ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Техникалық оқыту құралдары»

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

Жаратылыстық ғылымдар факультеті

Химия және география кафедрасы

«Техникалық оқыту құралдары»

Семей

Құрастырған: аға оқытушы Нуркасымова Б.Н.. ______________________________________________________

Химия кафедрасының мәжілісінде бекітілген: № _1__ хаттама 02.09.2014 ж.

Химия кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.к____________Онтагарова Д.Р.________

Жаратылыстық ғылымдар факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде талқыланды: № _1__ хаттама 03.09 ____2014 ж.

Жаратылыстық ғылымдар факультетінің

ОӘК-нің төрағасы_____________З.В.Абдишева

Жаратылыстану ғылымдар факультетінің ғылыми кеңесінің мәжілісінде талқыланды: № _1__ хаттама 11.09.2014 ж.

Жаратылыстық ғылымдар

факультетінің деканы _______Ибраева Л.С.

«Техникалық оқыту құралдары» ПӘНІНЕН ГЛОССАРИЙ

2. ДӘРІСТЕРДІҢ ҚЫСҚАША МАЗМҰНЫ

1. 
   Мектепте ТОҚ орны және маңызы.
   
2. 
   Химия мұғалімі қызметінің техникалық оқыту құралдарын қолдану үрдісінде жүзеге асуы.
   
3. 
   Химия пәні мұғалімінің әдістемелік даярлығында ТОҚ кешенді пайдалану.
   
4. 
   Химияны оқыту үрдісінде құралдарды қолданудың педагогикалық жүйесін модельдеу.
   

1. 
   Оқыту құралдары - жаңа білімді меңгерту үшін оқушылар мен мұғалімдердің қолданатын материалдық немесе идеалды нысаны. Ол оқу үрдісінен дербес нысан, сондай – ақ оқу үрдісінде белгілі бір қызмет атқара отырып, оны игеру пәні ретінде қатысады. Оқыту құралы дидактикалық жүйенің барлық компоненттерімен тығыз байланысты. Бұл кестеде көрсетілген:
   

Педагог Оқыту мазмұны Оқу

МАҚСАТЫ Оқыту құралдары НӘТИЖЕСІ

Оқыту әдістері Оқытуды ұйымдастыру Тәрбие әдістері

Кесте – 1. Дидактикалық жүйенің компоненттері

Педагогикалық тұрғыдан оқыту құралдарының басқа компоненттерімен өзара байланысты келесі жағдайларымен көрінеді:

а) педагог үшін ОҚ – оның қызметін жүзеге асыратын педагогикалық еңбек құралы.

б) оқушылар үшін ОҚ – таным және оқу қызметін жүзеге асырудың бір құралы.

в) білім беру мазмұнына қатысты ОҚ – мазмұнды білім беру және оны меңгертуді ұйымдастыру тәсілі.

г) оқу – тәрбие үрдісі және ұйымдастыру формаларына қатысты ОҚ – оларды түрлендіру және жетілдіру педагогикалық құзырлылық компоненттерін үйлестіре қолданудың жаңа тәсілі.

д) оқыту құралына қатысты жалпы оларды қолдануда бағыттаушылық роль атқарады, мұнымен қатар оқыту құралдары ОҚ нәтижеге жетуге ықпал етуі тиіс.

Барлық ОҚ келесі топтарға бөлінеді:

• 
  оқулықтар және оқыту құралы;
  
• 
  көрнекі құралдар;
  
• 
  сарамандық әрекеттерді жүзеге асыру құралы;
  
• 
  ТОҚ
  
• 
  оқу үрдісінің көмекші құралдары.
  

Оқыту құралдары Оқулық және оқыту құралдары Көрнекі құралдар Сарамандық әрекетті жүзеге асыру құралы ТОҚ Көмекші оқыту құралдары Оқу үрдісінің көмекші құраладры Кесте 2. Оқыту құралдарының топтары.

Көрнекі құралдар: пәндік – нақтылы деген атпен іс – жүзінде қолданылатындары. Ол пәндік – бейнелі және белгіленген көрнекіліктердін құралады.

Пәндік бейнелі:

• 
  Табиғи (гербарий, скелеттер, коллекциялар).
  
• 
  Көлемді – бейнелі (модельдер, макеттер, мулеждар)
  

• 
  Бейнелі белгілер (суреттер, картиналар, аппликация, фото).
  
