Сабақтың мақсаты: Тақырыптың негізгі сұрақтары бойынша білімін қалыптастыру



жүктеу/скачать 1.64 Mb.
бет1/11
Дата09.06.2016
өлшемі1.64 Mb.
#124347
түріСабақ
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ




КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ С.Д.АСФЕНДИЯРОВА

ПАТОФИЗИОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ

ЖМ ПАТОФИЗИОЛОГИЯ-1 ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ



I.4. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАР
№ 1 ТАҚЫРЫП. ПАТОЛОГИЯЛЫҚ ФИЗИОЛОГИЯ ПӘНІ, МАҚСАТЫ ЖӘНЕ МІНДЕТТЕРІ. ЖАЛПЫ НОЗОЛОГИЯ.
Сабақтың мақсаты:

  • Тақырыптың негізгі сұрақтары бойынша білімін қалыптастыру

  • Тәжірибе жасаудың, жануарлармен жұмыс жасауды, функциялық зерттеулерді жүргізудің негізгі әдістерін үйрену

  • Топпен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру

  • Клиникаға дейінгі ғылыми зерттеулерді жүргізу этикасы туралы нормативті құжаттарды оқу.

Оқыту міндеттері:

  • Оқу пәні ретінде патофизиологияның мақсаты, міндеттері, құрылымы, мазмұны, жалпы нозологияның негізгі түсініктері бойынша білімін қалыптастыру

  • Тышқандарда кинетоз ауруының үлгісін өздігінен жүргізу, кинетоз ауруының көріністеріне назар аудары, қорытынды жасау

  • Жүрек-қантамырлық және тыныс алу жүйелерін функционалды тексеруді өткізуде Мартине, Генче, Штангенің физикалық жүктемелік әдістерін меңгеру

  • Ауру алды жағдайын анықтау үшін эксперимент нәтижелерін бағалап, сараптау

  • Сөзжұмбақты шешу барысында нозологияның негізгі терминдерін қолдануды үйрену

  • Топпен жұмыс жасауды үйрену ( өз ойыңды жеткізу, лидерлік қаситетіңді көрсете білу)

    1. «Қазақстан Республикасында клиникалық тексерулер мен медико-биологиялық тәжірибелерді, клиникаға дейінгі тексерулерді өткізу Тәртібін бекіту туралы» ҚР ДМ № 442 Бұйрығының негізгі қағидаларымен танысу. Қазақстан Республикасының сауда және индустрия Министірлігінің метрологиясының және техникалық бақылау Комитетінің 29 желтоқсан 2006 жылғы № 575 Бұйрығы. Тиісті лабараториялық тәжірибенің Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарты. Негізгі қағидалары.

Тақырыптың негізгі сұрақтары:

    1. Патологиялық физиология пәні. Патофизиологияның жоғары медициналық білім беру саласында алатын орны және маңызы, оның басқа пәндермен байланысы. Патологиялық физиологияның негізгі міндеттері.

    2. Патологиялық физиологияның зерттеу әдістері. Медико-биологиялық тәжірибелерді құрудың негізгі принціптері. Тәжірибелік әдістің маңызы, жануарларда тәжірибелік терапияның және дерттік үрдістердің үлгісін алудың адам ауруларын зерттеудің мүмкіншіліктері мен маңызы. Медицинада үлгілеудің тәжірибелік және басқа да әдістерінің шектелулері және олардың ұсынымдарының жолдары.

    1. Тәжірибелік жануарлармен жұмыс жасаудың өнегелік-әдептік аспектілері. «Қазақстан Республикасында клиникалық тексерулер мен медико-биологиялық тәжірибелерді, клиникаға дейінгі тексерулерді өткізу Тәртібін бекіту туралы» ҚР ДМ № 442 Бұйрығының негізгі қағидаларымен танысу. Қазақстан Республикасының сауда және индустрия Министірлігінің метрологиясының және техникалық бақылау Комитетінің 29 желтоқсан 2006 жылғы № 575 Бұйрығы. Тиісті лабараториялық тәжірибенің Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарты. Негізгі қағидалары.

    2. Жалпы нозологияның негізгі түсініктері: денсаулық, ауру, ауруалды, дерттік әсерленіс, дерттік үрдіс, дерттік жағдай.

    3. Аурудың нышандары. Ауруларды жіктеудің негізгі ұстанымдары.

  1. Аурудың өту кезеңдері, олардың сипаттамасы

  2. Өлім аурудың аяқталуы ретінде. Өлімнің түрлері. Өлімнің сатылары, сипаттамасы. Организмді тірілтудің (реанимация) патофизиологиялық негіздері. "Тірілтілген организмнің ауруы" туралы түсінік, дамуының негізгі жолдары


Оқыту мен үйретудің тәсілдері:

Сабақты талдау, кіші топтарда жұмыс жасау – блиц – ойындар, тәжірибелерді орындау, нәтижелерін талқылау, хаттамаларды толтыру.


ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫС


№ 1 Тапсырма.

« Патофизиологиялық тәжірибенің негізгі сатыларын дұрыс бірізділікпен орналастыруға» арналған блиц - ойын.




Әдісі: Әрбір студент патофизиологиялық тәжірибе сатыларының дұрыс бірізділігін өзі анықтайды және мұны «жеке бағалау» бағанасында цифрмен белгілейді. Осы тапсырманы орындағаннан соң студенттер үш адамнан топқа бірігеді және бірлесе отырып нәтижелерді талдайды, бірдей пікірге келеді және «топтасып бағалау» бағанасында тәжірибе сатыларының дұрыс бірізділігін белгілейді. Сонан соң оқытушы дұрыс жауапты айтады. Қателермен жұмыс істеу басталады, жеке және топтасып бағалауда кеткен қателер саналады.


Тәжірибе сатылары

Жеке ( өз бетінше) бағалау

Жеке бағалауда кеткен қате

Дұрыс жауап

Топтасып,өзара келісіп бағалау

Топтасып бағалауда кеткен қате

Тәжірибе мақсаты мен міндеттерін анықтау
















Тәжірибе жоспарын құру
















Алынған деректерді статистикалық өңдеуден өткізу
















Зерттеу әдістері мен сайма-сай үлгіні қалау

















Зерттеудің нәтижелер-ін талдау және тұжырым жасау
















Дерттік үрдісті зерттеу
















Дерттік үрдістің үлгісін алу
















Тәжірибелік емдеу
















Тәжірибенің тың ойын анықтау
















Зерттеушінің теория-лық дайындықтан өтуі



















№ 2 тапсырма.


