Пәні бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus)

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

050901 «Тасымалдауды, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» мамандық студенттеріне арналған

Павлодар

Пәні бойынша оқыту бағдарламасын (Syllabus) бекіту парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/38

Құрастырушы: аға оқутышы Р. М. Алтыбасаров _____________

20___ж. «___» __________ №___ хаттама

«Көліктік техника және логистика»

кафедрасының меңгерушісі__________ Е.К.Ордабаев 20__ж.«__»______
1 Оқытушылар туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары

А.Ж.Т. Алтыбасаров Рашат Мейрамович

Ғылыми дәрежесі, атағы, қызметі аға оқутышы

«Механика және мұнайгаз ісі» кафедрасы Б-1 корпусында (ак.Чокин 139 к-сі), Б-215 аудиторияда орналасқан. Байланысу телефоны 673633 (+1203).
2 Пән туралы мәліметтер

Пән төртінші семестре 15 апта ұзақтықпең беріледі. Пәнінең жалпы көлемі 135 сағат.

Беріктік негізін және карапайым қүрылымның күш элементтерін беріктікке есептеуді үйрену. Конструкторлық тәлім алу, материалдарды таңдау, детальдар мен машина механизмдерін жобалауды үйрену. Стандарттау мен өзара ауыстырымдылық негіздерімен танысу. Манипуляторларды, роботтарды, көтергіш-көлік машиналарын қолданумен және типтерімен танысу.

Пәнді оқып білу міндеттері:

Студент «Қолданбалы механика» пәнін оқу нәтижесінде:

• 
  күштер жүйесін эквивалентті күштерге келтіруді;
  
• 
  денелердің күштерсіз қозғалысын зерттеуді;
  
• 
  құрылыстардың жеке элементтерін беріктікке және қатаңдыққа есептеуді білулері керек.
  

- теориялық механиканың және материалдар кедергісінің негіздерін білулері керек.

• 
  теориялық механика және материалдар кедергісі курстарының негізгі әдістерін игерулері керек.
  

Студенттер «Қолданбалы механика» курсын оқу үшін келесі пәндерді білулері керек: жоғары математика; физика; сызықтық геометрия, теориялық механика.

Біртұтас көлік жүйес; Автокөлік құралдарының қауіпсіздігі және конструкциясы; Пайдалану материалдары.

Озіне материалдар кедергісінің, машиналар мен механизмдер теориясының, механика бөлшектерін есептеудің және қүраудын негіздерінің негізгі сүрактарын камтитың көлік мамандыктарынын студенттері үшін «Қолданбалы механика» кешенді инженерлік пән болып табылады.

Жалпы мәліметтер. Қолданбалы механика ғылымының қысқаша даму тарихы

1.1 Созылу - сығылу

Сыртқы күштер мен олардың түрлері: беттік, көлемдік және қадалған күштер, активті және реактивті күштер, статикалық және динамикалық күштер.

Материалдар беріктігі пәнінің зерттейтін негізгі объектілері мыналар: аркалық, пластина, оболочка, аумақтык дене және олардың теориялық анықтамасы.

Деформацияланатын катты дененің негізгі қасиеттері: серпімділік, пластикалықтық және аққыштық. Деформациялар мен жылжулар. Сызықтық және бүрыштық (ығысу) деформациялар.

Материалдар беріктігіндегі гипотезалар. Ішкі күштер мен оларды зерттеудің әдістері (қималар әдісі). Толық, нормальды және жанама кернеу.

Орталықтан созылу мен сығылу. Бойлық күштер. Сыртқы күш пен бойлық күштердің арасындағы дифференциалдық байланыстар. Бойлық күштердің эпюрлары. Арқаудың көлденең қималарындағы кернеулер. Негізгі болжамдар. Кернеу эпюрі. Арқаудын өсіне көлбеу қималардағы кернеулер. Арқаудың бойлық және көлденең деформацияларды. Серпімділік модулі мен Пуассон коэффициенті. Түрақты және айнымалы көлденең қималы тік арқаудың үзаруы (қысқаруы). Созылу мен сығылудағы қатаңдық. Арқаудың көлденең қималарынын жылжулары. Созылу мен сығылудағы көлемнің өзгерістері.

