Құрметті Бердібек Мәшбекұлы!

Оның дамуы үшін қаражат бөлу жұмыстары үздіксіз жүргізілуде және қаражат сомасы да жылдан жылға артып келеді.

Аграрлық саланы қаржыландыруды және шаруашылықтар мен ауыл халқының кредиттік ресурстарға қол жетімділігін жақсарту үшін облыста "ҚазАгро" ҰБХ" АҚ-ның 2 филиалы мен 2 өкілдігі, 17 ауылдық кредиттік серіктестік және 5 шағын кредиттік ұйым құрылды.

Аграрлық саланы дамытуға тартылатын инвестиция көлемі жылдан жылға арттырылып отыр. Оған 2008-2010 жылдардағы көрсеткіштер дәлел болады.

Бұл серпін биылғы жылы да сақталып отыр. 2011 жылғы 8 айда ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 31,8% артты. Талдау жасалып отырған мерзім ішінде физикалық көлем индексі 102% құрады.

Ауыл шаруашылығы саласының қазіргі жағдайына жасалған талдау, оның жетекші саласы көпсалалы мал шаруашылығы болып отырғанын және оның жалпы ауыл шаруашылығы өнімі көлеміндегі үлесі 65%. Бұл салада өнім өндіру серпінді артып келеді. Оған соңғы 3 жылдағы мәліметтер және 2011 жылғы жұмыс қорытындысы дәлел болады.

Биылғы жылғы өткен 8 айда барлық санаттардағы шаруашылықтарды 2010 жылғы осы кезеңмен салыстырғанда тірі салмақта ет өндіру 1,6 %, сүт 2% артты. Жалпы мал шаруашылығы өнімін өндіру көлемі осы кезең ішінде 23 % өсті. Физикалық көлем индексі 100,7%.

Өндіріс көлемінің серпінді дамуына ірі қара, қой мен ешкі, жылқы және шошқа санын арттыру септігін тигізді. 2000-2011 жылдары мүйізді ірі қара 254 мың басқа, қой мен ешкі және жылқы 2 есе, шошқа саны 15 мың басқа артты.

Одан басқа сү тауарлы фермалар және мал бордақылау алаңдарын, асыл тұқымды шаруашылқтар құру, мал азығы қорын нығайту, саланы мемлекеттік қолдау бойынша нысаналы жұмыстар жүргізілді. Бүгінгі күні 52 сүт тауарлы ферма, 245 мал бордақылау алаңы, оның ішінде биылғы жылы 29 мал бордақылау алаңы, 179 асыл тұқымды мал шаруашылығы, 320 мал сою пункті және 182 қолдан ұрықтандыру пункті құрылды. Саланы қолдауға және дамытуға республикалық бюджеттен биылғы жылға 4 млрд.теңгеден астам қаражат бөлінді.

Жалпы облыс бойынша мал басының саны 3,1% артқанына қарамастан, Шемонаиха, Жарма, Аягөз және Бородулиха аудандарында мал басы қасқарған.

Одан басқа тұрғындардың үй шаруашылығында ірі қара шаруашылығын дамытудың қолда бар әлеуеті толық пайдаланылмай отырғанын айта кету керек. Ірі қара малының 73 пайызы тұрғындардың қолында. Оларда негізінен тұқымы нашар және өнімділігі төмен мал өсіріледі. Алайда аталған салада мал тұқымын жақсарту және оның генетикалық әлеуетін көтеру өте қиын.

Соған қарамастан ірі қара малының жалпы табындағы үлес салмағы 6,5 пайызды құрап отыр. Бұл республикадағы ең жоғарғы көрсеткіштердің бірі.

Облыста өсірілетін асыл тұқымдағы төлдер негізінен облыстан тысқары жерлерге әкетіліп жатыр және оның тұрғындардағы мал тұқымын асылдандыруға ықпалы жоқ.

Мал шаруашылығы саласының дамуына ірі қара малы мен ұсақ мал ауруларының сарып ауруы кері әсерін тигізіп отыр. Сарып ауруы облыстың 31 пунктінде тіркелді.

- сүтті мал шаруашылығында 2011-2015 жылдары 23 жаңа сүт тауарлы ферма құру көзделіп отыр. Аталған жұмыстар Бесқарағайқарағай Көкпекті Үржар аудандарында, Семей және Өскемен қалаларындағы сүт зоналарында құрылмақшы.

- осымен бір мезгілде барлық сүтті аймақтарда сиырлардың жалпы табындағы үлес салмағын 45 пайызға жеткізу көзделді.

- мал тұқымын асылдандыруды әрі қарай жалғастыру:

1. Ұлан Глубокое Бесқарағай аудандарында 5 асыл тұқымды шаруашылық құру.

2. Ірі қара шаруашылығында ірі ауқымды селекция бағдарламасын іске асыруды жалғастуры.

