Реферат "Рус мљктљптљрендљ уќыусы балаларЎа телмљр компетентлыћын ЈџтереЈЎљ компьютер технологияларын ќулланыу"

РЕФЕРАТ

I категориялы башќорт теле ўљм љЎљбиљте уќытыусыўы

Љљббљсов Р.М. башќарЎы.

Стљрлетамаќ – 2014

12-се урта дњйњм белем биреЈ мљктљбе башќорт теле берекмљўенеҐ тњп темаўы: “Башќорт теленеҐ сифатын ЈџтереЈЎљ инновацион эш алып барыу”. Ошо теманан сыћып мин ЈЎемљ “Рус мљктљптљрендљ уќыусы балаларЎа телмљр компетентлыћын ЈџтереЈЎљ компьютер технологияларын ќулланыу” темаўын ўайланым.

Актуаллелеге.

Башланћыс кластан алып мљктљптљ тућан телде уќытыу юћары кластарЎа њйрљнелљсљк тел ўљм љЎљбиљт дљрестљренљ љЎерлек этабы булып тора. Ђгљр уќыусы тућан тел дљрестљрендљ башланћыс класта уќ яќшы ўњЎњмтљлљргљ ирешўљ, ућа њлкљн кластарЎа башќа предметтарЎы уҐышлы ЈЎлљштереЈ њсњн Ўур мњмкинселектљр тыуа. Шућа ла башланћыс мљктљптљ тућан тел дљрестљре алдында ќуйылћан мњўим шарттар:

- уќыусыларЎы тормош менљн таныштырып, унда ЈЎ урынын табырћа њйрљтеЈ;

-мљктљптљ уќытылћан тућандаш љЎљбиљттљр менљн саћыштырып, башќа фљндљр, сљнћљт тњрЎљренљ бљйлљп алып барыу;

- ўљр књн ўайын арта барћан фљнни мљћлЈмљтте еткереЈ;

- љЎљбиљт ўљм сљнћљтебеЎ Јџеше аша уќыусыларЎыҐ танып белеЈ ўљлљтлектљрен ЈџтереЈ;

- уларЎыҐ ЈЎ аллы белем алыуына, љЎљби китап уќыуына, уќылћанды баўалай белеЈенљ булышлыќ итеЈ ўљм ижади эшмљкљрлектљрен љЈЎемлљштереЈ бурысы тора.

- шулай уќ йљмћиљт алдында яуаплылыќ тойћан ўљм рухи яќтан ныќлы булћан интелектуаль шљхес тљрбиљлљЈ бурысы ла мњўим.

Был шарттарЎы ЈтљЈ њсњн иҐ тњп проблема, ул:

- балаларыбыЎЎыҐ ЈЎ телеҐдљ ўњйлљшмљЈе;

- ќайўыларЎыҐ ЈЎ телендљ ўњйлљшергљ белеп тљ, оялыуы;

- ата-љсљлљрЎеҐ башќорт теленљ етди ќарамауы;

- телмљр компетентлыћыныҐ ўЈлпљн булыуы;

ОшоларЎан сыћып, мин уќыусыларЎы башќорт телендљ ўњйлљшеЈЎе ќыЎыќўындырыу њсњн яҐы технологиялар ќулланырћа булдым. Ђ ата-љсљйЎљрЎе ќыЎыќўындырыу њсњн, уларЎыҐ иҐ ќљЎерле балаларыныҐ ўљлљттљрен кЈрўљтеп ќыуандырыу сараўын отошло тип ўанайым.

Маќсат: башќорт телен, љЎљбиљтен њйрљнеЈ нигеЎендљ телмљр компетентлыќтарын ЈџтереЈ.

Бурыстар ўљм мљсьљлљлљр:

• 
  уќыусыларЎыҐ башќорт теле дљрестљрендљ телмљр
  

• 
  ўљр уќыусыћа телде практик ЈЎлљштереЈгљ шарттар тыуЎырыу.
  
• 
  ћилми-методик љЎљбиљтте њйрљнеп, башќорт теле дљрестљрендљ ќулланыусы инновацион технологияларЎы асыќлау;
  
• 
  уќыусыныҐ танып белеЈ эшмљкљрлеген љЈЎемлљштереЈ;
  

• 
  компьютер аша хљтерЎе ЈџтереЈ уйындарын ќулланып башќорт теленеҐ фонетик, лексик, грамматик нормалары буйынса белем ўљм кЈнекмљлљр биреЈ.
  

Принциптар.

Телмљр ЈџтереЈЎљ тЈбљндљге педагогик принциптарЎы иџљпкљ алып: кЈсљгилешлелек; дауамсанлыќ, кЈргљЎмљлелек,тормош менљн бљйлљнеш, ябайЎан- ќатмарлыћа, љЈЎемлекте арттырырлыќ итеп ќороу њсњн компьютер технологияларын файЎаланыу.

