- Дəріс. Жинақтаудың операциялары

Тiзбекті жəне жинақтау операцияларды орындауда ең көрнекті технологиялық сұлбасында құрастыруды бейнелеуге болады.

Бұл сұлбаларды құрастыру кезінде бұйымдарды негізгі құрама элементтерге-бөлшектерді бөледі. Əрбiр элементті тік төрт-бұрышты түрде бейнелейді, үш бөлікке бөлінген (2 сурет), жоғарғы бөлiкте бөлшектердің атын көрсетеді, төменгi сол жағында– оның индексі, төменгі оң жағындабөлшектердің саны, құрастыру бiрлiктері кiретiн. Сонымен қатар сұлбада негiздi бөлшек, құрастыру бірліктері жəне дайын бұйым белгiленуi керек.

1 - аунақшаның өсi; 2 - май қаққыш; 3 – аунақшаның тұрқы;

4 - мойынтректер; 5 - тығырық; 6 - сомын; 7 – май сауыт

2 сурет. Жинақтау бiрлiктерi

Iстелiнген сұлбаның негiзiнде құрастырудың технологиялық процесті өндейдi, технологиялық, маршрутты жəне құрастырудың операциялық карталарын құрайды. Технологиялық карта- бұл технологиялық құжаттама формасы, жазылған бұйымдардың барлық өңдеу процесі, операциялары жəне олардың құрама бөліктері, материалдары, өндіріс жабдықтары жəне технологиялық режимдері, бұйымдарды жасау үшін қажетті уақыт, жұмысшы мамандарды жəне т.б. көрсетілген. Бағытты карта-құжат, технологиялық процестерді операциялармен құрастыруда мазмұнды жазба. Маршрутты карталарды, ереже бойынша, майда сериялы жəне дара өндiрiсте қолданады.

Дара өндiрiсті жағдайларда жинақтау жұмыстарды ұйымдастыру

Дара өндiрiсте жасалатын бұйымдардың кең номенклатурасымен жəне аз көлемiмен оларды шығарумен сипатталады. Дара өндіріс жағдайларда жиналатын бұйымның өлшеміне жəне дəлдігіне байланысты құрастыру бөлшектеумен жүргізілу мүмкін, құрастыру жұмыстары сонымен бірге бөлшектеусіз жүргігзіледі. Жинақтаушы бiрiншi жағдайда жиналатын машиналарды жəне құрастыру бiрлiктердiң түрлерi бойынша мамандыланады. Маңызды жағдайлармен мамандыру стандартизация, нормальдау жəне құрастыру бірліктерін бірыңғайлау, бөлшектерді, олардың конструктивті элементтерін, сонымен қатар технологиялық процестерді құрастыруын типтеуі болып табылады. Əдеттегiдей, дара өндiрiс жағдайларда жинақтауыштардың жұмыс орында-ры тiкелей өзара байланыспаған. Көптеген жағдайларда бөлек құрастыру бірліктерін машиналарды жалпы құрастыруы едəуiр озады. Негізгі формамен еңбектi ұйымдастыру бұл жағдайларда бригадалық болып табылады. Сериялы өндiрiс жағдайларда құрастыру жұмыстарын ұйымдастыру

Сериялы өндiрiс шектелген бұйымдарды номенклатурамен сипатталады, мерзiмдi қайталанатын партиялармен(сериялармен) жасалатын, жəне салыстырмалы үлкен көлемiмен шығарылымы. Сериялы өндiрiс жағдайларда құрастырудың негізгі ерекшелігі-түйіндіге құрастыруға құрастыру процесін бөлшектеуге- (жеке құрастыру бірліктерін, агрегаттарын, механизмдерін) жəне жалпы. Ірі серияларды шығару кезінде жылжымалы құрастыруды қолданады. Мамандандырылған жұмыс орындарын бұл кезде құрастыруларды сызық бойымен орналастырады, ал жиналатын машина құрастыру конвейермен бiр операциядан басқаға құрастырумен тізбекті басқаға жылжиды.