3. Шетел селекциясынан асыл тұқымды мал сатып алу,

4. Мал өсірудің озық тәсілдерін қолдану.

Қабылданған шаралар асыл тұқымды ірі қара малының жалпы табындағы үлес салмағын 8,2%, қой мен ешкіні 9,7%, жылқы 4,9%, шошқа санын 2,1% жеткізуге мүмкіндік берді;

• 
  Сауын сиырларды жылдық азықтандыру нормасын 40 центнерге, оның ішінде қыстама кезеңінде 24-26 центнерге жеткізу;
  

Жобаны іске асырудың бірінші кезеңінде шетелдік селекциядан 2100 бас мал сатып алуға мүмкіндігі бар репродуктор шаруашылықтар анықталды.

Қазіргі уақытта Үржар ауданындағы «Алғабас» ШҚ Чехиядан 215 бас мал сатып алуға шарт жасасты. Бесқарағай ауданындағы «Арбиев» ШҚ «Қазагроқаржы» АҚ арқылы Герефорд тұқымды 1000 бас мал сатып алуды жоапарлап отыр.

Көкпекті ауданындағы «Елім-ай» ШҚ мал шаруашылығын дамыту үшін 2000 бас мал сатып алуға 1165 млн. теңге жұмсамақ.

Бесқарағай ауданындағы «Қалиқанұлы» ШҚ, Бородулиха ауданындағы «Алмақос» және «Сахнавское» ЖШС-лары Герефорд және Красная степная тұқымды 187 бас мал сатып алды.

«Сыбаға» бағдарламасы бойынша 2011 жылы облыстың шаруашылықтары 3800 бас аналық мал сатып алу көзделді. Олар «ҚазАгро» АҚ арқылы 4 300 бас МІҚ сатып алды.

Жоба бойынша биылғы жылы облыс 37 969 бас аналық МІҚ тұқымы жаңаланады, оның ішінде 11 391 табиғи шағылысып, 26 669 бас мал қолдан ұрықтандырылады. 2011 жылғы 1 қыркүйектегі мәлімет бойынша, 17 070 бас табиғи жолмен, 15 981 бас қолдан ұрықтандырылып көбейтілді. Бұл барлық малдың 87 пайызын құрайды.

Одан басқа, облыста 757 бас етті тұқымды бұқалар бар, олардың ішінде 659-ы тұқым өзгертуге қатысады, оның ішінде фермерлік шаруашылықтарда 239 бас, тұрғындар шаруашылығында 420 бас бар.

«Қазмит» АҚ 148 бас асыл тұқымды бұқа сатып алу үшін асыл тұқымды зауыттармен шартқа отырды.

облыстың қой шаруашылығы да әрі қарай даму бағытында тұр. Оны дамыту үшін мынадай жағдайлар көзделген:

- қосымша жайылымдық жерлерді суландыру және егістікте мал азықтық дақылдар аумағын кеңейту арқылы мал азығының қорын нығайту. Суландыру мәселесі алдымен Абай, Аягөз, Тарбағатай, Жарма аудандарында және Семей қаласының Абыралы өңірінде өзекті, бұл жерлерде су көздерін қалыпқа келтіру есебінен жайылымдықтарды 450 мың гектарға дейін ұлғайтуға болады.

Жайылымдықтарды суландыру үшін «Ақбұлақ» бағдарламасы бойынша 330 скважинаны салу және қайта қалпына келтуруге 773,6 мың теңгеге тапсырыс берілді.

- облыста құрылған 30 ауылдық тұтыну кооперативі және сервистік-дайындау орталықтары арқылы жүн сатып алу есебінен қой шаруашылығының табыстылығын артыру.

Болашақта құс шаруашылығы, оның ішінде етті бағыттағы құс шаруашылығы дамитын болады. Бүгінгі күні тек облыста ғана емес республика көлемінде ірі саналатын екі ірі құс фабрикасы жылына 26,3 мың тонна құс етін өндірумен айналысады, бұл барлық ет енімінің 12,6 пайызын құрайды.

Сонымен қатар, құс етін өндіруді ұлғайту мақсатында «Семей құс» құс фабрикасы жұмыртқа өндіруден ет өндіру бағытына ауысуда.

Құс шаруашылығын дамыту саясаты тек әлемдік тәжірибеге ғана емес, сонымен қатар Қазақстан республикасы тұрғындарының тұтыну рационында құс еті үлесінің ұлғаюына негізделіп отыр.

Алайда, бүгінгі күні республика тұрғындарының бұл өнімге қажеттілігі тек 45 пайызға ғана қамтамасыз етілген, ал қалған 55 пайызы тыс жерлерден әкелінеді.

Осыған байланысты, құс шаруашылығын дамыту ішкі нарықты отандық өніммен толық қамтамасыз етуге бағытталып отыр.

