Республикалық Ғылыми-әдістемелік конференция материалдар ы

21 СӘУІР 2010 ЖЫЛ

Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция. 2010 жыл,

21 сәуір – Астана: Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, 2010.

ISBN 9965-412-32-4

Конференция материалдары ғылыми ізденушілерге, оқытушыларға және жалпы оқырманға арналған

ББК 65.272

ISBN 9965-412-32-4 © Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ, 2010

Алаш тұсындағы қоғамдық-саяси iсте Әлихан мен Ахмет сапынан табылған, осы екi тұлғаның әлеуметтiк-рухани қызметiне тыныс болған азаматтың бiрi – Мiржақып Дулатұлы. Ұлттық манифеске баланған “Оян, қазақ!” пен тұңғыш қазақ романының авторы жаңа руханият ғимаратын тұрғызу шарасының жуан ортасында жүрдi. Әдеби бiлiмдi өз бетiнше алған Мiржақып: “Адам ғылым мен өнер үшiн жаратылған емес, ғылым мен өнер – адам үшiн шыққан, адамның өзi тiршiлiгiне керек болған кезде ойлап тапқан нәрселер. …Тiршiлiк – бәсеке, жарыс. Дүние – бәйге үлестiрушi. Озғанға қарай бәйге бередi. …Дүниенiң iсi осылай болған соң, адамнан адам, жұрттан жұрт, ұлттан ұлт озсам дейдi”,-деген көзқарасты ұстанып, елге қызмет жасауға жұмылған жаңа руханияттың деңгейiн көтеруге атсалысты. Қаламгердiң әдеби-эстетикалық ой-тұжырымы ХХ ғасыр басында жетекшi күшке айналған – ұлтты ұйыстыру және өркендету идеясын тиянақ етушi ағымды байытты.

Мiржақыптың көркемдiк туралы пайымдарын сөз еткенде, мына жайды ескеру керек тәрiздi: бiрiншiден, ол – поэзия мен проза тiлiнде үйлесiмдiктi сомдауға талап қылған туындыгер; екiншiден, ол әсемдiк пен әдебиет миссиясы туралы пiкiр бiлдiрушi қаламгер. Бұл мәселеде оның позициясы Ахметтiкiне ұқсайды. Екеуi де “шабыты тасығаннан” қолына қалам алмағанын жазады. Мысалы, Мiржақып “Оян, қазақта!”:
Бұл сөздi жазғаным жоқ ақын болып,

Халық тентек, жалғыз өзiм мақұл болып.

Қайғы мен хал мүшкiлiн бiлдiргенiм –

Ұйқыда жұрт жатқан соң ғафыл болып,-

дейдi. Яғни, М.Дулатұлын Алаштың ауыр жағдайы ақын еткен. Осы жағдай және өмiрдi шынайы көрсететiн қазақтың “ұлы әңгiмесi” жоқтығы оны романшы жасаған. Алайда Мiржақып азамат (жауапкершiлiктi сезiнетiн) ақын-жазушы болуға тырысқан. Бұл оның - үлкен қайраткерлiгi едi. Сондықтан М.Дулатұлы – саясатта да, әдебиетте де қайраткер.

“Оян, қазақтың” “сөз ақырында” (қорытынды) қаламгер Абай, Ахмет, Әбубәкiр, Ақмола, Қыпшақбай, Нұржан, Шөже, Орынбай, Мәшһүр Жүсiптердiң ел алдыңдағы еңбегiн Пушкин, Гоголь, Лермонтов, Крылов, Тургенев, Толстойлардың орыс халқының алдындағы еңбегiмен пара-пар дей келе, ақын-жазушының қоғамдағы орнын былайша парықтайды:
Бұлардың әрбiр сөзi пайдаға асқан,

Өнерiн хатқа жазып, халыққа шашқан.

Мақтап өлең айтпаған нәрсе алуға,

Ғажайып хикметтiң кiлтiн ашқан.
Осы өлең жолдарын жазып отырған Мiржақып әсемдiктi қаперiне алмады деу қате. Азамат-ақын үшiн елдiң мұңын мұңдап, жоғын жоқтаған шын өлең - әсем өлең. Жанмен жазылған өлең - көркем өлең. Сондықтан да ол “Шағым” атты өлеңiнде:
…Қалғанша жарты жаңқам мен сенiкi –

Пайдалан шаруаңа жараса, Алаш!

