Русинська етнолоґІЯ

Основна цїль предмета русинськуй етнолоґії є формованя особного и сосполного ідентітета и происхоженя. Главным завданём є познаня історичнуй минулости мадярськых Русинув, дїдузнины и захраненя їх духовнуй и матеріалнуй културы, віроисповіданя, обычаюв и традіцій.

Познанём цїнностюв минулости и традіційнуй културы мы даєме помуч учеником про похопеня своюй приналежности ку націоналности, котра не має материнськуй краины.

Учебный матеріал предмета базує ся на історії русинського народа, ёго вандрованя и поселеня, історії културы и асімілації у вшелиякі сосполности. З помочов матеріала предмета ставить ся главна цїль изглядованя и глубшого познаваня Русинув Мадярщины, а пузднїйше Европы и краин за Великов Млаков. Ученикы мають знати своє происхоженя, історію, традіції и сістему цїнностюв своюй родины. Знатя и хованя любови ку свому вузькому стредкови є вєдно и хованём любови ку отцюзнинї, котру Русины собі даколи „вубрали”.

Главна цїнность учебного матеріала – честованя и любов ку своюй націоналности, познаня, захраненя и збулшеня індівідуалных цїнностюв „найденого міста обывательства”. Предмет, одтворювучи тематичнї єдинкы з ключовыма компетенціями, не лем дає нові знатя, айбо и ініціює розвуй особности. Ховать толерантность, емпатію, солідарность, честованя ку минулости и предкум, отвореность ку иншакым културам и языкум (беручи на позур особости віковуй катеґорії ученикув). Матеріал предмета пробуджує честованоє одношеня ку отцюзняным и загатарным Русинум, мадярськуй нації и ушыткым иншым націоналностюм.

У резултатї быстро ростучуй асімілації чим дале булшу ролю у розвою и передачі языка, културы, ідентітета тримлють націоналнї інстітуції. Завданя хованя и вошколованя тримлють не лем у передачі інформації, айбо и розвою рузнокіпных знань и здібностюв, напримір: самоідентіфікації, розсудливости, отворености ку науком и умілством, досягненём майвысшых резултатув у керетох реалных можностюв.

Майглавнов образователно-полїтичнов цїлёв націоналностюв є пудпорованя такої сістемы вошколованя и хованя, котра є доступнов про каждого. Хоснованя языка на высшум уровню, розвуй містных діалектув и обычаюв, знатя історії и днешнёсти – йсе вшыткоє є частёв націоналнуй самосвідомости.

У днешнюм світї вошколованя через людські капчаня є натулько важныма, ги здобытя знань и інформації, а также розвуй стратеґій дїятельства. У тот же час треба мати на позорі, што в резултатї асімілації, образователнї інстітуції не годнї базовати свою роботу на знатя ученикув, котрі они дустали дома. В інтересох резултативности вошколованя сяка сітуація має одображати ся у вузначеню компетенцій розвоя и содержаня общуй освіты.

Ученик знакомить ся з русинськыма населеныма пунктами Мадярщины, русинськыма народныма традіціями свого села вадь вароша, а также активно зучастнює ся у їх розвою и захраненю про потомкув. Окрем того, вун знакомить ся з творами русинського націоналного народного умілства и музыкы, співанками, націоналныма музыкалныма інструментами, танцямы, народным убранём, техніков народного декоративного умілства, средствами масовуй інформації, літературнов творчостёв русинськых писателюв и поетув, традіціями їдїня и націоналнуй кухнї. Ученик знакомить ся з познатыма дїятелями и сімволами своюй націоналности. Чим раз майчасто ученик зучастнює ся у націоналных акціёх и традіційных сятох, розвивать свої познаня языка, стає отвореным ку познаваню културы иншых народув и націоналностюв. Вун знакомить ся з основныма націоналныма и горожанськыма правами, слободами и повинностями чоловіка, можностями реалізації своїх прав.

Ученикы дале знакомлять ся з духовнов и матеріалнов културов Русинув Мадярщины: народнов архітектуров, ґаздувством своїх предкув, народныма вірованями, традіційныма їдїнями. Знакомлять ся также из творами русинського народного умілства, переказами, леґендами, історіями за стародавнїй світ и минулость русинського народа.

Розшырювуть ся знатя ученикув за націоналноє формованя обывательства Мадярщины, дає ся можность учеником познакомити ся з тотыма пунктами націоналного закона, што ся тычуть ёго особы. Ученикы знакомлять ся з представителями русинськуй націоналности на містных и реґіоналных уровнёх, інтересувуть ся сосполным жывотом из масмедій.

Розшырювуть ся знатя ученикув за Русинув, што жыють у иншакых краинох світа, за їх дїятельство, возникать желаня їх изглядововати и познавати (хоснованя інтернета).

Ученикы ативно зучастнювуть ся у містных сятох, селськых праздникох, русинськых акціёх, в учебных и языковых конкурсох реґіоналного и вседержавного уровня.

