Р. М. Таштемханова Мұстафа Шоқайдың тарихи бейнесі
жүктеу/скачать 2.81 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Исха ков
- Карцевадзе
- Кедия
- Коровиченко
- Көбеев
- Қазыбеков
- Қашқынбаев
- Қоңыратбаев
- Маржани
- Мәметов
- Оспан
- Өтегенов
- Пеллио
- Поштаев
- Рамишвили
- Ренодель
- Савицкий
- Самойлович
- Самсонов
Исхаки (Исхаков) Гаяз (Аяз, Мұхамед-Гаяз) (1878–1954), татар социал- демократтар партиясын ұйымдастырушылардың бірі (1906). Бірнеше рет тұтқындалып, түрмеге қамалады, жер аударылды. Жазушы, драматург, публицист. Татар сыни реалистік әдебиетінің негізін қалаушы. 1911–1914 жылдары оның сегіз томдық шығармалары жарық көрді. Ақпан революциясынан кейін Бүкілресейлік мұсылмандар съездерінің ұйымдастырушысы және басшысы, Құрылтай жиналысына депутаттыққа кандидат. 1918 жылы Мәскеуде шығарылып тұрған “Иль” (“Ел”) деген газеті жабылғаннан кейін шетелге кетті. Еуропалық Ресей мен Сібір түрік-татар мұсылмандары ұлттық жиналысының Версаль конференциясындағы өкілі. Негізінен Варшавада тұрды. 1928–1939 жылдары Берлинде шығып тұрған “Милли юл” (“Ұлттық жол”) журналының бас редакторы. “Идель-Урал” қоғамының негізін қалаушы және оның “Прометей” ұйымындағы өкілі (басқармасының мүшесі). Польшаны фашистік Германия басып алғаннан кейін Лондонға кетті. 1941 жылдан өмірінің аяғына дейін Түркияда тұрды. Мұнда “Идель-Урал” мұғажырларының “Милли мәркәз” (“Ұлттық орталық”) ұйымын құрады. Исхаков Абдулвахап, “Түркістан Ұлттық Бірлігінің” мүшесі, Гейдельберг университеті философия факультетін (Германия) бітірді. Қамалхантөреев Нәсірхан Төре, Ферғанадан, жәдит қозғалысы жетекшілерінің бірі, Түркістан Уақытша Халық кеңесінің мүшесі. Дінтанушы. Бүкілресейлік Құрылтай жиналысының депутаттығына кандидат. Карахан (Караханян) Лев Михайлович (1889–1937), кеңес мемлекет қайраткері. 1918–1920, 1924–1934 жылдары сыртқы істер министрінің орынбасары. 1921 жылы Польшада, 1922–1926 жылдары Қытайда, 1934 жылы Түркияда елші. Карими (Карирми) Ариф (Гариф) (?–1934). Орта Азияда большевиктерге қарсы күреске қатысты. 1920-жылдардың басында Г. Исхакидің шақыруымен Түркияға келді. “Идель-Урал” тәуелсіздік комитеті басшыларының бірі, “Янга Милли юл” журналының қызметкері. Бүркеншік есімі – “Осман бей”. Кастанье Жозеф (Түркістанда–Иосиф) (1875 ж. т. – ө. ж. б.), археолог, этнограф, тарихшы, дипломат. Францияда туған. 1901 жылдан Орынборда, 1912 жылдан Түркістан өлкесінде тұрады. 1918 жылы Францияға қайтып оралып, Сыртқы істер министрлігінде істеді. Карцевадзе (Карцивадзе) Илико, эсер, Тифлис солдат депутаттары кеңесінің мүшесі. Каюм Вели (1905–1995), Ташкент өзбегі. 1922 ж. Германияға оқуға жіберіліп, сонда қалып қояды. Зоотехникалық институтты бітірді. Мұрағат деректерінде Берлин полициясымен, кейін гестапомен байланыста болғандығы көрсетіледі; Түркістан легионын ұйымдастырушы. 1942 жылдан Түркияда тұрды. 