Рефераты Қазақстан Республикасы

Қолжазба құқығында

жаратылыстану ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

Қазақстан Республикасы

Қызылорда, 2013 жыл
Жұмыс Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті Жаратылыстану және аграрлық технологиялар институтының «Химия және экология» кафедрасында орындалған.

Ғылыми жетекшісі:

ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор Нұрғызарынов А.М.

Ресми оппонент:

Ы. Жахаев атындағы «Қазақ күріш шаруашылығы ғылыми - зерттеу институты» бас директоры, т.ғ.д., профессор С.Ы. Өмірзақов

Қорғау 2013 жылы «7» маусымда сағат 09-00-де Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің «Жаратылыстану және аграрлық технологиялар» институтының 9-оқу ғимаратында 303 аудиторияда өтеді.

Мекен жайы: Қызылорда қаласы, Амангелді к-сі, 66

Диссертациямен Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ғылыми-техникалық кітапханасында танысуға болады (120014, Қызылорда, К.Байсеитова көшесі №100).

Майкөлдің физика-географиялық көрсеткіштерін жаңа экологиялық жағдайға сәйкес зерттеп, толықтыру. Көлдің гидрохимиясын (тұздылығы, тұздың құрамы, балансы, биогендік (фосфаттар, нитриттер) заттардың режимін зерттеу.

Диссертациялық жұмысты орындау барысында Жалағаш ауданындағы көл жүйелерінің (Майкөл) эколгиялық күйі және сауықтыру жолдары, Майкөл көлінің ихтиофаунасы жан-жақты зерттеліп және көлден алынған сынамалардың көрсеткіштері кестелерге түсіріліп, диаграммалармен көрсетілді.

Зерттеу жұмысының теориялық мәтіні көптеген табиғат зерттеушілерінің еңбектерінің негізіне сүйеніп жазылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығының түйіні төмендегідей:

Майкөл көлінің химиялық құрамы, көл жағалауындағы топырақ құрамын қорғаудың экологиялық ұстанымдары жасалынды.

Сыр байтағындағы жайылма көлдерге есеп жүргізілді, соның негізінде осы көлдерді қорғаудың шаралары жасалды.

Майкөл көлінің тайыздап, химиялық құрамының өзгергендігі анықталып, оларды қалпына келтіру шаралары қарастырылды.

Қазақстанның оңтүстігінде 1938 жылы құрылған Қызылорда облысы Сырдария өзенінің төменгі ағысында оның екі жағасын ала орналасқан. Жер көлемі жағынан республикадағы ірі облыстардың бірі. Қызылорда облысының байтағы 228,1 мың шаршы шақырым. Мұнда республикадағы халықтың 3,9 пайызы тұрады. Бір шаршы шақырым жерге 2,7 адамнан келеді.

Қызылорда облысы шығысы мен оңтүстік шығысында – Шымкент, оңтүстігінде өзбек республикасымен шектеледі, яғни, Азиялық шөл даланың белдеуіне орналасқан. Батысында – Арал теңізі. Оның солтүстік және шығыс бөлігі аралдарымен қоса 28,5 шаршы шақырым болатын аумағы Қызылорда облысының құрамына енеді.

Бұл облыс байтағының барлық көлемінің 11,8 пайызы. Оңтүстігіне – Қызылқұм шөлінің солтүстік бөлігі, солтүстігіне – Арал теңізінің жиегіндегі Қарақұм, Арысқұм және орталық Қазақстанның шет аймағына кіретін шөлейт үстірті. Облыс Тұран ойпатының жазықтау келген кең байтақ алқабын алып жатыр. Оның басым көпшілігі Сырдария, Сарысу және Шу өзендерінің ертедегі атырау жазығы болып табылады.

Тарихтан мәлім, бұрын арғы дәуірде қазіргі Сырдарияның атырауы мен Арал теңізінің жерінде біріне бірі тіркес жатқан екі үлкен қазан шұнқыр болған.