«Черемшанка» құс фабрикасының тоқтауына және Семей құс фабрикасының ет бағытына ауысуына байланысты жұмыртқа өндіру көлемін қалпына келтіру және тұрғындардың қажеттілігін бұл өніммен толық қамтамасыз ету мәселесін шешу үшін Бородулиха ауданында жаңа құс фабрикасын салу және Жарма ауданының тәжірибесі негізінде барлық өңірлерде шағын құс фабрикаларын салу мәселесі қарастырылуда.

мал шаруашылығы саласын әрі қарай дамыту үшін өңірде ветеринариялық-санитариялық қолайлы ахуалды қамтамасыз ету бағытында жоспарлы және мақсатты жұмыстар жүргізілуде. Ең алдымен мал дәріханалары, мал сою пункттері және мал қорымдары ашылып, заласыздандыратын арнайы машиналар сатып алынып жатыр. Коммуналдық мемлекеттік кәсіпорындар құрылуда.

облыста соңғы үш жылда омарта шаруашылығын сала ретінде жаңғырту жұмыстары қолға алынды. Ірі омарта шаруашылықтарының саны жылдан жылға артып келеді, араның асыл тұқымдарын өсіретін шаруашылықтар құрылуда, ара өсіру өнеркәсіптік негізге көшіріліп, араларды ұстау және омарта шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу технологиясы жетілдірілуде.

Өсімдік шаруашылығына жасалған талдау, аталған саланың өзіне тән ерекшелігі - ол облыс бойынша қатаң богарлық егіншілік жағдайында жүргізіледі және оның жұмыс нәтижесі белгілі бір жылда қалыптасқан ауа райына байланысты болады.

Алға қойылған міндеттерге қол жеткізу үшін мынадай шаралар көзделіп, қабылдануда:

1. 
   жыртуға жарамды жерлерді егістік айналымына енгізу есебінен ауылшаруашылық дақылдарының егістік аумағын кеңейту.
   

2. 
   Тұқым шаруашылығын дамыту және оны субсидиялау;
   
3. 
   ауылшаруашылық құрылымдарының машина-тракторлық паркін жаңалау және осының негізінде ауылшаруашылық дақылдарын өсірудің ылғал ресурстарын сақтау технологиясын енгізу.
   
4. 
   егістің құнарлылығын арттыру.
   

6) жыртуға жарамды жерлерді айналымға енгізу арқылы ауылшаруашылық дақылдары егістігін кеңейту.

Соңғы бес жылда гидротехникалық құрылғыларды жөндеуге, ТЭН және ЖСҚ әзірлеуге республикалық және облыстық бюджеттерден 1,5 миллиард теңгеден астам қаражат, оның ішінде жартысынан көбі соңғы үш жылда бөлінді.

Биылғы жылы гидроқұрылғыларды жөндеу бойынша ЖСҚ әзірлеуге 469 млн. теңге, Зайсан ауданындағы Кендірлік суару жүйесін жөндеуге 250 млн. теңге бөлінді.

Қабылданған шаралар 2010 жылы жүргізілген жөндеу есебінен суармалы аумақты 17,1 мың гектарға арттырып, 2011 жылы 75,6 мың гектарға жеткізуге мүмкіндік берді.

Осы кезеңде облыста жаңа ирригациялық технологиялар және тамышлатып суару, «Валей» маркалы жаңбырлатып суару машиналары қолданыла бастады.

Бүгінгі күні облыста тамшылатып суару тәсілі 339 га аумақта қолданылады, 5 «Валей» жаңбырлатқыш машинасы сатып алынды және орнатылды. Олар облыстың егіс алқаптарында нәтижелі жұмыс істеуде.

Алайда өсімдік шаруашылығы өндірісін арттыру үшін қолда бар мүмкіндіктер толық пайдаланылмай отыр.

Енгізілетін минералдық және органикалық тыңайтқыштар топырақта жетіспейтін құнарлы заттардың орнын толтыра алмайды.

Бірқатар өңірлерде машина-трактор паркін жаңалау және ылғал ресурстарын сақтау технологиясы баяу жүргізіледі.

Суармалы жерлер аумағын арттыру қарқыны өсімдік шаруашылығы өнімін өндіру көлемін арттыруға қатысты уақыт пен міндеттердің талаптарына сай емес.

Бүгінгі күні есепте тұрған 205,2 мың га суармалы жердің 75,6 мың га немесе жалпы аумақтың 37% ғана суарылды.

Биылғы жылы жаңбырлатып суару тәсілі 5,1 мың га алқапта немесе 6,7% қолданылды.

2011 жылы 75,6 мың га суарылатын алқаптың 2,6 мың га 36,9 млн. теңгеге субсидияланды. Оны екі шаруашылық алды.

