Х=(100-П)(100-Сп+ЗП+МЗ)/100+0,7(ОС+КС)

Мұндағы: П- сұлы қабыршақтығы;

С_п-ластаушы қоспа құрамы

З_п-барлық бидай қоспасының құрамы

М_з- сұлыдағы ұсақ бидай құрамы

О_с-1,8*20 мм өлшемді еоеуіш саңылауындағы қабыршақты сұлы құрамы

К_с- бидай, қарабидай және арпаның құрамы 1,8*20 мм өлшемді саңылаудың бидай түсетін жері.
Бұл формуладағы 100-П ядро құрамын қоспаларсыз көрсетеді, ал 100-С_п+З_П+М_З- 1,8*20 мм елеуіш саңылауындағы қалған қабыршақты, қоспаларсыз сұлы құрамын көрсетеді, 0,7 коэффиценті қайта өңдеуде қолданылатын сұлы, бидай, қарабидай, арпаны көрсетеді.

Сұлы дәніне мынандай стандарт бекітілген: «Өндірістік және тағамдық сұлы, дайындаудағы талап», «Сұлы, жарма өнеркәсібіндегі қойылатын талап», «Спирт өндірісінде уыт дайындауға арналған сұлы», «Тағамдық мақсатта және құрама жемді қайта өңдеуде қойылатын талап».

Бірінші стандарт дайын сұлыға берілген. Мұнда сұлы типке, подтипке бөлінгені дән қалпына байланысты. Бірінші тип 2 подтипке бөлінген, 1 подтип-ақ сұлы, дәні ірі, сопақша ұзын, алмұрт тәрізді, сұрыптары: Победа, Орел, Лыговский 1026, Советский жатады. 2 подтип- сары сұлы, бидайы Москва, харьков және ұзын қабықты ботаникалық типті, сұрыптары: Золотой дождь, Хорковский 596, Лоховский, Надежный.

2 тип- ұзын, сопақ, ине тәрізді формалы бидай, мысалы Артемовский 107 сұрыпы. Бұл стандартта сапасына байланысты сұлының бөлінетіндігі: негізгі және шектелген кондициялы және дайындау кезінлегі қойылатын талаптары көрсетілген.

Жіберілген сұлы жарма зауытында стандартпен басқарылады, «Сұлы, жарма өндірісінде қойылатын талаптар» жарманы өңдеу үшін сұлының 1 типі қолданылады, 1 немесе 2 подтипі МЕСТ 12771-71 талаптарында, көрсетілген сұлының сапасына, жалпы көрсеткіштерден басқасы, сәйкестендіріледі. Дәннің түсі, ұсақ бидайдың құрамы, дәннің құрамы. Арамшөпті қоспалар бүлінген бидайдың құрамында оқшауланады, мәдени өсімдіктердің дәндерінің құрамы сәйкестендірілген, астық қоспаларының қатынасы.

Стандарт «Сұлы азықтығы, қойылатын талаптар» партияларға таратылады, жемдік мақсатқа дайындалған жүйелер және жемді өңдеу үшін жіберіледі.

«Азықтық және жемдік арпа. Дайындау арасындағы талаптар» стандарты арпа партияларының азықтық және жемдік мақсатта мемлекеттік дайындау жерлерінде қолданылады. Бұл стандарт бойынша дән сапасын міндетті көрсеткіштері арқылы ғана анықтайды. Стандартта дайындалатын арпа дәндеріне кең көлемдегі және шектелген кондициялары көрсетілген. Сондай-ақ қоспа құрамы, орналастыру, тасымалдау мен сақтауға арналған көрсеткіштер, ылғалдылығы бойынша 4 жағдай, дәндік қоспаларына байланысты 3 жағдай, табиғаты бойынша 3 категория көрсетілген.

«Сыра дайындауға арналған арпа. Дайындау барысындағы талаптар» стандарты мемлекеттік дайындау жүйесіндегі сыра өндірісінде қолданылатын арпаға арналған. Сыраның шығуы мен сапасы оның жалпы көрсеткіштеріне ғана байланысты емес. Ол сондай-ақ дәннің сұрыпты мен өндірілген ортасына, құрамындағы ұсақ дәндердің санына, ірілігіне, өсу қабілетіне де байланысты болады. Өсіп-өну қабілетін сыра өндіруге жіберілген дәннің бесінші күнінде өнген дәндердің санына байланысты анықтайды. Сыра қайнату өндірісіне жіберілетін дәннің ірілігі 50%-дан, ал өсіп-өну қабілеті 95% кем болмауы керек. Базисті кондициядағы арпада ұсақ дәндердің болуы 5% көп емес. Сыра қайнату өндірісіне арналған арпа сапасы бойынша екі класқа бөлінеді.