Тышқандарда кинетоз ауруы үлгісін үдеу әсерімен алу.




Әдісі: Екі ақ тышқан қапшыққа жекелей салынады да, олар центрифуганың сақинасына қарама-қарсы бекітіледі. Центрифуганың сақинасын 1 минөттей айналдырамыз (тұтқаны 2 секөндте бір рет айналдырады), сонан соң лоар қапшықтан шығарылады. Жануарлардың жағдайына, қозғалыс үйлесімділігіне назар аударылады. Жануарларда кинетоз ауруы белгілерінің жоғалу мерзімі анықталады. Тұжырым жасалады.


№ 3 тапсырма.

Тексерілетін адамның дене жүктемесіне (Мартине сынауы), жүрек-тамыр жүйесінің әсерленісін, ауруалды жағдайды анықтау мақсатымен зерттеу.


Әдісі: Тәжірибені жүргізу үшін студенттер бірнеше жұмыс тобына бөлінеді. Әрбір топта 4 адамнан кем болмауы керек:

1-тексерілетін адам (өз еркімен келіскен студент)

2-артериялық қысымның деңгейін анықтаушы студент

3-тексерілетін адамда тамыр соғуының жиілігін анықтаушы студент

4-алынған деректерді дәптерге тіркеуші.

Тексерілетін адамда отырған жағдайда артериялық қысым (АҚ) өлшенеді, екінші қолының тамырын ұстау арқылы жүрек соғуының жиілігі анықталады. Ол үшін тамыр соғуының жиілігін 10 сек. ішінде 6 мәрте анықтайды, алынған нәтижелерді қосады да 6-ға бөледі, орта арифметикалық шаманы есептейді. Ары карай, тексерілетін адам қарынан байламаны (менжетка) алмай, 30 сек. ішінде 20 мәрте отырып-тұрады. Осындай жүктемеден соң дереу АҚ және жүрек соғуының 10 сек. жиілігі анықталады. Содан соң, тамыр соғуының жиілігі (пульс) және АҚ жүктемеден кейін әрбір 1 минут сайын (бірнеше мәрте) көрсеткіштердің бастапқы шаманың қалпыпа келгенінше анықталады. Алынған деректер кестеге енгізіледі:




Зерттелетін көрсеткіштер

Жүктемеге дейін


Жүктемеден соң дереу

Жүктемеден соң әр минөт сайын

1

2

3

4

5

АҚ






















систолалық






















диастолалық






















пульстік






















Сынауды бағалаудың нышандары: Жүрек соғуы жиілігін талдау.

1. Жүктемеден соң тамыр соғуының жиілігі 3-4 мин. соң қалпына келуге тиіс.

2. Жүктемеден соң тамыр соғуының жиілігі 50-70%-ға артуы тиіс. Ол мынадай өрнекпен есептеледі.

Жүктемеден соңғы - бастапқы тамыр х 100



тамыр соғуының жиілігі соғуының жиілігі

бастапқы тамыр соғуының жиілігі


АҚ өзгеруін талдау.

1. Дене жүктемеснен соң систолалық қысым әдетте 10-20мм. с.б. артады, диастолалық қысым 10-20 мм с.б. төмендейді, пульстік қысым 20-40 мм с.б. артады.

2. АҚ жүктемеден кейін 4-5 минуттан соң қалпына келеді. Көрсетілген қалыптылық жүрек-тамыр жүйесінің дене жүктемесіне жауабының нормотониялық әсерленісі кезінде байкалады және ол жүрек және қан тамырлары жағдайы қалыпты дені сау шынықпаған адамдарға тән, бейімделу мүмкіншіліктері жеткілікті.

Жауаптың дерттік түрлері де кездеседі:



1. Гипертониялық әсерленіс.

Бұл кезде систолалық қысым қатты жоғарылайды - 180-200 мм с.б. дейін, диастолалық кысым - өзгермейді немесе жоғарылайды. Тамыр соғуы жиілігінің артуы жоғары, оның және АҚ бастапқы қалпына келуі, нормамен салыстырғанда, жүктемеден соң ұзаққа созылады. Бұл әсерленіс (серпіліс) АҚ жоғары, қан тамырларының атеросклероздық өзгерістері бар кісілерде, спортшыларда - шынығу жүктемесі жоғары кезеңінде байкалады.



2. Дистониялық әсерленіс

Систолалық қысым жүктемеден соң өте қатты көтеріледі, кейде 225 мм с.б. және одан да жоғары, ал диастолалық қысым польге дейін төмендейді - "шексіз" дыбыс феномені.


3. Астениялық әсерленіс.

ЖүректІң қызметтік жағдайы нашарлағанда байқалады. Бұл кезде систолалық қысым жүктемеден соң төмендейді. Тамыр соғуы жиілігінің артуы пайыз бойынша жоғары. Жүрек соғуының жиілігі және АҚ деңгейінің қалыпты жағдайға келуі кешігеді.

Алынған деректер бойынша қорытынды жасалады.


№ 4 тапсырма.

Дене .жүктемесіне тексерілетін адамның тыныс алу жүйесінің әсерленісін және организмнің бейімделу мүмкіншілігін зерттеу.


Әдісі: "Тексерілетін адам түрегеліп тұрып демді ішке тартады, сыртқа шығарады, қайтадан демді ішке терең тартады, ол шынына жеткенде тыныс алуды тоқтатады (саусақпсн мүрыпды қысу арқылы). Секундомермен тынысты тоқтау мерзімі анықталады (Штанге сынауы).

Минуттық үзілістен соң отырған жағдайда тексерілетін адам терең тыныс алып, барынша тыныс шағарады да тынысты тоқтатады. Тыныс шығарғанан соң тынысты тоқтату мерзімі секөндомермен анықталады (Генче сынауы).

Ары қарай осындай сынаулар дене жүктемесінен соң 30 секунд ішінде 20 мәрте отырып-тұрудан соң дереу жүргізіледі. Алынған деректер кестеге енгізіледі.