Љилми яҐылыќ:

Тњрлњ кЈренекле педагогик хеЎмљткљрЎљрЎеҐ фљўемле фекерЎљренљ таянып эЎлљнеЈ, тикшереЈ эше алып барылды. Мљџљлљн: “Мин балалар ойошмаўы уйын менљн байытылырћа тейеш тип иџбат итљм, - тип яЎћан А.С. Макаренко. - ХљтерЎљн сыћармаћыЎ, беЎ, бњтљўенљн элек, уйынћа Ўур ихтияжы булћан баланыҐ айырым бер Јџеш осоро тураўында ўЈЎ йњрњтљбеЎ. Ул ихтияжды ќљнљћљтлљндерергљ кљрљк. Бала ни тиклем матур уйнаўа, шундай итеп матур эшлљйљсљк тљ…”

100 йыл элек балалар менљн эшлљгљн тљжрибљўе бњгњнгњ књндљ лљ актуаль. Н.К. КрупскаяныҐ Јткљн быуатта яЎћан педагогик хеЎмљтендљ саћыла: “Бик матур программалар тњЎњргљ мњмкин, лљкин, љгљр Ўљ уќытыусы уларЎы балаларћа яќын ўљм аҐлайышлы итљ алмаўа, улар аЎ файЎа килтерљсљк. ХљЎерге заман балалары элеккегљ ќараћанда аҐлыраќ ўљм Јткерерљк. Лљкин иџке метод менљн эшлљргљ ярамай. УларЎы ќыЎыќтырырћа, мауыќтырырћа, љЈЎемлегенљ билдљле бер йЈнљлеш бирергљ кљрљк”. Шул йљўљттљн, хљЎерге балаларЎы ла инновацион технологиялар менљн эшлљнгљн уйындар, проекттар, логик- мљћнљЈи модель ќулланып дљресте байытырћа кљрљк.

Кесе йљштљн балаларЎыҐ тырышып уќыуында ќыЎыќўыныу тњп урында тора. Ђлбиттљ, быћа тљбићи ўљлљт тљ сљбљпсе. Шулай Ўа ўљлљтте асыу њсњн тейешле шарттар булдырыу љўљмиљткљ эйљ. Билдљле педагог Л.Г.Занков: “Ћљр яќлы Јџешкљ, рухи байлыќќа књслљп њлгљштереп булмай. Кеше ЈЎе ынтылырћа тейеш”, - ти. Ђ белемгљ, яҐылыќќа бала ќыЎыќўыныу булћанда ћына ынтыла. БалаларЎыҐ килљсљктљ фекерлљЈ ЈЎ аллылыћы, теоретик материалды практика менљн бљйљлљй алыуы ўљм алћан белемен яҐы шарттарЎа файЎалана белеЈе уларЎыҐ башќорт теле ўљм љЎљбиљте дљрестљрен ни ќљЎљре аҐлы, мауыћып, ижади ўљм телљк менљн њйрљнеЈенљ бљйле. Танып белеЈгљ ќыЎыќўыныу ићтибарЎы, ихтиярЎы, хљтерЎе, аќыл эшмљкљрлеген, ижадты активлаштыра, яҐы материалды тиЎерљк ўљм еҐелерљк иџтљ ќалдырырћа булышлыќ итљ. БалаларЎыҐ эшлљЈ ўљлљте лљ арта.

Уќыусылар дљрескљ телљк менљн килўен њсњн, унда ўоќланыу, ЈЎе ирешкљн “асыш” ўњЎњмтљўе менљн ќљнљћљтлљнеЈ тойћолары уятырлыќ эш тњрЎљре, тњрлњ алымдар ќулланыу предметќа ќарата ќыЎыќўыныу уятасаќ. Телљп башќарылћан, кЈҐелгљ ятышлы эш кенљ иџтљ ќала, баланыҐ ўљлљтен, аҐын Јџтерљ. Ђгљр материалды ЈЎлљштереЈ ауыр, ялќытќыс, бер тњрлњ икљн, уќыусыныҐ кЈҐеле ўыуына, активлыћы ла кљмей ўљм телде њйрљнергљ булћан телљге бњтњнлљй ўЈнергљ мњмкин. Шућа кЈрљ уќытыусы яҐы ысулдар, эш алымдары ќулланћанда ћына балалар Ўа ижади фекер йњрњтљ аласаќ, ЈЎЎљрен “асыш яўаусы”, “уйлап табыусы” итеп тоясаќ.

В.А.Сухомлинский: “Дљрес – ќыЎыќўыныусанлыќ ўљм љхлаќи инаныуЎар факелын тоќандырыусы осќон”, - тигљн. Шул осќондо тоќандырыу, балала телде ќыЎыќўыныу, телљк менљн њйрљнеЈ њсњн уќытыусыћа ўљр дљресендљ ћљжљплљнеЈ, ўоќланыу тойћолары уятырлыќ заманса технологиялар, уќытыу методтары ќулланырћа тура килљ.

Методист ћалимдарЎыҐ билдљлљЈенсљ, Рљсљй территорияўындаћы мљктљптљрЎљ илленљн ашыу уќытыу технологиялары йљшљп килљ. Был йљўљттљн Д.Б.Элконин, В.В.Давыдов, Л.В. Занков, Ш.А.Амонашвили, В.А.Сухомлинский, В.В.Потапов, А.А.Границкая, Е.Н.Никитин, В.Н.Зайцев, В.Ф.Шаталов кеЈек ћалимдарЎыҐ, уќытыусы – методистарЎыҐ инновацион - технологик системаларын кЈрўљтергљ кљрљк. Башќорт теле ўљм љЎљбиљте уќытыу методикаўын тЈбљндљге ћалим - методистарЎыҐ хеЎмљттљрен кЈрўљтеп китергљ кљрљк. Ул - Толомбаев Х.А., Алсынбаева Р.Р. “Башќорт теле ўљм љЎљбиљте дљрестљрендљ яҐы технологиялар ќулланыу”.

