ПайдаланылғАН

1 Ауыл шаруашылығының ұғымы..................................................................4

2 Солтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы....................................6

3 Ауыл шаруашылығын дамыту саясаты............................................................10

ҚОРЫТЫНДЫ.................................................................................................11

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН әдебиеттер ТІЗІМІ................................................12

Ел тұрғындарының 40%-дан астамының қызметi мен тiршiлiк көзi ауылдық жер болып табылады, олардың көпшiлiгi үшiн жер - негізгi өндiрiс құралы. Аграрлық өндірiстiң тұрақтылығы - елдiң азық -түлiк қауiпсiздiгiнiң негiзi. Астық және ауыл шаруашылығының басқа да өнiмдерi - әлемдiк нарықта экспорттық өктемдiк жасауда әлеуеттi өнiмдердiң және валюталық түсiм көздерiнiң бiрi.

2006 жылы Қазақстан Республикасының агроөнеркәсiптiк кешенiн тұрақты дамытудың 2006 - 2010 жылдарға арналған тұжырымдамасын iске асыру басталады, оның негiзгi басымдықтары агроөнеркәсiптiк кешен салаларының өнiмдiлiгi мен кiрiстiлiгiн өсiру негiзiнде агроөнеркәсiптiк кешендi дамыту тұрақтылығын қамтамасыз ету, сондай-ақ отандық өнiмнiң ұлттық бәсекелiк артықшылықтарын дамыту болады.

Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығын тұрақты дамытудың 2006 - 2010 жылдарға арналған тұжырымдамасын тиiмдi iске асыру үшiн 2006 - 2008 жылдарға арналған бiрiншi кезектегi шаралар бағдарламасы әзiрленедi, мұнда өңiрлiк мамандануды күшейту, пайдалылығы жоғары өндiрiстi дамыту, әрi iшкi және сыртқы нарықтарда сұранысқа ие ауыл шаруашылығы өнiмдерiн қайта өңдеу жолымен тиiмдi аграрлық бизнестi дамытуды және ауыл шаруашылығы өнiмдерi нарығын кеңейтудi мемлекеттiк ынталандыру шаралары көзделедi.

Астық және ауыл шаруашылығының басқа да өнiмдерi - әлемдiк нарықта экспорттық өктемдiк жасауда әлеуеттi өнiмдердiң және валюталық түсiм көздерiнiң бiрi. Аграрлық сектордағы өрлеу - экономиканың сабақтас салаларда өсуiнiң тетiгi. Тұтас алғанда, аграрлық сектордың дамуы мемлекет үшiн экономикалық және ең бастысы әлеуметтiк аспектiде стратегиялық жағынан маңызды.

Осы заманғы нарықтық экономикада мемлекет неғұрлым реттейтiн және қолдайтын секторлардың бiрi аграрлық сектор болып табылады.

Ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң. артық қорлары сыртқы нарыққа шығарылады, мұның өзі осы өнiмдерге әлемдiк бағалардың төмендеуiне алып келедi.

Басым көпшiлiгi әлемдiк нарықтар конъюнктурасына тәуелдi болып отырған нашар дамыған елдер, iшкi өндiрiстiң. шектелуi, экспорттың азаюы және ұқсас тауарлар импортының өсуi түрiнде залал шегедi.

Қазақстан жер ресурстарына бай. Алдын ала суландырмай -ақ егiн шаруашылығына жаратуға болатын алқап 39 млн. гектарды құрайды.

Қазақстанның аграрлық  секторы  мынадай сипатқа ие:

-ауыл шаруашылығына арналған жердің жалпы аумағы – 222,6 млн. га, оның ішінде 24 млн. га (10,8%) – егістік жерді, 5 млн. га (2,2%) – пішендік жерді, 189 млн. га (85%) – жайылым жерді алып жатыр;

-ауыл тұрғындарының саны – 7,3 млн. адам немесе ел тұрғындарының жалпы санының 47,2%-ын құрайды;

-топырақ және өсімдік жамылғысының тік және көлденең зоналары анық белгіленген. Орманды дала мен дала аймағында барлық жердің 10%, шөл және шөлейт аймағында - 60%-ға жуығы, таулы аймақтарда - 5%-ға жуығы жатыр;

-елдің барлық егіншілік аймақтары жылдық жауын-шашынның аздығымен сипатталады – 150-320 мм.;

-теңізге шығу жолының жоқтығы, бұл сыртқы нарыққа шығуға айтарлықтай қиындықтар тудырады;

-маусымаралық кезеңдерде қант, өсімдік майы, құс еті, көкөніс пен жеміс сияқты өнімдерді қоспағанда, азық-түлік өнімдерінің көпшілігімен қамтамасыз етудің өзіндік жеткіліктілігі;

-солтүстік аймақтардың астық дақылдарын өсіруге және мал шаруашылығына мамандандырылуы; суармалаудың айтарлықтай маңызы бар оңтүстік аймақтарда өсірілетін дақылдардың (астық, майлы, жеміс-жидек дақылдары, көкөніс, мақта) көбінше әртараптандырылған.

Жыл сайын 3 мыңнан астам жаңа жұмыс орындары құрылып жатыр. Ауыл еңбеккерлерінің материалдық жағдайын нығайтуға және олардың өмірлік деңгейін арттыруға, аграрлық сектордың экономикасын тұрақтандыру жағдай туғызды.

2008 жылға республикалық бюджет есебінен 4,8 млрд. теңге қаражат бөлінді. Ал, өткен жылмен салыстырғанда, 1,8 млрд. теңгеге артық және олар толығымен игерілді.

Облыстық бюджеттен 150,2 млн. теңге соммада жоспарланған тиесілі қаржы игерілді.

Жалпы жарғылық капиталдың 316,6 млн. теңге сомасымен он үш кредиттік серіктестіктер несие қаражаттарын береді.

Жылына олармен 2508 млн. теңге берілген, ол 2007 жылдың 1308 млн. теңгеге артық. Үй шаруашылықтарын дамыту үшін, «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ облыстық филиалы 2008 жылы 208 млн. теңге соммаға (2007 жылға қарағанда 95 млн. теңгеге артық) 801 үй шаруашылығына несие берген болатын.

Шағын кредиттеу ұйымдар жүйесін дамыту іс-шаралар жоспарына сәйкес, ауыл шаруашылық тауар өндірушілерді несиелеу үшін мемлекеттің қатысуымен алты ШКҰ ашық, олармен 132,7 млн. теңге соммаға 462 шағынкредит берілген болатын.

Өсімдік шаруашылығын диверсификациялау бойынша оның іс бағыты бәсекелестік қабілеттілігі бар және экспорттық нысаналы дәнді дақылдарды өсіруге, облыста мақсатты және үнемі жұмыс жүргізіліп отырады.

2008 жылы тыңайған жерлердің айналымына тартылған нәтижесінде, ауыл шаруашылық дақылдардың барлық егістік көлемдері 4146,1 мың гектарды құрады, ол 2007 жылға қарағанда 399 мың гектарға артық.

2008 жылы дәнді дақылдардың көлемдері 3704,2 мың гектарға жетті, ол өткен жылға қарағанда 376 мың гектарға артық. Майлы дақылдар 114 мың гектарға орналасқан, ол 2007 жылға қарағанда 4 мың гектарға артық. Бидайдың жалпы түсімі 5 млн. тоннадан астам құрады, өнімділігі барысында 13,5 ц/га, майлы дақылдар 72 мың тонна.

Картоптың егістік көлемі 4,2 мың гектарға кеңейтілді және 25,9 мың гектарды құрады, 4,7 мың гектар көкөніс дақылдары себілген, кеңейту 800 гектарды құрайды.

Облыс тұрғындары толығымен өзіндік өндірісімен картоппен және көкөністермен қамтылған, олардың картоп көлемдері 406,5 мың тоннаны құрады, көкөністер – 148,2 мың тонна. Жыл сайын ресурсты сақтайтын технологияларды енгізу көлемдері кеңейтіліп келеді.

2008 жылы алдыңғы қатарлы технологиялар бойынша егілген егіс көлемі 2 млн. 51 мың га құрады, ол 2007 жылдың деңгейінен 2 есе артық.

19 мың тоннадан астам минералды тыңайтқыштар енгізілген. Бүгінгі күні көрсеткіштердің сапалық тұқымдарына тексеріс жүргізілуде. Себілгеннен 55 % тұқым тексерілген. Барлық тұқымдар шартқа сәйкес сұрыпталған, сонымен қатар 1 және 2 сыныптағы 92%, ол өткен жылдан 10% артық.

Мемлекеттік саясатты жүзеге асыру мақсатында, ірі тауарлық өндірісті құруға нысаналы, шағын тауарлық шаруашылықтарды ірілендіру және топтастыру үдерісі жалғастырып келеді.

Өткізілген іс-шаралардың нәтижесінде, шаруа қожалықтарының егістік көлемі 2005 жылдың 1 қаңтарынан бастап 21% дейін 40% дейін қысқартылған.

2004 жылдан бастап «Алғашқы техникалық жарақтандыру Бағдарламасы» жүзеге асырылуда.

2008 жылы облысқа 20,6 млрд. теңге соммаға жаңа жоғары өнімді техниканың 1700 астам бірлігі түсті, ол 2007 жылдың деңгейінен едәуір жоғары.

Агро лизингтің шарттары «ҚазАгроФинанс» АҚ арқылы 5,7 млрд. теңгеге жаңа техника әкелінген болатын.

Қазіргі техникаға қызмет көрсету үшін облыста 17 дилерлік және қызмет көсрету орталықтары жұмыс істейді, оның 5-еуі 2008 жылы ұйымдасқан. Элеваторлардың алғашқы техникалық жарақтандыру бойынша және АҚК үлкен жұмыс атқарылған болатын. 8 инновациялық жоба жүзеге асырылған, ол элеваторлардың сыйымдылығын 211 мың тоннаға кеңейтуге жағдай туғызды.

Мал шаруашылығы да тұрақты дамып келеді. 2008 жылы ауыл шаруашылық малдар мен құстардың барлық түрлері 2007 жылдың деңгейіне саны 2-ден 7 % дейін өсті.

Ет өндірісінің көлемі 94 мың тоннаны құрады, сүт — 549 мың тонна, жұмыртқа — 260 млн. дана, ол 2007 жылдың деңгейінен 3-6 % жоғары.

Мал шаруашылығы өнімділігі өндірісінің өсуі жаңа технологиялардың қолданумен, осы заманғы сүт кешендердің енгізуімен айқындалған.

«Зенченко және К» КС канадалық малды әкелумен 800 сиырға сүт кешені жұмыс істейді, облыста алғашқы рет бір сиырға сауын сүт 2008 жылы 6000 кг-ға арттырылды.

«Баско» ЖШС шошқа кешені бірінші кезегі, онда жемдеудегі орташа тәуліктік қосымша салмағы 800 граммға дейін жетті.

Петропавлдың бірінші орыны бройлерік құс фабрикасы іске қосылды, оның өнімі ақпан айында пайда болады.

«Тайынша-Астық» ЖШС-і сүт кешенінің алғашқы кезектегі сиыр қорасының құрылысын аяқтады, Канададан 580 тайыншалар әкелінген болатын.

Облыста ауыл шаруашылық өнімді қайта өңдеу бойынша 232 кәсіпорындар жұмыс істейді.

Олармен 2008 жылы 29,5 млрд. теңге соммаға тағам өнімдері жасап шығарылған.

Өндіріс арттырылған: 51 % сиыр етінен консервілер, 12 % ұн, 13 % сүт және кілегей, 7 % қышқылт сүт өнімдері, 11 % жарма. Қайта өңдейтін кәсіпорындарда қазіргі жабдықтар өндіріліп келеді, өнімнің жаңа түрлері өндірісі белсенді игерілуде.

9001 сериялы ИСО халықаралық стандарттарға сәйкес, 2006 жылдан бастап менеджмент жүйесінің сапасын (МЖС) енгізу бойынша жұмыстар жүргізілуде. 2009 жылдың басында ИСО 14 қайта өңдейтін кәсіпорындарға өндірген болатын.

Республикадағы облыс бидайды ірі шетелге шығарушылардың бірі болып табылады. 2008 жылға облыстан 1355 мың тонна бидай шетелге шығарылған, Қазақстанның басқа өңірлеріне — 1284 мың тонна бидай тиелген, ұн — 235 мың тонна. Рапстың майлы тұқымын шетелге шығару 27,4 мың тоннаны құрады. Құнсызданған үдерісін ұстау үшін облыстық және аудандық орталықтарда апта сайын ауыл шаруашылық жәрмеңкелер өткізіліп тұрады.

2008 жылы 517 млн. теңге соммаға 76 жәрмеңке өткізілген болатын. Облыстың азық-түліктік қауіпсіздігін және оның шетелге шығару әлеуетін қамтамасыз ету, ауыл шаруашылық өнім өндірісінің көлемдерін арттыру есебінен 2009 жылы АӨК-нің алдында міндет тұр,

3 Ауыл шаруашылығын дамыту саясаты
Жоғарыда аталып өткендей, алдымызда елiмiздегi агробизнестiң бәсекелестiк жүйесiн қалыптастыруды шешудiң мiндетi тұр. Ол үшiн заң актiлерiнiң, бiрiншi кезекте, Жер, Су және Орман кодекстерiнiң қалтқысыз орындалуын қамтамасыз ету қажет. Дәндi дақылдар нарығын реттеу жөнiндегi мемлекеттiк саясаттың тиiмдiлiгiн арттыру қажет. Ауыл шаруашылығы өнiмдерiн қайта өңдеудi және өнiм сапасын арттыруды жаңғыртуға ерекше назар аударылғаны жөн. Қазiргi заманғы аграрлық ғылымды дамытуды да естен шығаруға болмайды.

Ауылдық жерлердегi кедейшiлiктi жою үшiн шағын несиелер беру жұмысын кеңiнен өрiстету қажет, оның үстiне ол өзiнiң өмiршеңдiгiн көрсете де бiлдi. Осы жылдан бастап ауылдық аумақтарды дамытуға арналған мемлекеттiк аграрлық саясат бағдарламасы iске қосыла бастады. Мен перспективасыз аумақтарға мемлекеттiк инвестициялар тоқтатылатынын естерiңiзге салғым келедi. Аталған бағдарламаларды тиiмдi жүзеге асыру мақсаттарында Ауыл шаруашылығы министрлiгi жанынан ауылдық аумақтар iстерi жөнiндегi комитет құру қажет.

Ауыл шаруашылығы Қазақстан экономикасының негізгі салаларының бірі болып табылады. Аграрлық сектордың даму деңгейі қашан да қазақстандық қоғамның экономикалық және қоғамдық-саяси тұрақтылығын анықтайтын факторы болып келді және әлі де болып келеді.Республика экономикасы дамуының басым бағыттарының бірі бола отырып, ауыл шаруашылығы аса зор әлеует пен үлкен қорға ие. Қазақстанның әр түрлі климаттық жағдайлары қоңыржай жылы белдікте барлық дерлік дақылдарды өсіруге және мал шаруашылығын дамытуға мүмкіндік береді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың қуатты саясатының арқасында ауыл шаруашылығы өндірісінің қарқынды дамуы қамтамасыз етіліп, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізу мүмкін болды.
ҚОРЫТЫНДЫ
Өткен 5 жылда Қазақстан ауыл шаруашылығын дамытуда айтарлықтай нәтижелерге жетті. Ауыл шаруашылығының жал­пы өнімі 2002 жылмен салыстырғанда 2 есеге жуық өсті. Инвестициялар 3 еседен астамға ұлғайды. Бұл аграрлық секторды мемлекеттің орасан қолдауы нәтижесінде мүмкін болды. Сіздер біз табысты жүзеге асырған ауылды қолдаудың үш жылдық бағ­дарламасын жақсы білесіздер. Бағдарлама ел ішін дамытуға қуатты серпін берді.

Соңғы жылдары қазіргі заманғы технологияларды қолданудың арқасында дәнді-дақылдарды жинау күрт артты. 2004 жылдан бастап егінді міндетті сақтандыруды енгізу фермерлерге құрғақшылық жылдарының өзінде кепілді кіріс алуына мүмкіндік туғызды. Қабылданған шаралар ауыл шаруашылығындағы тауар айналымының төрт есеге жуық жалпы өсіміне оң ықпал етсе, ол 4 миллиард АҚШ доллары мөлшерінен асып түсті. Ауылдарымыз бен селоларымыздың өмір сапасын жақсарту мемлекеттік саясаттың басым бағыты болып қала береді. Қалыптасқан әлемдік үрдістер мен қолда бар әлеуетті ескерер болсақ, агроөнер­кәсіп кешені біздің экономикамыздың жоғары маңызды, табысты саласы болуы тиіс.

1. 
   "Агроөнеркәсiптiк кешендi және ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттiк реттеу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы
   
2. 
   «КазАгро» ұлттық холдингі» акционерлік қоғамын құру туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 11 желтоқсандағы № 220 Жарлығына,   Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 23 желтоқсандағы № 1247 қаулысы
   
3. 
   Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Алматы, 1998.
   
4. 
   Казахстан в цифрах за 2007 год. Агентство РК по статистике. 2008.