ОҚулық-Әдістемелік материалдар



жүктеу/скачать 489.5 Kb.
бет1/6
Дата09.06.2016
өлшемі489.5 Kb.
#123923
  1   2   3   4   5   6

ОӘК 042–14.1.04.01.20.32-2006

Ред. № 1 ________________


Бет , барлығы 20



ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ


ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

СМЖ 3-деңгейдегі құжаты

ПОӘК

ПОӘК 042 –

14.1.04.01.20.48/03-2009


«Метрология, стандарттау және сертификаттау» пәнінің оқулық-әдістемелік материалдары

№1- редакция

_______________


«МЕТРОЛОГИЯ, СТАНДАРТТАУ ЖӘНЕ СЕРТИФИКАТТАУ»

ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КОМПЛЕКСІ

050731 – «Қоршаған ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі»

мамандығы үшін



ОҚУЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

Семей 2009


Мазмұны





1.

Лекциялар …..……………………………………………………………..

4

2.

Практикалық сабақтар ………………………………………………….

4

3.

Студенттердің өзіндік жұмыстары

5



















































































1 Лекциялар
Лекция 1. Қазақстан Республикасы Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйесі (МӨЖ)

Лекцияның мазмұны

1 Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйенің негізгі міндеттері мен объектілері

2 Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйенің құрылымы

Лекцияның қысқаша конспекті
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйе – Қазақстан Республикасында өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі субъектілерді, нормаларды, құралдарды және әрекет (қызмет) түрлерін басқару жөніндегі мемлекеттік жүйе болып табылады.

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйені құруға себеп болған мыналар:

- біріншіден, өлшеулер адамзат әрекетінің ең массовый жаппай жүргізілетін «өнімі» болып табылады, және оларға сұраныс жылдан жылға ұлғайып келеді;

- екіншіден, өлшеулер адамзаттың өте маңызды әрекеті болып табылады және олардың сапасына (яғни дәлдігіне) қойылатын талаптар үнемі өсіп келеді;

- үшіншіден, халықаралық ынтымақтастың дамуы (сауда, ғарышты игеру жөніндегі бірлескен бағдарламаларды әзірлеу, медицина, қоршаған ортаны қорғау) өлшеу нәтижелеріне өзара сенімділікті талап етеді.

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйенің негізгі мақсаты - өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді шешу үшін құқықтық, нормативтік, ұйымдастыру, техникалық және экономикалық жағдайлар жасау болып табылады.



Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйенің негізгі міндеттері:

- өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі әрекеттерді басқарудың оңтайлы принциптерін зерттеп дайындау;



  • шама бірліктерінің эталондар базасын құру және жетілдіру;

- метрология облысында негізгі түсініктер, терминдер мен анықтамаларды тағайындау;

- өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі нормативтік базаны құру және жетілдіру;

- метрология облысындағы ережелер, нормалар мен талаптарды халықаралық, мемлекетаралық, аумақтық ұлттық ережелер, нормалар және талаптармен гармонизациялау;


  • өлшеулер облысын ақпаратпен қамтамасыз ету.

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйенің объектілері болып табылады:

  • шама бірліктері;

  • шама бірліктерінің эталондары;

  • өлшем құралдары;

- өлшем құралдарына, әдістеріне және нәтижелеріне қойылатын талаптар;

  • өлшеулерді орындау өдістемелері;

  • нормативтік құжаттар.

Шама бірліктері. Қазақстан Республикасы аумағында Халықаралық SI бірліктер жүйесі қолданылуға рұқсат етілген. ҚР техникалық реттеу және метрология жөніндегі Комитеттің шешімі бойынша SI жүйесініне кірмейтін шама бірліктерін қолдану рұқсат етілуі мүмкін.

Шама бірліктерінің Мемлекттік эталондары өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйенің техникалық негізін құрайды. Мемлекеттік эталондар шама бірліктерін ұдайы қайталау және сақтау үшін арналады және Қазақстан Республикасы территориясында шама бірлігінің мөлшерін басқа өлшеу құралдарына беру мақсатында бастапқы құрал ретінде қолданылады.

Өлшеу құралдары бірліктері Қазақстан Республикасында қолдануға рұқсат етілген шамаларды анықтау үшін қолданылады және өздеріне қойылатын талаптарға және қолдану жағдайларына сай болуы керек.

Өлшеулерді орындау әдістемелері мемлекеттік метрологиялық қадағалау сфераларында қолданылатын жағдайда міндетті түрде аттестациядан өтуі және өлшем бірлігін қамтамасыз етужөніндегі мемлекеттік жүйенің тізілімінде тіркелуі керек. Өлшеулерді орындау әдістемелерін әзірлеуші және аттестациядан өткізуші метрологиялық қызметтер бекітілген тәртіп бойынша ҚР техникалық реттеу және метрология жөніндегі Комитетінде аккредиттелген болуы керек.