ЯҐы ФДББС-ы талаптарында ла инновацион алымдар менљн, эЎлљнеп белем奚 таянып њйрљнеЈгљ, белем алыућа њџтњнлњк бирелљ.

Урыџ яЎыусыўы М.ГорькийЎыҐ “Йљштљр тураўында” мљќљлљўендљ ЈрЎљ љйтелгљн талаптар саћылыш алћан. “БалаларЎы ўњйлљргљ, яЎырћа њйрљткљндљ проблемалы хљлде эсенљ алћан “донъяны таныу юлы” булћан ќыЎыќ уйындарЎы, аќыл операцияўыныҐ эшен ўљм эЎлљнеЈЎе талап иткљн ўорау ўљм мљсьљлљлљрЎе эЎмљ-эЎ рљЈештљ файЎаланырћа кљрљк”.

Тимљк, баланыҐ компьютерЎа уйнай белеЈе белемде арттырмай, уны дњрњџ йЈнљлештљ ќулланырћа уќытыусы, йљ иўљ ата-љсљ њйрљтергљ тейеш.

Фараз.

ЏџтереЈсе уќытыу концепция нигеЎЎљрен ќарап китљйек: Башќортостанда киҐ таралыш тапќан педагогик система. Был технологияларЎыҐ теоретик нигеЎЎљре заманында И.Г.Песталоцци, А.Дистерверг, К.Д.Ушинский, ў.б. хеЎмљттљрендљ яќтыртыла. ТеорияныҐ фљнни яќтан Л.С.Выготский нигеЎлљй, љ эксперименталь њлњшњн Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов ў. б. ћалимдар етљклљй.

ЏџтереЈсе уќытыу системаўыныҐ тњп маќсаты яҐы технологиялар менљн шљхесте тњрлњ яќлап интенсив ЈџтереЈ. Был системаны Башќортостанда юлћа ўалыусы, њйрљтеЈсе башќорт теле дљреслектљрен, уныҐ методикаўын белгљн ћалимдарЎыҐ, доценттарЎыҐ эше Ўур хњрмљткљ лайыќ. Улар - М.С.ДљЈлљтшина, Ф.Ш.Сынбулатова, Ђ.Т.МљЈлийљрова, Х.А.Толомбаев, М.Љ.Усманова, З.М.Љљбитова ў. б.

Ђгљр яҐы федераль белем биреЈ стандартына таянып уќытыуЎы башќа предметтар менљн бљйлљп, тњрлњ шљхсљн, регулятив (књйлљЈ), текст менљн эшлљЈ, коммуникатив (аралашыу), танып-белеЈ ћљмљлдљрен ќулланып балаларЎыҐ физиологик Јџешенљ таянып яҐы технологиялар ќулланып эшлљгљндљ башќорт телен ўњйњЈселљр, телљп њйрљнеЈселљр, телмљр компетентлылыћы бермљ–бер артыр ине.

Лексик-граматик уйындарЎы башќорт телендљ интерактив таќта , йљ проектор ќулланып Јткљреп була.

ПроекттарЎы, презентацияларЎы, ижади эштљрЎе рљсем, хеЎмљт, тел, мљЎљниљт, тућан тел дљресендљ, йљ кластан тыш сараларЎа ќулланып була.Ђгљр яҐы ФДББС–на таянып был эште башќа предметтар менљн бљйлљп, тњрлњ шљхсљн, регулятив (књйлљЈ), текст менљн эшлљЈ, коммуникатив (аралашыу), танып-белеЈ ћљмљлдљрен ќулланып балаларЎыҐ физиологик Јџешенљ таянып эшлљгљндљ был башлаћан эш тормошќа ашасаќ, сњнки компьютер технологиялары файЎаланыу заманћа ярашлы ўљм балаларЎы йљлеп итљ.

Нимљне аҐлата “компетентлыќ?”

Р.Ђ. Абулатипова, А.В. КамалетдинованыҐ “Русско-башкирский словарь терминов по методике преподавания языков” тигљн ўЈЎлегенљ мњрљжљћљт иткљндљ, унда ”Белдеклелек, белгљнлек”, “нигеЎлелек, тњплњлњк”, икенселљрендљ был тњшњнсљ “айырым бер њлкљлљ тейешле белемле булћан, яќшы белемле” тип бирелљ.

Ђ В.М.Полонский ЈЎенеҐ ўЈЎлегендљ:”Компетентлыќ – кешенеҐ тейешле њлкљлљ кЈнекмљ булдырыу ўљм практик яќтан ныћытыу”, - ти.

Компетентлылыќ традицион булћан оџталыќ, кЈнекмљ, белем кеЈек тњшњнсљлљрЎљн айыра белер кљрљк.