Спирт өндірісіне арналған солод алуға қолданылатын арпа сапасы міндетті көрсеткіштермен қатар ұқсастық нормасы 92% кем емес және өсіп-өну энергиясы (үшінші күнде) 85% кем болмау керек.

«Арпа. Жарма өндірісіндегі талаптар». Стандартында жалпы көрсеткіштерден басқа арпа табиғаты мен ұсақ дән болуының нормасы көрсетілген. Құрамындағы ұсақ дәндер 5,0%-дан көп емес. Арпа табиғатына деген жоғары талап жарма алу үшін әбден пісіп жетілген, құрамында эндоспермі көп арпа болуы керектігімен түсіндіріледі. Жарма алуға қолданылатын арпа төмендегідей сипатталады: бүлінбеген дәндері бар бидай қоспасы 5,0%-дан, ал жетілмеген және дамымаған қара бидай мен сулы қоспасы бар арпа 2,0% -дан көп болмауы тиіс.

Зертханалық сабақ № 14

Күріш- бидай сапасының көрсеткіштері
Гүлді-қабықшалы бидайды күрішті бидай деп атайды. Күрішті бидай партиясының анализінде (сараптама) жалпы көрсеткіштерінен басқа, спецификалық көрсеткіштерін де анықтайды: қызыл, сарғайған, жетілмеген, жасыл және глютинозды бидай құрамын, шынылығын, жарықшақтығын, қабыршақтығын. Соңғы көрсеткіштерді күріш анализінде (сараптама) жарма зауыттарына жіберілетінін, ал жарықшақтығы жарма зауыттарында анықтайды.

Күріштің ластаушылары - тауық просолары, күріш прососы, ірі дәнді просолар болып табылады.

Тарылар күріш бидайынан қиын ажыратылады, егер олар тазартылғаннан кейін партияда қалып қойса, онда жарманың сапасын төмендетеді. Күріш бидайдың құрамында ластаушылардың болуы 1,5%-дан көп емес рұқсат етіледі.

Жетілмеген және жасыл бидай әдетте күріш партиясында кездеседі.

Жетілмеген және жасыл бидай стандарт бойынша жеуге жарамдылармен біріктіріледі.

Қызыл бидай - бұл қабығының түсі қызыл және қою қоңыр, ал эндоспермі ақ болатын бидай. Бұл бидайлардың жемісті қабықшасында, жоғарыда көрсетілгендей қызыл пигменттер болады. Кейбір күріштің түрлерінде қызыл-қоңыр қабықша кездеседі. Мысалы, кауказик күріші, ал КСРО-да шығарылмайды, бірақ олардың қоспалары ақ ядролы күріш партияларында кездеседі. Күрішті өңдеуде шлифовка процесінде бидай қабықшасы толығымен тазаланбайды, ол ядро араларында қызыл жолақ түрінде қалып қояды. Бұл жарманың сыртқы түрін нашарлатады, ботқа пісіргенде ол қызғылт рең пайда болады. Егер қызыл жолақтан толық құтылатын болсақ, қабықшаны жоғалту өте ұзақ шлифовканы қажет ететіндіктен, жарманың шығымы төмендейді. Күріш бидай партиясының стандарты бойынша қызыл бидайдың болуы 2 %-дан көп болмауы рұқсат етіледі.

Сарғайған бидай - бұл сары ядролы бидай. Бидайдың сарғаюы жетілу және жинау кезінде қолайсыз жағдайдың кесірінен, өздігінен жылыну, қолайсыз жағдайларда сақталу, кейде кептіру кезінде пайда болады. Сарғайған ядролар өңдеуде көп механикалық күшті іс-әрекетті қажет етеді. Сарғайған ядролар жармаға түскенде оның сыртқы түрін және дәмдік қасиетін төмендетеді, кейбір мәліметтерге қарағанда олар адам денсаулығына кері әсер етеді.