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйенің Қазақстан Республикасы аумағында міндетті түрде қолдануға жататын нормативтік құжаттары ҚР техникалық реттеу және метрология жөніндегі Комитетімен бекітіледі.


Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі ҚР мемлекеттік жүйесінің құрылымы
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі ҚР мемлекеттік жүйесі ұйымдық, техникалық және нормативтік негіздердің жиынтығы болып табылады.

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі ҚР мемлекеттік жүйесінің ұйымдық негізі болып Қазақстан Республикасының Метрологиялық қызметі табылады.

Қазақстан Республикасында өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйені мемлекеттік басқару Қазақстан Республикасы техникалық реттеу және метрология жөніндегі уәкілетті органға - Қазақстан Республикасы техникалық реттеу және метрология жөніндегі Комитетке (ҚР Мемстандартына) жүктелген.



Өлшем бірлігін қамтамасыз ету үшін ҚР Мемстандарты төмендегі функциялар атқарады:

  1. өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік саясатты

қалыптастырады және іске асырады;

  1. Қазақстан Республикасы метрологиялық қызметінің жұмысын

үйлестіруді жүзеге асырады;

  1. қолдануға рұқсат етілген шама бірліктерін белгілейді;

  2. метрология саласында іргелі зерттеулер жүргізуді ұйымдастырады;

  3. шама бірліктерініңмемлекеттік эталондарын жасау, бекіту, сақтау

және қолдану ережелерін белгілейді. Қазақстан Республикасы шама бірліктерінің эталондық базасын жетілдіреді;

  1. өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі нормативтік құжаттарды

әзірлеу мен бекіту тәртібін белгілейді;

  1. өлшем құралдарына, әдістеріне және нәтижелеріне қойылатын

жалпы метрологиялық талаптарды айқындайды;

  1. өлшем құралдарын қолдану, өндіру және жөндеу тәртібін белгілейді;

  2. өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйенің тізілімін

жүргізеді;

  1. мемлекеттік метрологиялық қадағалауды ұйымдастырады және

өткізеді;

  1. метрология жөніндегі халықаралық және аймақтық ұйымдарда

Қазақстан Республикасының атынын өкіл болады;

  1. өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласында кадрларды кәсіби

даярлауды және қайта даярлауды ұйымдастырады.

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі ҚР Мемлекеттік жүйесінің техникалық негізін құрайды:

  • шама бірліктерінің мемлекеттік эталондары және Қазақстан

Республикасы Метрология қызметінде қолданылатын шама бірліктерінің эталондар жүйесі;

  • өлшеу құралдары, оның ішінде республика территориясында

қолданылатын заттар мен материалдардың құрамы мен қасиеттерінің стандарртық үлгілері;

  • физикалық тұрақтылар және заттар мен материалдардың қасиеттері

туралы стандарттық анықтамалық мәліметтер.

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі ҚР Мемлекеттік жүйесінің нормативтік негізі төмендегілерді реттейді:

  • шама бірліктерін;

  • шамалардың мемлекеттік эталондарын және мемлекеттік

салыстырып тексеру схемаларын;

  • өлшеу құралдарын салыстырып тексеру және калибрлеу әдістері

мен құралдарын;

  • өлшеу құралдарының нормаланатын сипаттамаларының

номенклатурасын;

  • өлшеу дәлдігі нормаларын;

  • өлшеу нәтижелерін және өлшеудің дәлдік көрсеткіштерін выражать

ету және представлять ету формаларын;

үлгілеріне қойылатын талаптарды;

  • өлшеу құралдарын сынау, метрологиялық аттестациялау,

салыстырып тексеру және калибрлеу, нормативтік құжаттарды, жобалық, констркутролық және технологиялық құжаттарды метрологиялық сараптамадан өткізу жұмыстарын ұйымдастыру және өткізу тәртібін;

  • метрология саласындағы терминдер мен анықтамаларды.

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі ҚР Мемлекеттік жүйесінің нормативтік құжаттары мынадай екі түрге бөлінеді:

  • негізін қалаушы құжаттар (жалпы талаптар, ережелер мен нормаларды

тағайындайды);

  • жеке өлшеу түріне талаптар ережелер және нормаларды реттеуші

құжаттар.
Бақылау сұрақтары:

1 Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйенің негізгі міндеттерін атап беріңіз

2 Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйенің объектілерін атап беріңіз

3 Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік жүйенің негіздерін атап беріңіз

Ұсынылатын әдебиеттер:

1 «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» ҚР заңы (2000 жылдың 7 маусымы № 53-11 ( 09.06.2004 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)

2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Под общей редакцией К.А. Тазабекова. - Алматы, 2003. - 450 с.



