– апта. Тест тапсырмалары

a) астма

в) туберкулез

г) диабет

д) безгек

2 80-шi жылдардың ортасында ЮНЕСКО көрсеткiшi бойынша Кеңес елi интеллект бойынша дүниежүзiнде нешiншi орында едi

a) 45

в) 52

д) 18

a) 4,5 млн

б) 5,5 млн.

в) 3,5 млн.

г) 2,5 млн.

д) 6,5 млн.

4 М.С.Горбачев қашан билiкке келдi

a) 11 наурыз 1985

б) 25 мамыр 1984

в) 2 қыркүйек 1986

г) 23 қазан 1983

д) 5 ақпан 1987

5 М.С.Горбачев "Дели декларациясына" қашан қол қойды

a) 1986 қараша

б) 1987 сәуiр

в) 1985 қаңтар

г) 1988 маусым

д) 1984 қазан

6 1988 жылы Конституция бойынша Жоғарғы орган неше депутаттардан толтырылды

a) 2250

в) 1580

д) 1840

a) "Ояну"

б) "Бiрлiк"

в) "қозғалыс"

г) "Желтоқсан"

д) "Даму"

8 1990ж. Әзiрбайжан, Грузия, Белоруссия, Армения және Украинада Халық майдандары қалай деп аталды

a) "Қозғалыс"

б) "Желтоқсан"

в) "Бiрлiк"

г) "Ояну"

д) "Намыс"

9 1990ж. Литвада қурылған Халық майданы қалай деп аталды

a) "Бiрлiк"

б) "Демократия"

в) "Ояну"

г) "Желтоқсан"

д) "Қозғалыс"

10 Қарабах дағдарысы қай елдер арасында өттi

a) Әзiрбайжан, Армения

б) Грузия, Армения

в) Грузия, Әзiрбайжан

г) Ресей, Шешенстан

д) Грузия, Шешенстан

11 Қай республика 11 наурыз 1990 жылы КСРО-дан заңсыз түрде өзiн толық тәуелсiз деп жариялады

a) Литва

б) Латвия

в) Эстония

г) Украина

д) Белоруссия

12 В.В. Путиннің бірінші президенттік мерзімге сайлануы:

а)2000, 26 наурыз

б)1999, 20 желтоқсан

в)2000, 12 ақпан

г)2001, 1 қантар

д)1999, 15 қазан

13 Ресей Федерациясының туңғыш президентi

a) Б.Ельцин

б) М.С.Горбачев

в) В.Жириновский

г) А.Руцкой

д) В.Золотарев

14 Горбачевке қарсы антиконституциялық төңкерiс қашан уйымдастырылды

a) 1991, тамыз

б) 1993, қазан

в) 1991, желтоқсан

г) 1993, қараша

д) 1992, сәуiр

15 М.С.Горбачевтiң КСРО президентi ретiнде соңғы жумыс күнi

a) 1991, 25 желтоқсан г) 1991, 21 желтоқсан

б) 1991, 6 желтоқсан д) 1991, 20 желтоқсан

в) 1991, 18 желтоқсан

1. Кейінгі уақытта анықталғаны елде қайта құру саясатын жүргізуде партия басшыларының іс-әрекетіндегі мүмкіндіктері жеткілікті болмады. 1987 жылы ОК пленумында М.С.Горбачев былай деп мәлімдеді: «...елдегі өзгерістердің өте баяу түрде жүріп жатқанын барлығымыз байқап отырмыз. Қайта құру саясатындағы жұмыстар тоқырау заманындағы шешілмеген мәселелерге тіреле берді.њ.

Сондықтан да осы пленумда «кеңес қоғамын әрі қарай демократизациялауњ, «кеңес сайлау жүйесін одан әрі жетілдіруњ мәселелерін шешу көзделді. Сонымен қатар жариялылық саясатына кепіл болатын құқық актілерін жобаластыру жұмыстары жүргізілуге тиіс болды.