• 
  Шартты белгілер (карта, сызбанұсқа, диаграмма, кесте, формула,т.с.с)
  

Көмекші оқыту құралдары дидактикалық функция атқармайды, бірақ оқу үрдісін қамтамасыздандыру негізгі құралы болып табылады: тақта, мел, қағаз, жапқыштар, т.с.с.

2.Ғылыми – техникалық және әлеуметтік процесс білім беру жүйесі алдында тек өмірдің талаптарына байланысты оқыту мазмұнын жетілдіру ғана емес сонымен қатар күн сайын артып отырған ақпарат ағыны мен оны оқып – үйренуге байланысты уақыттың шектеулігі арасындағы қайшылықтардың шешуде жаңа әдістер мен құралдарды іздестіруді қажет етеді. Осы міндеттерді шешуде техникалық оқыту құралдарының маңызы зор. Техникалық құралдар (ТҚ) белгілі бір қызмет атқаратын жіне дамытылатын біртұтас материалдар жүйесінен тұрады.

«Техникалық оқыту құралдары» ( ТОҚ) ұғымы механикалық және электрондық құралдарды қамтиды, мұғалім ақпараттарды беру үшін және оқушыладың білімін бақылауға пайдаланады. Оған: динамикалық және статикалық проекциялық қондырғылар: (кино қондырғылары, эпи және диапроекторлар); телевидео жүйелері, видео және дыбыс жазушы қондырғылар; бақылау және бағдарлы оқыту қондырғылары;электрлендірген кестелер, макеттер, модельдер, қабырғалық көрнекіліктер (стенд), лингофондық құралдар, элекрлік есептегіш жүйелермен қоса есепті шешуге арналған есептегіш техника мен компьютерлер, электронды және радиотехникалық көмекші жабдықтар және детальдар (диодтар, транзисторлар, резисторлар, т.б.) бұлардың барлығы көрнекі және оқу эксперименттерін жетілдіруге арналған. Осы айтылғандардың барлығы «педагогикалық техника» ұғымымен де анықталады. Оқылатын материалдар және оқу – құралдарымен жұмыс жасауға арналған «аудиовизаульды құралдар» термині қолданылады.

Педагогикалық техника және аудивизуальды құралдардың қызметі – фиксация, сақтау және оқу ақпараттарын беру.

Техникалық оқыту құралдары бірнеше аспектіні қамтитын дидактикалық категория болып табылады. Оның қызметі оқу үрдісінің мазмұны және ұйымдастыру формасының ауқымдылығымен шектелмейді. Бұл оқушының диалектикалық ойлауын, ғылыми көзқарасын, сенімін жан – жақты дамуына ықпал ете отырып, тұлғаны қалыптастыруға бағытталған.

ТОҚ әдістемелік қалыптастырушы (білім беру, дамытушылық, тәрбиелілік) және конструктивтік (жүйе түзуші) қызмет атқарады.

ТҚ оқытуда тек көрнекілікпен шектелмейді, оқушылардың білімді тиянақты меңгеруін, оқыту ұстанымдарын жүзеге асыруды, оқушының танымдық белсенділігімен олардың қызығушылықтарын дамытуда, қалыптастыруға ықпал етеді. ТҚ көмегімен түсініктемелік білімдер бейнелі көрсетілімді (заттың құрылымдық формулалары, атомдардың электрондық конфигурациялары, молекула құрылысынң схемасы, т.б.)

ТҚ оқытылатын құбылыстардың табиғаттағы, тұрмыстағы, техникадағы орны жайында нақтылы бейнелейді, әлемнің біртұтастығының бейнесін қалыптастырады, сол арқылы білімді сенімге айналдырады, теориялық сұрақтардың мәнін терең түсінуге ықпал етеді.

ТҚ химиялық экспериментпен ұштастырыла отырып химиялық реакцияларды. Заттың құрылысы катализ, коррозия, кристалдардың өсуі, өндірістік процестерді, т.б. оқып үйренуде тиімді қолдана алады.

Мұғалімның педагогикалық қызметі жалпы еңбегінде және педагогикалық әс – әрекетіндегі оқушыларды оқыту және тәрбиелеу үрдісімен тығыз байланысты.

Педагогикалық қызметі нақтылы оқу – тәрбиелік міндеттерді шешуге бағытталған мұғалімнің іс – әрекетінің өзара тығыз байланысы жүйесімен анықталады.

Педагогикалық функциясын атқара отырып, мұғалім оқушыларды біліммен сусыздандырады, оларды таным нысанына көңілін аудартады, адамгершілік түсініктерін қалыптастырады.

Ақпараттық әрекеттің жүзеге асуы әртүрлі ақпарат көздері арқылы жүзеге асырылады. Бұл функцияның ішкі жағы танымдық үрдіске әсерімен байланысты: а) материалмен сезімдік ( сезу және қабылдау) танысу; б) материалды неғұрлым терең түсінуді қамтамасыз ететіндей ой елегінен өткізу; в) түскен ақпаратты жадына сақтау негізінде еске ұстау.

Аудиовизуальды ұғымдарды меңгеруге және қалыптастыруға әсер көрсетеді, ой – тұжырымдарды дәлелдеуге және дәйектеуге, олардағы себеп – салдарлық байланыстарды тағайындауға ықпал етеді.

Оқушылардың танымдық әрекетін ұйымдастыру функциясының жүзеге асырылуы келесі бағытта асырылады: а) оқушылардың танымдық әрекеттерін басқару; б) бақылау ұйымдастыру; в) оқу үрдісіне түзетулер енгізу.

Аудиовизуальды құралдардың көмегімен көбінесе осы а) жағдайды іске асыруға мүмкіндігі бар. Ал компьютерлік және микропроцессорлық техника осы бағыттағы екінші (б) және үшінші (в) бағыттарда басымдылық көрсетеді.

Мұғалімнің іс – әрекетінде оқытудың мақсатына жетуге бағытталған әдістер мен құралдар үлкен роль атқарады, ол төмендегі кестеде берілген:

Кесте -1. Химия мұғалімінің әдістемелік даярлығы үрдісіндегі қолданылатын оқыту құралдары мен әдістердің өзара байланысы.

Оқыту мақсаты және құралдарды қолданудың шарттары.	Оқыту құралдары және әдістері
1.Теориялық білімді қалыптастыру. Оқу материалы теориялық – ақпараттық сипатқа ие болғанда қолданылады.	1.Ақпараттардың хабарлама әдісі. 1.1. оқыту жормалары: әдіс, әңгімелесу, көрнекі – иллюстрациялар мен көрнекі тәжірибелер арқылы семинар өткізу. 1.2.оқыту құралдары: оқу – әдістемелік әдебиеттер, аудиовизуальды құралдар, химиялық эксперимент.
2.Әдістемелік біліктерді қалыптастыруды зияткерлік және жалпы еңбектік, теориялық білімді қабылдау негізінде жүзеге асыру. Егер оқушылар мәселелік оқытуға даяр емес, тек берілген үлгі бойынша ғана әрекет жасай алған кезде қолданылады.	2. Репродуктивті әдіс. 2.1. оқыту формалары: химиялық эксперимент бойынша эксперименттік практикум, семинар сабағы, жаттығулар, типтік есептер. 2.2. оқыту құралдары: нақты нұсқау бойынша тапсырмалар жүйесі, нұсқау материалдары, тәжірибелердің видеожазбалары, студент, мұғалімнің сабақтары.
3.Оқу жағдайларын және мәселелік міндеттерді шешу негізінде шығармашылық әрекеттің тәжірибесін меңгеру. Егер оқылатын материал қарама – қайшы мәселені туғызып отырғанда, білімнің қисынды жүйесі, теориялық дәлелдеменің реті қажет болған жағдайда қолданылады.	3. Мәселелік оқыту. 3.1. оқыту формалары: лекция, семинар, практикалық сабақ, педагогикалық практика. 3.2.Оқу құралдары: көрнекі құралдар, диа, графопроекциялар, оқу фильмдері.
4. Мәселелік оқу және міндеттерін кезеңдерге сәйкес шешуде өз бетімен жұмыс істеу қабілеттерін, білімді, біліктілікті қалыптастыруда шығармашылық қырын дәйектеу.	4. Жартылай ізденіс (эвристикалық) әдіс 4.1. әңгімелесу формасы: өзара байланыстағы ізденіс сұрақтары төңірегінде әңгімлесу. 4.2. оқыту құралдары: әдістемелік әдебиеттер, тақырыптық және сабақ жоспары, оқу теле бейнелерді даярлау.

3. ТҚ қолдану мұғалімнің кәсіптік – педагогикалық даярлығының алғы шарты болып есептеледі.

