Oтбасы тəрбиесінің педагогикалық аспектілері Серия «Педагогика». №1(77)/2015
жүктеу/скачать 0.64 Mb. Pdf көрінісі
|
| қолыңдағы іс немесе білімді əйелдің іс-əрекетіне тыйым салушы болма. Егер қызғаншақтық
жасамасаң, кемсінбесең, жарың саған ата-анаңнан да мейірімді болады. Саған одан дос кісі болмайды деген пікір айтады. Əйелді қызғанудың да жөні бар, қызғанбаған жасықтарды ер жігіт деуге бола ма деген сынды ойлар айта келіп, тапқан табысыңның бəрін əйелдің алақанына салып, оның қолына қарап отырар болсаң, өз тапқаныңды өзің жұмсай алмасаң — қайратсыздық, шарасыздық. «Перзентті тəрбиелеу туралы» тарауда перзент көрсең: жақсы ат қою; мейірімді тəрбиешіге тапсыру; есейген соң, өнеркəсіпке үйрету; Ер бала болса: өзің қай өнерді білсең, бірінші балаңа үйрет; дене шынықтыру; суда жүзу; атқа міну; ат үстінде найзаласу, бұғалық тастау; доп ойнау; ұстаз қолымен жазала; өнер-əдеп, білім үйрет. Қызың болса: таза тəбет тəрбиешілерге тапсыр; үлкейген соң мұғалімге тапсыр; оған мейірім-шапағат жаса; қолыңа не түссе, алдымен қызыңа бер; жағдайын түзет; тезірек теңіне қос; ерге шықпаған болса, бойдаққа бер; кəнизаққа ұқсатып сатпа; қызыңның қадір-құрметін көтере бер. Ре по зи то ри й К ар ГУ Р.М.Айтжанова 212 Вестник Карагандинского университета Күйеу балаң: сүйкімді болсын, қызыңды көріксіз адамға берме; жүзі де, сөзі де таза болсын; намысты, қожалықты билейтін кісі болсын; дəрежесі, қызмет бабы сенен төмен болсын; ол сенен пайдалансын; сен күйеу балаңнан пайдаланба; күйеу балаңнан көп нəрсе талап етпе; қызыңның да қайғы-қасіретінен құтыласың дейді. Жоғары лауазымдағы адамдар перзентіне: əдеп пен тəрбие мирас етсін. Қарапайым қатардағы халық перзентіне: өнеркəсіп үйретсін. Кайкаус ер адамға қажетті ойларды оның ішінде отбасылық тəрбиеге ықпалды мəселелерді, ер мен əйелдің қарым-қатынасы жөнінде «Ата-ананы құрметтеу туралы», «Мал, дүние жинау туралы», «Үй, жер сатып алу туралы», «Қарттық жəне жігіттік туралы», «Махаббат жəне оның дəстүрлері туралы», «Жыныс қатынасы. Оның пайда, зияны туралы», «Дос таңдау туралы» т.б. айта отырып, ер азаматтың қоғамдық-əлеуметтік рөлінің төмендемеуіне ақыл-кеңес береді. «Қабуснама» педагогикалық ойларының көрнекілігі тұрғысынан шығыс мəдениетінің қазақ мəдениетіне ықпалды үлгісі деп атауға болады [8]. Тарихи қазақ жерін Жошыхан билеген тұста Ақ Орданың төңірегінде дүниеге келген Реванди Хорезмидің (ХІІІ ғ.) Сырдария жағасындағы Сығанақта жазған «Мұхаббат-наме» атты шығармасы — кезінде ел басқарған Өзбек ханның баласы, Алтын Орданың билеушісі (бір зерттеулерде Алтын Орда ханы Жəнібектің əкімдерінің бірі деп айтылады) Мұхаммед Қожабекке арналған туынды. Дастан жас жігіттің сүйген қызына жазған сүйіспеншілік хаттарынан тұрады. Бұл дастанның ерекшелігі адами асыл сезім – махаббатты сезіну, сүйіспеншілікті қадір тұту, дүниенің барлық қызығынан артық ақыл- парасатты