Жаппай өндiрiстi жағдайларда жинақтау жұмыстарын ұйымдастыру Жаппай өндiрiс тар номенклатурамен жəне үлкен көлемiмен бұйымдарды шығару, үздіксіз ұзақ уақытта жасалатынмен сипатталады. Жаппай өндiрiс жағдайларда құрастыру процессі əрбір жұмысшы орнымен бекітумен бiр құрастыру бұйымдарды бір модельді сипатталады. Негізгі ерекшелігімен еңбекті ұйымдастыруда құрастырушының терең бөлшектеуге құрастыруды жəне еңбекті бөлу қатал қойылған құрастыру операцияларын жəне жұмыс орындарын тар өзара байланысының қойылған ұзақтығы болып табылады. Бұл типті өндіріс үшін ең жоғары ұйымдастыру формасы-үздіусіз ағын, механикаландырылған көлiк, əсіресе конвейерлер сипаттамалы. .

Жинақтау өндiрiсте өзара ауыстырмалылық

Ауыстырмалылық – бiр жəне сол бөлшектердiң құрамы, машиналардың агрегаттарын немесе түйіндерін, механизмдерін, аппараттарын жəне басқа конструкцияларын, бөлшектерді орнатуға (түйiндер, агрегаттар) құрастыру процесінде немесе оларды алдын ала қалыптастырусыз ауыстыру барлық талаптарын сақтауда, түйінді жұмысқа ұсынылатын, агрегатты жəне конструкцияларын бүтіндей. Негізгі ауыстырмалылықтар тиімді шақтама өлшемдер жүйесі немесе бұйымдардың басқа параметрлерi болып табылады.

Ауыстырмалылық толық болуы мүмкін (барлық бұйымдар үшiн) жəне толық емес (бұйымдарды партияларға бөлу кезінде жанасу өлшемдерімен жəне параметрлерге; бұйымдар партиялар шектерде ендi сұрыптаусыз- (без подбора) қолданылады. Жеке қалыптастырумен құрастыруды бірлікті жəне майда сериялы өндіріс жағдайларда қолданады. Сондықтан жанасатын болшектер қосылыстары отырғызуға талабын қамтамасыз ету үшiн слесарьлық өңдеулерiне ұшырайды.

Бөлшектерді жинапқтауға дайындау

Құрастыруға түсетiн барлық бөлшектер металлдық шаңынан, жоңқалардан жəне басқа ластанулардан тазартыланулы болу керек. Бөлшектерді əр түрлi əдістермен - механикалық, жуумен, қысылған ауамен үрлеумен тазартады . Бөлшектердi антикоррозионды майлардан тазарту, беттерінде бояудың іздерін жəне басқа қатты ластануларды механикалық жолымен жетекті жəне қолды металды шөтке көмегімен, құмшашыранды өңдеумен жəне т.б. орындалуы мүмкін. Жеке жəне майда сериялы өндiрiс жағдайларда бөлшектерді құрастыру алдында жуғыш шандарда- (баках) жəне ванналарда жуылады. Сериялы жəне жаппай өндiрiс жағдайларда осы мақмат үшін арнайы жуғыш машиналарды қолданады. Жуудың бiрнеше түрлерi бар – химиялық (малып алумен) шашыранды (органикалық ерiткiштерде), электрхимиялық, ультрадыбысты. Бөлшектердi жуу процесі бiрнеше шартты кезеңдерге бөлуге болады: сұйықты механикалық əсерiмен; сулау; температуралық əсерімен; адсорбция-лау; шаю. Бөлшектердi сапалы тазартуда оларды қысылған ауамен, қысыммен берілетін 30...50 МПа –мен үрлеудi қамтамасыз етедi.

Машиналарды, аспаптарды жəне механизмдерді құрайтын олардың бөлшектерiн жəне құрастыру бiрлiктерін сəйкесті жолымен жинайды. Машиналардың бөлшектерiн қосу əдiстерiнiң үлкен саны бар. Бірақ барлық қолданылатын қосылыстарды біріктіруге болады екі үлкен топтарға- ажыранғы жəне ажырағысыз, өз кезегiнде, жылжымалы жəне жылжымалы емес болу мүмкін ( 1 кесте).

Қосылыстардың классификациясы 1 кесте

Конструктивтi белгiлері	Ажыранғысыз		Ажыранғы
	жылжымайтын	жылжыйтын	жылжымайтын	жылжыйтын
Технологиялық белгілері	Пісіру Желімді Тойтармалы Айналмасоғулы Баспақты	Айналмасоғылған	Бұрандалы Сыналы Кілтекті Оймакілткелі (тісті) Цилиндрлі Конусты Пішінді	Тісті Оймакілткелі (тісті) Цилиндрлі Пішінді

Əдебиет: 1нег. [68-76 ], қос.[113-120 ] Бақылау сұрақтары

1. 
   Технологиялық құрастыру сұлбасы өзіне нені ұсынады?
   