Оқу материалдарын баяндау кезінде қажетті кесетлер, суреттер, реакция теңдеулері, слайдтар, фрагменттер, диафиьмдер және кинофильмдер тыңдаушылардың алдына дер кезінде көрінгені дұрыс.

ТОҚ бір немесе бірнеше дидактикалық функцияны арнайы техникалық құралдар көмегімен жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

ТОҚ түрліше болуы оларды әртүрлі жіктеуге әкеледі. Барлық ТОҚ бес топқа бөлінеді:

1. 
   Ақпараттық техникалық құралдары (АТҚ)
   
2. 
   Бақылау техникалық құралдары (БТҚ)
   
3. 
   Ақпараттық – бақылау ТОҚ (АБТОҚ)
   
4. 
   ЭЕМ (электронды есептеу машиналары) базасы негізінде оқытылатын кешен.
   

Компьютерлік техника оқу мәнісін сақтаушы, жинақтаушы ретінде орын алады.

Химияда электронды техникалық қолдану бағыттары:

1. 
   Ғылыми есептеулер және мәліметтерді өңдеу;
   
2. 
   Химиялық құралдарды автоматтандыру;
   
3. 
   Автоматтандырылған басқару жүйесі және ақпараттық банкі;
   
4. 
   Автоматтандырылған оқыту және бақылау жүйесі.
   

а) оқушылардың білімін тексеру және өздігінен оқып үйренуге арналған бағдарлама құрастыру.

в) химиялық экспериментті автоматтандыру.

с) қажетті анықтамалық мәліметтерді алу, бақылау жұмысын ұүрастыру, оқушылардың типтік қателерін анализдеу.

Ақпарататтық қызметті жүзеге асыру барсында компьютер дисплейі проблемалық ситуация шығару үшін қолданылады. Мысалы, дисплей экранында лабораторияда хлорды алу үшін екі құралдың суреттері кескінделген. Төменде: «Қандай құрал және неліктен хлорды алу үшін қолданылады, егерде оны алуға бастапқы заттар а) калий перманганты және тұз қышқылы; б) марганец (IV) оксиді және тұз қышқылы». Суреттерді талдай отырып және бастапқы заттар қандай күйде алынатынын еске ала отырып, сондай – ақ хлордың қасиетіне байланысты құралдың құрастырылуын есепке ала отырып анықтаймыз. Бастапқы мәліметтер сұрақтың жауабын негіздеуге база болып табылады.

Сондай – ақ тотығу – тотықсыздану теңдеулеріне коэффицент қоюдың алгоритімін дисплейде көрсете отырып, бұл жағдайда оны қажетті анықтамалық мәліметтерді алу қолданамыз.

4. Компьютерлерді оқу – үрдісінде қолданудың педагогикалық мақсаттылығы оның қойылған міндеттеріне байланысты.

Химиялық құбылыстар мен үрдістерді модельдеу – ең әуелі мектеп зертханасында жүргізу мүмкін емес эксперименттерді көрсету үшін қажет. Компьютерлік модельдерді қолдану арқылы оқылатын нәрсені терең игеруге, заңдылығын түсінуге мүмкіндік береді. Әрекеттесетін заттардың әртүрлі концентрациясының мәнін бере отырып, оның химиялық реакция жылдамдығына тәуелділігін түсінуге болады,

Модельдерді пайдалану саласына байланысты былайша жіктеуге болады:

• 
  оқытуға арналған (мысалы, көрнекілік құралдар);
  
• 
  тәжірибелік мақсаттағы модель (мысалы, кеменің әртүрлі табиғи жағдайларға төзімділігін анықтау үшін оның модельі су қоймаларында сыналады);
  
• 
  ғылыми зерттеу бағытында пайдаланылатын модельдер т.б.
  

Компьютерлiк модельдеу ұғымдардың мағынасын тереңiрек ашуға, процестер мен құбылыстарды зерттеу әдiстерiн толық түсiндiруге мүмкiндiк бередi. Мысалы, компьютерде модельденген демонстрациялық тәжiрибелер, зертханалық жұмыстар студенттер мен оқушыларға заңдылықтар мен құбылыстардың табиғатын ғылыми тұрғыдан түсiне бiлуге бейiмдейдi. Бiр жағдайда олар көзбен көруге мүмкiн болмайтын құбылыстарды экранда бақылауға мүмкiндiк берсе, екiншi жағдайда, ғылымда күрмеуi қиын мәселелердi графика, анимация, бейнекөрiнiс түрiнде бақылап, шешiмiн табуға көмектеседi. Сонымен қатар, компьютерлік модельдер оқытудың сабақ барысындағы немесе сабақтан тыс формалары мен әдiстерiн жетiлдiруге және оқу-тәрбие процесiн қызықты әрi мазмұнды етiп жүргiзуге көмектеседі. Оқытушының жұмысын жеңiлдетедi. Бұл, оқытушы сабақтан тыс қалады деген сөз емес, оқытушы қай кезде де оқыту процесiндегi басты тұлға болып табылады.