Ғылыми деректерге жүгінсек, бұл шұнқыр 56 мың жылда сумен келген шөгіндімен толып, осы заманғы геоморфологиялық аймақ қалыптасқан көрінеді.

Мысалы, сорлар, таудың жалаңаш бөлігі, тақырлар.

Осы аймақтардың табиғатына бейімделген өсімдіктер қауымдастығы қалыптасқан. Жалпы облыс аймағының өсімдіктерін үлкен төрт топқа бөледі:

- саздық жазықтардың өсімдіктері, құмды жазықтардың өсімдіктері, тау етегіндегі жазықтардың және Сырдария атырауның өсімдіктері.

Аумағы жағынан саздақ шөл дала облыстың солтүстігінде, құмды жазықтар – оңтүстігінде, ал ортасында ескі және жаңа атырау жатыр.

• 
  Саздақ шөл даланың фитоценозы солтүстік Арал өңірі мен ескі атыраудан солтүстік жағында үштік бор, қыратында және жаңа атырау жазығында кездесетін қалдық төбелер де тараған.
  
• 
  Қызылорда облысының аумағына үлкен және кіші Борсық, оңтүстігінде Мойынқұм, Сарысудың аяғындағы құмдар, Арал өңіріндегі Қарақұм және Сырдарияның сол жағында жатқан Жуан құм кіреді. Бұл аталмыш құмды алқаптардың өсімдігін үш топқа бөледі: бұталы, бұта аралас және еркек шөп, жусан, қоянсүйек, жүзгін т.б. Орнықты құмдар мен құм төбелерді жиектеп аралас өсетін еркек шөп, жусан шөптерінің өнімділігі гектарына 7-8 центнер. Құм арасындағы жазықтарда гектарлық өнімі 3-8 центнердей болатын еркек шөппен аралас басқалары бар. Солтүстік шөл даланың ерте заманнан қалған бұйрат және жал бұйрат құмдарына тән өсімдіктері жүзгін, баялыш, қара сексеуіл аралас шығатын жусан мен эфемерлер.
  

Көлдерді балық өндірісінде пайдаланудың жергілікті жерде жинақталған тәжірбиесіне сүйеніп, олардың аймақтық және гидрологиялық белгілеріне қарай ірі-ірі көл жүйелеріне топтайды. Оларды ішінде балығы мол ірі жүйелер төменде келтірілген.

1-кесте

р/с	Көл жүйесінің аты	Жүйені құрайтын көлдердің аты
1	Қамыстыбас	Қамыстыбас, Лайкөл, Қаязды, Жалаңаш, Райм
2	Ақшатау	Ақшатау, Сорғақ, Қаракөл, Шөмішкөл, Қотанкөл
3	Ақсай-Қуандария	Жуансадырбай, Лақалы, Ханой, Қаратерең, Тасарық, Қаукей
4	Ақпай-ақирек	Мақпал, Жаркөл, Қаракөз
5	Қараөзек	Қараарын, Малтай, Бескепе, Майкөл
6	Теңіз жағасы	Тұщы, Қарашалаң, Қаратерең, Ақбілек, Ақбасты, Қартыма,Жыланды, Баян, Жаңғылышкөл

Аталмыш көл жүйелерінің пайда болуы мен олардың гидрология-гидрохимиялық режимі Сырдария өзенінің су режимімен тікелей байланысты. Арал өңірінде жалпы гидрологиялық режимінің қолайсыз бағытта өзгеру процесі басталғанға дейін аталмыш көлдердің суы мол, деңгейі биік, іші толған балық болды.