2. 
   Технологиялық карталарда не жазылады?
   
3. 
   Дара өндiрiсі немен сипатталанады?
   
4. 
   Ауыстырмалылық қандай бола алады?
   
5. 
   Сiзге ажыранғы, жылжымайтын қосылыстарының түрлерi белгiлi?
   

Такелажды жабдық. Арқандар жүк көтеру құрылымдарда өте кең қолдану тартқыш органдарды жүккөтеру құрылғыларда қолданылады. Болатты арқандар басқаларға қарағанда жиі қолданылады. Кендiрден iстелген, арқандар жасанды тал жiптен оның жүк көтеру құрылымның iлмегiне жүктi орап баулау жəне бекiткiш үшiн ғана қолдануға жасалған, мақта-матасы, үлкен жылдамдықпен жүктерiн көтерiлуге мүмкiндiк беретiн болат арқандар 0,2...3 мм нiң диаметрiн болаттан жасалған сымды өте берiктiк ие болатын жоғары көмiртектiден даярлайды. Жүк көтеру құрылғыларда екi есе шығын свивканың арқандарын қолданады. Сымдар 1 бұрымда 2 орайды, ал соңғыларын (3 сурет) болаттан жасалған өзектерге 3 орайды.

3. 
   сурет. Болатты сым арқанның қимасы
   

3. 
   сурет. Жүк таситын тізбектер
   

3. 
   сурет. Стропалар (жүк көтергіштер)
   

Арбаша 3 кранның арқанның көмегімен 4 жылжиды, тізбекті доңғалақпен 2 қозғалысқа жүргізіледі, жүк лебедкамен 1 көтерiледi.

3-сомын; 4- бұранданың басы; 5,10- қолсаптар; 6- тістегеріш; 8-тiстi рейка;

9- тiстi доңғалақ; 11- цилиндр; 12- поршень; 13- гидравликалық сұйық үшiн сұйық қойма; 14-плунжерлi сорғы; 15 – иінтрек (рычаг)

7 сурет. Домкраттар

3, 7- атанақтар; 4- тiстi берiлiс; 5- қолсап; 6- қырылдақты (храповой) механизм;

8- рама; 9- электрқозғалтқыш; 10- тежеуіш;; 11- редуктор

8 сурет. Лебедкалар

9 сурет. Таль (а) жəне (ə) тельфер

Бағдарлаушы блоктар шойындардан жəне едəуiр сиректеу болаттардан (пісірілген немесе құйылған) жасайды. Блокта арналардың пішіндерін арқан ойысқа тығыз жатқызылатындай етiп орындайды.

шықтармен , жалпы көлденең осьтерде орналасқан; 1, 2- жылжымайтын жəне жылжымалы шығыршықтар; 3- иілгішті тартқышты орган; G - жүктiң массасы;

10 сурет. Полиспасттар

Полиспастың негізгі сипаттамасы – еселілік i_п оны бірлікті атанақты тармақтарын саны бойынша қолдану кезінде, жүк ілінгенді анықтайды. Екілікті атанақта полиспастың еселілігі арқанның тармақты жарты санына тең ілінген жүк.Полиспасты күште ұтыс үшiн арқасында қолданады:

F = G_Г + G_п ,

in ×hп

Стационарлы жүк көтеру құрылғының жоқтығы кезінде жағдайларда iрi габаритті жабдықтың тұрақты жұмыс орындағы жинақтауды немесе құрастыруды жүзеге асыруға, жүк көтеру құрал-саймандармен, көтерілетін жүктің салмағына байланысты таңдау болып қолданылады.

11 сурет. Ағашты тағаналар

Биіктігі 30 м дейін мачталарды (дiңгектердi) болатты құбырдан жасайды. Тасымалдауды жеңілдету үшін, оларды бірнеше бөліктерден, өз ара бұрандамалар көмегімен қосады.

Мачталардың бөлек бөлшектерін ыңғайлы біріктіру үшiн фланецтерді қолданады.



1 - фланец; 2 - бағана; 3 - қатаңдылық қыры

13 сурет. Дiңгек (Мачта)

Тік немесе берілген еңістік жағдайда мачтаны ван-расчал көмегімен ұстап тұрады (13 сурет) арқандардан орындайды. Вант санын жұмыс жағдайларынан сүйене анықтайды, бiрақ ол үштен кем бола алмайды. Табанымен мачтаны шарнир көмегімен қосады, оның берілген көлбеу бұрышымен орнатуды қамтамасыз етеді.