Бүгінгі күні Бесқарағай ауданында «Жанбыр» агроөнеркәсіптік кешенін құру жобасы қарастырылуда. Суармалы жердің жобалық қуаты 4 мың гектар, алқаптың жалпы аумағы 6 мың га.

Жобаның құны 940 млн. теңге, қаржыландыру «Бизнестің жол картасы - 2020» бағдарламасы бойынша жүргізіледі.

Келешекте суармалы жерлерді қалпына келтіру бойынша осындай жобаларды Зайсан, Тарбағатай, Күршім, Бесқарағай және Көкпекті аудандарында, сондай-ақ Семей қаласының шаруашылықтарында жүзеге асыру жоспарланып отыр.

Қосымша суармалы жерлер аумағын енгізу мыналарға бағытталады:

• 
  мал шаруашылығы үшін мал азығы базасын нығайтуға;
  
• 
  картоп және көкөніс өндіруді арттыру және соның негізінде аудандар мен қалалардың халқын көктем және қыс маусымында осы өнімдермен қамтамасыз ету мәселесін шешу. Осы мақсатпен өңірлік индустриялау картасы бойынша 2010 жылы сыйымдылығы 7 мың тонна 2 көкөніс қоймасы іске қосылды.
  

Бұған аталған салаға инвестиция тарту ықпал етті. Тамақ және қайта өңдеу өнеркәсібін дамыту, оларды қайта құру және жетілдіру үшін 2010 жылы 1,5 млрд. теңге инвестиция тартылды, бұл 2009 жылғыдан 3 есе артық.

Қайта өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындарының қазіргі жағдайын және ауылшаруашылық шикізатын өндіру көлемін ескере отырып, әсіресе ет және сүт өнеркәсібінде қолда бар мүмкіндіктерді толық пайдалану және етті қайта өңдеудің үлес салмағын 25%-ға, сүтті - 18%-ға дейін жеткізу, сондай-ақ жүн мен тері өңдеуді арттыру міндеттері қойылды.

Алға қойылған міндеттерге қол жеткізу үшін облыста 6 жобаны іске асыру басталды, оның екеуі Республикалық индустриялау картасына және төртеуі Өңірлік индустриялау картасына енгізілді, а именно:

1) «Усть-Каменогорская птицефабрика» «Евразия» АҚ жобасының 1 кезеңі « «УКПФ» АҚ-ны жылына 20 мың тонна ет өндіретіндей кеңейту», 2015 жылы 50 мың тонна өндіру;

2) «Семей тері-былғары комбинаты» АҚ-да «Семей қаласында мал терілерін терең өңдеу және бәсекеге қабілетті тауарлы тері, тондар және аяқ киім шығару бойынша өңірлік орталық құру» жобасы. Жоба 3 кезеңмен іске асырылады (бірінші кезең: «Былғары өндірісін жаңалау және жетілдіру»). Аталған жобаның нәтижесінде 125 млн. шаршы дециметр тері өнімі шығарылатын болады немесе өндіріс 1,7 есе артады;

3) «Семей тағам өнімдері комбинаты» ЖШС-да «Қуаты 800 кг/час қысқа кесілетін макарон өнімдерін шығаратын макарон цехын жетілдіру». Жоба іске асырылып қойды;

4. 
   «ДРК» ЖШС-да «Диірмен кешенін салу және іске қосу» жобасы;
   
5. 
   «Триумф Агро» АТК «Дәнді, майлы және бұршақ тұқымдас дақылдарды өндіру, қайта өңдеу, сатып алу, өткізу, өсімдік майын, ұн-жарма өнімдерін және қоспа жем өндіру» жобасы;
   
6. 
   «Шығыс Сүт» ЖШС-да «Ультрапастерленген сүт шығару» жобасы.
   

«Май» АҚ-да майды негізгі өндіру цехын және терең өңдеу цехын жаңалау жүргізілді. Қаржыландыру сомасы 478 млн.теңге болды.

«Эмиль» ЖШС-да сүт өндіруді жаңалау және кеңейту жұмыстары 100 млн.теңгеге жүргізілді.
Одан басқа, алдағы уақытта мына бағыттар бойынша жұмыстар жаслғастырылатын болады:

• 
  Кәсіпорынды техникалық қайта жабдықтау, жетілдіру және жаңа өндірістер ашу үшін салаға инвестиция тарту. 2015 жылға дейін бұл жұмыс 26 кәсіпорында жүргізіледі;
  
• 
  Сапа менеджменті жүйесінің стандарттарын енгізген АӨК субъектілерінің санын 30 бірлікке дейін арттыру, қазіргі саны- 24.
  

Агроөнеркәсіптік кешен салаларын дамыту бойынша жағдай және қабылданып жатқан шаралар облыс халқын негізгі тамақ өнімдерімен қамтамасыз етуге және өңірдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.