Жалпы Майкөл көлі Қараөзек су тармағының оң жақ жағалауында орналасқан. Сондай-ақ көл Қараөзек су тармағы арқылы сумен қамтылады. Көл негізінен көлік қатынас жолына жақын жерде орналасқан, жалпы облыс орталығын Жалағаш поселкесімен қосып тұр. Негізі Қызылорда қаласына дейінгі ара қашықтық – 145 км. Ұзындығы солтүстік – шығыстан батысқа қарай 1200 м-ді, ені-850 м-ді, максималды тереңдігі 3,5 м-ді, көп жерлерде – 2,5 м-ді, ауданы 100 га-ны құрайды. Саяз жердің барлығында қалың қатты су өсімдіктер қаулап өсіп тұрады. Ашық су астында өсетін жұмсақ егеушөп, мүйізжапырақ, балдырлар мен хара өсімдіктері өсіп кеткен, жиі кубышка және құмыра кездесіп тұрады. Майкөл көлінің аймағындағы климат қатты континенталды және құрғақ. Мұндағы орташа жылдық температура 10-12˚С. Ең қатты ыстық кезең шілде – тамыз айлары болып табылады.

Қараша айының ортасында негізінен теріс температуралар кезеңі келіп тұрады. Негізнен қараша айының аяғына қарай көлге мұз қатады. Сонда жылдық түсім 115-120 мм-ды құрайды. Бұл аудандағы желдер негізінен солтүстік және солтүстік – шығыс соғады, ондағы желдің орташа жылдық жылдамдығы 3,5-4,2 м/сек-ты құрайды. Ал ауа температурасының жылдық амплетудасы -34 - ден +41ºС дейінгі аралықта болады. Негізінен облыс аймағында жаз ыстық, әрі ұзақ аймақ болып табылады.. Кей жылдары ауа температурасы + 42 - + 46ºС дейін көтерілген кезі болған. Сондай-ақ қысы суық бірақ ұзақ емес.

Жалпы көлдің суы Сырдария өзеніне Шардара су қоймасынан келіп түсетін сумен, суаруға жұмсалатын сумен, аздап мұз ерігеннен кейінгі және жер асты су деңгейімен анықталады.

Көлдің пішіні сопақша дөңгелекті. Көлдің солтүстік-шығыс және шығыс жағалаулары ашық, батыстан соғатын желдерге ыңғайлы, жағалауы аздап кесіліп, шайылған. Көлдің батыс бөліктерінде қоға өсіп кеткен. Жалпы бүкіл өзенде су астында өсетін өсімдіктер аз өседі, негізінен балдыр мен мүйізжапырақ өседі.

Көл суының гидрохимиясы. Бұрын соңды Майкөл көлінде гидрохимиялық зерттеулер жүргізілмеген, сол себепті алғаш рет судың химиялық құрамы туралы мәлімет 2006 жылы алынған.

Зерттеу мәліметтері бойынша Майкөл көлі терең көлдер қатарына жатады, су сынамалары алынған аймақтарда көлдің тереңдігі 4,7 - 6,0 м-ге дейін барған. Бұл көлден қолайлы газдық тәртіпті күтуге болады.

1964 жылы көлдің барлық учаскелерінде өсімдіктер өсімі жоғары болды. Көлдің барлық саяз жерлерінде қатты су өсімдіктері қаулап өсті, көбіне қоға, қоға мен қамыс учаскелердің жалпы ауданының 75-90 % алып жатты.

Майкөл көлінің макробентофаунасы су түбінде тіршілік ететін бес топпен сипатталады, олар: насекомдардың төрт отрядына жататын майдақылқанды құрттар мен дірнәсілдер – қосқанаттылар (diptera), масаққұрттар (chironomidae), инелік (odonata), қатты қанаттылар (сoleoptera), бір –екі күн тіршілік ететін көбелек (еphemeroptera). Топырақтың басым биотобында олар біркелкі кездеседі. Көлдердің шөптермен қаулап өсуі шамамен – 30-40 % құрайды. Майкөл көлінің сынамалар алынған жерлердегі тереңдік 3-4 м болды.

