тұрып, адамның ішің екі қолымен құшақтаңыз.
  
• 
  Жүдірік жүміп кіндікпен қеуденің ортасына оны қойыңыз.
  
• 
  Екінші қолымен бірінші қолдың жүдірікті алыңыз және өзіне жоғары қаратай тартып жіберініз. Мұнда өкпедегі ауа тамағынан шыққанда бөтен затты сыртқа итеріп жіберу керек.
  
• 
  Мұны 3-4 рет қайталаңыз.
  
• 
  Нәрестегі баланы өз тізеңізге бетімен жоғары жатқызып, балаңыз басын шалқайтып кіндіктен жоғары екі саусақпен іштен басу керек.
  

ЕГЕР АДАМ САНАСЫЗ БОЛСА

Егер адам санасыз болса, онда оның тамағының бұлшық еттері әлсіз (расслабленном состоянии) болады және өкпеге ауа бөтен затты айналып кіру мүмкін. Сондықтан мұндай жағдайға оларға жасанды дем беруды болады.

• 
  Егер бұл көмектеспесе, онда адамды бетімен төмен жатқызып адамның кеудесіңе тізеңізді қойып, арқадан 3-4 рет соғыңыз.
  
• 
  Адамның ауызыңа қараңыз, егер онда бөтің затты көрсеңіз одан оны алып шығыңыз.
  
• 
  Егер жоғарыда айтылған әдістер көмектеспесе, адамды басын шалқайтып арқаға жатқызыңыз. Кіндіктен жоғары екі қолымен 3-4 рет қатты басып қөріңіз.
  
• 
  Егер тағыда ештеңе көмектеспесе, онда жасанды дем беруды, арқадан соғу, іштен басу кезекпен бірнеше рет қайталаңыз.
  

Үсіктің 2 түрі бар: жалпы және аймақтық (общее и местное).

ЖАЛПЫ ҮСІК

Суықта көп болғанынан пайда болады.

Белгілері:

• 
  Озноб
  
• 
  Салқын тері (Ненормально холодная кожа).
  
• 
  Бетің ағаруы (Бледное лицо).
  
• 
  Апатия. Ұйықыңын келуі.
  
• 
  Қозғалудың координациясының жоғалуы.
  

1. Адамды жылу көрпеге ораңыз.

2. Оған ыстық және тәтті шәй немесе кофе берініз.

3. Құрғақ матадан жасалған орамалмен терісі қызғанша ұқалап жіберініз.

4. Ал егер өзініз зардап шегіп қалсаңыз, мүмкіндігінше ыстық ваннаға түсіп және орамалмен құрғақтай денені сүртіп жіберіңіз.
АЙМАҚТЫҚ ҮСІК (Местное обморожение)

Төрт дәрежелі үсіктер болады. Олардың дәрежесін бірден аңықтау мүмкіндігі жоқ. Тек қана дене жыбығаннан кейін үсіктің дәрежесін айтуға болады.

Бірінші дәрежелі үсігінде адамның терісі алдымен ағарады (бледнеет), сезбельнеді (становится нечувствительной), сосын ісіп қызарады (припухает и краснеет).

Екінші дәрежелі үсігінде аздап қанды сұйықпен толтырылған көпіршік пайда болады.

Үшінші дәрежелі үсігінде қаны бар пузырьлар пайда болады. Адам терісі өле бастайды.

Ал егер суық ұзақ бойы әсер етсе одан да терең ораналасқан тканьдар өле бастайды. Бұл үсігінің төртінші дәрежесі.

1. 
   Еш қайсызда үсік жерлерін қатты ұқалауға болмайды, терінізге зақым келтіру арқылы микроптарға жол ашу мүмкін. Содан кейін ірік (нагноение) пайда болуы мүмкін.
   
2. 
   Үсік жерін дұрыстап спиртпен ұқалап жіберу керек. Содан кейін ақырындап ғана жұмсақ құрғақтай матамен қызырғанша ұқалау керек және тұзсыз маймен жағып жіберу керек.
   
3. 
   Егер үсігі бар жерде көпіршік пайда болса, онда бұл жерді спиртпен жағып, бинтпен орап дәрегерлерге көрсету керек.
   

Пайдалы кеңестер:

1. 
   Суыққа шықпастан бұрын дұрыс тамақтаңыз.
   
2. 
   Киімініз сізді желден және суықтан жақсы сақтау керек.
   
3. 
   Жол сапарға шықсаңыз, өзіңізбен бірге құрғақ ішкі киім алыныз.
   
4. 
   Үсік жел бығытымен күшееді.
   
5. 
   Егер үсіп кеткен адам демалмаса, онда оған тезірек (искусственное дыхание) қолдан дем беру керек. Егер адам есін жинаса, оған вино, тәтті шай беріп жылы көрпелермен және грелкалармен жабу керек.