1930 жылдың ортасынан ІІІ рейхтың Шығыс саясаты жөніндегі авторы А. Розенбергпен жақын қарым-қатынаста болды. М. Шоқай өлгенде қасында болды. Кедия Спиридон, грузин ауғындары жетекшілерінің бірі. Кенесарин Әзімхан Ахметұлы (1878–1938), Алаш қозғалысының қайраткері. Түркістан Мұхтариятының күшпен талқандалуына наразылық білдірді. Керенский Александр Федорович (1881–1970), орыс саяси қайраткері. Адвокат. Уақытша үкіметте: юстиция министрі (наурыз-мамыр), соғыс министрі (мамыр-қыркүйек), 8(21) шілдеден министр-төраға, 30 тамыздан (12 қыркүйек) бас қолбасшы. 1918 жылдан Парижде эмиграцияда; онда “Дни” газетін шығарып тұрды. 1940 жылдан өмірінің соңына дейін АҚШ-та тұрды. Колесов Федор Иванович (1891–1940), 1917 жылдан большевик. 1917 жылдың қараша айынан Түркістан өлкесі Халком кеңесінің төрағасы, 1918 ж. сәуір-қараша айларында Түркістан АССР Халком кеңесінің төрағасы. Коровиченко П. А., 1917 ж. қарашасында Ташкенттегі қарулы көтеріліс кезінде гарнизон бастығы. Кораб Анри де (Henry de Corab), “Матэн” (“Lе Matіn”) журналының қызметкері. Көбеев Оспан (1876–1930), 1918 ж. 1 шілдеде Закаспий облысы Халық Комиссарлары кеңесі оны Адай уезінің әскери комиссары етіп жібереді. Эсер. Көпжасаров Искандер, М. Шоқайдың Түркістан Мұхтарияты кезіндегі көмекшісі. Орал реалдық әскери-казак училищесін бітірген. 1922 жылдың 22 наурызындағы В. А. Чайкиннің хатында ол М. Шоқайдың достары қатарында аталады. Ол уақытта Искандер Ташкентте Ж. Досмұхамедов, Ә. Оразаев т. б. зиялылармен қызметтес болады. Түркістан әлеуметтік қамсыздандыру комиссариатында жұмыс істейді. Кейін Кеңес өкіметінің қуғындауына ұшырайды. Көтібаров Әлмұхаммед (Әли) (1871–1926), Петербург Әскери медицина академиясын 1896 ж. бітірген. Орынборда 21–26 шілде айында өткен съезде Бүкілресей Құрылтай жиналысына делегат болып сайланды. М. Шоқаймен жақын жолдас болды. Красин Леонид Борисович (1870–1926), Кеңес мемлекет және партия қайраткері. 1920 жылдан сыртқы сауда халық комиссары, сонымен бірге Ұлыбританияда, 1924 жылдан Францияда елші және сауда өкілі. Крестинский Николай Николаевич (1883–1938), 1918 жылдан РСФСР Қаржы министрі, 1921 жылдан Германияда РСФСР-дың, кейін Кеңес Одағының елшісі, 1930 жылдан КСРО Сыртқы істер министрі. КСРО БОАК және ОАК мүшесі. Куропаткин Алексей Николаевич (1848–1926), инфантерия генералы, 1916 жылдың 30 маусымынан 1917 жылдың 30 наурызына дейін Түркістан генерал-губернаторы. Қазыбеков Темірбек, 1922 жылы Германияға оқуға жіберілген жастардың бірі. Қасымов Ибраһим Елкейұлы (1880–1937), алғашқы қазақ педагогтерінің бірі, 1900 ж. Ташкентте мұғалімдер семинариясын бітірді. Қашқынбаев Иса (Ғайса) Таумышұлы (1891–1948), алғашқы қазақ дәрігерлерінің бірі, Алаш қозғалысының қайраткері. Қыдыралиев (Қыдыр-Алиев) Инакжан, өзбек, 20-жылдардың бас кезінде Революциялық Әскери кеңестің, Түркістан Компартиясы ОК-нің, РК(б)П ОК Ортаазиялық бюросының мүшесі, кейін Мәскеуде істеді. 