Пiкiр жазЈандар: Ќыраубаева А.Ќ., филология ЈылымдарыныЎ докторы, профессор

Ѕазiргi јазај журналдарыныЎ јысјаша тарихы

Бґл к†мекшi оју јґралы – журналистика мамандыЈы бойынша д„рiс алушы студенттерге арналЈан. Ѕазајстан Республикасында шыЈатын јазај тiлiндегi журналдардыЎ шыЈу тарихы, таралымы, јазiргi журналистикадаЈы сан-салалы шыЈармашылыј iзденiстерi жан-жајты с†з етiледi.

 Л.Н.Гумилев атындаЈы Еуразия Университетi, 2000 ж. Шындалиева М.Б.

“Ајијат” журналы

“Ајијат” журналы 1921 жылдыЎ 15 јыркҐйегiнен бастап “Ѕызыл Ѕазајстан” деген атпен Орынбор јаласында жарыј к†рдi. Ол марксизм-ленинизм идеяларын насихаттауды, †з ојушыларын Јылыми коммунизм еЎбектерiмен, партия съездерi мен конференцияларыныЎ шешiмдерiмен, †кiметтiЎ iргесiн бекiтiп, ныЈайту, республиканыЎ экономикасы, „леуметтiк-саяси †мiрi мен м„дениетiн дамыту саласында, коммунистiк партияныЎ ґлттыј саясатын жҐзеге асыру, †лкенiЎ коммунистерi мен барлыј еЎбекшiлердiЎ идеялыј сана-сезiмiн жетiлдiру iсiнде партия ґйымдарына елеулi к†мек к†рсеттi.

Журнал 1925 ж шiлдеден 1929 ж аяЈына дейiн екi тiлде: “Ѕызыл Ѕазајстан” – “Красный Казахстан”, 1930-1931 жылдарда јазај тiлiнде “Ауыл коммунисi”, 1931-1952 жылдар аралыЈында “Ѕазајстан Большевигi”, 1952-1957 жылдардан бастап “Ѕазајстан коммунисi” болды.

“Ѕазајстан коммунисi” –айлыј журнал, Ѕазајстан КПОК-нiЎ теориялыј ж„не саяси органы. Бґл журналдыЎ †сiп-жетiлу жолы КеЎестiк Ѕазајстан мен республика партия ґйымдарыныЎ даму тарихымен тыЈыз байланысты. ЅазајстанныЎ даму тарихында еЎ к†кейтестi м„селелер јазај ауылын кеЎестендiру, iрi шонжар байлардыЎ мал-мҐлкiн к„мпескелеу, социалистiк индустрияландыру, ауылшаруашылыјты коллективтендiру ж„не бай-кулакты тап ретiнде жою, алЈашјы бесжылдыјтарды жҐзеге асыру жоспары жолындаЈы кҐрес, µлы Отан соЈысы жылдарындаЈы таЎЈажайып ерлiктер журнал бетiнен лайыјты орын алды. Елiмiз бен республикамызда социализм јґрылуына б†гет жасамај болЈан тап жауларын, буржуазиялыј ґлтшылдар мен сан алуан оппортунистердi „шкерелеп, талјандауда журнал зор роль атјарды. ЕЎбекшiлердi марксизм- ленинизм идеялары рухында, халыјтар достыЈы, кеЎестiк патриотизм мен пролетарлыј интернационализм рухында, †з Отанын жан-т„нiмен сҐйетiн азаматтар етiп т„рбиелеу iсiне елеулi Ґлес јосты.

ЖурналдыЎ жґмысын жолЈа јоюЈа республикамыздыЎ јоЈам јайраткерлерi: А.Асылбеков, М.Атанизов, ….…йтиев, Н.Бозжанов, ¤.Бґзырбаев, О.Жандосов, Т.ЖҐргенов, О.Исаев, I.Ѕабылов, С.МеЎдешев, Т.Рысјґлов т.б. атајты ајын-жазушылар: С.Сейфуллин, Б.Майлин, I.ЖансҐгiров, М.…уезов, С.Мґјанов, И.Байзајов, Ш.Иманбаева, сонымен јатар, Јалымдарымыз мен журналистерiмiз де болды. Мысалы, Ѕ.С„тбаев, С.Т†лешов, ….Шалабаев белсене атсалысты.