…Қаламнан жылап аққан қара бояу,

ХХ ғасыр басындағы iлгерiшiл руханият үшiн Абай – сапалық деңгейге көтерiлудiң рәмiзi болғандықтан, Мiржақып та бұл құбылысқа өзiнше қарады. 1908 жылы татардың “Уақыт” газетiне жазған “Ибраһим ибн Құнанбаев” атты мақаласында ол Ресей құрамындағы түрiк халықтарын ұлы ақын мұрасымен, ғұмырбаянымен таныстырады. Қаламгер мұнда Абайды елшiл ақын ретiнде көрсете алған. “Тiлi (бiздiңше, татаршадан аударушы “сөзi” дегендi осылай алған – Д.Қ.), оқушыларын оятатын өлеңдерi оны бүкiл атырапқа машїүр еттi. …Адамшылық ой-қиялы өте таза, ұлтжанды (“милләтшiл” болар – Д.Қ.), елiн-жерiн сүйген кiсi едi”,-дей отырып, Мiржақып ақынның осы қасиетiн көрсететiн өлеңiнен мысал келтiредi (“…Тәуекел мен батыр ой, Өткiр тiлдi найза етiп, …Ынталы жүрек сезген сөз, Бар тамырды қуалар…”).

М.Дулатұлының Абай туралы екiншi мақаласы Абай қазасының он жылдығын еске алу орайында 1914 жылы “Қазақ” газетiнде жарық көрдi. Мұнда қаламгер Абайдың шағын ғұмырбаянын, ол туралы еңбек жазғандар мен мұрасын құнттағандарды сипаттап өтiп, әдебиет пен ұлт, әдебиет пен тұлға арақатынасы проблемасына нақты тоқталады.

Мiржақыптың бiрiншi мәселе бойынша пайымы: “Тарихы, әдебиетi жоқ халықтың дүниеде өмiр сүруi, ұлттығын сақтап iлгерi басуы қиын. Әдебиетi, тарихы жоқ халықтар басқаларға сiңiсiп, жұтылып жоқ болады. Қай жұрттың болса да жаны - әдебиет. Жансыз тән жасамақ емес”.

Екiншi мәселе бойынша пiкiрi: “Әдебиетiмiздiң негiзiне қаланған бiрiншi кiрпiш – Абай сөзi, Абай аты боларға керек. …Ең жоғары, ардақты орын – Абайдiкi. …Зәредей шүбә етпеймiз, Абайдың өлген күнiнен қанша алыстасақ, рухына сонша жақындармыз”.

Бұдан шығатын қорытынды: ағартушы М.Дулатұлы әдебиетке және оның биiк тұлғасы Абайға ұлт тағдыры, ұлт мүддесi тұрғысынан қараған. Мiржақып үшiн жан таза болса - әдебиет те таза, тұлға арлы болса – сонынан ергендер де арлы.

Мiржақып жалпы тұлға мәселесiне жиi оралып отырған. 1914 жылы ол Шоқан Уәлиханов туралы көлемдi мақала жазады. Дара тұлғаның “ата тегiн”, “шеше тегiн”, “оқуын” зерделеген М.Дулатұлы “Қазақ” бетiнде қаймана халыққа қаратып: “Қылышынан қан тамған батыр болмаса, Қарымбайдай ертегi болып қалған бай болмаса, оқушысы жоқ бiздiң қазақ ғылым жолында еңбек сiңiрушiлердi тез ұмытқыш келедi. Бiрақ заман өткен сайын халықтың көзi ашылып, әдебиетi гүлденiп, матбұғаты жайыла бастаған кезде естен шыққан Шоқандардың артында қалдырған сөзiн қайта тiрiлтiп, кiм екендiгiн бiлдiрмей қоймайды”,-дейдi.

Осы тұжырымнан ағарған ел өз мүддесiне сәйкес тұлғаны “тауып” алатыны, яғни ұлтты ұлт ету жолында еңбек сiңiрген азамат жоқтаусыз қалмайтыны аңғарылады. Бұл әдебиеттен сырт түсiнiк емес.