1928 жылы өзін-өзі өлтірді. М. Шоқайдың айтуынша, мұндай қадамға Кремльдің ұлттық саясатына наразылық білдіру ретінде барады. Қожаев Файзулла (1896–1938), жасбұхаралықтар партиясы ОК-нің мүшесі, “Шуро-и-Исламия” ұйымының басшысы (1917), Бұхара ревкомының мүшесі. Бұхара Компартиясы ОК-нің мүшесі, БХКР Революциялық трибуналының мүшесі және әскери халық комиссары (1920). 1922 жылдан РК(б)П ОК Орталық Азия бюросының мүшесі. 1925 жылдан Өзбек КСР ОАК-нің төрағасы. “К истории революции в Бухаре” (Ташкент, 1926) деген кітаптың авторы. 1938 жылы “Троцкистер блогы” ісі бойынша ату жазасына кесіледі. Қожанов Сұлтанбек (1894–1938), кеңес мемлекет және партия қайраткері. 1917 жылы шілдеде Орынборда Жалпықазақ съезіне қатысты. “Бірлік туы” газетінде істеді (1917–1918). Ташкенттегі педагогикалық училищеде және педагогикалық курстарда сабақ берді (1918). Сырдария облыстық ревкомының төрағасы (1920), кейін Түркістан Компартиясы ОК мүшесі, Түріккомиссиясының мүшесі болды. 1938 жылдың 8 ақпанында ату жазасына кесіліп, 1957 жылдың 5 шілдесінде ақталды. Қожа Абдулла, “Түркістан өлкесі мұсылмандарының орталық кеңесінің” мүшесі. Қожаев Убайдулла Асадуллаұлы (1896–1942), адвокат. Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутаттыққа кандидат. Түркістан жәдит қозғалысы жетекшілерінің бірі, жәдиттердің “Садо-и-Туркестан” газетінің редакторы. Түркістан автономиясы Уақытша үкіметі Халық милициясы мен қоғамдық қауіпсіздік бөлімінің меңгерушісі, 1917 жылдың 12 маусымында сайланған Түркістан өлкесі мұсылмандарының Орталық кеңесінің мүшесі. Ең жақын жолдастарынның бірі ретінде Түркістан Мұхтарияты құлағаннан кейін де М. Шоқаймен хабарласып тұрады. Қожанияз қажы, ұйғыр. 1931 жылы Құмылда басталып, Шыңжаңды түгелге жуық қамтыған мұсылман халықтары көтерілісінің жетекшісі. 1934 жылы Шен Шицай басқарған Шығыс Түркістан үкіметінің орынбасары болып тағайындалды. Қожа Асадулла, Түркістан өлкесі мұсылмандары орталық кеңесінің мүшесі. Қожа (Қожаев, Османқожа Пулатқожаев) Осман, (Түркияда – Осман Қожа-оғлы) (1887–1968), Түркістан халықтары ұлт-азаттық қозғалысының қайраткері. 1913 жылы Истанбұлда оқуын бітіргеннен кейін, Бұхараға оралды. Жасбұхаралықтар партиясында қазынашы. 1918 жылы Бұхара Компартиясы ОК-нің мүшесі. Бұхара әмірі құлатылғаннан кейін қаржы министрі; 1921 жылғы қаңтардан Бұхара Халық Кеңес Республикасы мемлекеттік бақылауының бастығы, тамыз айынан БХКР Орталық Атқару Комитетінің төрағасы. Сол жылы желтоқсанда мұсылман көтерілісшілері жағына шықты. 1922 жылы Түркияға қоныс аударды. Эмиграцияда “Түркістан Ұлттық Бірлігі” ұйымын басқарды, осы ұйымның органы “Йени Түркістан” журналының редакторы болды. Қожықов Қоңырқожа (1880–1938), қоғам қайраткері, ағартушы, ғалым. Ұлт-азаттық қозғалысына қатысты. Жетісудағы көне қорғандар мен ескерткіштерді зерттеумен айналысты. 1938 жылы тұтқындалып, ату жазасына кесілді. Қонысбай Әбдіхалық, Сырдария облысы Тереңөзек стансасы маңында туған. Ауғанстан мен Иран арқылы Еуропаға келді. Түркияда А.