1971 жылы “Халыјтар достыЈы” орденiмен марапатталды. 1975 жылы журнал таралымы 55,5 мыЎ дана болды. Ол кезде журнал “Барлыј елдердiЎ пролетарлары, бiрiгiЎдер!” атты ўранмен шыќќан.

Ѕазајстан Компартиясы Орталыј КомитетiнiЎ теориялыј ж„не саяси журналы болды.

1991 жылдыЎ желтојсан айынан бастап “Ајијат” деп аты †згертiлдi. ЖурналдыЎ редакторы – Смайылов Ѕ. Жауапты хатшысы – Ѕ.ЅґрманЈалиев, бас редактордыЎ орынбасары –Т.Ыдырысов.

“Ајијат ” – айлыј журнал, оныЎ таралымы - 1990 жылы 49 570 дана болса, 1991 жылЈы таралымы - 31 739 дана болды. Осы жылдан бастап журнал жаЎа б†лiмдер, айдарлар бойынша жарияланды. Атап айтјанда, 1991 жылы алЈашјы сандарында:

-ПартиядаЈы жаЎару процесi;

-Саясат пен парасат. Мґнда коммунистердiЎ сайлау кезiндегi, съездер јарсаЎындаЈы ойлары мен сырлары айтылды.

-Теория: адам, оныЎ проблемалары. Философиялыј сґхбаттар. ЖаЎа к†зјарастар.

-Экономикалыј -„леуметтiк мђселелер.

-Рухани байлыј бґлајтары: „дебиет, †нер, баспас†з салаларындаЈы бајылау, баЈалаулар.

-ХХI Јасыр - адамзат болашаЈы.

1991 жылдыЎ 2 ајпанына дейiн Ѕазајстан Компартиясы Орталыј КомитетiнiЎ баспасында 1991 жылдыЎ желтојсанынан бастап Республикалыј “Д„уiр” газет-журнал баспасынан µлттыј јоЈамдыј-саяси журнал болып басылады.

“Ајијат” журналыныЎ јґрылтайшысы – Ѕазај ССР ЖоЈары КеЎесi мен редакция ґжымы болды. ЖурналдыЎ бґрынЈы аты “Ѕазајстан коммунисi”, заты - саяси ж„не теориялыј журнал болса да, тар саясат аясында јалмай, сiрескен теория не ресми јґжаттарды жинамай, аујымы мол, тарихи, Јылыми м„селелердi кеЎ јамтыды. Осы кезде оныЎ таралымы - 70 156 дана болды.

“Ајијат” деп аталЈан соЎ журнал ајијатја жол iздеушi болды. Осы мајсатта елеулi ојиЈалар мен проблемалар т†Ўiрегiнде пiкiр айтысы, ой таласы жарияланды.

“Ајијат” –философия, „леуметтану, психология м„селелерiн жазатын јазај тiлiндегi бiрден-бiр журнал. ЖоЈарыда айтып кеткен айдарларЈа таЈы да †згерiстер енiп отырды: “Саяси портреттер”, “Тарих беттерiнен”, “ЅазајтыЎ јайраткер јыздары” сияјты к†птеген айдарлар јосылды. 1992 жылдыЎ 1 јаЎтарында журнал таралымы - 31 390 дана болды. Осы жылдыЎ 12 желтојсанында 8 629 данаЈа тҐсiп јалды. Ал 1993 жылдыЎ јаЎтарында 10 471 -ге жеттi. Осы жылдыЎ соЎЈы санында редакция алјасында бiраз ауысулар болды ж„не айдарларЈа “Ата шежiре”, “Тарих ж„не таЈдыр” сияјты жаЎа тајырыптар ендi.

Бґл журналдыЎ беттерiнде саяси-„леуметтiк, тарихи-танымдыј, нарыјтыј-экономикалыј, сонымен јатар кеЎ байтај елiмiздегi м„дени, „деби, †нер салаларындаЈы к†кейкестi м„селелерi к†п жарияланды.

1994 жылдан бастап журнал редакторы – Сарбас Ајтаев болды. Бґл кездегi журнал таралымы – 5 273 дана. 1995 жылы 1 јаЎтарда таралымы - 5 301 болып, редакция алјасы б†лiмдерiнiЎ атјаратын јызметтерiне орай атаулары †згертiлдi. Мысалы: адамгершiлiк - т„рбие б†лiмi - Саясат, экономика проблемасы б†лiмi - Д„улет, м„дениет ж„не †нер - Сана, тарих ж„не ґлтаралыј јатынас б†лiмi –“Зерде” деп аталады.