М.Дулатұлы жаңа әдебиеттiң зәулiм шаңырағын көтеруге жан-тәнiмен кiрiстi: Абай бастаған игiлiктi iстi салаландыруға, дараландыруға жәрдемдестi. Мұны ол оқыған азамат ретiнде және қолына қалам ұстаған жазушы ретiнде өзiнiң парызы санады. Қаламгер аталған проблеманы былайша көрсеттi: “Әдебиетiмiздiң жаңа дәуiрi ендi басталды: әлi жас, түсi солғын, еркiн төселiп кеткен жоқ. Тұрмысымызды, салтымызды айнадай ашып түгел көрсетерлiк суреттi әдебиет әлi туған жоқ. Проза (қара сөз) әлi дәуiрлей алмай тұр. Әдебиетiмiздiң байырақ жағы - өлең. Бiрақ … соңғы жылдары шыққан ақындардың көбi бiрiне-бiрi елiктеп, бiрiнiң iзiн бiрi басып, өз бетiнен жол сала алмай, кестесiз, сұрықсыз “ұйқасты сөз” шығаруды таңсық қылып кеттi”. Ендi оны қалай жолға қоюға болады? Сапалы әдебиет қайткенде өмiр жүзiне орнығады? Осы сұрақтарға Мiржақып өз тарапынан жауап берiптi. Жауабы мынау: “Күйсiз көңiл жүгiрмейдi” деген бар. Дүлдүлге де күй керек, бұлбұлға да жайлы орын, көңiлдi бақша керек. Адам баласы бәрiнен де артық күй таңдайды (Мiржақыптың өзi мұны күрес заманында айтып отырғанын ескерiңiз – Д.Қ.). Туысында қанша зеректiк болса да, ғылымсыз, тәрбиесiз кемелiне жетпейдi. Кiмде-кiм өзiнiң табиғатында не нәрсеге шеберлiк барлығын сезiп, өз жолына түссе ғана, көзге көрiнедi. …Табиғатындағы зеректiгiне жол ашатын ғылымды оқыса, сонда ғана әр бiлiмдi адамдар шықпақшы. … Жазушы да – суретшi. Жақсы суретшi адамның сыртқы түрiн айтпай сала бiлсе, жақсы жазушы да адамның iшкi сырын, мiнезiн, әдетiн бұлжытпай көрсете бiледi”.

Ағартушының бұл пайымы - әдебиеттiң сыры мен сынын қаншалықты түсiнетiнiне айғақ. Отаршылдық режим мен ұлт зиялыларының текетiресi жағдайында әдебиеттiң биiк қызметi, эстетикалық қуаты жөнiнде осындай тұжырымдама жасай алу – шаң баспас рухани мұраға адалдық, өскелең әдебиетке тiлектестiк, азаматтық және зеректiк.

Мiржақып - қазақ әдебиетiнде ХХ ғасыр басында ғана қаз-қаз басқан драматургияға да ниеттес болған қаламгер. К.Төгiсұлының “Надандық құрбаны” пьесасын сынайтын еңбегiнде ол: “Театр кiтабы - әдебиеттiң бiр мүшесi екенiн, оның өз алдына мағынасы, пайдасы зор екенiн бiлушi кем. …Қазақ театры, қазақ әртестерi болуға әлi ерте екендiгi әркiмге белгiлi болса да, театр кiтабының керектiгiн де ерте деуге болмайды. Әдебиет кештерiн түрлендiру, толықтыру һәм қызықтырақ қылу үшiн бiрер театр кiтабы керек”,-деп жазады. Сынның 1916 жылы жарыққа шыққанын ескерсек, пьесаны қал-қадерiнше жазған К.Төгiсұлын да, сапаны талап еткен М.Дулатұлын да түсiнуге болады…

Дәл осы тұста бiзге Мiржақыптың сыны қадiрлi. Ол жоғарыдағы жалпы әдебиет туралы ойын осы еңбегiнде айтқан-ды. Қаламгер “пьеса да - өмiрдiң көркем айнасы” дегендi байыптаған. Сөйтiп, Көлбай туындысын - сәтсiз тәжiрибе деп тапқан.

Халқының бар керегiне жарай бiлген М.Дулатұлының ұлт руханиятына қатысты тұжырымы, жалпы алғанда, төмендегiге саяды:

- әдебиет пен мәдениет – елдiң жаны, ендеше жаны әзiз, рухы мықты жұрттың руханияты да әзiз һәм мықты;

- көркем сөздi өрiстету мен тағлымды етуде тұлғаның орны айрықша;

- биiк дәрежелi руханияттың тууына еркiндiк (күй), бiлiммен суарылған зеректiк керек.

Міржақып серпінді ағартушылық реңкi анық ХХ ғасырдың басындағы ой-сана ағымын осы бiлiгiмен толықтырды. Оның қайраткерлік және қаламгерлік мұрасы - ұлтқа қызмет етудің жарқын үлгісі деуге толық негіз бар.