Лекция 2. Физикалық шамаларды өлшеу. Өлшеу түрлері және принциптері
Лекцияның мазмұны

1 Физикалық шама және оны өлшеу

2 Өлшеу түрлері

3 Өлшеу принциптері


Лекцияның қысқаша конспекті
Физикалық шама. – физикалық объекттің сапа жағынан көптеген физикалық объектілерге ортақ, ал сандық жағынан олардың әрқайсысы үшін өзіне тән болып табылатын қасиеті.

Өзіне тән қасиеті дегенде біз бұл қасиет бір объект үшін басқа объектілерге қарағанда бірнеше есе көп немесе аз болуы мүмкүндігін айтамыз. Физикалық шама мысалдары ретінде тығыздық, балқу температурасы, жарықтың сыну корсеткішін және тағы басқаларды келтіруге болады.



Физикалық шаманың бірлігі – мөлшері бекітілген, сандық мәні шартты түрде 1-ге тең тағайындалған физикалық шама.

Өлшеу – физикалық шаманың мәнін тәжірибелік жолмен арнайы техникалық құралдың көмегімен табу.

Өлшеуді жүзеге асыру үшін мыналардың болуы қажет:



  • физикалық шаманың;

  • өлшеу әдісінің;

  • өлшеу құралының;

  • оператордың;

  • өлшеуді жүзеге асыру үшін қажетті жағдайлардың.

Өлшеуді жүзеге асырудың мақсаты – физикалық шаманың мәнін қолдануғы ыңғайлы түрде алу.

Физикалық шама мөлшерімен, мәнімен, сандық мәнімен, шынайы және іс жүзіндегі мәндерімен сипатталады.



Физикалық шаманың мөлшері – нақты материалдық объект, жүйе, құбылыс немесе процеске тән физикалық шаманың сандық белгісі.

Физикалық шаманың мәні – физикалық шаманың мөлшерін олл үшін қабылданған бірліктің бірнеше саны түрінде беру (25 кВт).

Физикалық шаманың сандық мәні – шама мәніне кіретін сан.

Шаманың мөлшері және мәні арасында айырмашылық бар. Шаманың мөлшерін осы шаманың кез келген бірлігімен сандық мәні арқылы көрсетуге болады. Сандық мән таңдалған бірлікке байланысты өзгереді, ал физикалық шаманың мөлшері бірқалыпты болады.



Физикалық шаманы оның шынайы мәнімен сипаттайды. Шынайы мән объекттің тиісті қасиетін сапалық және сандық жағанан идеалды түрде көрсетеді.

Іс жүзіндегі мән деп физикалық шаманың эксперимент арқылы табылған және шынайы мәнге соншалықты жақын - оны шынайы мәннің орнына қолдануға болады.

Өлшеу түрлері.

Физикалық шаманың сандық мәнін табу әдісі бойынша барлық өлшеулер 4 негізгі түрге бөлінеді: тура өлшеу, жанама өлшеу, жиынтық өлшеу және бірге өлшеу.



Тура өлшеу кезінде физикалық шаманың мәні тікелей тәжірибелік мәліметтерден алынады (мысалы, салмақты таразымен, бөлшек ұзындығын микрометрмен өлшеу).

Жанама өлшеу – физикалық шаманың мәнін өлшенетін шамамен функционалды байланыстағы басқа физикалық шаманы тура өлшеу нәтижесінің негізінде анықтау.

Жанама өлшеу мына жағдайларда жүргізіледі:



  • өлшенетін шаманың мәнін тура өлшеуге қарағанда жанама өлшеу арқылы табу жеңілге түседі;

  • шаманы тура өлшеу мүмкүн емес;

  • жанама өлшеу тура өлшегенге қарағанда төмендірек қателік береді.

Жанама өлшеудің теңдеуі:

мұндағы: y – ізделетін шама, тура өлшеу арқылы табылған х1, х2, хn аргументтердің функциясы болып табылады.

Жанама өлшеу мысалдары: металдың қаттылығын (НВ) диаметрі (D) белгілі болат шарикті белгілі салмақпен (Р) басып, ойылған жердің тереңдігін (h) алу арқылы мына формула бойынша табу:

Жиынтық өлшеу – бірнеше аты бір шаманы бір уақытта өлшеу. Өлшенетін шаманың мәнін тура өлшеу жолымен алынған теңдеулер жүйесін шешу арқылы табады.