қастерлеу, жақсы дəстүр мен салтты жаңғырту, адамгершілік пен қанағатты дəріптеу, жастық пен махаббат психологиясы жөнінде көптеген тəлім-тəрбиелік ойлар бар. Дастанға жігіттің қызға жазған 11 хаты негізі болады. «Мұхаббат-наменің» негізгі тілі Алтын Орда қыпшақтарының тілі екенін ұмытуға болмайды. «Мұхаббат-наме» дастаны жігіттің қызға деген сүйіспеншілігі мейлінше зор шабытпен жырланады, осы өмірдің қадір-қасиетін жоғары бағалайды, шығарманың бас кейіпкері сүйгені үшін қандай нəрсеге де бас тігуге даяр екендігін өлең тілімен жеткізеді. Сенсіз маған жұмақтың қажеті жоқ....Сенсіз жерде өмірдің сəні бола ма?! — деу арқылы бұл дүниенің қызығын «о дүниенің» барлық рақатынан жоғары қояды. Жалпы алғанда, «Мұхаббат-наме» əдеби, тарихи тұрғыдан ғана маңызды емес, сұлулықты бағалай білу — эстетикалық санаға, жастарды махаббатқа тəрбиелейтін тамаша тəрбие құралы. Сезім тазалығы — ар тазалығы, сүйгеніңе қандай жағдайда да жақсылық тілеу — биік адамгершілік. Дастан осыған тəрбиелейді. Алтын Орданы Өзбек хан билеп тұрған кезде, оның астанасы Сарай қаласында өмір сүрген Сайф Сараи (ХІVғ.) түркі тіліне парсы ақыны Маслахаддин Саадидің (Н.Келімбетов Сағди Ширазидің деген) «Гүлстан» дастанын «Гүлстан бит-турки» («Түркіше Гүлстан») деп атаған еркін аудармасы. Сайф Сараи арқылы «Түркіше Гүлстан» қазақ жеріне ұлағатты ғақлия ретінде тарады. Шығыс ғұламасының ғибратты ойы қазақ жеріндегі ұрпақ тəрбиесіне айтарлықтай үлес қосты деп айтуға болады. Көптеген тəлімдік ойлардың мақал-мəтелге күйінде біздің сөзіміздің мəйегіне, тəрбие құралына айналғанын байқаймыз. Қоғамның дамуы барысында тарихи жинақталған тағылымды мұралар ұмытылмақ емес. Ұлттың рухы, ділі, діні, психологиясы тəрбие арқылы қалыптасады. Оған алғашқы тəрбиенің қайнар көзі — отбасы болмақ. Отбасылық өмірге, жұбайлық өмірге тəрбиелеуде өз ұлтымыздың салып кеткен жолы бар. Ұлттық ерекшелігімізді ескере отырып, əлеуметтендірудің барлық құралдарын пайдалануымыз қажет. Ал, тарихи тағылымды шығармалар біздің ұрпақ тəрбиесінің тарихына іргетас болып қаланары анық. Əдебиеттер тізімі 1 Келімбетов Н. Ежелгі дəуір əдебиеті. — Алматы: Ана тілі, 1991. — 34–61-б. 2 Көне дəуір күмбірі. Қытай тарихындағы қазаққа қатысты деректер // Жалын. — 2003. — № 7. — 16-б. Ре по зи то ри й К ар ГУ VІІІ–ХVІІІ ғасырлардағы отбасы… Серия «Педагогика». № 1(77)/2015 213 3 Гумилев Л.Н. Көне түріктер. — Алматы: Білім, 1994. — 53-б. 4 Қазақтың тəлімдік ой-пікір антологиясы. — 1-т. — Алматы: Рауан, 1994. 5 Қорқыт ата кітабы. — Алматы: Жазушы, 1986. — 192 б. 6 Əл-Фараби. Философиялық трактаттар. — Алматы: Ғылым, 1973. — 32–117-б. 7 Ахмет Иүгінеки. Ақиқат сыйы / Қазақшаға ауд. Ə.Құрышжанов. — Алматы: Ғылым, 1975. — 52–63-б. 8 Кайкаус. Қабуснама / Өзб. ауд. Т.Айнабеков. — Алматы: Балауса, 1992. — 82-б. Р.М.Айтжанова жүктеу/скачать 0.64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|