Компетентлыќ беренсе урынћа уќыусыныҐ мљћлЈмљти яќтан белемен саћылдырмай, љ уныҐ артабан ќарап кителљсљк осраќтарЎа килеп тыућан мљсьљлљлљрЎе аналогия буйынса сисеЈЎе кЈЎ уҐында тота:

1) ЯҐы техника ўљм технологияларЎы ЈЎлљштереЈ ваќытын;

2) КешелљрЎеҐ ЈЎ-ара мњнљсљбљттљрен, этник нормаларын, ЈЎЎљренеҐ эш ќылыќтарын баўалай белеЈен;

3) Тормош практикаўында башќарылћан социаль ролдљр дљЈерендљ: ћаилљ аћзаўы, ќала кешеўе, ўайлаусы ў.б.;

4) Килљсљктљ ўњнљр ўайлаћанда, уќырћа љЎерлеген баўалаћанда;

5) Тормошта ЈЎ урынын билдљлљЈ мљсьљлљўен башќарћанда;

“Компетентлыќ“ љЎер килеш бњтљўендљ бирергљ тЈгел, љ “њрљнергљ, њйрљтеЈЎе” кЈЎ уҐында тота. Ошонан сыћып компетентлыќтыҐ тњп маќсаты булып мљктљп дљЈерендљ тњрлњ яќтан Јџешкљн уќыусы шљхесен формалаштырыу, уныҐ фекерен, тел интуицияўын, ўљлљтен, телмљр культураўын, аралашыу культураўын, ќылыћын ЈџтереЈ.

КомпетентлыќтыҐ дЈрт тњрњ була:

1. Тел компетенцияўы лингвистик компетенцияўы нигеЎендљ барлыќќа килљ. Ул ўЈЎЎљрЎе љЎљби тел нормаларына ярашлы, дњрњџ итеп ќулланыуЎы кЈЎ уҐында тота.

2. Лингвистик компетенцияўы формалаштырыу – ул терминдарЎы яќшы белеЈ, телдеҐ тњЎњлњшњн, функцияларын ЈЎлљштереЈ.

3. Коммуникатив компетенция – аралашќанда тел ўљм телдљн тыш сараларЎы маќсатќа ўљм ысынбарлыќќа ярашлы, теманан, ситуациянан ў.б. ќуллана белеЈ.

4. Лингвокультурологик компетенция – лингвокультурология њлкљўендљ компетентлы булыуЎы талап итљ. (Лингвокультура - тел ўљм культураныҐ бљйлљнешен синтезлаусы комплекслы фљнни дициплина.)

Телмљр компетентлыћы – ул телмљр эшмљкљрлегенеҐ коммуникатив яќтан ЈџешенеҐ дЈрт тњрњн белдерљ (уќыу, яЎыу,тыҐлау, ўњйлљЈ).

ЋњйлљЈгљ монологик, диалогик телмљр инљ.

Диалогик телмљр уќыусыларЎыҐ тњрлњ темаларћа љҐгљмљлљшљ белеЈЎе кЈЎ уҐында тота.

Монологик телмљр тњрлњ ваќићаларЎы ўњйлљй, ўЈрљтлљй, баўалай белеЈЎе талап итљ, уќыћандыҐ ќулланырћа њйрљтљ.

Коммуникатив компетенция ўњйлљшљ, аралаша, бљйлљнешкљ инљ белеЈ оџталыћы, социаль

Компьютер технологиялары.

Ћљр быуынћа тњрлњ алымдар кљрљк. ХљЎер инновацион алымдар индереЈ уќытыуЎы ќыЎыќлыраќ ойошторорћа мњмкинлек бирљ. Алда кЈрўљтелгљн диаграммаларћа ќарап ќала башќорт мљктљбе уќыусыларыныҐ бњтљўелљ башќортса ўњйлљшљ белмљй, тњрлњ миллљттљн, йљ ќатыш ћаилљнљн булыуы башќорт теле, тућан тел дљрестљрен уќытыуЎы ќатмарлаштыра. Беренсе кластан тљЈге дљрестљн Јк, грамотаћа њйрљтеЈ менљн бер ќатарЎан, башќорт теленеҐ фонетикаўын, орфографияўын, граматикаўын, пунктуацияўыныҐ тњшњнсљлљрен њйрљтергљ тейешбеЎ, љ практик эш башќорт теле дљресендљ сит телде њйрљнеЈЎљ ќулланћан алымдар менљн эшлљп булмай. Тућан тел дљреслегебеЎ бик матур, бай йњкмљткеле, љммљ Ўур кЈлљмлелеге менљн эш ќатмарлана, текстарЎыҐ эстљлегенљ тњшњнгљнсе уќыу телмљре ситтљ ќала.

ШуныҐ њсњн уќыусыларЎы башќорт телендљ аралашырћа йљлеп итергљ, ќыЎыќўындырырћа кљрљк, был йљўљттљн заманћа ярашлы инновацион техник саралар ќулланыу мотлаќ.

Компьютер технологияларыныҐ њџтњнлњгњ – кЈргљЎмљлелек, мљћлЈмљттљрЎеҐ график ўЈрљтлљнеш (текст, тњшњрњлгљн графика, слайдтар, реалистик ўЈрљттљр), стереотауыш (музыка, тњрлњ тауыштар), анимация (хљрљкљтсљн ўЈрљттљр, видео) берлегендљ бирелеЈе. ТехнологияныҐ принцыбы – компьютерЎа, Интернет селтљрендљ айырым бер программа менљн эшлљЈ генљ тЈгел, љ мљћлЈмљттљрЎе дњйњмлљштереЈ њсњн бер нисљ программа ќулланыу. Уларћа яҐы техник саралар Ўа, уќытыуЎыҐ яҐы формалары ўљм методтары ла, уќытыу процесына яҐыса ќараш индерљ.