Плютинозды бидай, стеарин түзетін консистенциясы болады, ол кесілгенде жақсы көрінеді. Сыртқы түрі бойынша кейде меловкамен ұқсас келеді. Бірақ олардан айырмашылығы ядросы қатты болады да, қысым түсіргенде жарылмайды. Олар ұн бидайымен де ұқсас келеді, оларды әлсіз йод ерітіндісімен өңдеу арқылы оңай ажыратылады. Құрамында декстриндер бар глютинозды бидай өңдегеннен кейін қою қызыл немесе қоңыр, ал- ұн бидайы- қою көк болады. Клейковинаны күріштен алынған жармадан жасалған ботқаны пісіргенде олар өз пішіндерін сақтамайды. КСРО-да клейковиналы күріш сұрыпы шығарылмайды, бидай қоспасының болуы күріште 2%- дан жоғары емес рұқсат етіледі.

Қызыл, сары және глютинозды бидай негізгі бидайға жатады.

Күріштің жарықшақтығы - күріш ядросында жарықтың болуы. Күріште жарықтар жинау, сақтау, өңдеу кезінде, күріш түбінде пайда болады. Олар, біріншіден, ылғал әсерінен, екіншіден, механикалық іс-әрекеттің нәтижесінде пайда болады.

Көбінесе күріш дәндерінің өсінде перпендикуляр жарықтар болады. Егер күріш дәнінің ядросында жарықтар болса, онда ол бүтін дәндер санын азайтады. Сондықтан жарма зауыттарынан да осы көрсеткішке көп көңіл аударады.

Күріш шынылығы - ол күріштің сұрыпына, өсіру жағдайына, пісіп жетілуіне байланысты. Күріш шынылығы азоттың қосылыстармен байланысты емес деп саналады. Бидайға қарағанда. Бірақ бұл көрсеткіштің маңызы зор. Жарманың шынылығы жоғары болуы бүтін дәндердің көбеюіне әсер етеді және тұтынушы талаптарына сай келеді (пісіру кезінде дәндер формасын сақтайды).

Күріштің технологиялық қасетін жалпы шынылығы ғана бағаланбайды, сонымен қатар партияда жартылай шыныланған дәндерде ұндық дақтың орналасуы да есептеледі. Дәндерді өңдеу үшін қолайсысы болып ұзыншы ұндық дақ эндоспермаға жақын орналасқан.

Күріш дәндеріне анализ сапа көрсеткіштерінің кезектесуі стандарттық схема бойынша анықталады. Қазіргі кезде күріш дәндерінің анализі уақытша методика бойынша өткізіледі. №1 және №2, №9-9 инструкциясында (КСРО дайындау министрлігінің кәсірорында күріш дәндерін қабылдау, орналастыру, өңдеу және сақтау бойынша), ГДФ апаратын қолданып және УГАД құрылғылары («Практикум»-20 тарау).

Күріш дәніне бір стандарт (Мест-6293-68) бекітілген. Зауыттар осы стандарт бойынша күріш дәндерінің партияларын жармаға өңдеу үшін дайындап, жібереді. Осы стандарт бойынша дәндер формасы және консистенциясына байланысты күріш дәндері 3 типке және подтиптерге бөлінеді:

І тип - дән ұзын және жуан. Бірінші подтип-шынылық күріш: жергілікті Сары-қылшық, Сантахездік 52, жергілікті Арпа-шалы, Узрос-275 сұрыптарымен енгізделген. Екінші подтип-жартылай шынылық, жергілікті Ақ-Қылшық сұрыпы секілді.

ІІ тип - дәні ұзын, жұқа, жіңішке келген. Бірінші подтип-жергілікті Садри Масалли, Азрос 637, Приморлық 6 сұрыптарының шынылық күріші. Екігші подтип- жергілікті ақ Амбарбу сұрыпының жартылай шынылық күріштері.

ІІІ тип - дөңгеленген. Бірінші подтип - Ала көлдік, Өзбек 2, Узрос 7-13,, Краснодарлық 424, Узрос 7, Дубовский 129 сұрыптарының жартылай шынылы күріші. Үшінші подтип-ұнды дәндер мен күрішті біріктіреді. Жергілікті Қырмызы сұрпы секілді.