Майкөл көлінің 2011 жылғы шілде айындағы макрозообентостың негізгі топтарының саны мен биомассасына байланысты сандық сипаттамасы келесі кестеде көрсетілген (2-кесте).
Макрозообентостың негізгі топтарының сандық сипаттамасы 2011ж

2-кесте

Саны, экз/м2	Организмдер тобы	Биомассасы, г/м2
40	Мизида (mysidae)	0,20
160	Масаққұрттар (сhironomidae)	2,36
200	Барлығы	2,56

Кестеде көрсетілгендей, ең көп кездесетін топ масаққұрттар (сhironomidae), ол жалпы санынан 80 %-ын құрайды және бентонттардың жалпы биомассасының 92 %-ын құрайды. Көктем айларында бақылау барысында макрозообентостың сандық көрсеткіштері төменгі деңгеймен сипатталады небары 200 экз/м² және 2,56 г/м².

2011 жылдың тамыз айында «Майкөл» көлі суының сапа көрсеткішін анықтау мақсатында көл жиегінен (оңтүстік, солтүстік) және ортасынан, үш сынама алынды.

Су сынамасы Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігі балық шаруашылығы комитетінің «Арал – Сырдария облыс аралық балық шаруашылығы бассейндік инспекциясы» мемлекеттік мекемесінде талданды.

2012 жылдың тамыз айында көлден алынған сынаманың көрсеткіші төмендегідей (3-кесте).

Кестеде 2012 жылдардағы су сапасының құрамы біршама өзгергенін байқауға болады. Мысалы: көлдің су тұтқырлығының шектеулі мөлшері 7,0 мг/дм² болса, 2006 жылғы мәліметте 23,0 мг/дм² , 2012 жылғы сараптама бойынша 27,0 мг/дм² жеткен. Бұл көл суының сапасының соңғы жылдары нормадан тыс ластанғанын көрсетеді (1-диаграмма). Майкөл көлінің суындағы құрғақ қалдықтардың көрсеткіші төменде 2-диаграммада көрсетілген. Негізі көл суындағы құрғақ қалдықтың шекті мөлшері 1000 мг/дм³ болса, 2006 жылы бұл көрсеткіш 2010 мг/дм³ жетсе, 2011 жылы 2444 мг/дм³, 2012 жылы 2675 мг/дм³ – ге жеткен. Көлдегі судың құрғақ қалдығының мөлшерін түбіндегі лайлы тұнбадан да көруге болады.

1-диаграмма. Майкөл көлі бойынша судың тұтқырлығы

2-диаграмма. Майкөл көл суының құрғақ қалдық мөлшері

Соңғы мәліметтерге қарағанда судың химиялық құрамында хлорид пен сульфаттың шектік мөлшерден асып кеткенін байқадық. Көл суындағы хлоридтің шекті мөлшері 350 мг/дм³ болу керек болса, 2006 жылы бұл көрсеткіш 445,5 мг/дм³ болды, оның басты себебі сол жылдары негізгі су көзі болып отырған Қараөзек жүйесінің біршама суға мол болуынан деп есептеймін.

3-диаграмма. Майкөл көлі бойынша хлоридтің мөлшері.

Ал 2011 жылы көлдегі судың хлоридтік құрамы 18,4 пайызға, яғни 545,9 мг/дм³-ге көбейіп отыр. 2012 жылғы мәлімет бойынша 19,7 пайызға, 574,4 мг/дм³-ге көбейген (3-диаграмма). Яғни, көлге судың жылдан-жылға құйып тұруы азайып, су айдынының кішірейіп, буланудың көптігінен судың химиялық құрамы да үлкен өзгеріске ұшырап отыр.

4-диаграмма. Майкөл көлі бойынша сульфаттардың көрсеткіші

Енді көл суының құрамындағы сульфаттылығына талдау жасайық. Көл суының шекті мөлшерлі концентрациясы 500 мг/дм³ болуы тиіс, ал 2006 жылғы мәлімет бойынша 735 мг/дм³ болған, ал біз су сынамасын алған 2011 жылы сараптама бойынша судың сульфаттық құрамы 816 мг/дм³ болды, 2012 жылғы сараптама бойынша 863,1 мг/дм³ , яғни 14,9 пайызға көбейіп отыр.