А.Т.Бимендина

Астана қаласының Білім басқармасының бастығы
АСТАНА ҚАЛАСЫНДАҒЫ ТҰҢҒЫШ ЭСТЕТИКАЛЫҚ БАҒЫТТАҒЫ БІЛІМ ОШАҒЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ

Астана қаласындағы жаңа үлгіде салынған білім ордаларының бірі - №61 орта мектеп. Мектебімізді 2008 жылдың қыркүйек айында Білім және ғылым министрі Ж.Қ. Түймебаев және Астана қаласының әкімі И.Н.Тасмағамбетов салтанатты түрде ашқан болатын. Мектебіміз бүгінгі заман талабына сай, соңғы озық жаңа компьютерлермен және өнердің барлық түріне қажетті заттармен толық жабдықталған. Оқу мекемесінде 750 орындықты мәжіліс залы, 270 орындық асхана, 2 спортзалы, кітапхана оқу залымен, психология кабинеті және 2 медициналық кабинеттер және 4 арнайы оқу шеберханалары бар. Мектеп ауласында волейбол, баскетбол алаңы, географиялық алаң мен , алғашқы әскери дайындық жүргізілетін алаңдар орналасқан. Мектептегі оқыту мен тәрбие үдерісі қазақ тілінде жүргізіледі.

Мектепті елімізге танымал суретші-ұстаз Қазақстан суретшілер одағының мүшесі, Қазақстан Республикасының «Мәдениет қайраткері» атағының иегері - Арқабаева Ұмсын Нұржігітқызы басқарып келеді. Мектепте еңбек ететін ұстаздардың саны 113, барлығының білім деңгейлері жоғары. Бұл мектептің оқыту мен тәрбие үдерісі оқушылардың жан-жақты терең білім алуымен бірге, қазіргі жастарға қажетті эстетикалық және көркем тәрбие беруге бағытталған.

Білім сапасын жақсарту, әлемдік инновациялық технологияларды елімізде кеңінен қолдану үшін, мектеп ұжымы тұңғыш болып Қазақстанда “Жаңа инновациялық арақашықтықтан басқару арқылы оқыту жүйесін” кеңінен қолданысқа енгізіп, жақсы нәтижелерге қол жеткізіп келеді.

Бұл жаңа жүйенің ерекшелігі, бейнеконференциялар, селекторлық жиындар, ақпараттарды жинақтау, оларды мұрағатта сақтау, жинақталған мәліметтерді телефон және әлемтор арқылы оқушыларға жеткізуге толық мүмкіндік бере алады. Инновациялық арақашықтықтан басқару жүйесі мектепішілік басқаруға өте тиімді екені дәлелденді.

Мектептің негізгі шығармашылық тақырыбы; «Эстетикалық бағыттағы білім беретін оқу орындарының қоғамға қажеттілігі»

Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында өсіп келе жатқан жеткіншек ұрпақтың мәдени өрісін көтеру, сұлулықты қабылдау қабілетін қалыптастыру арқылы төл мәдениеттің белсенді жасаушысы, иесі, жалғастырушысы болуына да зор мән беріліп жатыр. Әсіресе оқушылардың өз елінің, халқының соның ішінде өзі мекен ететін аймақтың мәдениетіне, салт дәстүрлеріне деген сезімдік-эстетикалық қарым-қатынасын бейнелеу өнерін оқыту арқылы қалыптастыру жылдағы Елбасымыздың халыққа арнаған Жолдауларында ерекше мән беріліп келеді. Демек, бұл білім беру саласына қойып отырған тапсырма деп түсінуіміз қажет.

Өнерді терең оқыту қандай қажеттіліктен туындап отыр? деген сұрақ тууы мүмкін. Соңғы кезде ақпараттық кеңістік кеңейіп, жас жеткіншектер, тіпті жас суретшілерде батыстың мәдениетіне, өнеріне көп еліктей бастады, патриоттық сезімнен арыла бастады. Көпшілігі өз елінің, өз жерінің әсемдігіне мән бермей, ұлттық мәдениетін бағалай білмеуде, ұлттық құндылықтардан алшақтай бастауда.

Сондықтан да ұлттық мектептерде эстетикалық пәндерді оқыту мазмұнына ұлттық нақыш беруді батыл енгізетін кез келді деп ойлаймын.