Тематична єдинка/ Цїль розвоя	Знатя за минулость русинського народа		Число урокув 10 годин
Пережі знатя	Націоналнї сімволы, історія минулости.
Ховавучі и розвивавучі цїлї тематичнуй єдинкы	Помуч добытя знань за Русинув, што жыють у нашуй краинї и у світї, за їх вандрованя и поселеня.
Знатя/требованя розвоя		Пункты капчаня
Славянські племена, обща історія, важнї історичнї особы. Русины у стредкови славян, култура писемства. Подобность и розлука. Перва славянська держава, славянська отцюзнина. Значеня понятя славянськый/Славянин. Днешнёє положеня славян у Европі, а дале Русинув. Дїятельство Кирила и Методія, познаня и похопеня їх місіонерського дїятельства. Діспозіції возникненя славянського писемства. Русины у середнёвіку и новому часї: култура и просвітительство. Прибытя Русинув у Мадярщину, їх капчаня из иншакыма славянськыма племенами, націоналностями. Історичнї и днешнї словацько-русинські капчаня. Выученя и похопеня понять Русин, Рутен.		Ґеоґрафія: хоснованя атласа, Русины у світї. Знатя історії, сосполных и горожанськых капчань: сполный жывот націоналностюв у рузнї вікы, славяны Великуй Моравії. Русинськый язык и література: Кирил, Методій, кирилиця, славянськоє писемство.
Ключові термины/ понятя	Праотцюзнина, вандрованя/міґрація, населеня, місіонеры, Кирил, Методій, старославянськый, паденя імперії, основаня державы, писемство, золотый вік, славянськый/Славянин.

Тематична єдинка/ Цїль розвоя	Відомости за Русинув Мадярщины давно и днесь (ґаздувство, ремесло, самодостаточнї родины)		Число урокув 15 годин
Пережі знатя	Знатя из пережых клас: ґаздувство, лїсноє ґаздувство, селськоє ґаздувство, годованя скота.
Ховавучі и розвивавучі цїлї тематичнуй єдинкы	Сферы ґаздувства Русинув Мадярщины, похопеня важности лїсного ґаздувства, познаваня кіпув самодостаточности. Ініціація гляданя діалектув.
Знатя/требованя розвоя		Пункты капчаня
Познаваня ґаздувства Русинув нашуй краины (годованя скота, рощеня ростлин), лїсного ґаздувства (лїсорубнї роботы, обробленя дерева, збераня лїсных ягод). Познаваня містных професій/ремесел: дротарьство, склярьство, вапнарьство, углярьство, плетеня кошарув. Познаваня методув рощеня и переробленя зеленины и овочув. Методы конзервованя. Збераня інформації: музей народнуй архітектуры и бытя, музеї, книгы, інтернет. Родинна и колективна праца, познаваня їх ролї (скубаня піря, різаня свинї, украшеня майового дерева, браня урожая, вареня леквара, жниво, лущеня тенґерицї). Обычаї вубраня пары, місто и діспозіція: розвіяня, игры. Собираня веселых історій, сказателюв історій, танцюв, музыкы. Робутнї піснї, похопеня важности сосполнуй єдности. Жывот и сітуація націоналностюв днесь у Мадярщинї и Европі. Націоналнї представительства (Вседержавноє Русинськоє Самосправованя). Ґрекокатолицькі церьквы. Свідомоє хоснованя інтернета про здобытя інформації.		Знатя історії, сосполных и горожанськых капчань: робота у панськых лїсах, на панськых нивах. Музыка и співы: тіпы народных співанок, музыкалноє сопроводеня. Драма и танець: елементы народного танця, хореоґрафія. Русинськый язык и література: примноженя словарьного запаса.
Ключові термины/ понятя	„Товты”, товт-друтарь, ґаздувство, гурськоє ґаздувство, скубаня піря, жниво, різаня свинї, дутя скла, вуглярьство, вапнарьство, плетеня кошарув, браня урожая, сушеня.

Тематична єдинка/ Цїль розвоя	Културна дїдузнина, роля реліґії и віроисповіданя, познатї люде		Число урокув 13 годин
Пережі знатя	Церьковнї и календарнї сята, націонална особость, історичнї знатя, язык.
Ховавучі и розвивавучі цїлї тематичнуй єдинкы	Історичнї подїї, што ся тычуть Русинув, глубшоє познаня сят и традіцій.
Знатя/требованя розвоя		Пункты капчаня
Характеристика познатых люди, історичных особ, обычных люди, їх роля у формованю русинськуй меншыны. Поровнёваня минулости и днешнёсти, културы, реліґії, сполного жывота націоналностюв. Познатї люде, історичнї особы, Русины и Великый Князь. Зучастненя Русинув у вызволнуй войнї Раковція, „майвірный народ”. Бесїды, діскусії за русинську днешнёсть. Роля реліґії и віроисповіданя, індивідуалнї розлучности межи людьми. Познаня пудкарпатськых русинськых реґіонув, познатї люде: модерновоє умілство Енді Варголы, Гімн и Вручаніє Александера Духновича. Тексты красного писемства, вузначнї подїї, аналіз філмув з позіції позераня історичных фактув.		Візуална култура: украшеня народного шатя, малюнкы, мінты, мотивы. Знатя історії, сосполных и горожанськых капчань: вызволна война Раковція, вызначеня часа. Мадярськый язык и література: похопеня и аналіз текста.
Ключові термины/ понятя	Вірность, народ, князь, познатый чоловік, реліґія, особости віроисповіданя, елементы украшеня, націоналный гімн, Вручаніє.