Тел уќытыуЎыҐ тњп маќсаты уќыусыларЎыҐ телмљр компетентлыћы ЈџтереЈ булћанлыќтан, телде практик ЈЎлљштереЈ кљрљк. Ђ уныҐ њсњн ўљр класта компьютер, проект, экран компьютер, кљрљкле электрон дљреслектљр, видеояЎмалар, дидактик материалдар булыу мњўим.

ХљЎерге заман талабы ўљр уќытыусыћа компьютер мњмкинселектљрен њйрљнеп, был техник сараћа таянып урынлы ўљм дњрњџ файЎаланып дљрестљр, кластан тыш саралар ЈткљреЈ.

Компьютер ярЎамында башќорт теле дљрестљрендљ бер тњркњм дидактик мљсьљлљлљрЎе хљл итеп була: лексиканы њйрљнеЈ (компьютер ўЈЎлектљр файЎаланыу), дњрњџ љйтелеш њџтњндљ эш ( башќорт теле дљреслектљрен, тауыш яЎыу программаларын файЎаланыу); орфографик кЈнегеЈЎљр (орфографик ўЈЎлекте ўљм компьютерЎыҐ орфографияны тикшереЈ программаўын файЎаланыу); грамматик кЈренештљрЎе ЈЎлљштереЈ (тестар ярЎамында); эЎлљнеЈ процесында яҐы мљћлЈмљттљр алыу, ўњйлљЈ телмљрен ЈџтереЈ, ўњйлљмдљр ўљм текстар тњЎњЈ, редакторлау) ў.б.

Башќорт љЎљбиљте дљрестљрендљ компьютерЎы ќулланыу тЈбљндљге эш тњрЎљрен ЈЎ эсенљ ала: яҐы материал аҐлатќанда, компьютер ярЎамында кЈп мљћлЈмљт бирергљ, тњрлњ фото, портреттар, картиналар, ўЈрљттљр, кЈргљЎмљ љсбаптар, (яЎыусылар, шаћирЎар, тураўында фоторљсемдљр, видиофильмдар, видеороликтар кЈрўљтеЈ, љЎиптљр ЈЎе уќыћан шићырЎарЎы тыҐлатыу, биографияларына ќаћылышлы видеоматериалдарЎы кЈрўљтеЈ, сљнћљтле уќыу кЈнекмљлљре булдырыу, љЎљби љџљр мотивтары буйынса тњшњрњлгљн спектакль- кинофильмдарЎан њЎњктљр кЈрўљтеЈ), уќылћан љџљр буйынса ижади эштљр башќарыу компьютер презентациялары љЎерлљЈ, ўЈрљттљр тњшњрњЈ, Ўур класта йљнўЈрљттљр, видеофильмдар тњшњрњргљ мњмкин.

Дњйњм алћанда был саралар уќыусыларЎыҐ башќорт телен њйрљнеЈгљ ыҐћай мотивация булдырырћа, уларЎыҐ белемен ўљм культураўын камиллаштырырћа ярЎам итљ, уќыућа ўњйњЈ, телљк арта.

Компьютер тњрлњ яќлап контроль ЈткљреЈ мњмкинлеге бирљ.

Тестар, диагностик эштљр , кЈсереЈ, изложение, инша яЎыу эштљре эшлљп була.Компьютер уќыусыларЎыҐ ЈЎ аллы эшен ойошторорћа ќулай. Шулай Ўа компьютер уќытыусыны алыштырмай , тик техник сара булып хеЎмљт итљ, баланыҐ компетентлы булыуы тљрбиљнљн дљ тора.

КомпьютерЎы дљрестљ њс тњрлњ файЎаланып була:

- демонстратив планда;

- индивидуаль рљЈештљ ҡулланырћа (компьютер кабинетында ситтљн тороп башҡорт теленљн олимпиадала ќатнашып, тест ўорауЎарына яуап биреЈ) ў.б.

- интерактив таќтаны файЎаланыу (кЈнегеЈЎљр эшлљЈ).

БыныҐ њсњн бњгњнгњ књндљ башќорт теле ўљм љЎљбиљте буйынса компьютерћа ўалынћан программалар, љсбаптар бар.

1. Башќортса њйрљнљйек: электрон дљреслек /ТњЎ. Х.А.Толомбаев ДљЈлљтшина М.С., Сиражетдинов З. Ђ.

2. Башќорт теле: 5-11-се кластар њсњн/ авторЎары М.Љ.Усманова, З.М.Љљбитова.

3. Башќорт теле: 7-8 кластар њсњн компьютер дљреслеге/ проект авторы З.Ђ.Сиразетдинов.

4. Башќорт љЎљбиљте: 5-9-сы кластар њсњн электрон ќулланма.

5. Башќорт теленљн электрон ўЈЎлектљр:

1) Урыџса-башќортса ўЈЎлек (Ураќсин З.Љ. Русско-башкирский китабы буйынса тњЎњлгљн).

2) АҐлатмалы ўЈЎлек. Ураќсин З.Љ.