Кесте мен диаграммада көрсетілгендей Майкөл көлі суының құрамындағы құрғақ қалдық, хлоридтер, сульфаттар мөлшері мен тұтқырлығы 2006-ға қарағанда 2011 жылы мен 2012 жылы ШМК-дан (шекті мөлшерлі концентрация) жоғары болып отыр. Ол әр жылдардағы Майкөл көліне түсетін судың химиялық құрамына да байланысты екенінің дәлелі.

4-кесте

Қабаттың тереңдігі, см	рН	Анион			Катион		Na+K, %	Құрғақ қалдық, %
		HCO3	Cl	SO4	Ca	Mg
0-13	7,45	0,021	0,175	0,51	0,090	0,048	0,17	1,01
		0,35	4,95	10,6	4,50	4,0
13-42	7,15	0,0525	0,8165	0,0501	0,0143	0,0073	0,5428	1,48
		0,86	23,0	1,04	0,70	0,60
42-70	7,20	0,0293	0,3337	0,3329	0,0080	0,0134	0,3569	1,06

5-диаграмма. Майкөл көлінің маңындағы топырақтан алынған су сығындысының тұтқырлық көрсеткіші

Майкөл көлінің маңынан (оңтүстік жағалау) топырақ үлгісі де алынды. Топырақ кесіндісінің алынған топырақ тереңдігі 70 см аспады. Себебі 70 см-ден кейін су шығып кетті. Осы кесіндінің өзін үш деңгейде бөліп қарастырдық.

Топырақтан алған су сығындысының құрамындағы натрий (Na), калий (K), магний (Mg), кальций (Ca) т.б. химиялық сапасы мен құрғақ қалдық, тұтқырлығы тексерілді.

Бірінші деңгей: 0 – 13 см тереңдіктегі топырақтан алған су сығындысының құрамында натрий мен калий (0,17%) төменгі қабатқа қарағанда көптеу

(4-кесте). Топықтың су құрамының тұтқырлығы жоғары, яғни 7,45

(5,6-диаграмма), ал құрғақ қалдық 1,01%.

6-диаграмма. Майкөл көлінің маңындағы топырақтан алынған су сығындысының құрғақ қалдығының көрсеткіші

Екінші қабат: 13 – 42 см тереңдіктегі топырақтан алынған су сығындысының құрамында натрий мен калийдің мөлшері бірнеше есе төмен (0,5428%), соған орай су құрамының тұтқырлығы да төмендеу (7,15), құрғақ қалдық 1,48% құрайды.

Үшінші қабат: 42 – 70 см тереңдіктегі топырақтан алынған су сығындысының құрамында натрий мен калийдің мөлшері екінші қабатқа қарағанда көптеу (0,3569%), соған орай су құрамының тұтқырлығы да екінші қабатқа қарағанда жоғарылау (7,20), құрғақ қалдық 1,06% құрайды.

Жалпы алғанда көл жағалауындағы топырақ құрамының химиялық сараптамасы көрсеткендей, көл суы жылдан жылға азайып, судың тартылуынан жағалау топырағы сорлануы, көл суының тұздануынан деп білеміз. Сондықтан көлге Дария суының (Қараөзек арқылы тұщы су) құйылып тұруын қадағалау қажет сияқты. Өйтпесе, келешекте көл суы тартылып, елді мекен жанынан үлкен тұзы бұрқыраған сор жер пайда болуы да мүмкін.

Көл суындағы биогендік заттардың режимі. 2006 жылдың зерттеу мәліметтері бойынша, Қараөзек көлдер жүйесінде Майкөл көлі ең терең көлдердің бірі болған, оның тереңдігі 5 метрге дейін жеткен, орташа тереңдігі аса үлкен емес, шамамен 1,5-2 м-ді құраған. Сыр-Дария өзенінің ағымы азайған кезде және Қараөзек тармағы тосқауыл қойылған кезде жүйе бір-бірінен оқшауланған топтарға айналады, ондағы су жаз айларында күніне 2 см жылдамдықпен азаяды.