-З. Валидидің көмекшісі болып істеді. Кейін Үндістанның Читрал губерниясында тұрып, сонда қайтыс болды. Қоңыратбаев Қалжан (1877–1941), қоғам қайраткері, ағартушы. Құлжанов Нұрғали (1869–1919), мәдениет қайраткері, Орынбордағы оқытушылар мектебін бітірген, Колчак жендеттерінің қолынан қаза тапты. Лапин Серәлі (Шерәлі) (1868, Қызылорда обл., Сырдария ауд., Қоғалыкөл ауылы – 1919, Самарқан қаласы), қоғам қайраткері, шығыстанушы. Санкт-Петербург университетінің заң факультетін бітірді (1891). 1908–1910 жылдары Санкт-Петербургте тұрып, Мемлекеттік думаның Мұсылман фракциясы ұйымдастыру бөлімінде қызмет етті. 1917 жылы Перовск уезі қазақтарының жалпы жиналысында Қырғыз (қазақ) депутаттарының уақытша уездік кеңесі құрылып, оның 35 адамнан тұратын құрамына сайланды, шілде айынан “Шуро-и-Улема” (“Ғұлама қоғамы” немесе “Дін иелері кеңесі”) ұйымының жетекшісі, Түркістан автономиясының Халық кеңесі құрамына сайланды. Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутаттыққа кандидат ретінде ұсынылды. Түркістан автономиясы қарулы күшпен құлатылғаннан кейін, Бұхара әмірлігіне өтіп, Түркияға келеді. Большевиктерге қарсы көмек сұрау мақсатымен 1918 жылдың 20 қыркүйегінде Берлинге (Германияға) келеді. Психикалық ауруға шалдығуына байланысты сол жылы 17 желтоқсанда Эдель институтының ауруханасына салынды. Ауруханадан кейін С. Лапин Түркістанға қайтады (Германияда бітірген істері жөніндегі материалдар ГФР Сыртқы істер министрлігінің Бонндағы саяси мұрағатында сақтаулы). С. Лапин – қазақ өнерін, архитектурасын алғаш зерттеушілердің бірі. Бірнеше шығыс тілдерін жетік білді, шығыс әдебиеті классиктерін аударумен шұғылданды. Логофет Дмитрий Николаевич, орыс тарихшысы, 1901 жылдан Орыс географиялық қоғамының мүшесі, монархист. “Страна бесправия, Бухарское ханство и его современное состояние” (Петербург, 1911) деген кітабында Бұхарадағы әлеуметтік-экономикалық қатынастарды сипаттайды. Бұхара әмірінің саясатын әшкерелеуді Логофет Бұхараның Ресейге “қосылуының қажеттілігін” дәлелдеу үшін пайдаланады. Луначарский Анатолий Васильевич (1875–1929), 1917–1929 жылдары РСФСР Білім беру халық комиссары, кейін БОАК жанындағы Ғылыми комиссияның төрағасы, КСРО-ның Испаниядағы елшісі. Мадамин-бек (толық аты-жөні: Мұхамед-Амин-бек Ахмедбеков), Маргеланда уездік кеңес милициясының бастығы болды. 1918 жылдың жазында өзіне бағынышты өзбек милиционерлерімен басмашылар отрядын құрады. 1919 ж. қазан айында Иргаштам деген жерде мұсылман әскерлерінің құрылтайы болып, онда Ферғана үкіметі құрылады. Үкімет бастығы әрі бас қолбасшы болып Мадамин-бек сайланады. 1920 жылы Үшқорғанда қаза болды. Маллицкий Николай Гурьевич (1873–1947), Ташкент қаласының әкімі (1907 – наурыз 1917), түріктанушы, кадет. А.