Бұл саяси реформаны 1988 жылы жаздағы ХІХ Бүкілодақтастардың партиялық конференциясында заңдастырылды. Осы кезде қайта құру саясатының қарсыластары да пайда болды. 1988жылы наурыздың өзіндей-ақ КОКП ОК «Советская Россияњ газетінде Ленинград қаласының оқытушысы Нина Андрееваның «Не могу поступиться принципамињ тақырыбындағы мақаласы тез қарқынмен тарала бастады. Ол бойынша Кеңес елі баяғы Ленин мен Сталиннің басқару жүйесіне оралу тиіс деп көрсетілген. Консерваторлардың іс-әрекеттері конференцияның өзіндей-ақ көрінді. Бірқатар партияның қызметшілері қайта құру саясатын қатты сынады.

1988 жылы 1 желтоқсанда КСРО-ның Жоғарғы Кеңесі екі заңды қабылдады: «Конституцияға өзгертулер мен қосымшалар енгізуњ және «КСРО-да халық депутаттарын сайлауњ. Жаңа Конституция бойынша елде Жоғарғы орган 2250 депутаттардан құрылған халық депутаттарының Съезі болды: 750 депутат – территориялық сайлау округтерінен, 32 депутат - әр одақтас республикасынан, 11 - әр автономиялық республикасынан, 5 депутат - әр автономиялық облыстан және 1 депутат - әр автономиялық округтарынан толтырған.

Съезд мәжілістері жылына бір рет өткізілу тиіседі. Съезде үнемі заң, бақылаушы және реттеуші қызметті орындайтын органды КСРО-ның Жоғарғы Кеңесін сайлаған. Жоғарғы Кеңес екі палатадан Одақтастар Кеңесі мен Ұлттар Кеңесінен құрылған. Олар құқық және саны жағынан тепе-тең болған. Съезд жылда Жоғарғы Кеңестің бестен бір бөлігін жаңалатқан.

Екінші заң КСРО-ның халық депутаттарын сайлау тәртібін анықтаған. Бірақ депутаттардың үлкен саны мен екі органның (Съезд және Жоғарғы Кеңес) қызметтері елдің жағдайын жақсарта алмады. Ресми түрде олар жылда кездесіп заңдарын қабылдап отырған, бірақ бұл іс-әрекеттердің сапасы болмаған.

2. Конституцияның 6-шы бабының жойылуы елдің ішінде саяси партиялар мен қозғалыстардың қалыптасуына әкелді. Бірақ бұл процесс 1990 жылдың наурыз айына дейін өріс алған. Қоғамдық-саяси қозғалыстарда халық майдандар кең тарады. Олардың көпшілігі 1988 жылдың жазы мен күзінде құрылған. Халық майдандар қайраткерлері ел басшыларынан халықтың мүддесін қорғайтын реформалар мен заңдарды қабылдауды талап етті. Оларды Мәскеу, Ленинград, Свердловск, Ирутск, Псков, Орел, Ярославль т.б. көптеген қалалары қолдады.

Халық майдандардың қызметінде кейінгі уақытта ерекше іс-әрекеттер көріне бастады. Мысалы, өз халықының ұлттық-мәдени өрлету, Кеңес Одағынан шығып тәуелсіз мемлекетін құру. Осы бағытта халық майдандары Эстония мен Латвияда «Оянуњ («Пробуждениењ), Литвада - «Бірлікњ («Единствоњ), Әзірбайжанда, Грузияда, Белоруссияда, Арменияда, Украинада – «Қозғалысњ («Движениењ) және Молдавияда жалпыұлттық қозғалыстарды ұйымдастырды.

Осыларға қарсы Прибалтикада, Молдавияда және Өзбекстанда негізінен орыс ұлтынан құрылған интермайдандар құрылды. Олардың мақсаты Кеңес Республикаларын КСРО-дан шығудан бас тартқызу болды.

1989 жылы жазда Ленинградта жұмысшылардың біріккен майданы ашылды. ЖБМ-ның (ОФТ) алдыңғы қатардағы ұйымдары РСФСР-де, Мәскеуде, Ленинградта құрылды. ЖБМ құрылуы туралы Декларациясында «қайта құру ешқандай нәтиже бермеді, керісінше ел ішінде әлеуметтік теңсіздікті күшейтті, экономикалық дағдарысты тереңдетті, тәртіпті осалдатты, қылмыс пен заңбұзушылықты көбейтті, ұлттар арасында қайшылықтарды күшейттіњ айтылды. Басқаша айтқанда халық майдандары толығымен қайта құру саясатына қарсы шықты.