Ондағы негізгі мақсат:

-Оқушылардың бойында Отанына деген сүйіспеншілік сезім туғызу;

- Оқушылардың эстетикалық талғамын арттыру;

-Өз елінің қылқалам шеберлерімен таныстыру;

-Өз өлкесінің әсем табиғатына, өнер туындыларына деген оңды көзқарас қалыптастыру;

-Оқушыларды сұлулыққа, әсемдікке үйрете отырып, ұлттық өнеріне деген сүйіспеншілігін қалыптастыру;

• 
  Оқушының қабілет-қарымы, бейімділігі мен дарынына сәйкес оның бойындағы білім - іскерлік дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  Эстетикалық, этикалық, танымдық қатынастарды, қоршаған орта мен өмір құбылыстарын шығармашылық ой арқылы жеткізе алатын жеке тұлға тәрбиелеу;
  

Сыныптан әртүрлі бағыттарда үйірмелер жұмыс істейді: "Назерке" би үйірмесі, "Мұрагер" домбыра үйірмесі, хор, "Жас әнші" вокал, "Бейнелеу өнері", "Сөз зергері" мәнерлеп оқу. Үйірмелердің мақсаты—оқушылардың жан-дүниесін баурап, олардың нәзік түрлі өнердің сырларына деген қызығушылығын ояту, жан-жақты мәдениетке, құдіретті сөз өнеріне баулу.

Сондай-ақ мектепте әлемге танымал суретші, әнші және бишілермен кездесулер ұйымдастырылып, шеберлік кластары өткізіліп тұрады.

Кездесудің негізгі мақсаты, оқушыларды суретшілердің шығармаларымен жақын таныстыру арқылы бейнелеу өнеріне деген қызығушылықтарын арттыру, өз еліне, жеріне деген мақтаныш сезімін ояту. Мектептің оқу бағдарламасына сәйкес өнер мамандығы бойынша алдыңғы қатардағы жоғарғы білім беретін оқу орындарымен тығыз байланыс жасалған. 2009 жылы қараша айынан Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Бейнелеу өнері кафедрасының меңгерушісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, ҚР Білім беру ісінің үздігі, Халықаралық педагогикалық білім ғылым академиясының академигі, Сейтқали Аманжоловтың «Жас Суретші» ғылыми, оқу-әдістемелік зертханасы ашылып, жұмыс істеуде. Астана қаласының Білім басқармасымен келісілген 3 жылдық жұмыс жоспары бекітілді. Зертхананың жұмысына бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі бойынша Қазақстандық танымал ғалымдар, мектеп ұстаздары, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің магистранттары мен студенттері жұмылдырылған. Зертхананың міндеті, мектепте сабақ беретін ұстаздардың тек бейнелеу өнері сабағын оқыту әдістемесін жетілдіруі емес, сонымен қатар ғылыми-ізденіс жұмыстармен айналысуына жетекшілік жасап, ғылыми баяндама дайындауға көмек көрсету. Осы шығарылып отырған ғылыми жинақ, зертхананың ұйымдастыруымен өткізілген Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция және алғашқы қорытынды жұмысы деп санауға болады. Бейнелеу өнері және сызу мамандығының студенттері педагогикалық практикаларын, магистранттар ғылыми тәжірибелерін осы мектепте жүргізіп келеді. Сәндік қол өнері бойынша студенттерінің қатысуымен ұлттық киім үлгілері, қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері таныстырылып, қазақтың ұлттық нақышында киім үлгілері дайындалады. Осындай шаралар оқушылардың эстетикалық талғамының қалыптасуына, сурет өнері жайлы білімінің жетілуіне зор ықпал етеді.

Сонымен қатар, оқушылардың сурет өнері әлемін түсінуіне және қызығушылығын арттыруға сабақ өтетін оқу кабинетінің талапқа сай жабдықталуы да маңызды рөл атқарады.

Кабинет – жұмыс орны. Сондықтан мектепте бейнелеу өнерінің барлық салалары бойынша арнайы шеберханаларға бөлме бөлінген.

Көркем сурет, мүсін студиялары мен керамикалық цех, ұстаздарға арналған 7 шеберхана, хореография станоктарымен жабдықталған залдар, эстетикалық талғаммен көркемделген орта қалыптастырылған.

Мектебіміздің 2008-2010 жылдарға арналған стратегиялық бағдарламасы 3 кезеңнен тұрса, соның аумақты кезеңін эстетикалық бағытқа арнап отырмыз.

Қазіргі жұмыс істеп жатырған эстетикалық бағыттағы сыныптар:

а) Композиция (1в өнер, 3ә,б,в,д, 4ә,б,в,д)

ә) Мүсін (1а,ә,г,д, 1в өнер, 2ә,в,г,д, 3ә,б,в,д, 4ә,б,в,д)

б) кескіндеме (1в)

в) сурет (1в)

г) ырғақ (1б)

д) хореография –пәндері оқу жоспарына енгізіліп отыр.