3) Орфография ўЈЎлеге. Суфиянов Н.Ф.

4) Дњйњм ўЈЎлек.

Электрон ўЈЎлектљрЎе њй эшен тикшергљндљ, яҐы тема аҐлатќанда, Јткљн материалды ќабатлаћанда ќулланырћа мњмкин. КомпьютерЎа эшлљЈ ваќыты 15-20 минуттан артмаџќа тейеш.

Эш тњрЎљре.

1–2-се кластарЎа (урыџ мљктљптљрендљ 1–4-се кластарЎа) авторЎары Толомбаев Х.А., ДљЈлљтшина М.С., Сиразетдинов З.Ђ. сыћарћан “Башќортса њйрљнљйек” исемле электрон дљреслеге башќортса ўЈЎлекте уйындар аша тулыландырырћа, ќабатларћа, ўЈЎЎљрЎеҐ њндљрен дњрњџ љйтергљ њйрљтљ. Электрон дљреслектљн тыш дљрестљр темаўына ярашлы слайдтарЎа дидактик материалдар, презентациялар (йырЎар, видеояЎма, йљнўЈрљттљрЎљн њЎњк, ўЈрљттљр, фотолар ў.б.) ќулланам.

Мљџљлљн:

• 
  “Кем тиЎерљк?” 1-Ўљн 25-кљ тиклем ўандарЎы таба.
  
• 
  ѓапма –ќаршы ўЈЎЎљрЎе љйт:
  

еҐел - … киҐ - … алыџ - …

килделљр - … њлљсљй - … батыр - …

дуџ - … тњн - .. кЈп - …

• 
  Берљр генљ хљрефен ЈЎгљртљ барып, «ўњт” ўЈЎенљн “май” ўЈЎен яўарћа:
  

• 
  аЎашќан хљрефтљр: ЛЫѓЌЫ, ѓА, ККЏ, ОЋРО, ШЂЛЙЕ, ААѓР, ЫЋАР, ЛА.
  
• 
  Ял минуттарында, динамик паузала башќорт телендљ ўамаќлы, хљрљкљт уйындар уйнатыу мотлаќ.
  

Мнемосхемалар тњЎњйбњЎ. Был эш уќыусыларЎыҐ телмљрен Јџтерергљ, ўЈЎлек запасын арттырырћа, дњрњџ итеп ўЈЎЎљрЎе љйтергљ,ќабатларћа йоћонто яўай.

Дљресте Јткљрергљ ярЎамсы персонаждар миЎгелгљ ќарап ўайлана.

Ял минутына анимациялы, књйлњ шићырЎар, бейеЈ књйлњ физкультминуттар, йљ йырЎарЎы хљрљкљткљ ўалып Јткљрљм.

ѓыш ниндљй? ўорауына яуап биреЈ, ўњйлљмдљрЎе дњрњџ итеп тњЎњЈ, яўаусы ялћауЎарЎы табыу кеЈек эштљрЎе балалар ЈЎЎљре њйЎљ башќарып алып килљ алалар.

Мљџљлљн: ребустар, синоним йљ антонимћа кроссвордтар эшлљргљ мњмкин; ўЈрљткљ ќарап хикљйљ тњЎњргљ йљки инша яЎырћа.

Ѓйгљ текстыҐ абзацтарын бЈлеп биреп ўЈрљттљр эшлљтергљ ўљм дљрестљ проекторћа ќуйып тексты ўњйлљтергљ йљки тњркњмлљп мнемосхемалар эшлљп љџљрЎе ярыштырып ўњйлљтеЈ телмљрЎе Јџтерљ, публика алдында ќурќыуЎы баџа.

Слайдтаћы ўЈрљттљр буйынса љџљрЎеҐ эстљлеген тњџмњрлљп ўњйлљЈ, љ ўуҐынан уќыу, саћыштырыу, ўЈЎлек эштљре эшлљЈ.

Картинаћа ќарап арЎаќлы шљхестљрЎе ўЈрљтлљЈ (Был кем ул? УныҐ холќо, характеры нидљй тип уйлайўыћыЎ?)

ЯЎыусылар, шаћирЎар, тураўында фоторљсемдљр кЈрўљтеп уйланырћа мљжбЈр итеЈ.

Лексик-грамматик компьютер уйындар: хикљйљне њлњштљргљ бЈлергљ, асќыс ўЈЎЎљр табырћа, тњп фекерЎе билдљлљргљ, ижади ўњйлљЈ кЈнекмљлљренљ эйљ булырћа, йњкмљткеўен план буйынса ќыџќа хикљйљлљр тњЎњргљ, баланыҐ уй-фекерен, ќарашын белергљ, дњрњџ грамоталы яЎырћа, ўњйлљмдљр тњЎњргљ њйрљтљ.

Ђ љЎљби љџљр мотивтары буйынса тњшњрњлгљн спектаклдар, халыќ фольклоры (ўамаќлы, бейеЈле-таќмаќлы, сюжетлы-ролле уйындар) ўљм ял минуттары, љџљрЎљрЎе сљхнљлљштереЈ телдеҐ нескљлектљренљ,дњрњџ логик баџым яўарћа, тонды, паузаны, темпты аҐларћа ярЎамлаша. Был иўљ љЎљби ўњйлљЈ нормаларын: аҐлы, дњрњџ, тасури уќырћа њйрљнергљ булышлыќ итљ. Балалар халыќ фольклорын бик яраталар эЎлљнеЈ проект эштљрен љЈЎем башќаралар.