1988 жылы мамырда Мәскеудегі өткен съезде «Демократиялық Одақњ құрылды. Оның көшбасшысы В.Новодворская болды. Одақ өзінің алдында елде бейбітшілік түрде социалистік жүйеде түбірлі өзгерістерді жасамақшы болды. Бірақ олардың ел басшыларымен күресі, заңсыз митингілер өткізілуі т.б. іс-әрекеттері сәтсіздікке ұшырады.

1990 жылы мамырда Мәскеуде Ресейдің Социал-демократиялық партияның (РСДП) съезі өтті. Олардың мақсаты елде коммунистік және тоталитаризм даму жолынан бас тартып, бейбітшілік жолмен социализмді құрмақшы болды. Бұл партия Прибалтика, Грузия және Әзірбайжан ұлттық кеңес республикаларында да ұйымдастырылды. Социал-демократиялық партияға сол жылы шілде айында құрылған Социалистік партиясы жақын тұрды.

1990 жылы либералдық бағыттағы бірқатар партиялар құрылды: наурызда – В.Жириновский басшы болған Кеңес Одағының Либерал-демократиялық партиясы, мамырда – В.Золоторев басқарған конституциялық демократтардың партиясы және М.Астафьев басқарған Конституциялық-демократиялық және Халық бостандығы партиялары құрылды. Соңғы екі партия 1990 жылы 15 мамырда бір партияға бірікті.Либералдық партиялар ең алдымен елде жекеменшікті қолдады. Олардың ойы бойынша тек жекеменшік жүйесі елдің экономикасын және азаматтың құқын көтереді деп есептеді.

Кеңес елінде социалистік және либералдық партиялармен қатар діни-саяси ұйымдары да құрылды, мысалы, Ресей христиан-демкратиялық қозғалыс (РХДҚ), Ислам өрлеу партиясы т.б.

Елде қоғамдық өмірдің демократизациялануы КОКП ішінде бірақтар саяси топтардың құрылуына әкелді. Партияның ішінде Н.Андреева басқарған «Большевистік платформањ, В.Лысенко басқарған «Демократиялық платформањ құрылды. Соңғысы ХХҮІІІ съезінде КОКП-ның қатарынан шығып Республикалық партияның негізін салды. 1991 жылы жазда А.Руцкой Ресей Коммунистерінің Демократиялық партияның құрылғандығын мәлімдеді.

Бірақ КОКП-ның нағыз қарсыласы 1989-1991 жылдары социалистік және либералдық партияларды біріктірген «Демократиялық Ресейњ саяси блогы болды.

3. Қайта құру саясаты, жариялылық, елдің ішінде саяси партиялар мен қозғалыстардың көбеюі Ресейдің бұрынғы отарларына өзінің тәуелсіздігі үшін күрес бастауына мүмкіндік берді. Бұл іс-шара өте ауыр болған. Өйткені бірнеше онжылдық экономикалық және саяси байланыстарды үзу ауырға тиген.

Ұлттық қайшылықтардың бастамасына 1986 жылы желтоқсанда Алматы қаласындағы оқиғалары түрткі болды. Мұнда Қазақстанның бірінші хатшысы Д.Қонаев елімізге беймәлім Колбинмен ауыстырлды. Осы іс-шара студенттердің үшкүндік көтерілісіне себеп болды.

Армяндар толтырған Қарабах ауданы 1921 жылдың өзіндей-ақ Әзірбайжанға берілген. Соның себебінен осы екі ел арасында қақтығыстар басталды.

Ұлттық қайшылық Жаңа Өзенде де өтті. Мұнда қазақтар әзірбайжандарды шабуылдап, олардың кооперативтерін өртеді. Ферғанада түрік-месхеттердің тағдыры да осылай шешілді. 1990 жылы шілдеде Ош облысында өзбектер мен қырғыздардың арасында қақтығыс өтті. Дәл сол кездерде Тувада орыстарды соқты. Грузияда грузиндер мен осетиндер арасында соғыс қимылдары да болған. Жалпы аралық қайшылықтар нәтижесінде КСРО-да 600 мыңнан 1 000 000 дейін қашқындар есепке алынған.