Жарма зауыттарында күрішті өңдеуде партияның типтік және подтиптік құрамының маңызы зор. Технологиялық қасиеттері бойынша күріштің типтері мен подтиптері бірдей болмайды. Егер партияда типтер мен подтиптер қоспасы болса, жарманың шығарылу сапасы төмендейді. Бұл жағдай қоспада төмен технологиялық қасиеттері басым күріш пен бірге жоғары қасиеттері болса да кездеседі.

Күріш дәндерінің стандартында тип пен подтипке бөлуден басқа базалық және шектеулі кондициялар дайындалатын күрішке келтірілген. Жіберілетін күріштің сапасының нормасы, қоспа құралы және де ылғалдылық бойынша 4 күйі бар, қоспалардың болуына жәнедәндерде эндосперманың сарғайуына байланысты 2 топқа бөліп қарастырады.

Мұндай қадағалау дәндік материалдың сапасын дұрыс бағалайды, дәндердің қалыптасу процесі туралы белгілі ойды қалыптастырады, жинау науқанында дәнге ауа-райының әсерін, дәндердің зиянкестермен, түрлі аурулармен зақымдануын түсіндіреді. Дәннің өзгерген түсі (қараюы, торшықтануы) және иісінің таралуы дәннің дұрыс сақталмауының себебінен болады.

Дәндердің тазалығын зерттеу үшін ұзындығы дәннің тегіне байланысты болатын екі аспаға саламыз.

Аспаны дәннің негізгі мәдениетіне және қалдыққа бөледі. Дәннің негізгі мәдениетіне берілген дәннің зақымданбаған мәдениеті жатады. Оларға сонымен қатар берілген мәдениеттің зақымданған дәні де қабығы жоқ дәннің жартысыда жатады. Алайда орташа жағдайда егінді жинағанда қабықсыз және залалданған қабықтары бар дәндер саны көп болмайды. Сонымен қатар, дәндердің отырғызу мөлшері дәннің егу жарамдылығын анықтаумен бекітіледі. Кейбір дәндердің негізгі мәдениеті бос және аязға төзімді деп санайды. Зерттелетін дақылдардың барлық сапалы емес дәндерін қалдыққа жатқызымыз: 1. Орнатылған размерлі елеуіштен өткен ұсақ және солғын тұқымдар; 2. Солғын дәндерді (өте бүріскен, орташа тұқымның үштен бір бөлігін алады); 3. Түбіршігі өскен немесе көлемі дәннің жарты бөлігіне тең дәндер; 4. Шіріген дәндер; 5. Басылған және жаншылған дәндер; 6. Сынған және зиянкестермен зақымданған дәндер. Дәні жартылай аз немесе аз болады, қабығы жоқ болады.

Қалдыққа сонымен қоса қоспаларды да жатқызады, олар келесідей фракциялардан тұрады: 1) арамшөпті өсімдіктердің барлық тұқымдары; 2) мәдени өсімдіктердің барлық тұқымдары, таза және зақымдаңған түрлері; 3) саңырауқұлақтардың бас қалпағы және бөліктері; 4) нан запасының тірі зичнкестері және олардың тірі дернәсілдері; 5) жер кесегі, тастар, кеміргіштер мен жәндіктер; 6) сабағының жемістік және тұқымдық қабығының сынуы, гүлдік қабатының жойылуы, өлген зиянкестермен дернәсілдер.

Қалдықтың барлық фракциялары отырғызу материялының сапасына қатты әсер етеді. Сөйтіп, арамшөпті өсімдіктердің дәндері топыраққа түсе отырып, отырғызылған заттарды және жаңа егістік партияларын ластайды. Сонымен қоса мәдени өсімдіктер дәндерінің болуы да кері әсер етеді. Әсіресе, дәнде каронтинді арамшөптердің болуын мұқият бақылайды.

Әртүрлі саңырауқұлақтардың склероциясы, бас қалпағы және бас кесегі өсімдіктің ауруының көзі болып табылады, сондықтан олардың құрамы қатаң нормаланады. Отырғызу материалының кейбір түрлері үшін олардың болуы жіберілмейді. Әсіресе, бөліктердегі бидай.