Зерттелетін

көрсеткіштер



Жүктемеге дейін

Жүктемеден соң дереу

Штанге сынауы







Генче сынауы







Жүргізілген сынауларды бағалау алынған деректерді қалыптылықпен салыстыру арқылы жасалады.

Дені сау шынықпаған адамдарда:

Штанге сынауы -30- 40 сек.

Генче сынауы - 20-30 сек.

Дене жүктемесінен соң бұл көрсеткіштер 10-15 сек. қысқарады. Алынған деректер бойынша қорытынды жасалады.

СӨЗЖҰМБАҚ ШЕШУ



Тігінен:

2. «аурудың немесе физикалық ақаулардың болмауы ғана емес, физикалық, психикалық

және әлеуметтік толық сәттілік жағдай»

4. өлім сатысы

6. аурудың нышаны

8. гипоксияға ең сезімтал ми бөлігі

10. өлген организмді тірілтуге үлес қосқан ғалым

12. сауығудың тұрақты механизмдерінің бірі

15. клиникалық көріністердің қайталануы

16. сутегі ионы мөлшерінің артуы

18. пневмониядан өлген баланың оқшауланған жүрегін 19 сағат 30 минөттен соң тірілткен

(1902) ғалым, Верный қаласында тұрған.

19. «әртүрлі зақымдаушы агенттің әсерінен қоршаған ортаға бейімделуінің шектелуімен

және еңбекке қабілетінің төмендеуімен организмнің қалыпты өмірінің бұзылысы»

21. Ф.А. Андреев (1913) ұсынған организмді тірілту мақсатында жүрекке қарай артерия

арқылы сұйықтықты енгізу әдісі

23. денсаулықтың өлшемі

26. денсаулық пен ауру арасындағы аралық жағдай



Көлденеңінен:

1. ауру туралы жалпы ілім

3. өлімнің түрі

5. өлген организмді тірілту туралы ғылым

7. өлімнің түрі

9. аурудың аяқталуы

11. патофизиологтардың Қазақстандық мектебінің негізін қалаушы

13. өлім кезінде дамитын негізгі дерттік үрдіс

14. аурудың аяқталуы

17. жұқпалы аурулардың бірінші кезеңі

20. патологияның жасушалық теориясын құрған неміс паталоганатомы

22. аурудың клиникалық белгілерінің уақытша жойылуы

24. оттегі тапшылығына ең сезімтал жасуша

25. қанағымының қалпына келуі



ӘДЕБИЕТТЕР:



Негізгі

  1. Ә.Нұрмұхамбетұлы. Патофизиология. – Алматы; РПО «Кітап», 2007. – С. 5-22.

  2. Ә.Н.Нұрмұхамбетұлы. Клиникалық патофизиология.-Алматы; «Эверо», 2010.-С. 3-8.

  3. Патофизиология в схемах и таблицах: Курс лекций: Учебное пособие. Под ред. А.Н.Нурмухамбетова. – Алматы: Кітап, 2004. – С. 3-10, 12-17.

  4. Патологическая физиология: Учебник п/р Н.Н.Зайко и Ю.В.Быця. – 2-е изд. – М.: МЕДпресс-информ, 2004. – С. 4-30.

  5. Патологическая физиология п/р А.Д.Адо, М.А.Адо, В.И.Пыцкого, Г.В.Порядина, Ю.А.Владимирова. – М.: Триада-Х, 2002. – С. 1-34.

  6. Патологиялық физиология бойынша сынамалық тапсырмалар // Қазак тіліне аударған М.Б.Байбөрі, редакциялаған Т.П.Ударцева, Н.Н.Рыспекова – Алматы.: изд-во «Эффект», ҚазҰМУ, 2007.- Б. 5-24

Қосымша

6. Патофизиология: Учебник для мед.вузов под/ред В.В. Новицкого и Е.Д. Гольдберга.-Томск: Том.ун-та, 2001, С. 10-31

7. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Учебник: в 2 т. – М.: ГЭОТАР-МЕД, 2003. – Т. 1. – С. 9-37.

8. Крыжановский Г.Н. Патофизиология как современная интегративная биомедицинская наука //Вестник АМН МСССР. - 1991, № 3. - С.9 - 11.

9. Крыжановкий Г.Н. Патофизиология на рубеже нового столетия // Второй Российский конгресс по патофизиологии. Патофизиология органов и систем. Типовые патологические процессы. Тезисы докладов. М.: 2000, с.6 – 10.

10. Адо А.Д. Вопросы общей нозологии. - М.: Медицина, 1982 . - 240 с.

11. Ударцева Т.П. Гипокинезия как предболезнь //Вестник КагГМУ, 2001. - № 12, с. 56-6
С

ЫНАМАЛЫҚ ТАПСЫРМАЛАРДЫ ОРЫНДАУ

(

жақшада дұрыс жауаптар саны берілген)



1. Патологиялық физиология зерттейді (1)

A


) ауру кезіндегі организмдегі құрылымдық өзгерістерді

B) сау организмнің ағзалары мен жүйелерінің қызметін

C) жануар мен адам организміндегі метаболиттік үрдістерді

D) аурулардың симптомдарын

Е) белгілі бір ауруларды емдеуді

F) аурудың пайда болуының, дамуы мен аяқталуының жалпы заңдылықтарын



2. Патологиялық физиологияның міндеттері (4)

A) жалпы этиология мен патогенездің сұрақтарын зерттеу

B) дәрігерлік ойлауды қалыптастыру

С) жалпы патологияның теориясын қалыптастыру

D) эксперименттік емдеу тәсілдерін өңдеу

Е) белгілі бір науқаста аурудың өту ерекшелігін зерттеу



3. Патофизиологиядағы зерттеудің негізгі тәсілі (1)

A) лабораториялық жануарларға тәжірибе жасау

B) тұрғындарды әлеуметтік сауалнамалаудың мәліметтері

C) науөастарды клиникалық тексеру

D) аурушылдық пен өлімді статистикалық сараптау

E) сау адамдардың қанын биохимиялық зерттеу



4. Лабораториялық жануарлармен жұмыс жасау ұстанымдарын көрсетіңіз (4)

A) жануарларды наркозсыз өлтіру

B) жануарларды бекітудің арнайы тәсілдерін қолдану

C) зерттеу мақсатына сәйкес белгілі бір лабораториялық жануарды қолдану

D) эвтаназия (гуманды жолмен өлтіру)