Бейнелеу өнерін мектеп компонентіне енгізуде кездесетін қиындықтар да жоқ емес.

Бұл қиыншылықтар уақытша қиындықтар деп санаймын. Болашақта бұл мәселелер өз шешімін табатынына сенемім мол. Бұл мектеп жаңа Астанамыздағы эстетикалық бағыттағы мектептерге үлгі болатындай алғашқы өнер мектебі болмақ. Олай қорытынды жасауға жоғарыда атқарылып жатырған ғылыми, оқу-әдістемелік жұмыстар дәлел.

Мәдени мұра бағдарламасы өнер мамандарының шығармашылық тәжірибесін дамытуға шынайы белсенділік танытып келеді. Мәдениетіміз ұлттық шеңбермен шектелмей әлемдік мәдениет кеңістігінде өмір сүруі тиіс. Мәдени даму үдесінің екі жағдайына басты назар аударуымыз қажет. Алдымен тұрақты дамуына мүмкіндік жасау, екіншіден жаңалыққа ұмтылуға іс-қимыл көрсету. Халықтың рухани мәдени байлықтарын қалпына келтіре отырып ұлттық байлыққа ұмтылдыруға ізгілікті еңбек етуіміз керек. Тарихи мұраларды түгелдеуде мемлекет тұтастығының символына айналдыру бүгінгі күннің көкейкесті мәселесі. Жаңа дәуір тынысын сезінуде ұлттық құндылықтарға ерекше мән беру басты мақсатымыз. Ата-бабаларымыздың тарихқа қалдырған мәдени мұраларының тамырына үңілу, танылған дүниелерімізді толықтыру, көмілген қазыналарды ашып алу біздің міндетіміз. Ұлттық құндылықтар жер астындағы қазбалармен шектелмейді, өнер туындыларымен өрбуі тиіс. Мұра дегеніміз – тек тарихи ескерткіштердің жиынтығы емес, өміршең өміріміздің жемісі. Рухани байлық жер көкірегінде емес, ел көкірегінде сақталуы тиіс. Тәуелсіздігіміздің белгісі рухани мәдениетіміз айқындайды. Осы орайда үнемі мәдени өркендеудің арқасында өркениетті елдер қатарына қосыла аламыз. Өркениеттік үрдістердің тенденциясы мен мәнін ашу ауқымды мәселе. Бүгінгі таңдағы басты мәселенің бірі қазақ өркениетін әлемдік өркениет құндылықтарымен үйлестіру. Ұлттық мәдениет әлемдік мәдениеттің гуманистік үрдіс үлгілерімен сусындауы тиіс. Рухани мәдениетіміздің ертеңі мен болашағы әлеуметтік дүниетаным өрісімен өлшенеді. Өнерді өрендетуде парықты таным, парасатты жігер қажет. Ұлы мұраттарды нағыз шынайы өнер шығармалары қорғай алады.

2008 жылы 13-ші маусымда Елбасының қатысуымен «Мәдени мұра» бағдарламасын жүзеге асыру жөнінде қоғамдық Кеңестің кеңейтілген отырысы болып өткені мәлім. Кеңесте Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Ақорда залында ұйымдастырылған көрмеден құнды жәдігерлер мен көркем туындыларды көріп олардың болашақта мәнін жоғалтпау туралы ой-пікірін ортаға салды. Жан-жақты талқылау барысында бүгінгі заман талабына сай қажетті мамандар қажет екендігіне ой түрткі болды. Әсіресе республикамызда «реставратор» мамандығы даярлайтын бірде-бір оқу орыны жоқ екендігі басты назарға алынды. Елімізде білім жүйесінде әлде болса шешілмеген проблемалар баршылық ол көркемдік білім беретін жоғарғы оқу орындарында «реставрация» мамандығын даярлау мәселесі өз шешімін таппай келеді. Ащыда болса шындық көнекөз құнды мұраларымызды қалпына келтіретін, көркем туындыларды өз технология дәрежесінде өңдеп сапасын сақтауға баса назар аударуымыз қажет. Кәсіптік мамандар даярлауда әлемдік үрдістерді зерделей отырып бүгінгі талапқа сай жаңа мамандар әзірлеу міндеті тұр. Реставрация дегеніміз бейнелеу өнері мен сәулет өнері туындыларын бастапқы қалпына келтіру деген мағынаны білдіреді.