Созылу мен сығылудағы деформацияның потенциалдық энергиясы. Материалды деформациялауға жүмсалатын толық және меншікті жұмыс.

Созылу мен сығылудағы статикалы анықталмайтын есептер. Сыртқы күштерге, температураға және алдын-ала созылған жүйелерге есептеулер.

1.2. Ығысу және буралу

Ығысудағы кернеулер мен деформациялар. Ығысудағы Гук заңы. Ығысу серпімділік модулі. Изотропты денедегі сірпімділік және ығысу модульдары арасындағы байланыс. Ығысу кезінде көлемнің өзгермеуі.

Тік арқаудың бұралуын туғызатын сыртқы күштер. Бүраушы моменттердің эпюрлары. Көлденең қимасы дөңгелек тік брустың бұралуы. Негізгі жорамалдар. Арқаудың көлденең қимасындағы кернеулер. Бұралу бүрышы. Бұралу кезіндегі қатаңдық.

Біліктің айналу саны мен қуаттың шамасына карап түтас және қуыс білікті беріктік пен қатаңдыққа есептеу. Шектік көтергіштік қабілетті анықтау.

1.3. Иілу

Тік арқаудың негізгі алаң бойымен иілуі. Иілуді тудыратын сыртқы күштер. Жүктердің түрлері. Тіректер мен тіректік реакциялар. Иілудегі арқаудың көлденең қимасындағы ішкі күштер: июші моменттер мен көлденең күштер. Таза және көлденең күштер. Таза және көлденең иілу. Июші момент, көлденең күш және таралған күштердің қарқыны арасындағы дифференциалдық байланыстар. Көлденең қималардың геометриялық сипаттамалары. Қима инерциясының бас осьтері мен бас моментін анықтау. Иілудегі қатаңдық. Иілудегі жылжуларды (иілу шамасы мен бұралу бүрышы) анықтау.

1.4. Күрделі кернеулі күй және беріктік теориясы

Гук заңы. Күрделі кедергі. Шекті күй теориясы. Беріктік пен пластикалық күйдін критерилері. Беріктік теориясы.

1.5. Сығылган аркаулардың орнықтылығы (бойлық иілу)

Тепе-теңдіктің түрақты және түрақсыз түрлері туралы түсінік. Қауіпті күштер. Серпімді жағдайдағы сығылған арқаудың орнықтылығы. Шеттері топсалы тіректерге бекітілген арқаулар үшін Эйлер өрнегі (негізгі жағдай). Арқаудың икемділігі мен қалыптастырылған үзындығы жайлы түсінік. Эйлер өрнегін пайдаланудың шегі. Кернеулер материалдардың пропорционалдық шегінен шыққан кезде орнықтылықты жоғалту. Энгессер-Ясинскийдің қауіпті күшінің өрнегі. Сығылған арқаудың бойлық күшке есептеудің тәсілі.

6. 
   Деформация мен кернеулердің эксперименттік зерттеу әдістері Тензометриялық әдіс. Өрістік оптикалық әдіс.
   
7. 
   Уақытқа байланысты өзгеретін кернеулер кезінде беріктікке есептеу
   

2.1 Механизмдердің структурсиық талдау негіздері

Звенолар. Кинематикалык жүптар. Кинематикалык тізбектер және олардың классификациясы. Әсер ететін күштерді ескеріи, механизмдердің козғалткыштығын аныктау. Артык байланыстар. Пассивті звенолар.

2.2 Механизмдердің қозгалысын талдау

Механизмдердің звеноларының козғалысын зерттеудің мақсаттары мен әдістері. Механизм звеноларынын қозғалысын графиктік әдіспен анықтау. Стерженьдік беріліс механизмдерінің орын функциясын анықтаудың аналитикалық әдістері. Рычагты топсалы механизмдер.