E) ауыру сезімін тудыратын жағдайларда ауырусыздандыру



5. Патофизиологиялық тәжірибеде міндетті болып саналады (1)

A) адам ауруларының үлгісін жануарларда алу

B) функционалдық көрсеткіштерді зерттеу

C) құрылымдық көрсеткіштерді зерттеу

D) биохимиялық көрсеткіштерді зерттеу

E) аурудың клиникалық көріністерін зерттеу



6. Жануарларда жасалған тәжірибенің клиникалық бақылаудан артықшылығы (5)

  1. аурудың бастапқы кезеңін зерттеу

  2. аурудың емделмеген түрін зерттеу

  3. тәжірибенің кезкелген кезеңінде ішкі ағзалардың құрылымдық өзгерістерін зерттеу

  4. эксперименттік емдеу тәсілін жүргізу

  5. ауру туындауында әлеуметтік жайттардың маңызын зерттеу

  6. сәйкес бақылау тобын таңдау

7. Тәжірибеде жануарларда зерттеу мүмкін емес (1)

A) аурудың бастапқы кезеңін

B) организмге жаңа дәрілік заттардың әсерін

C) аурудың емделмеген түрін

D) аурудың тұлғалық белгілерін

E) ауру дамуына қоршаған орта жағдайының әсерін



8. Медицинада эксперименттік әдісті қолдануды шектейтін факторлар (4)

A) адам мен жануар организмі құрылысындағы айырмашылық

B) адам мен жануарда зат алмасу үрдістерінің айырмашылығы

C) адам мен жануардың тіршілік ұзақтығының әртүрлілігі

D) тәжірибелік жануарлардың денсаулығының алғашқы деңгейін анықтаудың қиындығы

E) адамның әлеуметтік табиғаты



9. Кинетоздардың себебі болып, организмге тигізетін әсері табылады (1)

А) ұзақ, өзгеретін үдеудің

В) салмақсыздық

С) иондайтын радиацияның

Д) төмен температураның

Е) жағымсыз эмоциялардың



10. Кинетоздар патогенезінде маңызы бар (4)

A) вестибулярлық құралға үдеу әсерінің

B) парасимпатикалық жүйке жүйесінің межеқуаты жоғарылауының

C) мыйшыққа афференттік серпіндердің ретсіз түсуінің

D) денеге қатысты артық жүктеме бағыты бағдарлануының

E) талдағыштардың өзара әрекеттесуі бұзылуының



11. Ауру сипатталады (4)

  1. зақымдану мен қорғану-бейімделу құбылыстарының диалектикалық бірлігімен

  2. дамудың кезеңдігімен

  3. гомеостаздың өзгерісімен

  4. қорғану-бейімделу құбылыстарының болмауы, ал зақымданудың болуымен

  5. бірнеше дерттік үрдістердің бірігуімен

12. Сәйкестігін табыңыз:

1. Денсаулықтың критерийлері (4)

2. Аурудың критерийлері (4)


  1. ауру белгілерінің болуы

  2. себептің әсері

  3. сыртқы ортаға бейімделуінің бұзылуы

  4. еңбекке қабілетінің төмендеуі

  5. гомеостазды сақтауға қабілеттілігі

  6. жоғары еңбекшілдігі

  7. психикалық сәттілігі

  8. әлеуметтік сәттілігі

13. Сәйкестігін табыңыз:

  1. дерттік үрдіс (3)

  2. дерттік серпіліс (1)

  3. дерттік жағдай (3)

  1. қызба

  2. гипоксия

  3. ісіну

  4. бронхит

  5. кереңдік

  6. операциядан кейінгі тыртық

  7. невус

  8. Бейнбридж рефлексі

  9. Ересектердегі Бабинский рефлексі

14. Ауру алдына тән (4)

  1. жүктеме кезінде бейімделу механизмдерінің шектелуі

  2. тыныштықта бейімделу механизмдерінің шектелуі

  3. міндетті түрде ауруға айналуы

  4. денсаулық жағдайына айналу мүмкіншілігі

  5. жүктемелік сынамалармен анықталуы

  6. клиникалық көріністерінің болмауы

  7. клиникалық көріністерінің болуы

15. Сәйкестігін табыңыз

  1. Аурудың арнайы белгілері (2)

  2. Аурудың арнайы емес белгілері (5)

  1. дене қызымының көтерілуі

  2. ауыру

  3. мазасыздық

  4. тәбеттің болмауы

  5. қызылшадағы Бельский – Филатов дағы

  6. сифилистегі қатты шанкр

  7. ұйқының бұзылуы

16. Сауығудың тұрақты механизмдеріне жататыны (3)

  1. лейкоцитоз

  2. ағзаның гипертрофиясы

  3. қан нәруыздарымен уларды бейтараптау

  4. репаративті регенерация

  5. иммунитет дамуы

17. Өлім кезеңдерінің бірізділігі:

  1. ақтық үзіліс

  2. жанталас алды

  3. клиникалық өлім

  4. агония

  5. биологиялық өлім

18. Қалыпты жағдайда ересек адамда клиникалық өлімнің ұзақтығы (1)

А) 1 - 2 минөт

В) 3 – 4 минөт, ең көбі 5 – 6 минөт

С) 7 – 8 минөт



D) 10 минөт аралығында

19. Клиникалық өлімде жасушалардың тіршілігі, әсерінен сақталады (1)

  1. сыртқы тыныстың

  2. қанайналымының

  3. тотығудан фосфорланудың

  4. анаэробты гликолиздің

  5. тіндік тыныстың

20. Тірілтілген организмнің ауруының патогенезінде маңыздысы (5)

  1. гипоксия

  2. газдық емес ацидоз

  3. қанды реперфузиялағанда майлардың пероксидаздық тотығуының әсерленуі

  4. бұзылған зат алмасу өнімдерімен улану

  5. электролиттік тепе-теңдік пен микроциркуляцияның бұзылуы

  6. антиоксиданттық жүйенің әсерленуі




    1. Құқықтық компетенция бойынша тест тапсырмалары (Тәжірибелік жануарлармен жұмыс жасаудың өнегелік-әдептік аспектілері. «Қазақстан Республикасында клиникалық тексерулер мен медико-биологиялық тәжірибелерді, клиникаға дейінгі тексерулерді өткізу». Тәртібін бекіту туралы» ҚР ДМ № 442 Бұйрығының негізгі қағидаларымен танысу. Қазақстан Республикасының сауда және индустрия Министірлігінің метрологиясының және техникалық бақылау Комитетінің 29 желтоқсан 2006 жылғы № 575 Бұйрығы. Тиісті зертханалық тәжірибенің Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарты. Негізгі қағидалары.).