Тарихи даму барысында реставрациялау қызметі көп салалы болып бөлінгені аян. Әсіресе көне ғасырда пайда болған ескерткіштердің түп нұсқасын толық сақтау үшін жан-жақты жағдай жасалуы тиіс. Осы орайда көркем туындылардың құндылығын жоғалтпау білікті кәсіби маман реставратор кәсіби кадр әзірлеу еншісінде демекпін. Бүгінгі таңда Ресейде оннан аса арнаулы реставрация мамандар даярлайтын орта және жоғарғы оқу орындары баршылық. Атап айтқанда Суздальдық көркем-реставраторлықұ бөлімі және С.Г. Строганов атындағы Мәскеу жоғарғы көркемсурет педагогикалық университеті, Н.Е. Репин атындағы кескіндеме, мүсін және сәулет өнері академиясын т.б. айрықша атауға болады. Дегенменде реставраторлар даярлауда ғылыми зерттеу жұмыстары мен оқу-әдістемесін құралдардың жетіспеуі назарға алынып отыр. Отандық мәдени ескерткіштер мен көркем құнды туындыларды өз деңгейінде сақтау үшін зерттеуде реставрациялық ғылыми теориялық аспектілерді жүйелі жүргізу үшін барлық ғылымдармен сабақтастыруды негізге алған жөн. Суретші-реставратор – көне дәстүрлі өнердің көлеңкесінде өмір сүріп келді. Өйткені реставрациямен өз мүмкіндігінше суретшілер ғана айналысты. Ресейде өз заманында суретші Андрей Рублев икондарды қалпына келтіруде ерекше еңбек сіңірген. Шетелдерден Ресейге келген кескіндемешілер Пфанцелот Иоганн-Фридрих Грот көне картиналарға реставрация жасау технологиясын енгізуде Эримэтажда ең алғаш рет реставрациялау шеберханасын ашқаны бізге мәлім. ХІХ ғасырда көркемсурет академиясында суретші мамандар мен қатар реставратор мамандар даярлау мәселесі қарастырылған. Реставраторлардың басты мақсаты – зақым келген ескерткіштер мен шытынап бұзылған картиналарды қайта өңдеп қалпына келтіруде әрбір шығарманың табиғи өз қалпын жоғалтпауға тырысты.

1933 жылы 11 маусымда өткен еуропалық коммерциялық емес ұйымдардың реставратор өкілдері қабылданған құжатта кәсіби біліміне қолданатын негізгі талаптар мен этикалық кодекс ЮНЕСКО шеңберінде қарастырылған «қоғамның мән беретін объектісі көркем тарихи деректемелер, эстетикалық, ғылыми, рухани және діни-мәдени құндылықтар» деп атап көрсетілген. Олар материалдық мәдени мұраны құрауда келешек ұрпаққа жетуі тиіс делінген. Басты қамқорлық консерватор – реставраторлар қоғамына жүктелді. Бұл қоғам келешек ұрпақ алдында жауапты кодекс консерватор-реставратор рөлін нақтылай түсті. Консерватор-реставратор өзіне жауапкершілігін ала отырып диагностикалық зерттеуді жүзеге асыруда мәдени құндылықты сақтау жағдайын айқындайды. Реставратор зақымдалған немесе жоғалған мәдени құндылықты қамтамасыз етуде қайта қалпына келтіруде қызмет көрсетуі тиіс. Мұндай қағидалар Қазақстан Республикасының «Мәдени мұра» бағдарламасында да өз шешімін табуы тиіс деген үміттеміз.

Астана қаласында өткен кеңейтілген «Мәдени мұра» кеңесіне қатысқан Темірбек Жүргенов атындағы қазақ ұлттық өнер академия ректоры Арыстанбек Мұхамедиұлы жаңа мамандықтар ашу жайлы оң пікір танытты. Осы мәселені іске асыруда Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрі Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев мырза жаңа мамандар даярлауға арнаулы лицензия берді. «Мәдени мұра» бағдарламасын қолдау барысында ашылған мамандықтар түрлерін атап өтуді жөн көріп отырмыз.

Өнертану 050416 мамандығынан «Мәдени мұра ескерткіштердің әдеби аудармасы» (көне жазба). Мамандандыру, Сәндік өнер 050417 мамандығынан «Сәндік өнер шығармашылығын реставрациялау» мамандандыру бөлімін ашу өз дәрежесінде жүзеге аспақ. Өнер академиясының білікті ұстаздары әлемдік бәсекеге қабілетті кәсіби суретші мамандар даярлауда белсенділік көрсетуге әзір. Суретші-рчставратор мамандандыру даярлауға базалық және іс-тәжірибелік мүмкіндік баршылық.

