Сақабай Толқынай Қуандыққызы «Ә. Н. Бөкейханов Қазақстанның көрнекті зерттеушісі»

Ұлт-азаттық, демократиялық қозғалыс тарихы – әлі де зерттеп, талдауды қажет ететін біздің өткеніміздің бір белесі. Бұл кезеңде жеке тұлғалардың атқарған рөлі өте зор. Олар тек бір ғана саяси топтың немесе өз жеке бастарының мүддесін ойлаған жоқ, тұтас халықтың мүддесін қорғауға ұмтылған болатын. Қазақстанның тарихи өткенінің объективті бейнесін қайта қалпына келтіру мақсатында ғасыр басындағы ұлт зиялыларының өмірін, қызметін, ғылыми мұраларын зерттеу тарих ғылымның алдында тұрған өзекті мәселе болып табылады. Халқы үшін қызмет еткен осындай тұлғалардың бірі- Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейханов болатын. Ғалымның қолда бар шығармашылық мұрасына тоқталып, оның Қазақстанды зерттеуге қосқан үлесіне назар аударамыз. Бұл еңбектерде мың сан деректер, цифрлар, таблицалар, сілтемелер, жер-су, адам есімдері, әртүрлі қайнарлардан алынған үзінділер, қысқасы, ұшан-теңіз материал бар. Ғалымның осындай құнды ғылыми мұраларын зерттеу, талдау және оны өсіп келе жатқан ұрпаққа насихаттау отандық зерттеушілердің алдында тұрған үлкен міндеттерінің бірі. Демек, қарастырып отырған тақырыбымыз арнайы ғылыми зерттеу объектісі болуға лайық, тарих ғылымындағы өзекті мәселелерердің бірі деп білеміз.

Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттерді шешуді алға қойдық:

-Ә. Бөкейхановтың өмірі мен қызметінің негізгі кезеңдерін зерттеу және талдау;

- Ә. Бөкейхановтың Отан тарихы бойынша оның ішінде ұлт-азаттық қозғалыс тарихы, аграрлық және қоныстандыру мәселелері жөніндегі ғылыми еңбектеріне талдау жасау, оның мұрасының отандық тарих ғылымының дамуындағы сабақтастығын көрсету;

- Ә. Бөкейхановтың экономика, мал шаруашылығы, этнография және басқа салалар бойынша еңбектерін саралау, оның Қазақстанды зерттеу бойынша ғылыми экспедицияларға қатысуы, ондағы қызметіне баға беру.

Зерттеу нысаны – көрнекті қоғам қайраткері, Алаш партиясы және Алашорда үкіметінің төрағасы, ғұлама ғалым Әлихан Нұрмұхамедұлының еңбектерін зерттеу болып табылады.

Зерттеу пәні - Ә.Н. Бөкейхановтың Қазақстанның дамуына қосқан үлесін зерттеу және Отан тарихындағы орны мен роліне баға беру.

Зерттеудің тәсілдері. Тақырыпты зерттеу барысында объективтілік принцип басшылыққа алынды. Автор бұл ретте жинақтау, талдау, қорыту, салыстырмалы түрде қарастыру, сипаттау тәсілдерін қолданды.

Зерттеу жұмысының хронологиялық шегі 1870-1937 жылдар аралығын қамтиды.

Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Ә.Н. Бөкейхановтың зерттеушлік қызметін зерттеу барысында алынған нәтижелерді Қазақстанның қазіргі заман тарихы бойынша дәрістік курстарды құрастыруда, семинар сабақтары мен факультативтерді жүргізуде, сонымен бірге қазақстандық жастарға патриоттық тәрбие беруде қолдануға болады.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Зерттеу жұмысында тарих ғылымы тұрғысынан ғалым ретіндегі Ә.Н. Бөкейхановтың зерттеушілік қызметіне айналымға енген мұрағаттық деректер, іргелі зерттеулер негізінде объективті баға беріледі. Диссертациялық жұмыста ғалымның іргелі еңбектеріне сүйене отырып, оның зерттеушілік қызметі көрсетіледі. Оның Қазақстан экономикасын, шаруашылығын, мәдениетін, тарихын және қоғам өмірінің барлық салаларын зерттеудегі ролі айқындалады.

Баспа туралы мәліметтер:

- Сақабай Т.Қ. Қазақ интелигенциясының ұлттық сана-сезімді қалыптастырудағы ролі // Жиырмасыншы ғасырдың басындағы қазақ зиялылары: Алаш қозғалысының 90-жылдығына арналған ғылыми-практ. конф. материалдары. – Қарағанды: «Гласир», 2008.-Б.83-91.- 0,5 бб.

- Сақабай Т.Қ. Ә. Н. Бөкейхановтың ғылыми және әдеби мұрасын зерттеудің кейбір тарихнамалық мәселелері // Қазақстандағы тарих ғылымының өзекті мәселелері: халықаралық ғылыми-практ. конф. материалдары. (29-30 мамыр 2009ж.).- Алматы, 2009.- Б.306-311.-0,5бб.

- Жұмашев Р.М., Сақабай Т.Қ. Ә.Н. Бөкейхановтың Қазақстан тарихын зерттеуге қосқан үлесі // ҚарМУ хабаршысы, Тарих. Құқық. Философия сериясы- 2010-№1

- Сақабай Т.Қ. Ә.Н. Бөкейхановтың қазақ халқының тарихына қатысты еңбектері // «Жуасов оқулары – 14»: республикалық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. 2 Том. – Қарағанды: «Гласир», 2010 –Б.158-162.

Сақабай Толқынай Қуандыққызы

«А.Н. Букейханов выдающийся исследователь Казахстана»
Структура диссертационной работы состоит из введения, трех разделов, заключения, списка использованной литературы.