  1. Клиникаға дейінгі зерттеулер – бұл

  1. клиникалық практикаға енгізу алдында жүргізілетін билогиялық, токсикологиялық,

химиялық,физикалық және басқа эксперименттік ғылыми зерттеулер

  1. барлық ерекшеліктерімен танысып қол қойғаннан кейін клиникалық зерттеуге қатысуға науқастың өз еркімен берген құжатталған рұқсаты

  2. дәрілік заттардан басқа медициналық жаңа технологиялар, аурулардың алдын алу, диагноздау және емдеудің жаңа тәсілдері

  3. зерттелуші ретінде адамның қатысуымен жүргізілетін зерттеу

  1. Медико-биологиялық эксперимент – бұл

  1. әртүрлі аурулардың пайда болуы, даму заңдылықтарын қалыптастыру, алдын алу мен емдеудің жаңа әдістерәнәі тиімділігін тексеру және өңдеу

  2. Зерттеуші мен тапсырыс беруші арасындағы келісімшарт негізінде қажетті ғылыми зерттеу жүргізу

  3. зерттелуші ретінде адамның қатысуымен жүргізілетін зерттеу

  4. барлық ерекшеліктерімен танысып қол қойғаннан кейін клиникалық зерттеуге қатысуға науқастың өз еркімен берген құжатталған рұқсаты

  1. Медико-биологиялық эксперименткелесі негізгі міндеттерді атқарады (4)

  1. жаңа ғылыми мәліметтерді алу үшін қажет

  2. ұқсас құбылыстар топтамасының ортақ, заңдылықтарды негіздеу, болжамдарды қалыптастыру әдісі болып табылады

  3. теориялар мен болжамдарды тексеру жолы, олардың шынайылығының нышаны, жаңа болжамдарды қарастыру негізі

  4. клиникалық практикада ауруларды диагноздау мен емдеуде жаңа әдістерді қолдану алдындағы салыстырмалы гарант болып табылады

  5. клиникалық практикада ауруларды диагноздау мен емдеуде жаңа әдістерді қолдануда шынайы гарант болып табылады

  1. Үлгілеуге қойылатын талаптар (4)

  1. ауруды тудыратын және оны үлгілеудегі себеп мен жағдайдың бірегейлігі

  2. аурудың және оның үлгісінің морфологиялық және функциялық өзгерістерінің жүйелік, ағзалық, жасушалық және молекулалық деңгейде ұқсастығы

  3. біртектес асқынулар дамуындағы ұқсастығы

  4. бірлей әсерлермен емдеудің тиімділігі

  5. жануарлардың тек бір түрін қолдану

  1. Клиникаға дейінгі зерттеулер мен медико-биологиялық экперименттің сапалы жүргізілуін қамтамасыз етеді

  1. ресурстар

  2. сәйкес басқару (жұмыстың мақсаты мен міндеттерін сипаттайтын хаттама жүргізу, осы мақсаттарға жету үшін қолданылатын материалдар мен әдістер ж.б. )

  3. зерттеудің сәйкес параметрлерін жоспарлау

  4. құжаттарды сәйкес рәсімдеу жүйесі (алғашқы мәліметтері, қорытынды есебі, мұрағаттары бар жұмыс журналдары)

  5. эксперимент нәтижелерін негіздеуге және зерттеудің маңыздылығын қамтамасыз ететін сәйкес сапа кепілдік жүйесі

  1. Жануарларда клиникаға дейінгі зерттеулер мен медико-биологиялық экперимент Қазақстан Республикасының .............мемлекеттік стандартына сәйкес жүргізіледі (атын қойыңыз)

  2. Лабораториялық жануарларды ұстайтын және тәжірибе жүргізетін бөлім келесі бөліктерден тұрады

A)… E)…

B)… F)…


C)… G)…

D)… H)….



8. Негізгі жоспар ретінде ресурстарды бөлу және жоспарлауды айтады. Ол мыналардан тұрады (дұрыс жауабын таңдаңыз):

  1. зерттеудің барлық хаттамалары

  2. күндері және қызметкерлердің жүктемесі көрсетілген жұмысты жүргізу кестесі

  3. есептер мен хаттамаларды тексеру енгізілген жұмысты аяқтау мерзімі

  4. құрал-жабдықтарды пайдалану жолдары және қалпына келтіру шаралары

  5. қызметкерлердің жауапкершілігін бөлу және анық көрсету

  6. зерттеу басқарушысының негізгі жоспарға енгізілген барлық құжаттарды бекітуі

9.Валидация – бұл

  1. бекітілген параметрлердің аясында жүргізілген үрдістер тиімді және нәтижелі қамтамасыз етілетіндігі туралы құжатталған бітім

  2. барлық ерекшеліктерімен танысып қол қойғаннан кейін клиникалық зерттеуге қатысуға науқастың өз еркімен берген құжатталған рұқсаты

  3. дәрілік заттардан басқа медициналық жаңа технологиялар, аурулардың алдын алу, диагноздау және емдеудің жаңа тәсілдері

  4. зерттелуші ретінде адамның қатысуымен жүргізілетін зерттеу

  5. әртүрлі аурулардың пайда болуы мен дамуының заңдылықтарын бекіту

10. Ақпараттық келісім – бұл

  1. бекітілген параметрлердің аясында жүргізілген үрдістер тиімді және нәтижелі қамтамасыз етілетіндігі туралы құжатталған бітім

  2. барлық ерекшеліктерімен танысып қол қойғаннан кейін клиникалық зерттеуге қатысуға науқастың өз еркімен берген құжатталған рұқсаты