Əдебиет: 2 нег. [167-198 ], 5 нег. [191-195 ].

Бақылау сұрақтары

1.Жабдықты жинақтау қандай жағдайда көтергіш-көлiкті қолдану керек?

2. 
   Қандай такелажды жұмыстар деп аталады?
   
3. 
   Такелаж жабдықтыңа құрамына не кiредi?
   
4. 
   Стропаларды неден жасайды ?
   
5. 
   Домкрат өзіне нені ұсынады ?
   

Іргетасқа ауыр машиналарды тек негiзбен, қызмет көрсете алатын iргетасқа орнатады, өйткені жабдықтың тiрек бөлiктерi, немесе бұл қосымша орнықтылықтар жəне қаттылықты жабдыққа қамтамасыз етiлуге олардан сабақтас болу керек. Iргетас өзіне бетонды, шой тас немесе кiрпiш қалаулы, жерге бекітілетін болып табылады. Iргетастың тағайындалуы: -машинаны пайдалану процесінде пайда болатын жүктемелерді қабылдау. Бұдан басқа, іргетас машинаны тез жұмыс орнына дəл жəне сенiмдi орнатуын, қамтамасыз етедi. Iргетастың ауданы, оның өлшемдерi жəне салмағы сəйкесiнше тiреу ауданымен, оған орнататын жабдықты, өлшемдерімен жəне салмағымен анықталады.

Жабдықты іргетасқа орнату алдында, сəйкесті нұсқаулармен, жинақтау сызбалармен, техникалық шарттармен қарастыру қажет. Жабдықтарды іргетасқа орнату үшін (14,а..г сурет) əр түрлi тəсілдермен жүзеге асырады.



а - бұрандалар көмегімен; ə -қойылатын сомындарда; б- жиынды металлдық

төсемдерде; в- реттелетiн башмактарда г- домкраттарда; 1,2-тiрек пластиналар,

3-реттеуіш бұранда, 4, 7-тоқтатқыш жəне табақшалы тығырық; 5,8- іргетасты бұрандамалар; 6,9 - жабдықтардың тiрек бөлiктерi; 10,11-орнатылатын сомын; 12- iргетас

14 сурет. Технологиялық жабдықты іргетасқа орнатудың тəсілдері

Жабдықтарды орнату реттеу бұрандалары (14,а сурет ) көмегiмен төмендегiше жүзеге асырады:

• 
  тiрек пластиналарды 2 іргетаста 1орналастырады реттеу бұрандаларының 3 орналасуымен тірек бөліктерінде 6 жабдықтардың;
  
• 
  жабдықтарды тiрек бөлiгiне 6 реттеу бұрандаларын 3 тоқтатқыш сомындармен 4 орнатады;
  
• 
  көлденең жəне тiк жазықтықтарға жабдықтарды реттеу бұрандаларды 3 айналдыра шығарып қояды;
  
• 
  реттеу бұрандаларының жағдайы осыдан кейiн тоқтатқыш сомындармен 4 бекiтедi;
  
• 
  іргетасты бұрандамаларды 5 тартады;
  
• 
  реттеу бұрандаларын 3 сомындармен 4 іргетасты бұрандамаларды тартқаннан кейін алып тастайды, ал саңылауларын астында бұрандалы тығын-дармен жабады.
  
• 
  жабдықты дəлдеу немесе дұрыстау қойылатын сомындар 11 көмегiмен (14,бсурет) серпiмдi элементтердi қолдануымен табақшалы тығырықпен 10 қолдануымен өндiрiп алады:
  
• 
  реттеуішті сомынды 11 жəне табақшалы тығырықты (шайбаны) 10 іргетасты бұрандамаларды 8, алдын ала бітелген іргетасқа 12 орнатады;
  
• 
  айналдыра орнатылатын сомынды 11, тiк жəне көлденең жазықтықтарда
  

Жиынды металлдық төсемдерiне жабдықтарды орнату, (14,в сурет) егер реттеу бұрандалары ескерiлмеген жəне табақшалы (тығырықтарды) жəне домкраттарды қолдану үшiн шарттар жоқ болған жағдайларда сонда ғана қолданады. (Реттеу сұлбалардың қалғандары айқыны iргедегi технологиялық жабдықтардың іргетаста жағдайы суреттен реттеуi жəне қосымша түсiндiруерді талап етпейдi).