-З. Валиди оны “жергілікті тұрғындарға үнемі сенімсіздікпен қараған өте қу адам, орыс ұлтшылы” ретінде сипаттайды. Маржани Шиһабаддин (1818–1889), көрнекті татар ойшылы, ағартушы, тарихшы. Маркварт Йозеф (1869–1930), неміс шығыстанушысы, көне түрік жазбаларына арналған, оғыздар, ұйғырлар, хазарлар мен қыпшақтар жөніндегі ірі тарихи еңбектердің авторы, сирек ұшырасатын филологиялық қабілет иесі болды, араб-парсы және қытай деректемелері негізінде Шығыс Еуропа мен Кавказ тарихының түрлі мәселелерін зерттеді. Мақсуди Садри (1879–1957), адвокат, жазушы, публицист, ІІ–ІІІ Дума депутаты, Уақытша үкіметтің Түркістан комитетінің мүшесі. 1918 жылы большевиктер Ішкі Ресей мен Сібір мұсылман түрік-татарларының автономиясын талқандағаннан кейін Еуропаға қоныс аударады. Парижде Ресейде ашыққандарға көмек комитетінің мүшесі болды. 1934–1945 жылдары Истанбұл университетінің профессоры. 1930–1938 жылдары Түркия ұлттық мәжілісінің депутаты. Махмуд Абиджан (Ғабиджан), Түркістан Мұхтарияты Уақытша халық мәжілісінің депутаты, Түркістан автономиясы үкіметінің азық-түлік министрі. М. Шоқаймен Ауғанстан арқылы хабарласып тұрады. 1937 ж. Ташкентте қайтыс болды. Мәметов Ахмет (Ахметғали Мамытұлы) (1895–1938), Алаш қозғалысының қайраткері, ағартушы, журналист, дәрігер. Мдивани Симон (Семен) Гургенович, Ақпан революциясынан кейін Социалист-федералистер грузин революциялық партиясының, кейін грузин эмиграциясы жетекшілерінің бірі. Мехтиев Мирякуб, әзірбайжан ұлттық қозғалысының жетекшісі. “Кавказ мәселелері” кітабының авторы. “Прометей” журналының редакция мүшесі. 1936 ж. сайланған “Прометей” ұйымы басқармасының вице-президенті. Милюков Павел Николаевич (1859–1943), орыс саяси қайраткері, тарихшы, публицист. 1917 ж. Уақытша үкіметтің бірінші құрамының сыртқы істер министрі (2 (15) мамырға дейін). 1920 жылы Парижге қоныс аударады, онда “Последние новости” газетін шығарып тұрды. Зерттеулерінде орыс тарихының Батысқа қарағанда “тым қарапайымдылығы” мен “жұтаңдығын” атап көрсетеді. Миржалилов Саид Насыр (Сейіт Насыр, Сеиднасыр), түркістандық саудагер. Түркістан өлкесі мұсылмандарының Орталық кеңесінің мүшесі, Түркістан Мұхтарияты Уақытша кеңесі қаржы комиссиясының мүшесі. М. Шоқайдың жақын досы. 1921 ж. ақпанда М. Шоқаймен бірге Түркияға қоныс аударды. Мырзеке (Мырзақұл, Мырзабек) (1888–1937), Қалымбет (Құлмұхамед) сопының бесінші баласы, Торғай датқаның немересі. Ел арасында беделді, батыр тұлғалы адам болған. 1915–1919 жылдары (Садықтан кейін) Перовск уезінде болыстық қызмет атқарған. 1928–1932 жылдары Шымкент қаласында жер бөлімінде аға инспектор. 1932 жылы партиядан шығарылып, жұмыстан босатылады. 1933–1936 жылдары Жаңақорған ауданында жұмыс істеді. 1937 жылы 1 қарашада РСФСР Қылмыстық Кодексінің 58-бабының 10-шы және 11-ші тармағымен айыпталып, ату жазасына кесілді. 1956 жылы 30 желтоқсанда ақталды. Мырзеке ұсталып кеткеннен кейін балалары Темір (6 жаста), Асыл (5 жаста), Алмас (4 жаста) қайтыс болды. Мырзекенің бәйбішесі Маржанкүлден туған баласы Болат Торғай датқа әулетінің шежіресін оқырмандарға жеткізуде көп еңбек сіңірді. Муради (Мурад оғлы) Абдувахаб, эмигрант. “Түркістан Ұлттық Бірлігі” ұйымы Берлин бөлімшесінің төрағасы. Елге оралғаннан кейін саяси қуғын-сүргінге ұшырайды. Мұңайтпасұлы Әбдірахман (1901–1963) Қызылордада, кейін Ташкентте оқыған. 1921 жылы Германияға оқуға жіберіледі. 1924 жылы ол былғары ісі мамандығы бойынша оқуын бітіріп, Мәскеуге оралады. 1920 ж. Түркістанда сырбойлық жалайыр Садық Өтегеновтің қызы Сараға үйленеді. 1931 ж. Бутырка түрмесіне қамалып, кейін Воронежге жер аударылады. Соғыс кезінде әскер қатарына алынған. Мұхитти Махмуд, “Түркістан Ұлттық Бірлігінің” Шығыс Түркістандағы, кейін Токиодағы өкілі. Махмуд Сейжан есімімен де белгілі. Шығыс Түркістандағы азаттық қозғалысына қатысты. 1939 жылы Делиде тұтқындалды. Көп ұзамай босап, Токиоға қоныс аударды. Нарбутабеков Ташпулат, өзбек заңгері, 1917 ж. 12 маусымда барлық ұлттық қоғамдық ұйымдардың қызметін үйлестіріп отыру үшін құрылған Түркістан өлкесі мұсылмандарының Орталық кеңесінің мүшесі. 1920 ж. қыркүйекте Бакуде Шығыс халықтарының съезіне Түркістандағы жағдай жөнінде баяндама жасайды. Жәдит қозғалысының радикалды сол қанатының мүшесі. Нұртаза (Мұртаза), Шоқайдың екінші әйелінен туған кенже ұлы. Мұстафамен хат жазысып тұрды. 1937 жылы 1 қарашада Оңтүстік Қазақстан Ішкі істер халық комиссариаты басқармасы жанындағы “Үштіктің” қаулысы бойынша ату жазасына кесілді. Нуссенбаум Лев Абрамович (1905 ж. т.), “Шығыстағы мұнай мен қан” деген неміс тіліндегі кітаптың авторы. “Махмуд Саид бек” деген бүркеншік есіммен жазды. 1921 жылдан Берлинде тұрды. Одишелидзе Илья Зурабович (1868–?) генерал-лейтенант. Орыс Географиялық қоғамы Түркістан бөлімшесінің мүшесі (1911 жылдан). 1914 жылдан І дүниежүзілік соғыс майданында Кавказ армиясының қолбасшысы. Оқтай Абдуақап (1904–1968), “Яш Түркістан” журналының жауапты хатшысы. 1922 жылы Түркістаннан Германияға оқуға жіберіледі. 1929 жылы Гейдельберг университетінің медицина факультетін бітіреді. 1939 жылы жұбайы Саид Шерахмет ханыммен Берлиннен Истанбұлға қоныс аударады. Оспан, Торғай датқаның кенже ұлы. Ел арасында сопы, батыр атанған. 1921 жылы қайтыс болды. Оразаев Әбдірахман (Ғабдрахманбек) (1861–1937), Түркістан Мұхтарияты Уақытша халық мәжілісінің депутаты, Түркістан Уақытша үкіметі Ішкі істер министрінің орынбасары. М. Шоқайдың досы, ағайын-жолдасы. Санкт-Петербург университетінің заң факультетін бітірген. Париждегі кезінде М. Шоқаймен хабарласып тұрды. Өтегенов Садық, мұғалім, 1917 ж. ақпаннан қазанға дейінгі мерзімде Сырдария облыстық кеңесінің мүшесі. М. Шоқайдың бала кезінен дос-жолдасы. Паскуций Н. А., 1922 жылы 6 желтоқсанда Түркістан ОАК-ның төралқа мүшесі, Түркістан Республикасы Халық комиссарлары кеңесі төрағасының орынбасары болып сайланды. Сонымен бірге ол Түркістан Республикасы Экономикалық кеңесінің төрағасы, кейін Түркістан республикасы ішкі сауда халық комиссары болып тағайындалды. Пеллио Поль (1878–1945), француз қытайтанушысы және моңғолтанушысы, 1922 жылдан КСРО Ғылым Академиясының шетелдік корреспондент-мүшесі. Пестковский С. С. (1882–1937), 1918–1920 жылдары РСФСР Ұлт істері жөніндегі халық комиссарының орынбасары, Кирревком төрағасы, кейін дипломатиялық жұмыста. Пилсудский Йозеф (Юзеф) (1867–1935), маршал, 1926–1928, 1930-жылдары Польшаның премьер-министрі. 1920 жылы Кеңестік Ресейдің басқыншылығына тойтарыс береді. Шетелдегі түркістандықтардың ұлттық қозғалысына қаржылай көмек көрсетеді. Поштаев Мұқан, М. Шоқаймен бірге Санкт-Петербург университетінде оқыды, Павлодардан “Алаштың” І съезіне қатысты. Пұсырманқұл, Торғай датқаның екінші баласы Қалымбет сопыдан туған. Ескіше оқыған, сауатты кісі. 1921 жылы қайтыс болды. Пұсырманнан Күнім- жан мен Смат туады. Рамишвили Искандор Иванович (1859–1937), грузин меньшевиктері жетекшілерінің бірі, 1921 жылдан эмиграцияда. Рамишвили Ной Виссарионович, (1881–1931), Грузия ұлттық үкіметінің ішкі істер министрі, 1921 жылы большевиктер Грузияны басып алғаннан кейін эмиграцияға кетті. Расулзаде (Расул-Заде) (Мамед-Эмин) (1884–1955, Анкара), публицист, “Мусават” (“Теңдік”) партиясының төрағасы, тәуелсіз Әзірбайжан Демократиялық Республикасын жариялаушылардың бірі (1918, 28 мамыр) және оның бірінші басшысы. 1921 жылы Ресейден (Финляндия арқылы) қашып шығып, 1922 жылдың басында Түркияға жетеді. Кейін Еуропаға қоныс аударды. Рахимбаев Абдулло (1896–1938), кеңес мемлекет және партия қайраткері. 1920 жылдан Түркістан АКСР ОАК-нің төрағасы және Түркістан Компартиясы Орталық Комитетінің жауапты хатшысы, кейін (1922–1924) бірінші хатшысы. 1933–1937 жылдары Тәжік КСР Халық комиссарлары кеңесінің төрағасы. Ренодель (Renaudel) Пьер (1871–1935) – француз социалистік партиясы жетекшілерінің бірі, “Юманите” газетінің директоры (1915–1918). Розенберг Альфред (1893–1946), фашизм идеологтарының бірі. 1933 жылдан Германия фашистік национал-социалистік партиясы сыртқы саяси бөлімінің басшысы. Савицкий И. В., генерал-лейтенант, Түркістандағы ақгвардияшылар әскерлерінің қолбасшысы. Савицкий Петр Николаевич (1895–1968), орыс философы, экономист, географ, еуроазияшылдықтың идеологы. Азамат соғысы кезінде Болгарияға, кейін Чехословакияға қоныс аударды. Саидов Саид Жафербай, Түркістан өлкесі мұсылмандары Орталық Кеңесінің мүшесі (1917 ж.), Түркістан Уақытша Халық кеңесінің мүшесі. Түркияға қоныс аударды. Самойлович Александр Николаевич (1880–1938), түріктанушы. Сами бей Хаджи, түрік армиясының офицері. 1920-жылдардың бас кезінде басмашылар қозғалысы басшыларының бірі. 1923 жылы еліне оралды. Самсонов Александр Васильевич (1854–1914), Түркістан генерал-губернаторы. Сафаров (Валодин) Георгий Иванович (1891–1941), 1908 жылдан большевик, 1912–1917 жылдары эмиграцияда, 1921–1922 жылдары РК(б)П ОК Түркістан Бюросының мүшесі, Коминтерннің Шығыс бөлімінің меңгерушісі. “Колониальная революция (Опыт Туркестана)” (М., 1921) және басқа да еңбектерінде Кеңес өкіметінің саясатын сынға алып, “ұлттық коммунизм” тұжырымдамасын ұсынды. жүктеу/скачать 2.81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|