ЯҐы технологиялар менљн тулыландырылћан дљрес њлгњўњн тљќдим итљм.

Тема: “Природа. Тљбићљт”

Цель: обучение башкирскому языку, усвоение новых слов,понятий, названий деревьев, насекомых, цветов; развитие логического мышления, внимания, слуха, слухо-зрительного восприятия; воспитание у обучающихся интереса к изучению башкирского языка, любви к родной природе.

Демонстрационный материал : слайды со стихом, предложениями, фонетическими упражнениями; рисунками с изображениями деревьев; карточки с правилами, башкирский алфавит.

Активный словарь: имљн, аћас, саћан, ќайын, йЈкљ, уџаќ, ќараћай, ерек, серљкљй, ќамќа, ќуҐыЎ, кЈбљлљк, сиҐерткљ, иҐкеш, ќырмыџќа.

Грамматические понятия: хљЎерге заман ќылым.

Типичные предложения: Башќортостанда имљн, ќайын, …… Јџљ. Урманда лљлљ, умырзая, ….. Јџљ. Башќортостанда АћиЎел, Стљрле, АшќаЎар, …. йылћалары аћа.

Ход урока

I. Организационный момент.

- ЋаумыўыћыЎ! Башќорт теле дљресен башлайбыЎ. Здравствуйте, начинаем урок башкирского языка. Приготовьте к уроку учебники, тетрадь №1,тетрадь (словарь).

Сегодня на уроке : (Слайд 1)

1. 
   Будем читать. (УќыйбыЎ).
   
2. 
   Будем писать. (ЯЎабыЎ)
   
3. 
   Будем работать по схеме. (Схема буйынса эшлљйбеЎ)
   
4. 
   Узнаем новые слова. (ЯҐы ўЈЎЎљр њйрљнљбеЎ)
   
5. 
   Будем составлять предложения. (Ћњйлљмдљр тњЎњйбњЎ)
   

• 
  Бњгњн нисљнсе число?
  
• 
  АЎна књнњ ниндљй?
  
• 
  Ђле ниндљй миЎгел?
  
• 
  Бњгњн кем дежур?
  
• 
  Дљрестљ кем юќ?
  

3. 
   Повторение пройденного материала. (Слайд 2)
   

БеЎ бешерЎек аќ ќалас.

Бына шундай ул бейек,

Бына шундай тљпљшљк,

Бына шундай киҐлектљ,

Бына шундай тарлыќта,

Аќ ќалас, аќ ќалас,

ТелљгљнеҐде ал да ќас!

Ўа Ўљ Ўар Ўљр

џа џљ џал џљр

уЎа йњЎљ ќыЎЎар ўЈЎЎљр

ўуџар Јџљ ќыџала иџљ

2.Дыхательная гимнастика “Раздуй снежинки”. (Слайд 4)

IV.Усвоение и активизация новых слов в лексике.

Аћас, йылћа, бњжљк, сљскљ, урман, тау, йљнлектљр.

- Запишите в тетраде сегодняшнее число и тему урока.

V.Объяснение новой темы.

1. Сообщение темы урока.

- Тема сегодняшнего нашего урока: “Природа. Тљбићљт” (Слайд 5)

Бњгњнгњ дљрестеҐ темаўы “Тљбићљт”.

2. Чтение стихотворениия на стр. 80. (Слайд 6)

Уралып ятќан Уралда

Болот кеЈек тауЎар бар,

Айыу, тњлкњ, бЈреўе…

Телљгљн бер януар бар.

Сњйљм тиўљҐ, щар бар,

Менљм тиўљҐ, толпар бар,

Тљрљн-тљрљн кЈле бар,

Борма-борма юлы бар.

- Найдите из стихотворения названия диких животных (айыу, тњлкњ, бЈреўе). (Слайд 7)

- Переведите на русский язык (медведь, лиса, волк).

- Найдите из стихотворения географические названия (тауЎар, кЈл).

- Переведите на русский язык (гора, озеро).

• 
  Запишите их в тетраде. (Записывают все слова, которые обозначают “Природу”.
  
• 
  Мы узнали, как по-башкирски называются слова по теме “Природа”.
  

• 
  Посмотрите, это карта Башкортостана. А теперь мы узнаем какие реки есть у нас в республике, а так же о деревьях, насекомых и цветах. Реки (Слайд 12)
  
• 
  Деревья (Слайд 13)
  
• 
  Насекомые (Слайд 14)
  
• 
  Цветы (Слайд 15)
  

• 
  Проверим, как вы запомнили новые слова.
  

Стр.80, стихотворение.

Дома: научиться читать выразительно. Выучить слова в тетрадях.

XI.Завершение урока.

• 
  Рефлексия.
  

1. 
   Чит́али. (Уќын́ыќ).
   
2. 
   Пис́али. (ЯЎЎ́ыќ).
   
3. 
   Отгадывали загадки. (Йомаќт́ар сист́ек).
   
4. 
   Узн́али н́овые слов́а. (ЯҐы ўЈЎЎ́љр њйрљнд́ек).
   