2.3. Стерженьдік механизмдердің синтезі

Синтез әдісі. Механизмдердің синтезінің кіріс және шығыс параметрлері. Синтездің негізгі және қосымша шарттары.

2.4. Машина динамикасына кіріспе

Негізгі үғымдар. Механизмдердің кинетикалық энергиясы. Машинаға әсер етуші күштер. Келтірілген және теңгеруші күштер. Жуковский теоремасы. Жетектің қуаты. Пайдалы әсер коэффициентә. Келтірілген және теңгергіш күштер. Машиналар қозғалысын реттеу. Машина бөлшектерінің инерциялық күштерін теңестіру.

3. Машина бөлшектерін есептеудің және конструкциясын қүру негіздері

3.1 Айналып қозғалу механизмдері

Машинадағы берідістің белгіленуі және ролі, жұмыс істеу принципі мен

классификациясы. Айналып қозгалу берілісінің қозғалысы. Үдеу және тежеу динамикасы.

3.2. Машина бөлшектерін және тораптарын қосу

Болшектерді қосу арқылы механизмдердің звеноларын қүру. Қосудың негізгі түрлері.

1.5. Пісіріп қосудың турлері

Конструкциясы және оның беріктігін есептеу. Пісіріп қосудың беріктігі және мүмкіндік кернеу.

3.4. Бұрандалы қосылыстар

Негізгі түсініктер мен анықталамалар. Бұранданың негізгі түрлері. Винт жүптарының теориясы. Бұранда қосылыстарын беріктікке есептеу. Бұрандаолы қосылыстардың істен шығуы. Әр түрлі күш түскен жағдайда болт сырығын беріктікке есептеу. ГІӘК. Бұрандалы белшектердің материалдары мен мүмкіндік кернеуі. Жүк котергіш винттер.

3.5. Тісті берілістер

Қолдану аймагы. Тісті механизмдердің типтері. Негізгі түсінктер мен анықтамалар. Іліну заңдылығы, тістердің сырғанау жылдамдығы. Эвольвенттік ілінісу. Тік тісті жөне кисық тісті берілістердің геометриясы. Тісті берілістердің стандартты парметрлері. Материалдар және температуралық өңдеу. Жұмыс істеу мүмкіндігінің критерииі. Белшек Дайындаудың дәлдігі. Түзу тісті дөнгелектердің тістерін иілуге есептеу жөне жанасу беріктігіне есептеу. Есептеу жүктерін таңдау. Мүмкіндік кернеулер. Тісті берілістерді майлау. Пайдалы әсер коэффициенті. М.Л. Новиков ілінісі бойынша беріліс. Конусты тісті берілістер. Редукторлар және беріліс корабы. Планетарлық берілістер. Толқынды тісті беріліс.

3.6. Червякті берілістер.

Негізгі түсініктер. Берілістердің типтері. Червякті жүптың кинематикасы мен геометриясы. Іліністегі сырғанау. Пайдалы әсер коэффициенті. Червяк пен червякті дөңгелектің материалдарын таңдау. Мүмкіндік кернеу. Жылудан есептеу схемасы Майлау. Червякті берілістерді беріктікке есептеу.

3.7. Белдікті беріліс

Жалпы түсінік. Белдікті берілістің түрлері және негізгі сипаттамалары. Жұмыс істеу қабілеттілігі және белдікті берілістерді есептеу. Белдікті берілістердің кинематикасьі Белдіктегі кернеу мен күштер. Белдәікті берілістердің пайдаолы әсер коэффициенті және білікке әсерететін күштер. Жалпак белдікті берілістерді есептеу жолдары. Сына тәрізді белдікті берілістерді есептеу жолдары. Керетін ролигі бар берілістер. Тісті белдікті берілістер.

3.8. Біліктер мен осьтер.

Жалпы түсінік. Біліктердің материалдары және өңдеу. Біліктерді беріктікке есептеу. Біліктерді қатаңдыққа есептеу.