Мысалы, наборға кіретін әр гирянің массасын олардың біреуінің белгілі массасы бойынша және гирялардың әртүрлі сочетаниесінің массаларын тура салыстыру нәтижесінде табу.

Бірге өлшеу - екі немесе бірнеше аттары басқа шамаларды олардың арасындағы функционалдық тәуелділікті табу үшін бір уақытта өлшеу. Мысалы, дененің ұзындығының температурадан тәуелділігін табу, қайнау және балқу температурасының қысымнан тәуелділігін табу және т.б.

Өлшеулерді былай жіктеуге болады:

а) дәлдікті сипаттау бойынша – бір дәлдікті (белгілі шаманы дәлдігі бірдей өлшеу құралдармен біркелкі жағдайда өлшеу қатары (көп есе өлшеу)) және бір дәлдікті емес (белгілі шаманы бірнеше дәлдігі әртүрлі өлшеу құралдармен және (немесе) бірнеше әртүрлі жағдайда өлшеу қатары);

б) қатардағы өлшеулер саны бойынша (қатар жүргізілген өлшеу саны бойынша) – бір есе және көп есе өлшеу;

в) өлшенетін шаманың өзгеру-өзгермеуіне байланысты – статикалық (уақыт ішінде өзгермейтін физикалық шаманы өлшеу, мысалы, бөлшектің ұзындығын қалыпты температурада немесе жер учаскесінің өлшемдерін өлшеу) және динамикалық (уақыт ішінде өзгеретін физикалық шаманы өлшеу, мысалы ауыспалы электр тогының кернеуін өлшеу, қонып келе жатқан ұшақ пен жер арасындағы қашықтықты өлшеу).

г) өлшеу нетижесін білдіру түрі бойынша – абсолют өлшеу (шаманы тура өлшеу және (немесе) физикалық тұрақтылардың мәнін қолдануда негізделген өлтеулер, мысалы, күшті (F) өлшеу массаны тура өлшеу және физикалық тұрақтыны (g) қолдануда негізделеді) және салыстырмалы өлшеу (шаманы өзі сияқты (бір атты) бірлік ролін атқаратын шамамен салыстыру).



Өлшеу принциптері.

Өлшеу принцибі - өлшеу негізіне қойылатын құбылыс немесе эффект.

Кейбір өлшеулер негізіне қойылатын принциптерді қарастырайық.

Егер әртүрлі материалдан жасалған екі электродтың спайкаланған жерін қыздыратын болсақ, онда электр қозғалтқыш күш пайда болады. Бұл құбылыс температураны жоғарғы дәлдікпен өлшеу негізіне қойылған (термопара).

Электр өткізгіш және жартылай өткізгіштерді қыздыратын болсақ, олардың сопротивлениесі өзгереді. Бұл құбылыс та температураны жоғарғы дәлдікпен өлшеуге мүмкүндік береді, әсіресе платина қолданған кезде.

Кейбір материалдарды созу несесе қысу кезінде олардың электр сопротивлениесі өзгереді. Бұл құбылыс аз мөлшердегі дене деформациясын, сондай-ақ жоғары және өте жоғары қысымдарды өлшеу үшін қолданылады.

Метал және жартылай өткізгіштің шекарасында сәуле түскен кезде электр қозғалтқыш күш пайда болады (фотоэффект). Фотоэффект құбылысында көптеген өлшеу құралдарында қолданылатын фотоэлементтердің жұмысы негізделген.

Дене шығаратын жарықтың қарқыны температурадан тәуелді, ал соңғысы (температура) өз кезегінде денені қыздырушы токтың күшінен тәуелді болып табылады. Бұл құбылыс температураны контактсыз өлшеу әдісінің негізіне қойылған (оптикалық пирометр).


Бақылау сұрақтары:

1 Физикалық шама деген не?

2 Өлшеу жүргізу үшін қандай элементтердің болуы керек?

3 Өлшеу түрлерін атап беріңіз

4 Өлшеу принциптерін атап беріңіз
Ұсынылатын әдебиеттер:

1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Под общей редакцией К.А. Тазабекова. - Алматы, 2003. - 450 с.

2 Крылова Г.Д. Основы стандартизации, сертификации и метрологии - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 1999. – 711 с.
Лекция 3. Өлшеу әдістері.
Лекцияның мазмұны

1 Өлшеу әдістерінің жіктелуі

2 Өлшеммен салыстыру әдісінің түрлері

Лекцияның қысқаша конспекті


Заттардың құрамын немесе қасиетін өлшеу немесе физикалық шаманы өлшеу үшін белгілі өлшеу әдісі қолданылады.