Нан запасының барлық тірі зиянкестері - жәндіктер отырғызу материалдарына жіберілмейді, ал тұқым партияларында кененің болуы оның дәрежесін 3-ші дәрежеге дейін түсіріп тастайды. Қалған қоспалар біркелкі отырғызуға кедергі жасайды, сақталуын төмендетеді және отырғызу нормасына әсер етеді.

Қалдықтың 1 данасында 1 кг арамшөп тұқымдарының және дәнді дақылдар дәндерінің саны есептеледі. Бас қоспасы, склероциналар споралары және басқа саңырауқұлақтарды жеке өлшейді және пайыз бойынша білдіреді.

Бөліктегі есептелген қоспаларды, бас қалпағының құрамындағы массалық споралардың кернейін және басқа саңырауқұлақтардың склероциясын былай анықтайды: а) дән дақылдарынан анализ үшін 10 г-нан көп орташа үлгі бойынша алынған аспаны таңдаймыз; б) дәнді дақылдарында 10 г-нан және одан аз аспа массасында 5 г таңдаймыз.

Каронтинді арамшөптердің болуын және болмауын барлық дақылдарда орташа үлгі бойынша анықтайды. Егер қалдық 1-ші және 2-ші кластардан масса бойынша нормадан аса, қалдық топтарды бөледі.

1000 дәннің массасы. Дәндік материалдың сапасын сипаттайтын, оның ірілігі мен толықтығын көрсететін ең маңызды белгілердің бірі.

Дәндердің аурулармен зақымдануы. Ауыл шаруашылығында өсімдіктердің ауруы үлкен шығын келтіреді, егіс мөлшерін төмендетеді және сапасын түсіреді. Өсімдіктердің негізгі аурулары тұқым және топырақ арқылы таралады. Дәннің зақымдалуы келесі тәсілдермен зерттеледі: макроскопиялық, ценртифугалау, биологиялық, люминистенция арқылы. Анализ нәтижесін пайыз бойынша немесе бі бөлікке 1 кг дәннен көрсетеді.

Макроскопиялық тәсіл. (Дән үлгісін жай көзбенде көруге болады) Фитогенді саңырауқұлақтардың қыстық түрін анықтайды, бас қалпағын және қалпағындағы споралардың үгіндісін анықтайды.

Центрицугалау тәсілі дән бетіндегі саңырауқұлақтардың спораларын анықтайды. Оларды сумен мұқият шайқау барысында үлгіден табады. Шайылған суды центрифугалау пробиркаға құйып, 3 минуттай ценртифугалайды. Тұнбаны тұндырады, пипеткамен тамшы алып, заттық шыныға салады және препаратты микроскопта көреді. Әрбір пробиркадан 5 препаратты қарастырады. Бұндай тәсілмен, злакты мәдениеттердегі және сарымсақтағы спораларды көре алады.

Биологиялық тәсілді саңырауқұлақ пен бактерия дәнінің ішінде болған жағдайда ғана қолданылады. Ол дәндердің ылғал камерасында немесе қоректік орталарда өсумен шектеледі.

Петри, Кох стерильді ыдыстарында өсімдік ылғал камерасын құрады, түбіне ылғалды стерильді фильтрлі қағазын, марлы немесе құм салады. Түсірілген дән үлгілерінің аурумен залалданғанын анықтау үшін дән үлгілерінің тазалықты анықтағандай массасын алып аспаға салады. Аспадан қалдықты бөліп алады. Негізгі мәдени дәнді шыныға салып, араластырып және 4 үшбұрышқа бөледі. Әрбір үшбұрыштан 25 дәннен санап алады. Анализ үшін 4 үлгінің әрбірінен 50 дәннен алады. Бұл дәндердің беті стерилизацияланады, 5 мин 0,5 пайыз KMnO₄ ерітіндісінде немесе 1 мин 95-96 пайыз спиртте сала тұрады. Бұндай өңдеуде дәндердің бетіндегі барлық микроптар өледі. Стерильденген дәндерді ылғалды камераға салады. Белгілі уақыттан кейін оларды қарастырып, жұмсақ жасушаларының бактериялармен зақымданғанын анықтайды.

Дәннің анализі үшін қоректік орталардың әртүрлі қатты орталары қолданылады. Оларға стерильді дәндер жайылады (4 үлгі 50 дәннен). Қарастыруды рет бойынша 3 күннен бастап анализ біткенше қарастырады.