5 кестеде 2012 жылдағы Майкөл көліндегі судың химиялық құрамы жайлы мәлімет көрсетілген.

5-кесте

Сынама	NH4 +	NO2 -	P	Минералдығы
1	0,09	0,058	0,010	2028
2	0,34	0,015	0,020	8816

Алынған мәліметтерге сәйкес, судағы су флорасын дамытуға қажетті биогендік қоспалардың саны жеткілікті екендігі анықталды. Майкөл көліндегі судың құрамындағы аммоний азотының мөлшері аздап жоғары, аммоний тұздарының концентрациясы да артық, бұл сірә көлдің жоғары өнімді екендігін сипаттайтын көрсеткіші болуы керек.

Майкөл көлінің суында минералды фосфордың концентрациясы 0,010 – 0,020 мг/дм³ шамасында болды, бұл суаттарда су флорасы мен онда болатын биоөнімділік процестеріне жалпы қолайлы болып есептеледі.

Алынған материалдан көл акваториясының су минералдануының біркелкі емес екендігін де байқауға болады, ол көлдің жекелеген аймақтарының тұшы сулығымен және оның күрделі морфометриялық конфигурациясымен ерекшеленеді.

6 - кесте

Көл суының минералдануын айтар болсақ жоғары болды. Жалпы Майкөл көлінің гидрохимиялық негізі жемдік ағзалар мен балықтардың тіршілігі үшін қолайлы деп табылады. Көлдің суы негізінен, минералдығы да жекелеген жылдарда қыс мезгілінде түсетін атмосфералық түсімдерге байланысты ауытқып тұрады.

Көлдің жекелеген аудандарында судың жоғары минералдылығы аса қауіпті емес себебі оның акваториясының негізгі бөлігіндегі минералдылығы жоғары емес.

Майкөлдің шаруашылық маңызы. Майкөл көлі ихтиофаунасының түрлік құрамы қазіргі уақытта келесі балық түрлерінен құралады : арал тортасы (Rutilus rutilus aralensis Berg), қызыл қанат (Scardinus erythrophthalmus), қылыш балық (Pelecus cultratus Linne), түркістан аққайраңы (Leuciscus idus oxianus Kessler), арал сазаны (Cyprinus carpio aralensis Spitshakow), жыланбас (Channa argus warpachowskii Berg), жайын (Silurus glanis Linne), көксерке (Sander lucioperca Linne), шортан (Esox lucius Linne).

Негізгі кәсіби балық түрлері : сазан, тыран, торта, көксерке, ақбалық, аққайраң, қылыш балық, алабұға және қызылқанат.

Эксперименталды аулау нәтижелері бойынша Майкөл көлінің ихтиофаунасы 2011 жылы төмендегідей балықтар түрімен сипатталған – сазан, табан, торта, ақ балық, күміс мөңке, қызыл қанат.

Кәсіби мақсатта ауланатын негізгі балық түрлері: сазан, табан, торта, ақ балық, күміс мөңке және қызыл қанат.

Реакция ортасының сан мәні 1-ден 14-ке дейінгі аралықта болады. Көптеген табиғи сулардың рН ортасы 6,5-8,5 шамасында болып, ол судағы көмір қышқылы мен бикарбонат-ионның концентрациясына байланысты болады. рН мөлшерінің төменгі шамасы батпақты қышқыл суларда болса, жазда фотосинтез процесі қарқынды жүргенде 9,0-ге дейін көтеріледі. Суда жүріп жататын химиялық, биологиялық процестер нәтижесінде СО₂ концентрациясы артып, рН мөлшері өзгереді, сондықтан бұл көрсеткішті үлгіні алысымен тез арада анықтау керек.