3.9. Подшипниктер

Жалпы түсініктер. Сырғанау подшипниктері. Сырғанау подшипниктердегі үйкеліс. Домалау подшипниктері. Домалау подшипниктерінің конструкциясы мен атқаратын қызметі. Майлау. Шартты есептеулер.

10.2 Жаттығу бөлімінің мазмұны

Жаттығу сабақтарының мақсаты дәрістік сабақтарда алынған білімдерді нығайту, тереңдету және кеңейту; есептерді шығару дағдысын студенттерге дарыту және машықтандыру.

Тақырып 2 Созылу және сығылу

Созылу мен сығылу жағдайында беріктікке және қатаңдыққа есептеу

Бұралу жағдайында беріктікке және қатаңдыққа есептеу

Иілу жағдайында эпюраны қорғап беріктікке және қатаңдыққа есептеу.

Жылжымалы дәрежесін анықтау. Тобы, қатары, түрі. Құрылу формуласы

Жылдамдық пен үдеудің жобасын құру.

Ажырамайтын қосылыстарды есептеу, жобалау

Бұрамдалы қосылыстарды есептеу

Тісті берілістерді есептеу

СӨЖ мақсаты студенттердің өздігінен курстың жеке тарауларын және белгілі көлемдегі үй жұмысын орындау.

Әдебиет: [4] 198-200 бет, 202-204 бет, [12] 31-51 бет.

2. Ығысу мен бұралу. Беріктікке есептеу. Болты, тойтарма шегелі мен пісіріліп қосылған элементтерді ығысуға есептеу; бұралу деформациялары. Бұралған біліктерді беріктікке есептеу.

Әдебиет: [4] 207-209 бет, 225-228 бет, [10] 86-90 бет, [12] 82-84 бет.

3. Қималардың геометриялық сипаттамалары. Қималардың статикалық моменті. Қиманың ауырлық центрінің орнын анықтау. Осьтің, өрістің ортадан тепкіш екпін моменттері. Екпін моменттерінің параллельді осьтерге қарағанда арасындағы байланыстары. Бас осі бас екпін моменті.

Әдебиет: [4] 219-221 бет, [12] 19-25 бет.

4. Иілу. Тік және жанама кернеулердің көлденең қималарындағы өзгеру заңдылығы. Тік төртбұрышты, үшбұрышты, тұтас және қуыс дөңгелектердің осьтік кедергілі моменттері.

Иілу центрі. Цилиндрлі және жіңішке қабырғалы қабықшаны есептеу (резервуар сумен толтырған)

Әдебиет: [4] 245-252 бет, [10] 259-263 бет.

5. Кернеулі күйлер туралы түсініктеме. Жазық, көлемді кернеулі күйлер. Беріктік гипотезелер.

Әдебиет: [9] 76-79 бет; 87-93 бет, [12] 62-74 бет.

6. Күрделі қарсыласу. Қиғаш иілу. Кернеуді анықтау. Беріктік шарты. Қиғаш иілген арқалықтың орын ауыстыруын анықтау. Центрден тыс созылу (сығылу). Кернеуді анықтау. Беріктік шарты.

Әдебиет: [4] 264-266 бет, 267-269 бет, [12] 154-164 бет.

7. Орнықтылық. Аумалы күш туралы түсініктеме. Эйлер формуласы. Тірек түрлерінің аумалы күш шамасына әсері. Ясинский түрлерінің формуласы. Сығылған стержіндерді орнықтылыққа есептеу. Сыртқы қысымдан қуыс дөңгелек оболочкаларды есептеу.

Әдебиет: [4] 288-292 бет, [12] 169-175 бет.

8. Айнымалы күшке қарсыласу. Айнымалы кернеу. Кернеу циклінің түрлері. Төзімділік шегін анықтау. Қажу диаграммасы. Төзімділік шегіне әссерін тигізетін факторлар. Жергілікті кернеулер. Шоғырлану коэфициенті.

Әдебиет: [4] 277-283 бет, [12] 186-201 бет.

9. Тісті берілістер. Қисық тісті шошақты берілістердің геометриялық ерекшеліктері. Берілістерді беріктікке есептеу. Беріліс кинематикасы. Редуктордың схемасы.

Әдебиет: [8] 9-21 бет; [7] 98-99 бет, 104-105 бет.

10. Червякті берілістер. Беріліс саны№ Пайдалану коэффициенті. Червякті берілістерінің, червякті дөңгелектерінің материалдары. Червякті дөңгелектерінің геометриялық есебі.

Әдебиет: [2] 321-323 бет.

11. Икемді берілістері, жұмыс принципі, практикада кездестіруі. Тізбекті берілістері. Жалпы түсініктері.

Әдебиет: [1] 391-397 бет.

12. Білік және осі. Мойынтірек. Біліктерді беріктік пен қатаңдыққа есептеу. Мойынтіректер классификациясы. Шайқалу мойынтіректердің негізгі конструкциясының жалпы сипаттмасы, бұзылу түрлері, олардың ресурстарын анықтау.

Әдебиет: [1] 409-415 бет; [7] 285-287 бет, 272-273 бет

13. Муфталар мен серпімді элементтер муфталар, жалпы мағлұматтар, тағайындалуы, конструкция материалдар.

Әдебиет: [7] 299-301 бет.

14. Қосылыстар. Ажырамалы және ажырамсыз қосылыстар№ Жалпы мағлұматтары, сипаттамалары. Беріктікке есептеу.

Әдебиет: [7] 16-20 бет, 27-30 бет.

15. Ажырамсыз қосылыстар. Пісірілген қосылыстарды кесілуге есептеу.

Әдебиет: [7] 58-61 бет.
11 Курс саясаты

Студенттердің міндеттері: ұдайы сабаққа қатысу, пән бойынша тапсырмаларды өткізу кестесінің талаптарын орындау, кітапханада және интернет залында әдебиетпен өздегінен жұмыс істей білу.

Оқытушылар студенттермен бірігіп жұмыс істей үрдісінде келесі ережелерге сүйенуі қажет:

1. Оқытушы мен студент бір-біріне сыйласымды, сыпайы және мейірімді болу керек.

2. Сабақтарда белсенді болыңыз. Оқытушыға сұрақтар қойыңыз. Сабаққа қатысу жеткілікті емес. Материалды толық меңгере білу керек.

3. Оқытушы студентпен творчестволық түрде жұмыс істеуге міндетті. Студент мұғаліммен қарым-қатынаста болуға міндетті және орындалатын практикалық, өздік жұмыстар бойынша консультация алуға міндетті.

4. Қате жібергенге ұялмаңыз. Кім еш нәрсе істемейді, сол қателеспейді.

5. Барлығын түсінген адам сияқты түр жасамаңыз. Түсінуге тырысыңыз.

6. Сабақтарға қатысу міндетті болып табылады. Егер сіз үш және одан да көп сабақты себепсіз босатсаңыз (себебі құжат бойынша бекітілуі керек), онда оқытушы сізден деканаттың сабаққа рұқсат қағазын талап етуге құқылы. Есіңізде болсын: сабаққа қатысу қорытынды баңаңа әсер етеді.

7. Өз уақытында практикалық, өзіндік жұмыстардың кестесі бойынша есептесіп отыру қажет. Бұл қорытынды бағаға әсер етеді. Аяқталмаған есептесулер және өздік жұмыстар есептелмейді. Әр жұмыстың өз уақытында және толық көллемде орындалған тапсырмаларына жоғары балл қойылу ұйғарылғанды.

Марапаттық баллдар 0,2 ÷ 2 балл:

- оқу үрдісіне белсенді қатысқаны үшін;

- студенттік конференцияға қатысқаны үшін;

Айып балдары 0,2 ÷ 2 балл, жалпы саннан төмендегі жағдайда шегеріледі (азайтылады):

- материалдарды өз уақытында көрсетпегені үшін;

- жұмысты сапасыз орындағанда;

- сабақты жібергенде;

- сабаққа кешіккенде

Студенттердің өзінің қатысуынсыз бақылау жүргізілмейді.

8. Аудиториялық сабақтарға кешігуге 5 минутқа дейін рұқсат етіледі, басқа жағдайда студентке сабаққа кіруге рұқсат етілмейді. Объективті себептер болса оқытушыны алдын-ала ескерту керек. Ұдайы сабақ босату-жақсылыққа әкелмейді. Ол студенттің сабаққа деген қатынасын сипаттайды.

9. Этика бойынша оқытушы сөйлеп тұрғанда дауыс шығарып сөйлеуге болмайды. Екінші ескертуден кейін студент аудиториядан қуылады. Сабақ кезінде басқа тақырыпқа әңгімелесуге болмайды.

10. Сіздің міндетіңіз сабаққа дайын болып келу. Бар әдебиетті пайдаланыңыз, өз уақытында кітапханадан әдебиетті алыңыз.

11. Ішкі тәртіп ережесі орындалуы тиіс.

12. Басқа біреудің жұмысын көшіріп алуға үзілді-кесілді тиым салынады

13. Мүмкіндігінше консультацияға қатысу.

14. Сабақ кесінде сот.телефондар ажыратылған болу керек.

15. Кесте бойынша тапсырылмаған практикалық және өздік жұмыстар оқудың меңгеру сапасын төмендетеді. Студенттердің күнделікті еңбекке ізденушілікке тәрбиелеу үшін олардың сапалы жұмысын - өз уақытында (дер кезінде) рейтинг картасы бойынша бағалау оқытушылар үшін өте қажет.

12 Әдебиеттер тізімі
Негізгі

1. Артоболевский И.И. Теория механизмов и машин: М.: Наука. 1975, 639 стр.

2. Дубейковский Е.Н., Е.С. Савушкин, Л.А. Цейтлин. Техническая механика. М. Машиностроение 1980, 344 стр.

3. Иоселевич Г.Б. Прикладная механика. Для студентов втузов / Г.Б. Иоселевич., П.А. Лебедев, В.С. Стреляев - М.: Машиностроение, 1985.-576с.: ил.

4. Ицкович Г.М. Сопротивление материалов. М. Высшая школа 1986, 351 стр.

5. Ицкович Г.М., Винокуров А.Н., Минин Л.С. Руководство к решению задач по сопротивлению материалов.

6. Тәжібаев С.Д. Қолданбалы механика: Жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқулық. - Алматы: Білім, 1994 - 336 б.

7. Үркімбаев М.Ф., Жүнісбеков С.Ж. Материалдар кедергісі теориясының негіздері. Алматы, 1994.

8. Дінасылов А., Жолшораев Э. Материалдар кедергісі теориясының негіздері. Алматы, 1994.

9. Айталиев Ш.М., Дүзелбаев С.Т. және т.б. Материалдар кедергісі. Рауан. Алматы, 1997.

10. Дунаев П.Ф., Леликов О.П. Конструирование узлов и деталей машин: М.: Высшая школа, 1985.- 416 стр.

11. Иванов М.Н. Детали машин: М.: Высшая школа, 1991.-383стр.

12. Иоселевич Г.Б., Строганов Г.Б., Маслов Г.С. Прикладная механика. М.: Высшая школа, 1989.-351с.: ил.

13. Марголин Ш.Ф. Теория механизмов и машин (Теория, примеры, графические работы): Минск, «Вышейшая школа», 1968.-356с.: ил.

14. Эрдеди А.А. Теоретическая механика. Сопротивление материалов: Учебное пособие для машиностр. спец. сред. проф. учеб. Заведений/ А.А. Эрдеди, Н.А. Эрдеди -4 изд., перераб и доп. – М.: Высшая школа, 2002. -318с., ил.

15. Біттібаев С.М. Орысша-қазақніа беріктік пәндерінен терминологиялық создігі. -Алматы, КазАТК, 2000г. - 64с.

СӨЖ тапсырмаларын орындау және тапсыру жөніндегі және «Қолданбалы механика» пәні бойынша 050901 «Тасымалдауды, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану» мамандығы бойынша іштей оқу нысанындағы студенттерге арналған