Әрине «Мәдени мұра» бағдарлама жүйесі мемлекеттік тұрғыдан өз шешімін табуда қабілеті кадрлар даярлауға мүмкіндікке жол ашты. Қазіргі ғылыми теориялық жаңару барысында негізгі екі конструктивтік ой-тұжырым бар. Ең алғаш көнекөз мұралық құндылықтарды қалпына келтіру, сонан кейін көне құнды мәдени мұралық заттарды өзінің табиғи технологиясымен өңдеп жасау. Осыған байланысты реставрациялық ғылымды қалыптастырудың мүмкіндіктерін үш жағдайда қарастыруға болады. Біріншіден қайта жаңарту әдістері мен идеялары, екіншіден қайта жаңартудағы іс-тәжірибелік мүмкіндіктері, үшіншіден практикаға асырудағы сәйкестікті атауға болады. Реставрациялаудың ғылыми әдісін қарастыруда көне көркем туынды да қолданған материалдар мен әдіс-тәсілдерді жете зерттеп меңгеру арқылы реставрациялау мамандығын әзірлеуде кәсіби суретшілікті басшылыққа ала отырып (химия, физика, биология) ғылымдарымен пән аралық байланыс жасау. Реставрация жасаушы маман сәндік қолданбалы заттармен кескіндеме өнерінің тарихи күйін қалпына келтіруде өте мұқият зерттеуі тиіс. Реставратор суретші мамандығын даярлауда Ресей оқу орындарының іс-тәжірибесіне сүйінуіміз керек. Ең алдымен практикалық іс-тәжірибе жүргізуде өнер мұражайларының қорларындағы құнды материалды зерттеп меңгеру, сараптау жүйесі басты назарға алынуы тиіс. Өнер оқу орны Республикамыздағы музей-мұражайларымен бірлесе отырып ортақ мүддеде жұмыс істеуі қажет. Әсіресе Ресейде жарық көрген мына әдебиеттерді мүмкіндігінше пайдаланған жөн. Атап айтқанда Д.И. Киплика «Кескіндеме және оның құралы» (1908 ж.), В.А. Щавинского «Көне картинанын материалы туралы» (1908 ж.), П.Я. Агеева «Кескіндеме бойынша техникалық естеліктер, Көне және орыс икона жазушылардың бояулары» (1886 ж.), Ф.Ф. Петрушевского «Кескіндемедегі бояулар» (1891 ж.), Е.В. Кудрявцев «Картина реставрациялау техникасы» (М. 1948 ж.), В.В. Филатов «Орыс қондырғылы темпералық кескіндемесі. Реставрация және техника» (М. 1961 ж.), Н.Н. Семенович «Музейлік маталарды қалпына келтіру. Теория және технология». (Л. 1961 ж.) т.б. оқулықтарды ұтымды қолдануымыз қажет.

Ең алғаш көркемсурет-технологиялық анықтамалар ХVІ ғасырда Аугсбург, Лейпциг, Франкфурт баспаларынан 1531-1535 жалдары жарық көрген. Содан бері тізбектеліп ара үзіп әртүрлі мемлекеттен шыққан реставраторлар жайлы әдебиеттердің тізімін жүйеге келтіру арқылы ғылыми сараптамалар жасап, іріктеп ең қажеттісін практикалық іс-тәжірибеде қолдануға мүмкін жасауымыз керек. Қазақ ұлттың өнер академиясы қабілетті мамандар даярлауда үлкен сүрлеу жолына түсіп, бәсекелес елдер қатарлы мамандар даярлауды көздейді. Шын мәнінде үлкен өмірге жаңаша көзқараспен бет алуда ұлттық құндылықтарымызды реттейтін әрі өз қалпына келтіруге ерекше үлес қосатын «реставратор» даярлау бүгінгі күннің мәселесі. Құнды көркеммұраларымыз ата-бабаларымыздың берген сыйы болғанымен қаз қалпында сақтап өміршең етуі өскелең ұрпақ қолында. Руханилыққа жетудің ең игілікті жолы мәдени құндылықты меңгеру болып табылады. Қайткен күнде де біз қазақ өркениетінің өзіндік болмысын мәдени мұрасы арқылы тани аламыз. Болашағын ойлаған ел ғана ұлттық мұрасын сақтай алады демекпін.