Судың реакция ортасын анықтау үшін арнаулы реактивтер-индикаторлар, сол сияқты шыны электродты рН-метрлер қолданылады. Универсал индикатор қағазы арқылы рН мөлшерін 0,2-0,4 бірлікке дейін анықтауға болады.

Бұл әдіс бойынша зерттелетін су мен шыны электродтың мембранасының сыртқы беті мен стандарт ерітінді мен электрод мембранамының ішік беті аралығындағы потенциалдар айырмасы арқылы сұйықтың рН мөлшері табылады.

Шыны электродтың ішкі стандартты ерітіндісінде сутек иондарының концентрациясы тұрақты болады, сондықтан мембрананың ішкі бетінің потенциалы өзгермейді. Потенциалдар айырмасы электродтың сыртқы беті мен зерттелетін ерітінді (су) арасында пайда болған потенциалдар арқылы табылады.

Қорытынды

1. Сырдарияның төменгі ағысындағы ескі атырауда орналасқан Жалағаш ауданының жеріндегі көл жүйесін Майкөл, Қаракөл, Бибіш, Шынар, Қарасу, Жаманқара көлдері құрайды.

Олардың жалпы аумағы 300 гектардай, ішіндегі ең ірісі Майкөлдің аумағы 100 га, су келетін көзі Қараөзек басын Сырдария өзенінен алады. Көлдердің суы ашқылтым, орташа тереңдігі 1,5-2,5 м, бәрі де шаруашылық маңызын жоғалтпаған балық беретін көлдер.

2. Зерттеу жүргізген Майкөлдің гидрологиялық режимі тұрақсыз, өйткені, Сырдария өзенінің жылдық ағысына байланысты. Сырдария тасу болған жылдары ерте көктемде (мамыр айына дейін) күріш егісінің науқаны басталғанға дейін көлге түсетін судың көлемі едәуір көбейіп, межедегі 150,0 мың м³-ден 70-80 мың м³ артық түседі.

Сонда көлдің суы 2,5-3,0 метрге дейін тереңдеп, аумағы 110-115 гектарға дейін ұлғаяды. Соған орай, көл суының гидрологиялық режимі құбылып тұрады: судың масасы көктемде молаяды, жаз ортасында қалыпты деңгейге түседі, күзде қайтадан көбейеді.

3. Көл суының қалыптасқан гидрохимиялық режимінде онша көп ауытқу байқалмайды. Судағы тұздың концентрациясы көктемде жаңа су келгенде сәл азайады, яғни сәл тұшиды, керісінше, суда еріген оттегінің (О₂) концентрациясы көбейеді, ал жаз ортасында судың минералдығы көтеріліп, оттегінің концентрациясы азаяды.

Күзде көктемдегідей процес қайталанады, бірақ көл суының сапасы онша көп жаңармайды, өйткені, дария суына егіс даласынан шыққан қашыртқы су араласады.

Әйтсе де осы қалыптасқан режим сақталады. Көлге таза судың түсуінен ондағы еріген оттегінің концентрациясы динамикалық сипатта болғанымен толық сарқылмайды. Бұл жағымды процес көлде биологиялық қорларға қатерлі болатын эфтрофикация (судағы еріген оттегінің сарқылуы) процесінің өрбуіне жол бермейді. Көл суындағы биогендік заттардың (азот, фосфат) режимі тұрақты.

4. Көлдің биологиялық әлеуеті (потенциалы) орта деңгейде деп бағалауға болады. Өйткені, жыл сайын көлге түсетін таза судың көлемі құбылып тұрады. Сонан балықтың тез өсіп-өніп, биомассасының молаюына қажет фитопланктон мен балыққа жемтік болатын басқа организмдердің биомассасының көбеюі шектеулі күйде қалып отыр.

Сол себепті, Жалағаш ауданының жеріндегі көлдерден ауланып жүрген балық 17 тонна, оның ішінде Майкөлден – 5 тонна. Бұл объективті мәлімет емес, өйткені, көлдің гидрологиялық, гидрохимиялық, гидробиологиялық көрсеткіштеріне сәйкес келмейді.