1990 жылы маусымдағы РСФСР халық депутаттарының І-ші съезі Жоғарғы Кеңес төрағасы қызметіне Б.Н.Ельцинді тағайындады және Ресейді тәуелсіз мемлекет деп жариялаған Декларация қабылдады.

Оның алдында 11 наурыз 1990 жылы заңсыз түрде Литва өзін КСРО-дан толық тәуелсіз деп жариялады. Түрікмения, Қазақстан, Қырғызстан республикалары ел ішінде атқарушы билік жүргізетін президент қызметін ендіруді шешті. 1991 жылы 12 маусымда Ресейде тұңғыш рет президенттік жалпыхалықтық сайлауы өтті. Көп дауысты Б.Н.Ельцин жинап Ресейдің президенті болды.

1991 жылы көктем мен жазда КСРО Президенттің Мәскеу түбіндегі резиденциясында кеңес республикалары басшыларының кездесуі өтті. Нәтижесінде «9+1њ келісіміне қол қойылды, яғни 9 одақтас республикалары Президенттері (келісімге Литва, Латвия, Эстония, Молдова, Грузия және Армения қатыспады) және орталық қызметті атқаратын КСРО Президенті арасында өзара қарым-қатынастар жүргізуге негізгі ережелерге қол қойылды. Бұл келісімнің жалғасы 1991 жылы 20 тамызда жалғасуы тиісті еді. Бірақ кейінгі оқиғалар бұған кедергі жасады.

1991 жылы 19 тамыз түні елде антиконституциялық мемлекеттік төңкеріс ұйымдастырылды. Қастандықты елдің вице-президенті Г.Янаев, министрлдер кабинетінің төрағасы В.Павлов, қорғаныс министрі маршал Д.Язов, ішкі істер министрі Б.Пуго, мемлекет қауіпсіздік комитетінің төрағасы В.Крючков басқарды. Олардың қатарында әскери-өнеркәсіп комплексінің жетекшісі О.Бакланов, Шаруа одағының төрағасы В.Стародубцев және президент көмекшілерінің тобын басқарушысы Бодин болды. Төңкерісшілер президентті оның Қырымдағы Форос резиденциясында оқшаулап, елге М.С.Горбачевті аяқ-астынан ауырып, елді басқара алмайтындығын мәлімдеді. Олар елде төтенше жағдайды жариялап, КСРО-да төтенше жағдайдағы мемлекеттік комитеттің құрылуын жариялады.

Қастандық ұйымдастырушылар ойыншар әбден әбіржіген халық солардың жағына өтеді деп сенді, сонымен қатар елдің маңызды аппараттың барлығы солардың қолында болған. Бірақ олардың есептері дұрыс шықпады. Барлық қалаларда, әсіресе Мәскеу мен Ленинградта халық төңкерісшілерге қарсылық көрсетті. Бірінші болып қарсылығын Ресей президенті Б.Н.Ельцин білдірді. Мыңдаған Мәскеу тұрғындары Ақ үй алдына жинала берді. Мұндай жағдайда төңкерісшілер белсенді әрекеттерге бармады. Әскерді көп бөлігі халықтың жағына өтті. Десанттық әскерлер мен мемлекет қауіпсіздік комитетінің бөлімдері де халыққа қарыс шығудан бас тартты. Соған қарамастан қан төгілді. 20 тамыз түні бронетранспортерлер халық құрған баррикаданы бұзу мақсатымен шаубылдады. Соның нәтижесінде баррикаданы қорғаған Д. Комарь, В.Усов және И.Кричевский қаза тапты.

21 тамызда КСРО президентімен байланыс қалпына келді. Қастандық ұйымдастырушылар тұтқындалды.

Қастандық іске аспағанымен КСРО-ны бұрынғысынша ұстап тұру мүмкін еместігіне президенттің көзі жетті. 25 желтоқсан КСРО президенті М.С.Горбачевтің соңғы жұмыс күні болды. Осылайша шамамен 70 жыл өмір сүрген КСРО тәуелсіз ұлттық республикаларға тарады.