  3. зерттелуші ретінде адамның қатысуымен жүргізілетін зерттеу

  4. әртүрлі аурулардың пайда болуы мен дамуының заңдылықтарын бекіту

11. Калибровка – бұл

  1. прибордың көмегімен алынған шама мен эталон арқылы анықталған сәйкес шама арасындағы арақатынасты көрсететін операциялар жиынтығы

  2. бекітілген параметрлердің аясында жүргізілген үрдістер тиімді және нәтижелі қамтамасыз етілетіндігі туралы құжатталған бітім

  3. барлық ерекшеліктерімен танысып қол қойғаннан кейін клиникалық зерттеуге қатысуға науқастың өз еркімен берген құжатталған рұқсаты

  4. зерттелуші ретінде адамның қатысуымен жүргізілетін зерттеу

  5. әртүрлі аурулардың пайда болуы мен дамуының заңдылықтарын бекіту

12. Қажетті лабораториялық тәжірибе –бұл

  1. алынған нәтижелердің парықтығы мен дәлдігінің кепілдігі болып табылатын клиникаға дейінгі зерттеулердің

  2. прибордың көмегімен алынған шама мен эталон арқылы анықталған сәйкес шама арасындағы арақатынасты көрсететін операциялар жиынтығы

  3. бекітілген параметрлердің аясында жүргізілген үрдістер тиімді және нәтижелі қамтамасыз етілетіндігі туралы құжатталған бітім

  4. барлық ерекшеліктерімен танысып қол қойғаннан кейін клиникалық зерттеуге қатысуға науқастың өз еркімен берген құжатталған рұқсаты

13. Рандомизация – бұл

  1. жүйелік қателігі ең аз мөлшерде болатын тест-жүйе әдісімен кенеттен таңдау үрдісі

  2. репродуктивті ағзаларға зерттелетін заттың улы әсері

  3. қандай да бір қызметтің орындалуын бірыңғай қамтамасыз ететін жазбаша құрылымдар

  4. зерттелетін заттың ұрықтың қалыпты дамуын ауытқытатын және ақаулар дамытатын қабілеті

  5. зерттелетін заттың ұрықтың өлімін тудыру қабілеті

14. Стандартты операциялық әрекеттер (СОӘ) – бұл:

  1. жүйелік қателігі ең аз мөлшерде болатын тест-жүйе әдісімен кенеттен таңдау үрдісі

  2. репродуктивті ағзаларға зерттелетін заттың улы әсері

  3. қандай да бір қызметтің орындалуын бірыңғай қамтамасыз ететін жазбаша құрылымдар

  4. зерттелетін заттың ұрықтың қалыпты дамуын ауытқытатын және ақаулар дамытатын қабілеті

  5. зерттелетін заттың ұрықтың өлімін тудыру қабілеті

15. Тератогендік – бұл:

  1. зерттелетін заттың ұрықтың қалыпты дамуын ауытқытатын және ақаулар дамытатын қабілеті

  2. зерттелетін заттың теріге зақымдаушы әсері

  3. зерттелетін затты терапиялық мөлшерде бірнеше мәрте енгізгенде (6 айға дейін) зерттелетін жануар организміне кері әсері

  4. зерттелетін затты терапиялық мөлшерде бір немесе бірнеше мәрте енгізгенде ұрық пен жаңа туылғандарда организміне кері әсері

  5. зерттелетін заттың ұрықтың өлімін тудыру қабілеті

16. Жітілеу улылық – бұл

  1. зерттелетін затты терапиялық мөлшерде бірнеше мәрте енгізгенде (6 айға дейін) зерттелетін жануар организміне кері әсері

  2. зерттелетін затты терапиялық мөлшерде бірнеше мәрте енгізгенде (12 айға дейін) зерттелетін жануар организміне кері әсері

  3. зерттелетін затты терапиялық мөлшерде бірнеше мәрте енгізгенде (10 айға дейін) зерттелетін жануар организміне кері әсері

17. Созылмалы улылық – бұл

  1. зерттелетін затты терапиялық мөлшерде бірнеше мәрте енгізгенде (6 айға дейін) зерттелетін жануар организміне кері әсері

  2. зерттелетін затты терапиялық мөлшерде бірнеше мәрте енгізгенде (12 айға дейін) зерттелетін жануар организміне кері әсері

  3. зерттелетін затты терапиялық мөлшерде бірнеше мәрте енгізгенде (10 айға дейін) зерттелетін жануар организміне кері әсері

18. Фетоулылық (ұрыққа әсер ететін улылық) –бұл

  1. зерттелетін заттың теріге зақымдаушы әсері

  2. зерттелетін затты терапиялық мөлшерде бірнеше мәрте енгізгенде (6 айға дейін) зерттелетін жануар организміне кері әсері

  3. зерттелетін заттың ұрықтың өлімін тудыру қабілеті

  4. зерттелетін заттың ұрықтың жүктіліктің соңғы мерзімінде сыртқы орта өзгерістеріне бейімділігін қамтамасыз ететін қызметтерінің даму және жетілу кезеңінде зақымдаушы әсері

№ 2 тақырып «ЖАЛПЫ ЭТИОЛОГИЯ МЕН ПАТОГЕНЕЗ. ТӨМЕН БАРОМЕТРЛІК ҚЫСЫМНЫҢ ОРГАНИЗМГЕ ӘСЕРІ»



Сабақ мақсаты:

  • Жалпы этиология мен патогенездің негізгі түсініктерін меңгеру

  • Теориялық материалдан алған білімдерін патогенезжің сызбанұсқасын құрастырғанда және есептерді шығарғанда қолдану

  • Биіктік ауруын үлгілеу тәсілін меңгеру

  • Этиология және патогенез сұрақтары бойынша пікірсайыс жүргізу дағдыларын қалыптастыру

  • Тәжірибелік жұмыс жасағанда ҚР ДСМ №№ 442 және 575 бұйрықтарының негізгі қағидаларын қолдана білу


Сабақтың міндеттері:

  • Жалпы этиология мен патогенездің негізгі түсініктерін меңгеру

  • Патогенездің сызбанұсқасын, негізгі тізбекті және кері айналып соғу шеңберін құрастырып үйрену

  • Этиология және патогенез сұрақтары бойынша пікірсайыс жүргізу дағдыларын қалыптастыру

  • Биіктік ауруын үлгілеу тәсілін меңгеру

  • Тәжірибелік жануарлармен жұмыс жасағанда ҚР ДСМ №№ 442 және 575 бұйрықтарының негізгі қағидаларын қолдана білу

  • тәжірибе нәтижелерін сараптап, төмен барометрлік қысымның әсерін мысалға ала отырып жалпы патогенездің негізгі түсініктерін түсіндіру

  • Теориялық материалдан алған білімдерін патогенезжің сызбанұсқасын құрастырғанда және есептерді шығарғанда қолдана білу


Сабақтың негізгі сұрақтары:

  1. Этиология туралы түсінік. Ауру туындауындағы себеп пен жағдайдың маңызы. Ауруларды алдын алудың және емдеудің этиотроптық ұстанымдары.