1. 
   Аудан жеріндегі көл жүйелерін пайдаланудың тиімділігін көтеріп, балық өндірісін молайту үшін арнайы бригада ұйымдастыру.
   
2. 
   Атыраулық көлдерге таза судың молырақ түсіп тұруын бақылауда ұстау және балықты қолдан жемдеу қажет деп санаймыз.
   
3. 
   Көлдерді жеке шаруашылық иелігіне беріп, олардың экологиялық жағдайын қадағалап отырса (жеке меншік болған соң өзі үшін қарайды, табанын шөптерден тазартып отырады, балықты қолдан көбейтуді қолға алады т.с.с.).
   
4. 
   Көлдерде балықтардың уылдырық шашатын кезінде арнайы балық инспекциясы арқылы бақылау жүргізсе.
   

1. 
   Нұрғызарынов А.М., Ақбердиева Г.Қ. «Қызылорда облысындағы көлдер жүйесінің экологиялық мәселелері», «Білім Ғылым Инновация: өзекті мәселері мен даму жолдары» ІІІ Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. Қорқыт Ата атындағы ҚМУ. Қызылорда, 2012ж. 442-443б.
   
2. 
   Нұрғызарынов А.М., Ақбердиева Г.Қ. «Қызылорда облысындағы Майкөл көлінің географиялық орыны және суының құрамы», «Бизнестің жас акулалары» жас ғалымдар мен студенттердің VІ Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. Алматы, 2013ж. 251-252б.
   
3. 
   Нургизаринов А.М., Абжалелов Б.Б., Акбердиева Г.К. «Географическое расположение и водный состав озера Майкол Кызылординской области» Сборник научных трудов по материалам 6-й Всероссийской научно-практической конференции с международным участием. Саратов, 2013г. 144ст.
   

Достижение указанной цели предопределяет решение ряда задач:

- исследовать и пополнить физико-географические показания озеры Майколь по новому экологическому состоянию;

- исследовать гидрохимию озера (солёность, состав соли, баланс) и режим биогенных веществ (фосфат, натрий);

Была создана экологическая позиция по сохранению состава почвы на берегу озера и химического состава озеры Майколь.

Были рассмотрены ряд мероприятий по реконверсии по меленою и по изменению химического состава озеры Майколь.

Результаты и одобрение работы к защите. Главное содержание работы были опубликованы в совете «Молодых ученых», в научном центре «Агробиологическое и прикладное исследование», в третьей Республиканской научно-исследовательской конференций «Образование, Наука, Инновация: актуальные проблемы и пути развития», а также в ІV Международной научно-исследовательской конференций «Молодые акулы бизнеса» организованный к 25- летнему юбилею Академии Международного бизнеса.

SUMMARY
for the academic degree Master of Science on specialty

6M060800-Ecology
G.K. Akberdieva
The ways of improvement and ecological status of the lake (Maykol) in Zhalagash region
The relevance. At the present time great attention is paid from the government to the problems of using fully biological potential of the water source and converting fish-production in the best sector of the economy in the territory of Kazakhstan. And so the akim of Kyzylorda oblast made ​​this decision. And there are quite acceptable conditions. For this purpose we conducted a survey of the lake Maykol in Zhalagash region.

The purpose of the dissertation research is to explore the ways of improvement and ecological status of the lake Maykol in Zhalagash area.

Achieving this goal determines the number of tasks:

exploring and recharging physical and geographical indications of Lake Maykol from the new environmental status;

exploring the lake water chemistry (salinity, salt composition, balance) and the mode of nutrients (phosphate, sodium);

Environmental position was created to conserve the soil on the banks of the lake and the chemical composition of the lake Maykol. In Syr region surveys have been conducted on the flood plain of the river and for the same reason, measures were taken to preserve the lakes. Considered a number of measures to re-conversion at chalking and by changes in the chemical composition of the lake Maykol.