Тематична єдинка/ Цїль розвоя	Хыжа, місто обывательства; люде, што жыють у хыжи		Число урокув 15 годин
Пережі знатя	Народноє будованя жытла, буторя, предметы хоснованя.
Ховавучі и розвивавучі цїлї тематичнуй єдинкы	Представленя горськых поселень, порівнёваня їх з низинныма поселенями. Функції ґаздувськых містностюв.
Знатя/требованя розвоя		Пункты капчаня
Село, варош, горська містность – розпознаваня розлучностюв средка. Гурські поселеня и їх тіпы. Порівнёваня гурськых тіпув из низинныма поселенями. Музеї народнуй архітектуры и быта, краєписнї музеї, їх навщива, міста храненя націоналных цїнностюв. Функції ґаздувськых містностюв: пивниця, стайні, хлїв и т. д. Тягный скот и серсама, што капчать ся ку їх роботї. Природна краса, історичнї цїнности міста обывательства, їх збераня, аналіз, сістематізація. Мерькованя за русинськыма вусловленями дома и у школї. Выучованя русинськых ґеографічных названь поселень. Рудноє село, старі улицї, названя земелных дїлянок, горы, долины, полонины. Подїленя праци у родинї, роль вутця и матери, честованя старшых.		Ґеоґрафія: поселеня, ґеоґрафічна діспозіція, хоснованя мап. Візуална култура: малёваня, ілустрації, архітектурнї планы, музейнї цїнности. Русинськый язык и література: умноженя словарьного запаса, названя жывности, поміщеня, функції.
Ключові термины/ понятя	Низина, гурська містность, пивниця, яма, нива, полонина, стайнї, хлїв, етноґрафія, музей, захраненя цїнностюв, будованя, сполный жывот, подїленя праци.

Тематична єдинка/ Цїль розвоя	Природна и будовательська дїдузнина		Число урокув 13 годин
Пережі знатя	Дїдузнина Русинув, особости будованя, декоративноє умілство.
Ховавучі и розвивавучі цїлї тематичнуй єдинкы	Хованя честованя природнуй и будовательськуй дїдузнины.
Знатя/требованя розвоя		Пункты капчаня
Деревлянї церьквы, особости будованя. Познаваня прикладного умілства: жывопис, умілство по дереву, скулптура. Ґрекокатолицькоє віроисповідованя, особости церькувного декора, позераня у минулость. Народноє умілство, роля натуралных матеріалув у народнум умілстві. Творы народного умілства, што ся капчавуть ку ремеслам: сїрак, гуня, бекеч, пастушна палиця, рожок, плетенї кошары, домотканоє сукно. Творы русинськых писателюв и поетув у нашуй краинї и за ї гатарами. Музыкална дїдузнина: народна музыка, народнї інструменты, култура танця. Куртоє представеня творув познатых писателюв и поетув.		Знатя історії, сосполных и горожанськых капчань: історична роля реліґії, церьквы. Візуална култура: жывопис, скулптура, різба по дереву, декоративноє умілство. Музыка и співаня: народна музыка, народнї інструменты.
Ключові термины/ понятя	Різба по дереву, деревляна церьков, реліґія, католицькый, сїрак, гуня, бекеч, народна музыка, народнї інструменты.

Проґноза резултатув розвоя на кониць дваручного цікла

Знатя за давнї виды труда и народнї ремесла, за родиннї и сосполнї роботы. Ученик активно зучастнює ся у русинськых націоналных акціёх, релїгійных сятох, познакомить ся из обычаями и традіціями вызначных дат. Научить ся розпознавати особости народного шатя, каждоднёвоє и сяточноє, мужськоє и жунськоє, про молодых и старых люди. Ученик валовшен роспознавати и росказовати за ролї у родинї. Знає традиційнї русинські їдїня и їх інґредіенты. Знає и честує націоналнї сімволы. Познає реґіоны бываня Русинув, ґеографічноє положеня поселень, знає находити роздїл межи гурськыма и низинныма поселенями. Научить ся роспознавати діалекты поселеня и літературный язык. Є активным участником у дїлї честованя и передаваня далшым ґенераціём традіцій, што капчавуть ся ку праздникум. Валовшен на репродукцію старых обычаюв и занять. Хоснує выученї співанкы, танцї, драматичну игру. У містностёх забавок ученикы готовлять предметы народного прикладного умілства, зучастнювуть ся у школных конкурсох и праздникох. Упознає ученик особ сосполного жывота містных и отцюзняных Русинув, самосправованя, сосполнї орґанізації и їх представителюв, формы масмедій, творы про читаня (леґенды, повіданя, балады). Ученик стає отвореным ку културі и сосполным характерностюм вшыткых иных націоналностюв и народув.