Актуальность темы исследования. Начало ХХ века в истории казахского народа занимает особое место. Теоретическое осмысление истории Казахстана начала ХХ века должно способствовать пониманию современных проблем и помочь в становлении и развитии независимого государства.

История национально-освободительного движения – целый пласт нашего прошлого, который еще предстоит изучить и проанализировать. Наряду с этим очевидна, как велика в нем роль отдельных личностей, действовавших не в интересах одной политической группы, а в интересах всего казахского народа. Изучение деятельности каждого из лидеров национально-освободительного движения является актуальной задачей науки, цель которой – восстановление объективной картины исторического прошлого Казахстана. Одним из таких личностей является Алихан Нурмухамедович Букейханов. Изучая творчеcкое наследие ученого, обращаем внимание на его вклад в изучении Казахстана. Его работы содержат богатейший материал, включающий тысячи фактов, цифр, таблиц и других статистических данных, а также названия земель, рек, озер, исторических имен, отрывки из различных источников, использованных ученым. Таким образом, всесторонее изучение богатейшего научного наследия А.Н. Букейханова представляется актуальной проблемой в исторической науке.

Достижение обозначеной цели предусматривает решение следующих задач:

-изучение и анализ этапов жизни и деятельности А.Н. Букейханова;

- анализ научных трудов А.Н. Букейханова по Отечественоой истории в том числе истории национально-освободительного движения, аграрного и переселенческого вопроса, показать преемственность его наследия как ученого-историка в развитии отечественной исторической науки;

- рассмотрение научного наследия А.Н. Букейханова по другим отраслям науки – экономике, животноводству, этнографии и т.д., его участия в научно-исследовательских экспедициях по изучению Казахстана.

Объект исследования– является исследование трудов выдающегося общественного деятеля, председателя партии Алаш Алихана Нурмухамедовича Букейханова.

Предметом исследования является оценка места и роли А. Н. Букейханова в отечественной истории и исследование его вклада в развитии Казахстана.

Методы исследования. В ходе исследования использован объективный принцип. Автор также использовал историко-сравнительные, проблемно-исторические научные методы.

Хронологические рамки исследования охватывают 1870-1937 гг.

Практическая значимость исследования заключается в том, что достигнутые результаты изучения исследовательской деятельности А.Н. Букейханова могут быть использованы при составлении курса лекции по новейшей истории Казахстана, спецкурсов, при проведении семинарских занятий и факультативов, а также в рамках патриотического воспитания казахстанской молодежи.

Научная новизна исследования. В работе дана объективная оценка исследовательской деятельности А.Н. Букейханова на основе фундаментальных трудов, архивных материалов введенных в научный оборот. Показана значимость исследовательской деятельности. Исследуется вклад А.Н. Букейханова в изучении Казахстана, определяется его роль как исследователя Казахстана.

Сведения о публикациях:

- Сақабай Т.К. Роль казахской интеллигенции в формировании национального сознания // Казахская интеллигенция в начале ХХ века: матер. научно-практической конференции, посвященной 90-летию движения Алаш Орды. – Қарағанды: «Гласир», 2008.-С.83-91.- 0,5 п.л.

- Сақабай Т.Қ. Некоторые историографические проблемы исследования научного и литературного наследия А.Н. Букейханова // Актуальные проблемы исторической науки Казахстана: материалы Международной научно-практической конференции (29-30 май 2009г.).- Алматы, 2009.- С.306-311.-0,5п.л.

- Жумашев Р.М., Сақабай Т.Қ. Вклад А.Н. Букейханова в исследование истории Казахстана // Вестник КарГУ. Серия История. Философия. Право. - 2010-№1. С. 305-310. – 0,7 п.л.

- Сақабай Т.Қ. Труды А.Н. Букейханова по истории казахского народа // «Жуасовские чтения – 14»: материалы республиканской научно-практической конференции. Том 2. – Караганды: «Гласир», 2010 –С.158-162., 0,5 п.л.

Sakabai Tolkynai Kuandikkyzy

«A.N. Bukeikhanov outstanding the researcher of Kazakhstan»
The structure of dissertational work consists of the introduction, three sections, the conclusion, the list of the used literature.

Actuality of the theme of research. The beginning of the XX century in history of the Kazakh people has a special place. Theoretical understanding of history of Kazakhstan of the beginning of the XX century should promote understanding of modern problems and to assist in the formation and development of the independent state.

History of the national liberation movement is a layer of our past, which we have to explore and analyze yet. Along with this it is obvious, how great is it the role of personalities not acting in the interests of one political group, but in the interest of the Kazakh people. Study of activity of each of leaders of the national liberation movement is actual task of a science, whose purpose is the restoration objective picture of the historical past of Kazakhstan. One of these personalities is Alikhan Nurmuhamedovich Bukeikhanov. Studying artistic heritage of scholar, we pay attention to his contribution to the researches of Kazakhstan. His works contain a wealth material, including thousands of facts, figures, tables and other statistical data, as well as the names of lands, rivers, lakes, historical names, and excerpts from various sources, used by scientists. Thus, a comprehensive study of A.N. Bukeyhanov’s rich scientific heritage seems an urgent problem in historical scholarship.

The achievement of defined objectives includes the following tasks:

- Analysis of A.N. Bukeyhanov’s scientific works on Native history including history of the national liberation movement, agricultural and resettlement issue, to show the continuity of his legacy as a scholar and historian in development of Native historical science;

Sakabai T.K. The role of the Kazakh intelligentsia in shaping national consciousness / / The Kazakh intelligentsia at the beginning of the XX century: Materials of scientific-practical conference dedicated to 90 ^th year anniversary of Alash Horde. - Karaganda: “Glasir”, 2008.-P.83-91 .- 0,5 p.l.