  2. Эиологиялық жайттардың жіктелуі және олардың сипаттамасы. Ауру туындауында сыртқы орта жайттары мен организмнің ерекшеліктерінің маңызы. Жалпы этиологияның экологиялық аспектілері.

  3. Пихогендік патогенді жайттар. Иатрогенді аурулар туралы түсінік. Денсулықты сақтау мен адам аурулары туындауындағы әлеуметтік жайттардың рөлі. Балалар патологиясындағы және балалар өлімін төмендетудегі әлеуметтік жайттардың маңызы.

  4. Патогенез, анықтамасы. Бүлініс патогенездің бастапқы тізбегі ретінде. Бүлініс деңгейлері. Патогенездегі себеп-салдарлық арақатынастар. Патогенездің негізгі тізбегі, «кері айналып соғу шеңбері» туралы түсініктер, мысалдар келтіру.

  5. Организмге төмен барометрлік қысымның әсері. Биіктік ауруының негізгі көріністері, патогенезі.

  6. Ұрықтық даму патофизиологиясы: жіктелуі, этиологиясы, ұрықтық даму кезеңінде дерттік үрдістер дамуының жалпы заңдылықтары.


Оқыту мен сабақ жүргізу әдістері:

Сабақты талдау, тәжірибе жасау, хаттамаларды толтыру, нәтижелерін талқылау.


Бақылау әдістері:

Ауызша сұрау, патогенездің сызбанұсқасы мен есептердің қорытындыларын тексеру, тесттілеу



Тәжірибелік жұмыс

№ 1 тапсырманы орындау немесе «Биіктік ауруын үлгілеу» бейнефильмін көру.

№1 тапсырма. Биіктік ауруының үлгісін алу және негізгі көріністерін зерттеу.

Әдісі. Ақ тышқанды Комовский аппаратының астына отырғызады. Жануардың бастапқы жағдайын: тәртібі, тыныс алу сипаты, терісінің түсін байқап белгілеп алады. Комовский аппаратының насосы арқылы ауаны барометрлік қысымның көрсеткішін манометр арқылы байқай отырып, біртіндеп сорады. Барометрлік қысымның 0,2 атм., 0,4 атм., 0,6 атм., 0,8 атм-ға төмендегенде тышқандағы өзгерістердің сипаты мен бірізділігін белгілейді. Тышқанның өліп қалмауын қадағалап отыру керек, сол себепті құрысу-тырыспа басталғанда тез арада қалпақтың астына ауа жіберіледі. Алынған нәтижелер хаттамаға толтырылады, қорытынды жасалады.

Тәжірибе хаттамасы.



Барометрлік қысымның деңгейі

Негізгі көріністері

Бастапқы жағдайы




0,8 атм.




0,6 атм.




0,4 атм.




0,2 атм.



№ 2 тапсырма. Пол Бер тәжірибесін сараптау

Тәжірибеге екі топ тышқан алынады. Біріншісі ауа толтырылған барокамераға отырғызылып, барометрлік қысым біртіндеп 210 мм. с.б. дейін төмендетіледі. Бұл кезде жануарда биіктік ауруының белгілері көрініп, тырысу дамиды.

Екінші топ тышқандарын оттегіге толтырылған барокамераға отырғызылады. Бұл камерада барометрлік қысым 200 мм. с.б. дейін төмендетіледі. Бұл тышқандарда биіктік ауруының белгілері байқалмайды.


№ 3 тапсырма. Биіктік ауруының құрылымдық кестесін зерттеу

№ 1. БИІКТІК АУРУЫ



Себептері

Патогенездің негізгі тізбегі

ОЖЖ

Жүрек- қан тамыр жүйесі

система
Тыныс алу жүйесі
Қан жүйесі


Барометрлік қысымның төмендеуі,

дем алатын ауада рО2 төмендеуі



гипоксемия

зат алмасудың бұзылуы



гликолиздің белсенділенуі

зат алмасудың шала тотыққан өнімдерінің жиналуы



негізгі көріністері

Тоқмейілсу, психикалық үрдістердің баяулауы, нәзік қимылдық нақтыланудың бұзылуы, қозғалыстар үйлесімділігінің бұзылуы, селкілдек.
Тахикардия, жүректің соғулық көлемінің, жүректің минөттік көлемінің ұлғаюы, қанайналымының орталықтануы.
Брадипноэ немесе үзілісті тынысқа ауысатын

гиперпноэ


Эритроцитоз

Газдар және сұй-ықтардың физии-калық қасиеттер-інің өзгеруі

Декомпрессиялық синдром, іш кебуі, құлақ және маңдай қуыстары ішіндегі шаншу, майда қантамырларыныңжыртылуы, тері астында ауа жиналуы, газдық эмболия



№ 2.

БИІКТІК АУРУЫНЫҢ ПАТОГЕНЕЗІНДЕГІ КЕРІ АЙНАЛЫП СОҒУ ШЕҢБЕРІ


Дем алатын ауада оттегінің үлестік қысымының (рО2) төмендеуі

гипоксемия



Тыныс алу орталығының қозуы

гиперпноэ



Гипокапния, тыныстық алкалоз

Тыныс алу орталығының әлсіреуі



брадипноэ


№ 4 тапсырма. Ситуациялық есептер щығару


№1. Егеуқұйрықты барокамераға үш минут бойы отырғызып, барометрлік қысым 180 мм. с.б. деңгейіне дейін ауа сорылды. Төмен барометрлік жағдайда болғаннан кейін жануарда 4 минуттан соң тырыспа-селкілдек пайда болды. 5 минуттан соң ақтық тыныс (сирек дем алу) пайда болып, бір бүйіріне қисайып жатты. Кейін тыныс алуы мүлдем тоқтайды. Төменгі барометрлік жағдайда (барометрлік қысым 180 мм. с.б.) өмір сүру ұзақтығы 6минутты құрады.