5. 
   Составл́яли предлож́ения. (Ћњйлљмд́љр тњЎњн́њк).
   

• 
  Выставление оценок.
  

Йомћаќлау.

Тел – фекерлљЈЎеҐ туранан–тура ысынбарлыћы. Кеше ЈЎенеҐ фекерен тел ярЎамында белдерљ. ТелдеҐ тњп функцияўы ла шунан сыћып асыќлана, ул кешенеҐ аралашыу, фекер алышыу, аҐлашыуЎан тора.

Мљктљптљ ўљрйыл ўайын компетентлылыќ њџтњндљ системалы, планлы, дауамлы эшлљр кљрљк. ФДББС–тыҐ маќсаттары компетентлылыќ ЈџтереЈгљ ќоролћанлыћын аҐланыќ. “Компетентлылыќ” тњшњнсљўен асыќлап киттек. Компьютер ќулланып презентациялар, проекттар,ћилми конференциялар ЈткљреЈ бик отошло булыуын асыќланыќ. Телмљр компетентлыћын компьютер технологиялар ќулланып ЈџтереЈгљ кЈнегеЈЎљр, эштљр ќараныќ.

Компьютер, интернет бер-береўе менљн селтљр аша ћына ўњйлљш- ергљ ярЎам итмљй, љ ўљр уќыусы мљћлЈмљт эЎлљргљ, уны ќулланырћа њйрљтљ. Планда бирелгљн эштљрЎе теЈљл темаћа ярашлы итеп файЎаланўаќ уќыусыларыбыЎЎыҐ телмљре байыр ине, аҐлы Јџешеп , бишенсе синыфќа кЈскљндљ тућан телдљ, башќорт телендљ арарлаша белер ине, теленљ, иленљ ићтирамы артыр, яҐы технологиялар ярЎамында таћы ла ќатмарлыраќ эштљр башќарыр ине тип ышанам. Телмљр компетенлыћы Јџеше ўљр бер эш тњрњнљ бљйле.

Телмљр компетенты Јџешкљн кеше бер ќайЎа ла юћалып ќалмаџ, ўљр саќ тњрлњ ќатмарлы тормош ўынауЎарына бирешмљџ. Аќыллы, Јткер, ЈЎенеҐ ќарашы булћан шљхес булып Јџер.

МинеҐ књткљн ўњЎњмтљлљрем:

• 
  уќыусыларЎы башќорт љЎљби телендљ ўњйлљгљнде, уќыћанды аҐларћа њйрљтеЈ,телмљр ЈҫтереЈ;
  
• 
  башќортса аралашыуЎы булдырыу;
  
• 
  башќорт теленљ, љЎљбиљтенљ, мљЎљниљтенљ ўњйњЈ, хњрмљт тљрбиљлљЈ;
  

- ћилми- практик конференцияларЎа ќатнашыу.

- проекттар, презентациялар эшлљЈ.

Ђкиљт сљхнљлљштереЈ њџтњндљ эшлљйбеЎ, милли байрамдарЎы њйрљнљбеЎ. “Башќортостанда књЎ”, “Тљн њлњштљре”, “Мостай КљримдеҐ тыуыуына 90 йыл” темаларына презентациялар яўаныќ.

ЂЌЂБИЂТ

1. АЎнабаева Ф.Љ.: Гњлбостан. Балалар баќсаўында телмљр ЈџтереЈ.- Ѓфњ. Китап, 2010.- 416-сы бит ,схемалар.

3. Аслаев Т.Х. Уйнат, уйлат баланы. Ѓфњ. Башќортостан китап нљшриљте. 1973. 134 бит.[текст]

4. Баўауетдинова М.И., Йљћљфљрова Г.Н.: Башќорт теле ўљм љЎљбиљте дљрестљрендљ яҐы технологиялар ќулланыу. Ѓфњ – 2008, 202-се бит. [текст]

5. Љљбитова З.М. Телмљр ЈџтереЈ дљрестљре. Ѓфњ. З.Биишева исемендљге «Китап» нљшриљте. 2009. 126-сы бит.[текст]

6. ЉљлљЈљтдинов.И.Љ. Башќорт халыќ балалар уйындары. Беренсе китап.Ѓфњ. Китап.2002.[текст]

7. ДљЈлљтшина М.С. Башќорт телен уќытыу методикаўы.-Ѓфњ.

Биишева исемендљге «Китап» нљшриљте. 2009. 126-сы бит.[текст]

8. Иџљнћолова Ђ.Ф. Ял минуттары њсњн кЈнегеЈЎљр. Ѓфњ. Эшлекле династия.2008. 27 бит[текст]

9. Полонский В.М..Словарь по образованию и педагогике. -М.: Высшая школа,2004, 46 стр.[текст]

10. Толомбаев Х.А. БЈлљк дљреслегенљ методик ќулланма.- Ѓфњ Китап.1997.[текст]

11. Текучев А.В. Методика русского языка в средней школе. -М. Просвещение, 1970, 462 стр.

12. Толомбаев Х.А.Тылсымлы бЈлљк. Ѓфњ.Китап. 1995.[текст]

13. Сынбулатова Ф.Ш, ДљЈлљтшина М.С., МљЈлийљрова Ђ.Т.

Тућан тел (1-4) уќыу программаўы. Ѓфњ-2009. [текст]