1995 жылы журнал мынадай м„селелердi жазды:

-Парламент ж„не †мiр;

-Ел егемендiгiн ныЈайту жолы;

-ТґлЈалар тґЈыры;

-Ѕазајтану, ґлтымыздыЎ рухани байлыјтары;

-Ојшау ойлар;

-Ојырман хатына шолу.

1996 жылдан бастап “Ајијат” “ХалыјтыЎ јуаты бiрлiкте!” ґранын ґстанды. Бас редактор - Жґмабек Кенжалин болды. Ал јґрылтайшылар - Ѕазајстан РеспубликасыныЎ Баспас†з ж„не Бґјаралыј Ајпарат iстерi ж†нiндегi µлттыј агенттiгi мен Ѕазајстан Халыјтары Ассамблеясы ж„не редакция ґжымы. Сол жылы таралымы - 3 348 дана болды ж„не жазылЈан м„селелерге тојталсај:

-ЕлдiЎ iшкi-сыртјы саясаты;

-Парламент ж„не †мiр;

-Ел егемендiгiн ныЈайту;

-Халыј тарихы мен таЈдыры, т.с.с.

…р жылдаЈы журнал таралымын айтсај, 1997 жылдыЎ басында - 4 250 дана болса, жылдыЎ соЎында 3 137 данаЈа тҐстi.

1998 ж. јаЎтарынан бастап журнал редакторы - Ахат Жајсыбаев болып ауысты. Бґл жылы журнал таралымы - 2 433. Осы жылы жарияланЈан мајалалардыЎ басты айдарлары: “АјијаттыЎ” д†Ўгелек столы, “Саясат”, “Экономика”, “Ѕазајстан -2030”, “Мґра”, “ДҐниетаным”, “µлттыј тарих жылы”, “Тарихи тґлЈа”, “Асыл с†здер”, ”БiздiЎ сґхбат”. А.БайтґрсыновтыЎ туЈанына 125 жыл ж„не Ѕ.С„тбаевтыЎ туЈанына 100 жыл толу јарсаЎында к†птеген мајалалар жарияланды.

1999 жылдыЎ басында таралымы - 2 565 болды. “Ајијат” журналында осы заманЈа сай жаЎа айдар, жаЎа б†лiмдер ашылып, †зектi де †ткiр мајалалар жарияланып келедi. Журнал танымдыј-аЈартушылыј баЈытты берiк ґстады. Басты баЈдарламаныЎ бiрi – ел бiрлiгi, ґлт тґтастыЈы, нарыјтыј экономика жаЈдайындаЈы тґрмыс-тiршiлiк, ел †мiрiнiЎ †ткенi мен бҐгiнi, тарих таЈлымы, „дет-Јґрып, салт-сана. К†теретiн тајырыптары - саяси-теориялыј, „леуметтiк-экономикалыј, тарихи-философиялыј, нарыјтыј экономика ж„не нарыјтыј јатынастар, ауыл проблемасы, м„дениет ж„не †нер м„селелерi.

Журналда бҐгiнгi заман жайлы ашыј „Ўгiмеге, пiкiрталасја, тҐрлi к†зјарастар јајтыЈысына, ой-пiкiр, ґсыныс-тiлекке шек јойылмайды. ‡йткенi журналдыЎ атына сай м„селенiЎ ајијаты айтылуы - заман талабы.

2000 жылдыњ бастапјы айларында “АјијаттыЎ” таралымы †ткен жылЈыдан к†бейген. Журналды жаздырып алып ојитындар саны 2 000-нан асты. Алматы облысы бойынша таралымы 3,5 есе, ал ОЎтҐстiк Ѕазајстан бойынша 2,5 есе †скен.

Журнал љз редакциясыныЎ компьютерлiк орталыЈында терiлiп, беттелiп, республикалыј “Д„уiр” газет-журнал баспаханасында басылады. Ѕазiргi јґрылтайшы ж„не шыЈарушы “Ѕазај газеттерi” коммерциялыј емес, жабыј акционерлiк јоЈамы. Президентi –Ж.Кенжалин. Редакция алјасы: Ѕыдыр„лi Ѕойтай. Жауапты хатшы –М.М„житов, бас редактордыЎ орынбасары – Батыј М„житґлы. Бљлiмдерде: Нґрајым Райхан ж„не Ш†мiшбай Сариевтер iстедi. Тапсырыс –3 064, таралымы –2 616. БаЈасы келiсiм бойынша.