Сабақ: №2 Тақырыбы: «Зәрді зерттеу: Бүйрек анатомиясы және физиологиясы, қызметі. Зәр түзілудің физиологиясы»

Дисциплина: «Клиникалық зертханалық зерттеулер неіздері»
Аудиториялық сабақ: № 2
Тақырыбы: «Зәрді зерттеу: Бүйрек анатомиясы және физиологиясы, қызметі. Зәр түзілудің физиологиясы»
Сабақ түрі: Теориялық
Сабақ түрі: Жаңа сабақты түсіндіру


Тақырып бойынша сұрақтар:
- Бүйрек анатомиясы;
- Бүйрек физиологиясы;
- Зәр түзілудің физиологиясы: өзекше реабсорбциясы, секрециясы.

Бүйрек бұршақ тәрізді, өлшемі 10-12 х 4-5 см және омыртқаның бүйірлерінде ішастар арты (забрюшинном) кеңістікте орналасқан.

Оң бүйрек оң жақ 12-ші қабырғаның жартысынан кесіледі, сол жақ бүйректің 1/3 бөлігі сол жақ 12-ші қабырғаның сызығынан жоғары, ал 2/3-тен төмен (яғни оң бүйрек сол жақтан сәл төмен).
Бүйректің негізгі функциялары:

• 
  ағзаның су-тұз балансын реттеуде (тұздардың қажетті концентрациясы мен ағзадағы сұйықтық көлемін сақтау);
  
• 
  ағзадан қажетсіз және зиянды (улы) заттарды алып шығару;
  
• 
  қан қысымын реттеуде.
  

Бүйрек қанды сүзу арқылы зәр шығарады, ол қуыс жүйесінде жиналып, несепағарлар арқылы қуыққа шығарылады. Әдетте, ағзадағы қанның барлығы бүйректен шамамен 3 минутта өтеді. Бір минут ішінде 70-100 мл бастапқы зәр бүйрек канальциларында сүзіледі, ол кейіннен бүйрек түтікшелеріне шоғырланған және ересек адам күніне орта есеппен 1-1,5 литр зәр шығарады (ол ішкеннен 300-500 мл аз). Бүйрек қуысы жүйесі шыныаяқтар мен жамбастан тұрады. Бүйрек шыныаяқтарының үш негізгі тобы бар: жоғарғы, орта және төменгі. Байланыстыратын шыныаяқтардың негізгі топтары бүйректің жамбас бөлігін құрайды, содан кейін олар несеп аймағында жалғасады. Зәрдің қозғалысы бүйрек шыныаяқтары мен жамбас қабырғаларының бұлшықет талшықтарының перистальтикалық (ырғақты толқын тәрізді) жиырылуымен қамтамасыз етіледі. Бүйрек қуысы жүйесінің ішкі беті шырышты қабықпен қапталған (өтпелі эпителий). Бүйректен несептің ағып кетуін бұзу (несептің тас немесе тарылуы, везикоуретральды рефлюкс, уретероцеле) қысымның жоғарылауына және қуыс жүйесінің кеңеюіне әкеледі. Несептің бүйректің қуыс жүйесінен ағып кетуінің ұзаққа созылуы бұзылуы оның тіндеріне зақым келтіріп, оның жұмысына айтарлықтай зиян тигізуі мүмкін. Бүйректің жиі кездесетін аурулары: бүйректің бактериалды қабынуы (пиелонефрит), уролития, бүйрек пен бүйрек жамбасындағы ісіктер, бүйрек құрылымының туа біткен және алынған ауытқулары, бүйректен несептің ағып кетуіне әкеледі (гидрокаликоз, гидронефроз). Бүйректің басқа ауруларына гломерулонефрит, поликистоз және амилоидоз жатады. Көптеген бүйрек аурулары жоғары қан қысымына әкелуі мүмкін. Бүйрек ауруының ең ауыр асқынуы — бүйрек жеткіліксіздігі, ол жасанды бүйрек аппаратын немесе донор бүйрегін ауыстыруды қажет етеді.
Нефрон — бүйректің құрылымдық және функционалды бірлігі, онда қан сүзіліп, несеп шығарылады.
⇒ Нефрон = гломерулус + түтікшелер
⇒ Бүйректе 1 миллионға жуық нефрон бар:
⇒ 85% — кортикальды
⇒ 15% — juxtamedullary («juxta» = «туралы»)