Мысал ретiнде метал кесетiн жабдықтың iргетасқа жинақтауды қарап шығамыз. Жабдықтың іргетаспен қосуы анкерлік немесе құйылма іргетасты бұрандамаларды, сонымен қатар бетон қоспасымен немесе сұйық цементтi ерiтiндiсiмен үстеп құю көмегiмен iске асады. Анкерлiк бұрандамаларды жабдықтарды орнату кезінде, соққылармен жұмыс iстейтiн, ал құймала бұрандамалардың көмегімен жабдықтарды орнатады, бір қалыпты жұмыс істейтін, серпулерсізді қолданылады. (15, а..в суретте) жабдықтың іргетасқа бекітудің əр түрлі тəсілдері көрсетілген: жылжымайтын анкерлiк бұрандамасымен 3, іргетастың 2 саңылауына тақтамен 1 бiргесiмен (жабдықты жинақтау алдында) ; бұранда-мамен 4, құйылған iргетасқа; бұрандамамен 5; тақтайшаға 7 бұралған, жабдықтың 6 арқалыққа 8 пiсiрiлген орнатудан кейін, құйылған іргетасқа, цангалы iргетасты бұрандамамен 9, бұрғыланған цанганы 10 бұрандамамен, саңылауда болатын ойып жасалған іргетаста.



а - жылжымайтын анкерлiк бұрандамамен; ə - iргетасқа құйылған бұрадамамен;

б - жұқа тақтайшасы бар бұрандамамен; в- цангалы іргетасты бұрандамамен;

1 - тақта; 2 - iргетас, 3, 4, 5, 9 - бұрандамалар; 6 - орнатылатын жабдықтар;

7 - тақтайша; 8 - арқалық; 10 - цанга

15 сурет . Жабдықтарды іргетасқа бекіту тəсілдері

Жабдықтарды орнатудан кейін жəне ақырғы тексеруінен іргетастың бетін майдан жəне т. б. ластанулардан, қысылған ауамен үрлейді жəне ыстық сулармен жуады. Содан кейін бетон қоспасымен немесе цементтi ерiтiндiсiмен, үстеп құюларға оның мұндай тiзбегiнде жүзеге асыра кiрiседi:

• 
  іргетасты тақтайдан 100...150мм қашықтықта қорама- (опалубка) орнатады (қораманы биiктiгі 20...30 мм iргетастың деңгейiнен биiк болу керек);
  
• 
  құбыржолдар, қорамамен жапсарлас, төлмен орап қояды, өйткені құймадан кейін саңылауларды қамтамасыз ету үшін, құбыржолдарды жылулық ұлғаюды компенсациялау үшін;
  
• 
  құдықтар бетон қоспасы немесе нұсқаулардың жоқтығының жағдайындағы құрамы анықтама бойынша таңдайтын цементтi ерiтiндiсiмен құяды; үстеп құю 50...80 мм қабаттай қалыңдықты құрау керек.
  

16 сурет. Жабдықтарды науаша-жинақтауыш көмегімен үстеп құюдың сұлбасы

Жабдықтарды іргетассыз орнату дірілді изоляциялайтын тіректер (17 сурет) жəне əр түрлi конструкциялы ковриктер қолданылуы мүмкін. Сомын 3 дірілді изоляциялайтын тректер жоғарғы қақпақпен 1 гофраланған серіппемен 2, рұқсат етпейтiн қайтаруды тректің, бiрақ кедергi келтiрмейтiн тiк ауыстыруға бұрандалаумен бұрандаманы 4 қолданылуы мүмкін.



1- жоғарғы қақпақ; 2 - серiппе; 3- сомын; 4 - бұрандама;

5- орнатылатын жабдық

17 сурет. Виброизоляция жасайтын тiрек

Əдебиет: 5 нег. [196-198 ], 1 нег. [146-166 ]. Бақылау сұрақтары

1. Іргетас өзіне нені ұсынады?

2.Жабдықтарды орнату реттеу бұрандалары көмегiмен мəні немен қорытындыланады?

3. 
   Жабдықтың iргетаспен қосылуы неде iске асады ?
   
4. 
   Қалайша бетон қоспасымен iргетасты құю iске асады ?