Қуатты процессормен, жедел жадымен, кескiн бейнелеудi жылдамдатқыш құрылғылармен жабдықталған компьютерлiк технологиялардың үш өлшемдi кескiндермен жұмыс iстеу мүмкiндiгi оларды оқыту процесiнде қолданудың тиімді бiр бағытын айқындап бердi. Ол - ақпараттың виртуалды модельi. Арнайы модельдеуші бағдарламалар көмегiмен дайындалған виртуалды модель пайдаланушының интерактивтi қарым-қатынасына динамикалық түрде әсер етедi. Мысалы, виртуалды модельдердiң оқытуда жиi қолданыла бастаған дидактикалық мүмкiндiгi жоғары түрi - виртуалды эксперимент те студенттер мен оқушылардың эксперименттiк дайындығын арттыратын бiрден-бiр құрал болып табылады. Әсiресе, эксперименттiк ғылымдарды оқытуда виртуалды эксперименттердi тиiмдi пайдалануды дұрыс жолға қою қажет. Себебi, орта мектептер мен жоғары оқу орындарындағы зертханалық кабинеттердегi жарамсыз болуға айналған құрал-жабдықтарды, аспаптарды жаңарту көп қаржыны қажет етедi. Мұндай қиындықтан шығудың бiр жолы - компьютерлiк виртуалды эксперименттердi пайдалану. Бiрақ виртуалды эксперименттер iс жүзiнде жасалынған қандай да бiр тәжiрибелiк жұмыстардың орнын толтыра алмайды. Себебi, мұндай ортада нақты материалдық зерттеу объектiсi жоқ.

Виртуалды эксперименттiң бағдарламалық жабдығы эксперименттiк мәндердi графикалық интерпретациялау, виртуалды „өлшеулердiң” нәтижесiн өңдеудi жүргiзетiн математикалық есептеулер әдiстерiмен жабдықталады. Виртуалды эксперименттердiң рөлi мен орнын айқындау оқу практикасында жалпылай (дидактикалық аспектiлерi бойынша) және зертханалық жұмыстарда жекелей (әдiснамалық аспектiлерi бойынша) түрде жүргiзiледi.

Виртуалды эксперимент имитациялық және сандық есептеу эксперименттерi болып бөлiнедi. Имитациялық эксперимент дисплей экранындағы эффектiлер мен нақты материалдық объектiдегi байқалатын эффектiлердiң тек сыртқы ұқсастығын қамтамасыз етедi. Мысалы, математикалық маятниктiң қозғалысы. Бұл жағдайдағы компьютерлiк эксперименттi қамтамасыз ететiн бағдарламалық жабдық сүйенген заңдылық, табиғаттағы заңдылықпен мүлде үйлеспейдi. Ал, сандық есептеу экспериментi табиғаттағы процестер мен құбылыстардың заңдылығы негiзiнде жүргiзiледi. Мұндағы бағдарламалық жабдық табиғаттағы заңдылыққа сүйенедi. Мұндай эксперимент құбылыстардың математикалық модельi көмегiмен ұйымдастырылады.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   ТОҚ анықтамасы және оның оқыту құралы ретіндегі орны.
   
2. 
   Оқыту құралдарының жіктелуі.
   
3. 
   «Педагогикалық техника» ұғымына түсінік.
   
4. 
   Мұғалімнің педагогикалық және еңбектік қызметінде ТОҚ орны.
   
5. 
   Мұғалімнің психологиялық – педагогикалық даярлығы, оның мәнісі.
   
6. 
   Мұғалімнің әдістемелік даярлығы, оның мәнісі.
   
7. 
   Мұғалімнің техникалық даярлығы, оның мәнісі.
   
8. 
   Мұғалімнің ТОҚ қолдана отырып жүзеге асыруға тиісті қызметі.
   
9. 
   Оқытуда компьютерлік модельді пайдаланудың қандай тиімділігі бар?