Алдын-ала анализ үшін люминистентті тәсіл қолданылады. Негізгі дәнді дақылдарды қара қағазға салып, ультракүлгін жарықтағышқа салады. Бидай дәнінің сау түріні көкшіл, қою көк немесе көк күлгін түсте жарқылдайды. Зақымданған дән басқа түсте болады. Мыс, бұршақ дәні аскохитоз және фузориозбен зақымданғанда күңгірт қоңыр қызыл түсте болады.

Дәннің ұқсастығы және өсіп-өну энергиясы. Себулік сапасының көрсеткіштері ішінде дәндердің ұқсастығы мен өсіп-өну энергиясы маңызды орын алады. Дәннің ұқсастығы мен өсіп-өну энергиясы жақсы климаттық жағдайда және агротехника дұрыс болғанда үнемі жақсы өнім береді.

Егулік пен себулікке жарамды дәндердің мөлшеріне қарай ұқсастықты анықтайды. Дәннің ұқсастығы дегенде олардың қалапты дамыған өскін беретін қасиетін түсінеді.

Дәннің ұқсастығы оптимальды жағдайларда мемлекеттік стандарт бойынша, өнім шығуы бойынша анықтайды. Ұқсастықпен қатар дәннің өсіп-өну энергиясында анықтайды. Дәннің өсіп-өну энергиясы деп олардың тез және біркелкі өсіп-өнуін айтады.

Осы көрсеткішті анықтау үшін 100 дәннен тұратын 4 үлгі алады, ал жемдік арахис, бұршақ, асбұршақ және асқабақ дәндерінен 50 дәннен тұратын үлгі алады.

Дәндерді өндіру және Петри табақшаларына кварцты құм немесе фильтрлі қағазға салып орналастырады. Дәндерлі өндірітін орындар стерильді болуы қажет. Дәндерді орналастырмас бұрын оларды ылғалдандырады.

Ұқсастық және өсіп-өну энергиясының мерзімі стандарт бойынша нормаланады. Өсіп-өну энергиясы мен ұқсастықты анықтағанда қалыпты өскен дәндерді ұқсас деп есептейді. Оларға дамыған өсінді және түбірлі өсінді берген дәндер жатады. Олардың ұзындықтары дәндердің түрлі тұқымдас түріне байланысты. Мысалы, бидай мен қарабидайдың ұқсас дәндеріне қалыпты дамыған түбірі бар және негізгі түбірдің өлшемі дәндердің ұзындығынан кем емес, ал өсіндісі дән ұзындығының жартысынан кем емес дәндерді жатқызады.

Ал ұқсас емес дәндерге: өспеген, ісінген дәндер, сондай-ақ ісінбеген, ісінбей қалған қатты дәндер, шіріген дәндер, қалыпты өспеген дәндер және де түбірі жоқ немесе тамыры жоқ дәндерді жатқызады.

Өсу күші. Өсіп-өну энергиясы және ұқсастығымен қатар дәндердің егіндік қасиеттерінің көрсеткіші болып, оларға топыпақ бетіне шығып, жақсы жеміс беруі үшінқосымша көрсеткіштердің бірі өсу күші болып табылады. Бұл көрсеткішьі анықтау қажеттілігі зақымдалған дәндерді анықьау кезінде туады. Өсу күшін бір сұрыпты партиялардың басқа көрсеткіш бойынша ұқсастығы кезінде салыстырмалы түрде анықтайды.

Дәннің өсу қабілеттілігі. Физикалық жетілмеген дәндерде және төменгі температурада сақталған дәндерде көптеген жағдайларда біркелкі өну байқалмайды, сондай-ақ кейде қысқа мерзім ішінде дәннің өсу қабілеттілігін білу қажет болады. Сондықтан ұқсастықты анықтаудың стандартты әдістемесін қолдана алмаймыз. Осындай жағдайларда дәндердің өсу қабілеті деген көрсеткіші анықталады. Ол әдетте дәндік материалда тірі дәндердің болуымен сипатталады. Ал тірі дәндерді өлі дәндерден ажырату тәсілі оларды тетразолмен немесе фуксинді қышқылмен бояу арқылы анықтауға негізделген.

Тірі дәндер қызыл немесе малина түске боялады, өлі дәндер боялмай қалады.

Себулікке жарамдылық таза және біркелкі ұқсас дәндердің үлгідегі пайызы бойынша анықталады. Оны мына формуламен анықтайды.

Х=АБ/100

Бұл көрсеткіш себулік нормасын дұрыс есептеуге және одан жақсы өнім алуды қамтамасыз етеді.

Кенелер үшін зақымдану дәрежесі азық-түлік дәндерінің зақымдану дәрежесімен бірдей. Сонымен қатар, далалық зиянкестермен зақымданған астық тұқымдар үшін құрамындағы зиянкесті анықтаудың ерекше әдістері бар. Құрамындағы тірі зиянкестер немесе олардың лечинкалары бар дән партияларын себулікке қолдануға тиым салынады.

1) бақылау нысанын (үрдістерді анықтау кезеңдерініңжүйелерін, маңыздылығын астық түйірі мен өнімдерін сақтау орындарын).

2) сынаманың орны мен әдісі.

3) анализ әдістері мен көрсеткіштер. 4) бақылау кезеңділігімен ұзақтығы.

Астық түйірі мен астық өнімдерінің дәнінің ұзақтылығы зертхананың жабдықталуы мен әдіске байланысты. Сонымен қатар, біліктілігі жоғары мамандар қажетті. Жақсы нәтижені алу үшін еңбекті ұйымдастыра білу керек. Олар астық түйірін қабылдау, оларды тазартуда да бақылау кезінде келтіру, сақтау және басқа операциялар кезінде конвейерлі ағымды әдіс арқылы қолданылады. Ағымды әдіс зертхана жұмысшыларына арнайы орны жеке-жеке тапсырмалармен беріледі. Ол кезде жұмысшыларға тек бір немесе бірнеше функциясы орындауға тура келеді. Ол жұмыстың күрделігі мен орындау ұзақтығына байланысты. Сақтау қоймаларын бақылауды тәжірибелі лаборанттарды тағайындайды. Оның жұмысының нәтижелігі, оның тиянақтылығына көп әсер етеді. Әр бақылау нәтижелерін бақылау журналдарына жазып отыру арқылы қадағалап есептеп шығады. Нәтижелерді рәсімдеу жүйесі сапасының қарастырып, толығымен қадағалау нан өнімдерін дұрыс сақтауына тура жанама жұмысшылар үшін ыңғайлы болу тиіс қоймаларда астық түйірдің барлық көрсеткіштер жағдайы хронологиялық реттіліктерін тексеру күні әр қойма секция бойынша және әр қабат бойынша жеке қадағалау журналдарына түсіп отырады.

Тәжірибелік сабақ № 2

Астық түйір балғындығынның көрсеткіштері.
Жұмыс мақсаты: Астық түйір түсі, жылтырлығы, иісі, кей жағдайда дәмін ажырата білу.

Сақталатын астық түйір жағдайы мен толық құнды қасиеті оның балғындық көрсеткіштері түсі, жылтырлығы болып табылады. Жас астық түйір қалыпты дәм болады. Кеткеннен кейін жылтыр түс пайда болады. Түс, иіс, жылтырлықтың өзгеруі сақтау, кептіру, тасымалдау, жинау және жетілдіру кезінде жағымсыз әсерлер болуы мүмкін. Дақ, қарайған, түсін жоғалтқан астық түйір массасында көптеген микроорганизмдерді жетілдіретін қажетсіз үрдістердің дамуын куәландырады. Егер астық түйір түсі өзгеретін болса, тереңірек қарап биохимиялық және технологиялық өзгерістердің пайда болғанын көруге болады. Сонда да аныктауға алынған сынамалардың барлығын астық түйір иісі мен түсінің жағдайын мұқият қарау нәтижесінде астық тарауда болатын жағымсыз үрдістерден басталатынын анықтап, астық саласына нұқсан келтірмеу үшін оған шаралар қолданылады. Дәмін анықтау үшін сынамалы жару арқылы көреді. Ол әрі қарай кері әсерін тигізеді. Сондықтан астық балғындығын иісі мен түріне қарап бакылау. Астықтың иісі мен түсін нан қорлары бүлдіргіштермен зақымданбағанын арналған астық түйір партисына сынамаларды алып анықтайды.