  1. Аталған тәжірибеде жануар қандай жайттың әсеріне ұшырады?

  2. Көрсетілген жайттардың қайсысы дамыған дерттік үрдістің (гипобариялық гипоксияның) себебі болуы мүмкін?

  3. Айтылған болжамдарды тәжірибе жүзінде қалай көрсетуге болады?

  4. Аталған гипоксияда жануарда ҚСҮ мен қанның газдық құрамы қалай өзгереді?

№2. 10 000 метр биіктікте жолаушылар авиалайнерінің тығыз жабылмағандығы анықталды. Бірнеше секөнттің ішінде ұшақтағы барометрлік қысым сол биіктіктегі атмосфералық қысымның көрсеткішімен бірдей (170 мм.с.б.) болды. Экипаж төмен түсе алмай, ұшақ сол биіктікте бірнеше минөт бойы ұшты.



  1. Осы апатқа сәйкес жолаушылар организмінде дамыған қандай дерттік үрдістер олардың денсаулығына қауіп төндіріп, өлімге әкелуі мүмкін?

  2. Бұл дерттік үрдістердің туындау себептері мен даму жолдары қандай?

  3. Аталған дерттік үрдістердің қайсысы жолаушылар организміне қауіпті және не себепті?

№3. Екі жағдайды салыстырып сараптау



А жағдайы

Алпинистер тобының Эвереске шығар жолында теңіз деңгейінен 6500 м биіктікте бір альпинист есінен танды. Оттегі маскасымен дем алдырған соң жағдайы жақсарып, ол есін жиды. Бірақ бұлшық еттееріндегі құрысулар мен ауыру сезімінің әсерінен оның шыңға шығуға мұршасы келмеді және оны теңіз деңгейінен 3000 м биіктіктегі лагерге апарды, ол жерде оның жалпы жағдайы қалпына келді.



Б жағдайы

10 000 метр биіктікте жолаушылар авиалайнерінің тығыз жабылмағандығы анықталды. Осы биіктікте ұшуды жалғастыру үшін ұшқыш оттегі маскасымен дем алды, бірақ оның жалпы жағдайы жақсармады, сол себепті ол жедел жерге қонды.



Сұрақтар

  1. Бұл екі жағдайдағы дерттік үрдістің себебі қандай?

  2. Не себепті оттегі маскасымен демалдырғанда біреуінің жағдайы жақсарса, екіншісіне тиімсіз болды?

№4. 1946ж. Зерттеушілер Хаустон мен Рилей (АҚШ) барокамерада «Эверест операциясы» тәжірибесі жүргізді. Тәжірибеге жастары 19-27 жас аралығындағы төрт ер адам қатынасты. Тәжірибенің жалпы ұзақтығы – 35 тәулік, оның 32 күнін зерттелушілер барометрлік қысымды таудағы биіктікті сипаттайтын, біртіндеп, алдымен 600 м-ден 2400-ге дейін, сосын 300 м-ден 6000м-ге дейін, соңында 150 м-ден төмендетілген барокамерада өткізді. 27 - тәулікте зерттелушілер 6850 м биіктікке жетіп, сол биіктікте бірнеше күн бойы қалды, содан соң шыңды «бағындыру» жасалынды, яғни барокамерадағы қысым 235 мм с.б. дейін төмендетілді – бұл Эверест шыңының шамасына сәйкес келеді.

Алты сағаттық «бағындыру» кезінде екі зерттелушіге оттегі беруге тура келді, ал қалған екеуі өздігінен «шыңға шығып» және сол жерде жарты сағат болды.


  1. Тәжірибе жағдайларының қайсысы зерттелушілерде гипоксияға төзімділікті қамтамасыз етті?.

  2. Берілген эксперименттік зерттеу жағдайында организмнің гипоксияға төзімділігі жоғарылауының тетіктері қандай?

  3. Аталған тәжірибеде зерттелушілерде гипоксияға бейімделу дәрежесі (дені сау адамдарда) әртүрлі?

ӘДЕБИЕТТЕР:



Негізгі

  1. Ә.Нұрмұхамбетұлы. Патофизиология. – Алматы; РПО «Кітап», 2007. – С. 22-31, 75-80

  2. Патофизиология в схемах и таблицах: Курс лекций: Учебное пособие. Под ред. А.Н.Нурмухамбетова. – Алматы: Кітап, 2004. – С. 17-22.

  3. Патологическая физиология: Учебник п/р Н.Н.Зайко и Ю.В.Быця. – 2-е изд. – М.: МЕДпресс-информ, 2004. – С. 30 -38.

  4. Патологическая физиология п/р А.Д.Адо, М.А.Адо, В.И.Пыцкого, Г.В.Порядина, Ю.А.Владимирова. – М.: Триада-Х, 2002. – С. 8-14.

  5. Патологиялық физиология бойынша сынамалық тапсырмалар // Қазак тіліне аударған М.Б.Байбөрі, редакциялаған Т.П.Ударцева, Н.Н.Рыспекова – Алматы.: «Эффект», ҚазҰМУ, 2007.- Б.24-57

Қосымша

  1. Патофизиология: Учебник для мед.вузов под/ред В.В. Новицкого и Е.Д. Гольдберга.-Томск: Том.ун-та, 2001, С. 33-37.

  2. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Учебник: в 2 т. – М.: ГЭОТАР-МЕД, 2003. – Т. 1. – С. 37-45.

  3. Давыдовский И.В. Проблемы причинности в медицине (этиология). М.: Медгиз. - 1962. -176 с.

  4. Царегородцев Г.И., Ерохин В.Г. Диалектический материализм и теоретические основы медицины. М.: Медицина, 1986, С.226 - 233.

  5. Нурмухамбетов А.Н. Спорные вопросы этиологии (лекция) // Вестник КазГМУ, 1999. - № 5,.с.114 - 117.

СЫНАМАЛЫҚ ТАПСЫРМАЛАРДЫ ОРЫНДАУ

жүктеу/скачать 1.64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет