Рецензенттер

ӘОЖ 615.471/472

КБЖ 54.5Я7

А 44

травматология және ортопедия курсымен дипломнан кейінгі үздіксіз даму факультеті кафедрасының меңгерушісі м.ғ.д. профессор

КБЖ 54.5Я7

Хирургиялық құралдар тәжірибе жүзінде хирург- субординаторлар мен дәрігер- интерндерге қолдануға мүмкіндік туғызады. Эндобейнехирургия құралдарын дұрыс қолдану және операция кезінде пайдалану туралы мағлұматтар толық қамтылған. Оқу- әдістемелік нұсқау хирург - субординаторлар мен дәрігер- интерндерге арналған.
ҚММУ Әдістемелік кеңесінде талқыланып, мақұлданған.

Хаттама № 6 04.02. 2010 жыл.

Хаттама № 8 25.03. 2010 жыл.

Негізгі қысқартулар тізімі......................................................................................4

Кіріспе.......................................................................................................................5

1 тарау. Хирургиялық құралдар жалпы құралдар және арнайы тағайындалған құралдар болып екіге бөлінеді...............................................................................6

1.1 Тіндерді ажырататын құралдар……………………………............................6

1.2 Тіндерді қысуға (ұстап алуға) арналған құралдар жиынтығы……………10

1.3 Жараларды және табиғи тесіктерді кеңейтіп ашуға арналған құралдар…13

1.4 Тіндерді әртүрлі жарақаттардан қорғайтын құралдар ................................15

1.5 Тіндерді байланыстыратын құралдар ...........................................................16

2 тарау. Хирургиялық құралдардың жиынтығы.................................................18

2.1 Негізгі құралдардың жиынтығы....................................................................18

2.2 Алғашқы хирургиялық өңдеуге (АХӨ) көрсеткіштер:...............................19

2.3 Лапаротомияға арналған құралдар жиынтығы............................................20

2.4 Аппендэктомия және жарық кесуге арналған құралдар жиынтығы……..21

2.5 Лапороцентезге арналған құралдар жиынтығы ..........................................21

2.6 Холецистэктомияға арналған құралдар жиынтығы.....................................22

2.7 Асқазан резекциясына арналған құралдар жиынтығы................................22

2.8 Кеуде қабырғасына және кеуде қуысының мүшелеріне жасалатын операцияға арналған құралдар жиынтығы.........................................................23

2.9 Бас қаңқасының трепанациясына арналған құралдар жиынтығы..............24

2.10 Трахеостомияға арналған құралдар жиынтығы ........................................25

2.11 Қаңқалық тартуға арналған құралдар жиынтығы .....................................26

2.12 Аяқ колды ампутациялау үшін қажетті аспаптар.......................................27

2.13 Тігісті салу және тігісті алу үшін арналған құралдар жинағы:.................28

3 тарау. Эндобейнехирургияға арналған хирургиялық аспаптар жиынтығы..28

3.1 Оптикалық жүйе..............................................................................................29

3.2 Бейнекамера.....................................................................................................30

3.3 Жарық көзі........................................................................................................34

3.4 Инсуффлятор................................................................................................... 36

3.5 Сору ирригация жүйесі...................................................................................37

3.6 Электрохирургиялық аппарат........................................................................38

3.7 Бейнемонитор..................................................................................................38

3.8 Бейнемагнитофон............................................................................................39

3.9 Құралдар............................................................................................... ...........39

Бақылау сұрақтары................................................................................................52

Жауаптар эталоны................................................................................................ 57

Қолданылған әдебиеттер.......................................................................... ...........58

ЖТА – жасанды тыныс алдыру

ПӘК – пайдалы әрекет коэффициенті

ЗБҚ – зарядты байланысы бар құрал

ПП- пневмоперитонеум

АХӨ - алғашқы хирургиялық өңдеу

ТС – телевизиялық сызықтар

ЭХГ – электрохирургиялық генератор

Бекіту, оперативті әрекеттер, қан тоқтату, тіндерді байланыстыру үшін әртүрлі хирургиялық құралдар қажет.

- тамырды қан тоқтатқыш қысқышпен ұстап, лигатурамен байлайды, ультрадыбысты құрал немесе лазер қолданылады

- қанап жатқан тамыр аймағындағы тіндерді тігеді

- тамырға тігіс салады

-бұлшықеттер,майлы тіндер,гемостатикалық және жартылай биоло- гиялық сорғыш сүлгілерді қолдануға болады

- қан тоқтатудың физикалық әдістерін қолдану- ыстық физиологиялық ертіндіге матырылған сүлгі қою.

Тамырлар, жүрекше, өкпе, асқазан- ішек жолдары, қуық, несепағар, тері ауруларында және тіндер мен мүшелер зақымдалған кезде тігетін аппараттар қолданылады.

Тіндерді кесу және біріктіру үшін лазер және ультрадыбысты аппарат пайдаланады. Тіндерді ажырату және патологиялық ошақты алып тастау үшін азот және лазер күйіндегі суықты қолдана бастады. Жұмсақ тіндерді әртүрлі жіптермен тігеді: жібек, кетгут, капрон, лавсан, танталды қысқыш. Сонымен қоса, әртүрлі металды пластиналар, сымдар, қысқыштар, штифтар және медициналық желімдер қолданылады.

1.Хирургиялық құралдар жалпы құралдар және арнайы тағайындалған құралдар болып екіге бөлінеді

1. 
   Тіндерді ажырататын құралдар
   

• 
  үшкір басты - олардың көмегімен терең, бірақ жалпақ емес тіліктер салынады.
  
• 
  ішті – ұзын және жалпақ, терең емес тіліктер салынады.
  

1- сурет. Скальпельдер, ампутациялық пышақтар жиынтығы.

1. 
   кіші және үлкен ампутациялық пышақ, 2- милық пышақ, 3- резекциялық пышақ, 4- Эсмарх пышағы, 5- саусақ фалангісіне арналған пышақ, 6- үшкір басты және ішті скальпельдер, 7- алынып салынатын алмазы бар ішті скальпель
   

Көздің операциясына, неврологиялық операцияларға жіңішке үшкір скальпель, ал микрохирургиялық операцияларға микроскоппен көрінетін скальпельдер қолданылады.

Қуысты операцияларда- жараның түбінде жұмыс жасауға арналған ұзын және сопақ ұстағышы бар, жарты ай тәрізді үшкір скальпель қажет. Байламдарды шешу үшін түймелі қайшы, ал гипсті таңғышты шешу үшін Рихтер қайшысы, тырнақ алатын қайшы қолданылады. Тамырлы қайшының оранышы ұзын, қиғыш беті қысқа болады. Олардың басы домаланған, немесе тамырды кесуге ыңғайланған иілген болуы мүмкін.

2.-сурет. Қайшылар жиынтығы: 1- ұзына қисайған қайшы (Рихтер), 2- тік үшкір басты қайшы, 3- тік добал басты қайшы, 4- жазықтығы бойына қисайған (Купер) қайшысы

Сүйектерді кесу үшін ағаш немесе металл балға қолданылады. Оларды көлемі , ені және түрі бойынша ажыратады.

Распаторлар- сүйекқабығын ажырату үшін және кез- келген сүйекке жасалатын операцияларда қолданылады. Фарабефтің сүйектік распаторлары жазықтығы бойынша тік және иілген болады. Қабырғалардың сүйекқабын алу үшін Дуайеннің қабырғалық распаторын пайдаланды.

Троакар- қуысты мүшелер мен буын қуысын тесу үшін қолданады. Тік және иілген түрі болады.

Қуысты түтікшеден және ұстағышы бар стилеттен тұрады.Қолмен және электр тогы арқылы басқарылатын дрель- сым өткізу үшін қажет.

Фолькманның сүйектік қасықтары

Бир инесі–люмбальды пункцияға арналған. Дюфо инесі-қан құюға арналған және сүйекішілік жансыздандыруға арналған ине.

Кохер қысқышының ұстағыш соңында тісшелері болады. Олар тінді жақсы ұстайды. Бірақ зақымдауы көбірек.

Федоровтың бүйрек сабағын қысатын қысқышы-мүшенің негізін, тіндерді, тамырларды қысу үшін және ұстау үшін қолданады. Лигатураны тамыр астына өткізу үшін лигатуралық диссекторды қолдануға болады.

6- сурет. Қан тоқтатқыш қысқыштардың жиынтығы: 1- тісті қысқыш (Кохер),

2- Холстед қысқышы, 3- «Москит» түріндегі қысқыш, 4- сопақ ерінді қысқыш (Пеана), 5- тіссіз ұзын ерінді қысқыш (Бильрот)

Терезелі қысқыштар-бұл құралдардың барлығының бранштарында терезелері болады. Бұл қысқыштар өзінің терезелерінің көлемі және қажеттілігі бойынша келесі түрлерге бөлінеді:

Тіл ұстағыш-тілді ұстау үшін қажет.

Бауыр- бүйректік қысқыш- бауыр немесе бүйректің жиектерін ұстау үшін қолданады.

Терезелі қысқыштар өкпенің, бауырдың, геморрой түйіндерін, полиптерді ұстау үшін пайдалы. Оларды кейде геморрой қысқыштары немесе Люэр қысқышы деп атайды.

7- сурет. Қысқыштарды жиынтығы: 1- қатты ішектік қысқыш, 2- ішектік жұмсақ қысқыш, 3- ішектік жұмсақ қисайған қысқыш, 4-Пайрдың асқазандық қысқышы

8 -сурет. 1-Домалақ басты пинцет, 2-хирургиялық пинцет, 3-анатомиялық пинцет.

Секвестрлерді алып тастау үшін секвестральды қысқыштар болады. Жатыр мойнын ұстап тарту үшін пулевые қысқыштар арналған.

Ал жатыр қуысын қырнау үшін әртүрлі көлемдегі кюреткалар жасалған.

3. 
   Жараларды және табиғи тесіктерді кеңейтіп ашуға
   

Бұл құралдар қолданылмай ешбір операция өткізілмейді десек те болады. Бұл құралдар жиынтығына жараның жиектерін тартып, белгілі бір қалыпта ұстап тұру арқылы тілікке ыңғайлы жағдай жасайтын құралдар жатады.

Үлкен жылтыр беті бар жара кеңейткішті айна деп атайды. Ер тоқым тәрізді және Ру жара кеңейткіші кеңінен қолданылады.

9- сурет. Жара кеңейткіштер жиынтығы: 1-бауырлық айна. Ертоқым тәрізді айна, 3-бүйректік айна, 4-Реверден қалақшасы, 5-Микулич–Радецкий айнасы, 6-Кохер қалақшасы, 7-екі тісті, үш тісті үшкір басты жара кеңейткіштер,8-Фарабьеф жара кеңейткіші

Ер тоқым тәрізді жара кеңейткішінің ертоқым тәрізді жазықтығы болады, ал Ру жара кеңейткішінің соңғы жағында жазықтықтарының ені және ұзындығы әртүрлі және ұстағышы иілген болады. Жиі бұлар іш қабырғасын кеңейту үшін қолданылады.

Қуыс ішінде кеңейту үшін бауырлық және бүйректік жара кеңейткіштер пайдаланылады. Олардың да ені әртүрлі және ұзындықтары да әртүрлі жазықтықтары бар. Жара шеттерін кеңейтуге арналған құралдардың ішінде анағұрлым жетілдірілген түрлерін жара кеңейткіштер деп атаймыз. Жара кеңейткіштердің көмегімен жараның жиегін хирургтің және ассистенттің қолымен ұстамай- ақ қоюға болады. Ондай жара кеңейткіштер құлыптық, сақиналық, рейка тәрізді өзі ұстап тұратын түрде болады.

Микуличтің жара кеңейткіші және Труссоның трахеокеңейткіші құлыпты жара кеңейткіштерге жатады.

Госсе жара кеңейткіші–рейка тәрізді болады.

10 - сурет. Жара кеңейткіштер жиынтығы: 1- Коллин жара кеңейткіші, 2- Госсе жара кеңейткіші, 3- Янсен жара кеңейткіші

Табиғи тесіктерді кеңейтетіндерге жатқызылады: Розин-Кениг ауыз кеңейткіші, Гейстердің бұрандалы ауыз кеңейткіші, Субботиннің тік шектік айнасы, қынаптық айна.

Сонымен қоса, басқа да кеңейткіштер де бар- дилататорлар. Олардың көмегімен емдік іс- шаралар атқарылады: соқыр немесе күштеп кеңейту арқылы туа біткен немесе жүре пайда болған қуыстардың тарылуында қолданады. Бұл құралдарды сондай- ақ буж деп те атайды.

Қуықтың қуысын көру үшін цистоскоп қолданылады.. Ол арқылы қуықтың шырышты қабатын көруге, әртүрлі іс- шаралар жүргізуге және биопсия алуға болады.

3. 
   Тіндерді әртүрлі жарақаттардан қорғайтын құралдар
   

Милық шпатель- екі жағында немесе бір жағында қуысы бар жұқа пластинка. Гематоманы алып тастуға арналған. Ретрактор (тартқыш) – аяқ- қолдардың ампутациясы кезінде жұмсақ тіндерді тартып тұруға қолданылады.Сүйек көтергіштер немесе леваторлар- сүйек сынықтарының бүтіндігін қалыптастыру үшін қажет.

Кілттер мен скобалар (доға) жиынтығы ЦИТО қаңқалық тартуға арналған, спицалар.Оның бір кілті доғаның гайкасын бұрау үшін қолданса, екінші кілті сым тарту үшін қажет.

Бұрағыштар, жалпақеріндер, бүйірінен кескіштер- сүйектермен жұмыс жасағанда қажет.

1.5 Тіндерді байланыстыратын құралдар

Операциялық жараны толық немесе жартылай толық тігумен аяқталатын әрбір операцияның барлығында қолданады.

11- сурет. Ине ұстағыштардың жиынтығы: ұстағышы иілген ине ұстағыш (Матье), 2- Троянов ине ұстағышы,3-дөңгелек ұстағышы бар тік ине ұстағыш (Хегар):

а-хирургиялық кескіш иненің көлденең кесу, б–хирургиялық дөңгелек иненің көлденең кесу, в- хирургиялық иненің құлақшасы

Лигатуралық инелер-жіп байлауды қажет ететін тамырдың және басқада тіндердің астынан өткізіледі. Дешан инесін және лигатуралық диссектор қолданылады.

Барлық хирургиялық құралдардан қарапайым хирургиялық операциялар жасайтын жиынтық құрауға болады.

Операциялық медбикенің құралдар үстелінде «оралған құралдар» болуы қажет, яғни тек қана операциялық медбике жұмыс жасайтын құралдар- қайшы, анатомиялық кіші және ұзын пинцет, 2 корнцанг, өңдеуге арналған және операциялық аймақты шектеуге арналған 4 жамылғылық ұстағыштар.Негізгі жиынтық- кез- келген операцияда қолданылатын жалпы топтағы құралдар. Нақты операцияларды оларға арнайы құралдар қосылады.

2 Тарау. Хирургиялық құралдардың жиынтығы

2.1 Негізгі құралдардың жиынтығы

12- сурет. Негізгі құралдар жиынтығы: 1-«Корнцанг» түріндегі қысқыш (Гросс- Майер бойынша) тік, 2- жамылғылық ұстағыштар, 3- пуговчатый зонд (Воячека),

4- желобоватый зонд, 5- хирургиялық инелердің жиынтығы,

6- жібімен біріккен атравматикалық ине

- тіндерді кесу немесе жараның жиектерін және түбін кесу арқылы жараға түскен микроағзаларды алып тастау;

- микроағзаларға қоректі орта болып табылатын қан ұйындыларын, зақымдалған тіндерді алып тастау;

- регенерация үрдісін тездету мақсатында барлық жараларды кесілген жараларға айналдыру;

- нақты, соңғы гемостаз;

- тігіс салу арқылы бүлінген тіндердің бүтіндігін қалыптастыру және қажет болған жағдайда жараға дренаж қою.

- жұмсақ тіндердің езілуі, жыртылуы, кең көлемде зақымдалуы және көп мөлшерде ластануы

- ірі тамырлар, жүйкелер, сүйектер зақымдалған барлық жарақаттар

АХӨ 24- 48 сағат ішінде жасалады және мүмкіндігінше біркезеңді және тиімді болуы керек. АХӨ жара маңындағы теріні жуудан, сол емдеу мекемесінде қолданылатын әдіс бойынша операциялық аймақты өңдеуден тұрады. АХӨ премедикациялау, жалпы немесе жергілікті жансыздандырудан басталады.

• 
  шок, жедел анемия
  
• 
  коллапс, іріңді қабынудың дамуы
  

13- сурет. Лапаротомияға арналған құралдар жиынтығы:

1-Госсе бойынша рейка тәрізді жара кеңейткіш, 2- Коллин жара кеңейткіші, 3- Кохер бойынша хирургиялық жара кеңейткіш (айна), 4- Реверден шпателі
Құрсақ қуысында қандай да бір операция жасау үшін құрсақты кесу немесе лапаротомия жасайды.

Көрсеткіштері:

Құрсақ қуысының және құрсақ арты кеңістігінің жедел және созылмалы ауруларында, жарақатында және зақымдалуларында, кейде диагностикалық мақсатта қолданады.

Кеңейтілген жалпы жиынтық қолданылады – жалпы жиынтық Госсенің және Микуличтің жара кеңейткішімен, Рудың құрсақтық айнасымен және ертоқым тәрізді, бауырлық және бүйректік айнасымен толықтырылады.

Сонымен қоса, қан тоқтатқыш қысқыштар Микулич, Федоров қысқыштарымен, терезелі, бауыр- бүйректік, лигатуралық диссектормен және Дешан инесімен толықтырады.

• 
  Кіші және үлкен ( қуыстық) қайшылар мен пинцеттер
  
• 
  Ішектік және асқазандық жомдар
  
• 
  Реверден шпательі
  
• 
  Бауырлық зонд және қасық
  

Құрт тәрізді өсіндіні алып тастау үшін және жарықты жою үшін жасалатын операция.

Жедел аппендицит ұстамасы, жарықтың қысылып қалуы. Операция ауру басталған уақыттың бірінші сағатында жедел түрде жасалуы қажет. Қысылмаған жарықта–«суық» кезеңінде науқасты толық тексеріп барып жасалады.

Асцит кезінде, іштің аурулары және жарақаты кезінде

диагностикалық мақсатпен қолданады.

Науқастардың дене бітімі әртүрлі болуына байланысты жалпы құралдар жинастырылады.Семіз адамдарға троакорды тілік салу арқылы енгізеді. Тері асты май қабаты әлсіз дамыған адамдарда троакордың өзін тікелей енгізеді.Тоакордың диаметріне сәйкес келетін полихлорвинильді түтікті ұмытпау қажет!

15 - сурет. Холецистэктомияға арналған құралдар жиынтығы

1- лигатуралық диссектор, 2- бауырлық айна, 3- өт тасын алуға арналаған қасық

Бауыр аурулары,бауыр жарақаты және өтқабы ауруларында қолданады.

1. кеңейтілген лапаротомияға арналған құралдар жиынтығы

2. Федоров қысқышы

3. лигатруалық диссектор, Дешан инесі

4. бауырлық айна

5. бауырлық зонд және бауырлық қасық

6. бауыр- бүйрек қысқышы

7. бауыр жарақатында құрсақ қуысынана қанды алуға арналған ожау

8. өт жолдарынан тас алатын қысқыш
2
.7 Асқазан резекциясына арналған құралдар жиынтығы

16- сурет. Асқазан- ішектік, екі еселенген Лане қысқышы

Асқазан және он екі елі ішектің қарапайым және тесілген ойық жарасында, асқазан жарақатында және ісігінде қолданады.

Құралдар:

1. 
   Кеңейтілген лапаротомияға арналған құралдар
   
2. 
   жомдар
   
3. 
   бауырлық айна
   
4. 
   федоров қысқышы, лигатуралық диссектор
   
5. 
   терезелі қысқыш
   

17- асқазанның рычагты тіккіші

Кеуде қабырғасының жарақатында, өтпелі жарақаттарда, кеуде мүшелерінің жарақатында қолданады. Кеуде қуысының іріңді патологиясында және арнайы ауруларында қажет.

1. 
   жалпы құралдардың жиынтығы
   
2. 
   Дуайеннің қабырғалық распаторы және Дуайеннің қабырғалық тістеуіші
   
3. 
   бұрмалы механикалық жара кеңейткіші
   
4. 
   Люэрдің терезелі қысқышы
   
5. 
   Федоров қысқышы
   
6. 
   лигатуралық диссектор, Дешан инесі
   
7. 
   жүрек- қантамыр хирургиясында қолданылатын арнайы құралдар
   

18- сурет. Бас қаңқасының трепанациясына арналған құралдар жиынтығы:

1- Фрездер жиынтығы бар қолбұрғы( коловорот), 2- Дальгрен тістеуші,

Люэр тістеуіші, 3,4- тік және иілген распаторлар, 5- Фолькманның сүйектік қасығы, 6- ұстағышы бар

1. 
   Рашпиль
   
2. 
   әртүрлі енді милық шпатель
   
3. 
   резиналы баллон « груша»
   
4. 
   арнайы нейрохирургиялық қан тоқтатқаш қысқыштар
   

Тыныс жолдарын ашу. Шұғыл трахеостомияны өкпеге ауа жеткізу мақсатында жүргізеді. Көрсеткіші: көмей немесе дауыс байламының ісігімен науқаста тыныс жолдарының бітелуі.

• 
  көмей және кеңірдектің зақымдануы
  
• 
  көмей және кеңірдектің қабынулық үрдісінің тарылуы және ісігі
  
• 
  көмейдің және кеңірдектің бөгде денесі
  
• 
  ұзақ уақыт жасанды тыныс алдыру қажет болғанда
  

1. 
   жалпы құралдар
   
2. 
   арнайы құралдар:
   

• 
  бір тісті ілмек – кішкентай доғал ілмек
  
• 
  Труссоның кеңірдекті кеңейткіші
  

21. 
    - сурет 1.Қол дрелі. 2.Киршнер скобасы спицеймен қанқаны тарту үшін
    

Құралдар:

• 
  қол дрелі немесе электрлік
  
• 
  Киршнер скобасы
  
• 
  спицалар жинағы
  
• 
  болттарды бұрау үшін кілт қажет
  
• 
  спицаларды тарту үшін кілт
  
• 
  бұл жинаққа сонымен қатар дәке шариктерін бекіту үшін, резеңке қақпақшалар қажет