Өлшеу әдісі – өлшенетін заттың құрамы немесе қасиеттерін немесе өлшенетін физикалық шаманы белгілі заттың құрамы немесе қасиетімен немесе физикалық шама бірлігімен таңдалған өлшеу принцибіне сәйкес салыстыру амалы немесе амалдар жиынтығы.

Өлшеу әдістері былайша жіктеледі.

А) Өлшеу нәтижесін алудың жалпы амалдары бойынша:


  1. тура әдіспен өлшеу – тура өлшеу кезінде жүзеге асырылады;

  2. жанама әдіспен өлшеу – жанама өлшеу кезінде жүзеге асырылады;

Б) Өлшеу жағдайлары бойынша:

  1. контактты әдіспен өлшеу - өлшеу құралының сергіш элементі объектімен контактта болады (дене температурасын термометрмен өлшеу)

  2. контактсыз әдіспен өлшеу - өлшеу құралының сергіш элементі объектімен контактта болмайды (объектке дейінгі қашықтықты радиолокатормен өлшеу, домна пешінің температурасын пирометрмен өлшеу).

В) Өлшенетін шаманы оның бірлігімен салыстыру тәсіліне байланысты:

  1. тікелей бағалау әдісі;

  2. өлшеммен салыстыру әдісі.

Тікелей бағалау әдісі бойынша шаманың мәнін тікелей өлшеу

құралының көрсетуі бойынша анықтайды (термометр, вольтметрдің). Бұл өдіс бойынша өлшеу жылдам жүргізіледі, бірақ оның дәлдігі шектеулі б.т.

Аса дәлдікпен өлшеу керек болған жағдайда өлшеммен салыстыру әдісі қолданылады. Бұл әдіс бойынша өлшенетін шаманы өлшеммен берілетін (ұдайы қайталанатын) мөлшермен салыстырады. Мысалы, тұрақты токтың кернеуін қалыпты элементтің электр қозғалтқыш күшімен компенсатор арқылы өлшеу.

Өлшеммен салыстыру әдісінің түрлері болып мына әдістер табылады:


  • қарсы қою әлісі;

  • дифференциалдық әдіс;

  • нольдік әдіс;

  • сәйкес келу әдістері;

  • орнын басу әдісі.

Қарсы қою әдісінде өлшенетін шама мен өлшеммен ұдайы қайталанатын шама салыстыру құралына бір уақытта әсе етеді. Мысалы, тең иықты таразыда салмақты оны гирялармен теңестіру арқылы өлшеу.

Дифференциалдық әдісте өлшенетін шама мен өлшеммен ұдайы қайталанатын шаманың айырымы анықталады. Мысалы, бөлшектің ұзындығын эталондық өлшеммен компораторда салыстыру арқылы анықтау. Айырымды өлшеу үшін аса дәл өлшеу құралы керек болмайды.

Нольдік әдіс - өлшенетін шама және өлшеммен ұдайы қайталанатын шаманың салыстыру құралы көрсететін нәтижелік эффектін нольге теңестіру. Мысалы – салмақты рычагты таразымен өлшеу, электр сопротивлениені көпір арқылы оны толық теңестіру жолымен өлшеу.

Дфференциалдық әдісте шаманың мөлшері өлшенетін мөлшерге жуық болуы керек болса, нольдік әдістің жақсы жері - өлшенетін мөлшерден көп есе аз өлшемді қолдануға болады. Мысалы, рычагты таразыда 1 кг-дық гирямен 100, 1000 кг және одан да үлкен массаны теңестіруге болады.



Сәйкес келу әдісінде өлшенетін шама және өлшеммен ұдайы қайталанатын шаманың арасындағы айырымды шкаладағы белгілердің немесе периодтық сигналдардың совпадениесі бойынша өлшенеді.

Бұл принцип штангенциркульдің нониусын құрудың негізіне қойылған. Совпадение әдісі уақыт сигналдарын қабылдау кезінде, биениені интерференцияны, стробоскоп эффектін пайдалану кезінде қолданылады.



Орнын басуа әдісінде өлшенетін шаманы өлшеммен ұдайы қайталанылатын шамамен орын алмастыралы (бір иықты таразымен өлшеу).
Бақылау сұрақтары:

1 Өлшеу әдістері қандай сипаттары бойынша жіктеледі?

2 Өлшеммен салыстыру әдісінің қандай түрлері кездеседі?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Под общей редакцией К.А. Тазабекова. - Алматы, 2003. - 450 с.

2 Крылова Г.Д. Основы стандартизации, сертификации и метрологии - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 1999. – 711 с.



жүктеу/скачать 489.5 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет