Суреттеу мен әсерлену арасындағы айырма

суреттеудің күші әсерленудің күшіне жетсе, ол уақытта
суреттеу ауруға айналады. Аурулы суреттеу галлюцинация
деп аталады.
Галлюцинация – бізге ешбір әсер бермеген бір затты яки
кѳріністі суреттеу деген сѳз. Бұл адамның миы, жалпы сау
болмағандықтан болады. Мысалы, ѳлген адамды кѳру, жын,
пері кѳру, әлдеқайдағы бір затты кѳру, жоқ дауысты есту
сықылды. Қазақтың бақсы-балгері осы галлюцинация ауруына
ұшырағандар ғой.
Суреттеулердің бѳлінуі. Суреттеулер ауданына қарап
екіге бѳлінеді: жалқы суреттеу һәм жалпы суреттеу. Егер біз
жалқы бір затты суреттесек, жалқы суреттеу деп аталады.
Мысалы, Сәрсенбай деген бір жалқы адамды суреттеу болады.
Ал енді біз бір-біріне ұқсас, тұқымдас кѳп затты суреттесек,
жалпы болады. Мысалы, жалпы сиырды суреттеу жалпы
суреттеу болып шығады.
Суреттеулер ішіне қарап тағы екіге бѳлінеді: жабайы һәм
күрделі суреттеулер. Заттың ѳзін емес, сынын ғана суреттеу
жабайы суреттеу деп аталады. Мысалы, қаралықты яки
қызылдықты суреттеу сықылды. Ал енді затты барлық
сындарымен суреттеу күрделі суреттеу деп аталады. Мысалы,
қара сиыр, жирен атты суреттеулер сықылды.
Баланың суреттеулері. Бір затты дұрыс суреттей алу үшін
сол заттан адам жанында кѳп әсерлену болу шарт. Егер бір
заттан бірлі-жарым ғана әсерлену болса, ол уақытта заттың
барлық сыны жанда қалмайды. Баланың әсерленулері әлсіз.
Бұл – бір. Сыртқы заттармен бала жаңа танысып келеді, яғни
балада әсерлену әлі кѳп болған жоқ. Бұл – екі. Міне, осы
себептерден бастапқы кезде баланың суреттеулері дұрыс
болмайды. Жас балада бір заттан әсерлену болғанда, заттан
түгел әсерлену емес, сол заттың бір балаға жат кѳрінген
сынынан ғана болады. Мысалы, бала қанттан әсерлену алғанда
қантты қатты ақ зат деп емес, тура тәтті бір зат деп қана біледі.
72

Сондықтан ол екеуі де тәтті болғандықтан, қант пен кәмпитті
айыра алмайды.
Балада дұрыс суреттеу болу үшін оның жанында кѳп һәм
ашық әсерленулер болуы шарт. Сондықтан тәрбиеші баланы
кѳп заттан әсерлендіруге, әсерлендірген соң, дұрыс һәм ашық
әсерлендіруге ыждиһат қылу керек.
73

Б
С У Р Е Т Т Е У
А С С О Ц И А Ц И Я С Ы
іздің жанымызда сансыз кѳп суреттеулер бар. Осы
суреттеулер қанша кѳп болғанымен, біз оларды бір-
біріне араластырып, жанастырып алмаймыз. Мұның себебі біз
суреттеулерді 
байлам-байлам 
қылып 
байлаймыз 
да,
жанымыздың әр түкпіріне тастаймыз. Бізге бір байламның
ішіндегі бір суреттеу керек болса, біз сол суреттеулерді алып
келеміз. Бұл суреттеу анау ѳзімен бірге байлаулы тұрған
суреттеулерді бірге ала келеді. Міне, осы суреттеулерді бір-
біріне байлау суреттеулер ассоциациясы деп аталады. Бірақ
суреттеулерді беталдына бір-бірімен байлай беруге болмайды.
Байлаудың яғни ассоциацияның белгілі жолдары бар. Олар: 1)
жақындық ассоциациясы; 2) тұқымдастық ассоциациясы.
74

Б
Ж А Қ Ы Н Д Ы Қ
А С С О Ц И А Ц И Я С Ы
ір уақытта яки бірінің артынан бірі болған әсерленулерді
біз бір байлам қылып тастаймыз. Яғни сол бір уақытта
яки бірінің артынан бірі болған әсерленулердің біреуін
суреттегенде, сонымен бірге байланған әсерленулер ѳздері
келіп суреттеледі. Жақындық ассоциациясы дегеніміз осы.
Жақындық ассоциациясы екі түрлі болады: 1) орында бірлік
ассоциациясы һәм 2) уақытта бірлік ассоциациясы.

жүктеу/скачать 2.51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: